Donald Trump dreigt een nagel aan de Europese doodskist te worden - Hoofdinhoud

Door Rik Winkel

Het is koud en miezerig als George W. Bush op 20 januari 2001 de eed aflegt als 43ste president van de Verenigde Staten. ‘Hail to the thief’, klinkt het in sommige zijstraten.

Vrijdag loopt er opnieuw een president over Pennsylvania Avenue wiens aantreden in eigen land wordt betwist en ook elders met angst en beven tegemoet wordt gezien. De opvattingen die nummer 45 de wereld in slingert, via nachtelijke twitterstormen en dweperige interviews, doen bijna overal alarmbellen afgaan.

De weinig diplomatieke vastgoedmagnaat toont amper ontzag voor de heilige huisjes die symbool staan voor de milde hegemonie die de VS sinds de Tweede Wereldoorlog hebben uitgeoefend: de VN, het IMF, de Wereldbank en de Europese Unie. Onder de transactioneel ingestelde Trump staat het door Europa gekoesterde multilateralisme minstens vier jaar op de helling, denkt Rem Korteweg van de Londense denktank CER.

Gemeenschappelijke waarden

Toch is Trump niet de eerste president die in Europa de vraag oproept of het leiderschap van de vrije wereld bij hem wel in veilige handen is. Richard Nixon schafte van de ene dag op de andere de gouden standaard af. Ronald Reagan blies de tekorten op de begroting en de betalingsbalans vervaarlijk op, zonder zich te bekommeren om zijn partners.

De tweede Bush onttrok zich aan Kyoto en kliefde de EU doormidden in zoektocht naar bondgenoten voor een nieuwe oorlog in Irak. Jimmy Carter en bondskanselier Helmut Schmidt lagen overhoop omdat Carter over Europese hoofden heen opbood tegen Sovjetleider Leonid Brezjnev met wapens die Europa moesten beschermen.

David McAllister, de Duitse christendemocraat die in het Europees Parlement de delegatie leidt voor de betrekkingen met de VS, hint diplomatiek op die ups en downs als hem gevraagd wordt naar de toekomst van de trans-Atlantische relatie. 'Ondanks problemen die we hebben gekend, kennen en ook zullen kennen, is het in beider belang om samen te werken op grond van gemeenschappelijke waarden.'

Het grote probleem met Trump, erkent McAllister, is dat Europa voor het eerst te maken heeft met een Amerikaanse leider die hard tegen de Europese samenwerking zelf aanschopt. Dat Trump twijfel zaait over veiligheidsgaranties is ongekend, maar kennelijk onderhandelbaar. Hij noemt de Navo achterhaald, maar ook belangrijk.

Carte blanche

Het laat Trump daarentegen volstrekt koud of de EU blijft bestaan of niet. Het is toch maar een 'vehikel' voor Duitsland, waarvan hij de regeringsleider en de nationale trots, de automobielindustrie, specifiek op de korrel neemt.

McAllister vindt dat zorgwekkend. 'Steun voor Europese integratie is een kernelement van het Amerikaanse beleid. Trump wenst nu voorstanders van een brexit geluk en zet anderen aan dat voorbeeld te volgen. Dat kan niet in het Amerikaanse belang zijn.'

Net als veel anderen kan McAllister daarom nauwelijks geloven dat dit ook echt het beleid wordt. 'Trumps opvattingen worden kennelijk niet gedeeld door zijn ministers. Voor belangrijke zaken heeft hij het Congres nodig. Ook veel Republikeinen staan volledig achter de trans-Atlantische samenwerking.'

Potentieel gevaarlijk

Europarlementariër Marietje Schaake (D66), ook lid van de VS-delegatie, beaamt dat. 'Geeft het Congres hem carte blanche? Er zijn Republikeinen die nog bozer zijn op Poetin dan wij.'

Schaake schrikt als ze eurocommissaris Frans Timmermans hoort zeggen dat we maar aan de toon van Trump moeten wennen. 'Het gaat om de inhoud. Die moeten we niet bagatelliseren. Onze diverse en open samenleving en economie dreigt weg te vallen. Dat is zeer onwenselijk en potentieel gevaarlijk.'

Het baart haar vooral zorgen dat Trumps frontale aanval op Europa spoort met de agenda van het Kremlin. De Russische president Poetin stookt volgens haar in Oost-Europa en wakkert elders populisme en nationalisme aan om de EU te destabiliseren.

Korteweg van de Londense denktank CER ziet een deal opdoemen rond de handelssacties tegen Rusland, waar Hongarije en Italië toch al vanaf wilden. Het zou zo maar kunnen dat Trump daarbij Poetin de vrije hand laat in Georgië, Oekraïne en de Kaukasus.

Volgens Schaake zou de Navo moeten worden versterkt, maar doet Trump het tegenovergestelde. Alle schreeuwt volgens haar om een krachtig Europa om het vacuüm op te vullen. ‘De veiligheidsarchitectuur is kwetsbaar. Dat de VS en Turkije de grootste legers van de Navo hebben, is een teken aan de wand.’

Zelfredzaamheid

Volgens McAllister moet Europa op defensiegebied 'zelfredzaam' worden, met meer middelen, structurele integratie en een eigen hoofdkwartier.

Duitsland en Frankrijk zijn daar al een paar jaar mee bezig, maar Londen hield dat tegen. Een Brits vertrek uit de EU maakt de weg in theorie vrij, Den Haag zal de andere lidstaten volgens McAllister niet beletten. Aan de andere kant hebben de Britten op dit gebied het meest te bieden. Theresa May heeft dus een formidabele troef in de onderhandelingen over brexit.

Bondskanselier Angela Merkel en de Franse president François Hollande hopen dat een terugtrekkende beweging van de VS Europa zal versterken. 'We hebben ons lot zelf in handen', zegt Merkel dapper. Maar de Europese afwezigheid in Syrië spreekt boekdelen over de obstakels op die weg.

Bovendien moeten nog blijken hoe de Frans-Duitse as er na de verkiezingen in die landen voorstaat, en of de wankelende Unie de dreun van de brexit te boven komt. Met Trump als stoorzender wordt die krachtproef alleen maar groter.