Parlementaire ondervraging Fiscale constructies

Op 14 december 2016 stelde de Tweede Kamer¹ een tijdelijke parlementaire ondervragingscommissie² in die onderzoek moest doen naar fiscale constructies. Het onderzoek was gericht op twee afzonderlijke onderwerpen: het doorsluizen van kapitaal via in Nederland gevestigde brievenbusfirma's en het wegsluizen van particuliere vermogens naar buitenlandse doelvennootschappen.

Het lekken van de Panama Papers deed in 2015 veel stof opwaaien. In de verzameling vertrouwelijke documenten werd grootschalige belastingontwijking en belastingfraude aan het licht gebracht. Ook honderden Nederlanders, waaronder veel mkb'ers, komen in de documenten naar voren. Wereldwijd is er door tientallen journalisten onderzoek gedaan naar de Panama Papers, die op 3 april 2016 gepubliceerd werden. Naar aanleiding van dit onderzoek heeft de Tweede Kamer ook een onderzoek ingesteld.

De VVD³ en de PVV⁴ namen geen deel aan deze commissie. Ook het CDA⁵ voelde er in de eerste instantie niets voor, maar heeft later besloten toch mee te doen. Het is de eerste keer dat de Tweede Kamer een zogenaamde 'mini-enquête' (parlementaire ondervraging) heeft ingezet.

De commissie heeft op 5 juli 2017 een verslag uitgebracht.

Nederland speelt een belangrijke rol in internationale fiscale structuren. Grote stromen geld worden via deze bijzondere fiscale structuren weggesluisd, zonder er belasting over te betalen.

Het doel van dit onderzoek is om meer inzicht te krijgen in de fiscale constructies en de rol die betrokken partijen, zoals trustkantoren en de fiscale adviespraktijk, daarbij spelen. Ook de effectiviteit van het toezicht daarop wordt besproken. De onderzoeksvragen die de commissie daarbij stelt zijn:

• 1. 

  Welke belastingconstructies zijn er mogelijk om belastingontwijking en –ontduiking te faciliteren
• 2. 

  Welke belastingconstructies worden in de praktijk voornamelijk gebruikt, en waarvoor worden deze gebruikt?
• 3. 

  Hoe kunnen ongewenste constructies effectief en structureel worden bestreden?

Van 7 tot en met 16 juni 2017 vonden de verhoren plaats. Aan de hand van verschillende thema's werden de onderzoeksvragen besproken. De thema's omhelsden onder andere fiscale constructies, regelgeving voor trustkantoren, de rol van het Openbaar Ministerie en een wetenschappelijk perspectief op belastingontwijking.

Getuigen die opgeroepen worden voor verhoor, werden onder ede gehoord; zij moesten dus meewerken. Naast een heel aantal deskundigen op gebied van belastingen, belastingrecht en de fiscale sector, werden ook mensen uit de praktijk gehoord. Directeuren van trustkantoren en adviseurs zijn opgeroepen als getuigen.

Bekende namen onder de ondervraagden zijn bijvoorbeeld Jan Favié, bestuurder en algemeen directeur van de Promogroup B.V. en U2 Limited (bekend van U2 en de Rolling Stones), en Tonie Manders, voormalig directeur van het Haags Juristen College.

De Parlementaire ondervragingscommissie Fiscale constructies rondde op vrijdag 16 juni 2017 haar openbare verhoren af.

De titel van het verslag geeft weer wat het probleem bij de handhaving is: doelvennootschappen, trustkantoren en belastingadviseurs verschuilen zich achter een papieren werkelijkheid van brievenbusfirma’s en andere fiscale constructies. Niet alleen wordt hiermee handhaving van de wetgeving bemoeilijkt, maar ook wordt belastingontwijking en -ontduiking door bedrijven en vermogenden vergemakkelijkt.

Dat belastingadviseurs en trustkantoren hierbij binnen de marges van de wet blijven, betekent volgens de ondervragingscommissie dat deze wet niet streng genoeg is. Het advies luidde dan ook de wet- en regelgeving omtrent belastingontwijking en fiscale constructies te herzien en aan te scherpen.

Op 5 september 2018 debatteerde de Tweede Kamer over het rapport van de commissie. Het debat spitste zich op twee zaken toe. Het ging over de aanpak van de belastingvrije geldstroom die jaarlijks door Nederland gaat en de trustkantoren die dat faciliteren. De Tweede Kamer wil af van de Nederlandse reputatie een doorstroomland te zijn. Verschillende moties⁶ vroegen de regering om de firma's, die slechts op papier bestaan, aan te pakken. De minister van Financiën erkende dat de sector een ongezond karakter heeft en wil de problemen fundamenteel aanpakken. De minister gaat met De Nederlandsche Bank⁷ het toezicht en de regels op de trustkantoren verscherpen. De minister zal met een rapportage komen over de manier waarop de fiscale constructies worden aangepakt.

Meer over

• 1. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 2. 

  Deze tijdelijke Tweede Kamercommissie deed naar aanleiding van de Panama Papers onderzoek naar de werkwijze van trustkantoren en de fiscale adviespraktijk, en naar de effectiviteit van het toezicht daarop. Zij hoorde in juni 2017 27 deskundigen en getuigen.
   
• 3. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 4. 

  De Partij voor de Vrijheid (PVV) is een populistische partij, met zowel conservatieve, 'rechtse' als 'linkse' standpunten. De PVV is op 22 februari 2006 geregistreerd bij de Kiesraad door Geert Wilders, na zijn vertrek bij de VVD. Hij is sindsdien ook de politiek leider.
   
• 5. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP).
   
• 6. 

  Moties zijn uitspraken van de Tweede of Eerste Kamer, die door één of meer Kamerleden worden voorgesteld. Een motie wordt vaak gebruikt om een conclusie van een debat of een actiepunt voor een minister (of staatssecretaris) vast te leggen. Moties komen veel voor bij de bespreking van regeringsnota's en -notities in de Tweede Kamer.
   
• 7. 

  De Nederlandsche Bank (DNB) is de centrale bank van Nederland en tevens toezichthouder op de Nederlandse banken.
   
• 8. 

  De parlementaire ondervraging was tussen 2016 en 2023 een tijdelijk experimenteel instrument van de Tweede Kamer. Het was een tussenvorm tussen een parlementair onderzoek en een parlementaire enquête. Net als bij een parlementaire enquête waren getuigen bij een parlementaire ondervraging verplicht om te verschijnen en werden zij onder ede gehoord. Aan een parlementaire ondervraging hoefde echter geen uitgebreid dossieronderzoek vooraf te gaan, wat bij de enquête wel het geval is. Begin juli 2023 stemde de Tweede Kamer er mee in de parlementaire ondervraging een permanent instrument van de Kamer te maken onder de naam 'beknopte parlementaire enquete'.