Beleid Trump ook risico voor Europese banken - Hoofdinhoud

Foto Trouw, 01-03-2017

Als het aan president Donald Trump ligt wordt de graaicultuur van bankiers weer in ere hersteld. De strikte regels die zijn voorganger Obama aan Wall Street had opgelegd kunnen weer in de prullenbak. Hij plaveit daarmee de weg voor een herhaling van de financiële crisis, die deze zomer tien jaar geleden uitbarstte en de wereld naar de rand van de afgrond bracht. Tot op de dag van vandaag zijn we nog bezig het puin te ruimen.

Deze knieval van Trump voor Goldman Sachs en zijnen zal ook zijn schaduw werpen op de kansen voor betere regels voor de banken in Europa. Europa ligt op dat punt - onder druk van de bankwereld zelf - nog steeds zwaar achter op de Verenigde Staten; het vieren van de teugels daar zal dus ook een averechts effect hebben op het animo om hier in Europa orde op zaken te stellen. “Versoepeling van de regelgeving is wel het laatste dat we nodig hebben”, verzuchtte ECB-president Mario Draghi nog onlangs in het Europees Parlement.

Het uitbreken van de financiële crisis leek aanvankelijk ook in Europa tot een stevige aanpak van de doorgeschoten bankwereld mogelijk te maken. “De kansen keren”, zei oud-minister van financiën Wouter Bos in de laatste dagen van 2008. Hij heeft dan net een unieke en hectische periode doorstaan, die een blijvend stempel op de Nederlandse financiële sector zal drukken: ABN Amro is aan stukken gescheurd; ING wordt gesplitst; Rabobank zucht onder fraude en interne conflicten en de vastgoedtak van SNS gaat ten onder.

Wouter Bos - in die dagen uitgeroepen tot Politicus van het Jaar - is ondanks het slagveld optimistisch. Hij ziet kansen voor politiek Europa om de grillen van de financiële markten en instellingen in te perken. Volgens Bos is het nodig de financiële sector bokito-proof te maken. “De markt gedraagt zich soms als een bokito. Je kunt heel lang denken dat je hem onder controle hebt maar op een dag doet hij toch wat zijn reflexen hem ingeven”, aldus Bos.

Het beeld van die ‘n tikkie saaie, maar onkreukbare bankier, altijd bereid tot advies over centen en procenten, ligt aan duigen. In het financiële wildwesten van aandeelhoudersbelang, bestuurdersbonussen, rendementseisen, hefbomen, securitisaties en derivaten blijken bankiers cowboys. Jeroen Smit in De Prooi en Micheal Lewis in de Big Short zetten die graaiende bankiers pijnlijk duidelijk op ons netvlies.

In de eerste jaren van de crisis is de aanpak voortvarend. De Obama-regering reguleert de banken met de Dodd-Frank Act. Het Europese equivalent schrijft de voormalige Eurocommissaris en huidig Brexit-onderhandelaar Michel Barnier graag op zijn conto. De Fransman pocht trots, dat hij 80 wetten naar het Europees Parlement heeft gestuurd.

Maar de banken beginnen - met succes - te mokken. Terwijl het vorige Europese Parlement die 80 wetten heeft zien komen, kan ik getuigen dat in het huidige Europees Parlement vanaf 2014 niet of nauwelijks wetgeving van belang is aangenomen. De plannen zijn er, maar liggen te beschimmelen in een la.

De problemen daarentegen niet. De Italiaanse bank Monte dei Paschi en de Deutsche Bank bungelen in de touwen. Rijzend nationalisme wint het van Europees ingrijpen. Frankrijk verzet zich met succes tegen het opknippen van ‘too-big-to-fail-banken’ als BNP-Paribas en Société Géneral. In Duitsland torpederen de Sparkassen een Europese garantie op spaartegoeden. De Europese bankenwereld rammelt.

Herlevend nationalisme is niet de enige reden voor kortzichtigheid. In Europa heerst een grote angst voor banken en bankiers. De economische groei is traag en wankel, de investeringen door bedrijven blijven achter, overheidsschulden zijn (soms) hoog. Het veroorzaakt krampachtigheid bij de aanpak van banken en bankiers. Bang als men is dat een harde aanpak leidt tot minder krediet en dus minder investeringen.

Daarom is het goed om een paar wijdverbreide misverstanden uit de wereld te helpen. Banken willen altijd graag doen geloven dat een grotere financiële sector goed is voor meer economische groei. Onzin. Een studie van de Bank of International Settlements laat zien dat wanneer krediet in handen van private partijen groter is dan 100% van het BNP, een verdere groei van de financiële sector de reële economie niet meer dient. In de eurozone bezit de financiële sector op dit moment activa ter waarde van 500% van het BNP.

Ook is het onzin om te stellen dat strengere regels leiden tot minder rendement. Banken spiegelen hun investeerders nog steeds een return on equity voor met dubbele cijfers. In werkelijkheid ligt - volgens het laatste IMF Stabiliteitsrapport - het gemiddelde rendement rond de 6%. Maar in de veel strenger gereguleerde VS ligt dat percentage op 9,7 %.

Er is dus geen enkele economische reden om de banken niet weer dienstbaar te maken aan de samenleving. Door de Europese Bankenunie verder af te bouwen, door verantwoorde kapitaalbuffers in te stellen, door een Europees Depositogarantiestelsel in te voeren, waar de banken zelf en niet de belastingbetalers verantwoordelijkheid voor nemen.

Oud-minister Wouter Bos zag in de beginjaren van de crisis kansen voor die verantwoorde regulering van de banken. Om de oerdriften van de financiële sector te temmen en bankier weer een eerzaam beroep te maken. Europa heeft tot nu toe die kansen laten liggen. Het is hoog tijd die misser goed te maken.

Daarbij moeten we ons zeker niet laten intimideren door de bokito, die nu het Witte Huis bewoont. Zijn decreten staan garant voor een ravage, die groter zal zijn dan de economische puinhoop die we net een beetje te boven komen.

Dit artikel verscheen op 1 maart 2017 in Trouw.