Passie voor verantwoording; de methode slaat ook aan naar gemeente! - Hoofdinhoud

Niet sexy, wel nuttig: VVD-Kamerlid Pieter Duisenberg bedacht een methode om begrotingen beter te kunnen beoordelen. 'Er zijn heel veel parallellen tussen de politiek en bedrijfsmatige processen.'

Dit is een artikel van FD-journalist Ulko Jonker, de originele pagina is hier te vinden.

Het is een eigenaardige zegetocht. Na de Tweede Kamer ontdekken nu ook lokale politici van Amsterdam tot Zeist hoe ze een begroting gestructureerd kunnen beoordelen. Iets wat in het bedrijfsleven zo vanzelfsprekend is dat Pieter Duisenberg nog steeds verbaasd is over het plotselinge succes.

Het staat inmiddels te boek als 'de methode Duisenberg'. Maar eigenlijk vindt de naamgever dat te veel eer. 'Het is geen hogere sterrenkunde. Je moet alleen gedisciplineerd een vragenlijst doorlopen. Dat kost niet veel tijd, maar als je dat doet, ligt je informatie- en controlepositie ineens vijf stappen hoger', legt de VVD'er uit.

Onderwijs

Toen hij in 2012 in de Kamer kwam na een loopbaan in het bedrijfsleven die hem van Shell via McKinsey bij Eneco bracht, waar hij afscheid nam als financieel bestuurder, stortte hij zich op onderwijs. Op de begroting voor 2012 stond ruim € 31 mrd aan uitgaven. Maar tijdens de behandeling ervan in de vaste Kamercommissie ging het over het faillissement van één school.

'Ik was in het bedrijfsleven heel wat anders gewend. Ik miste de gestructureerde benadering: wat wil je bereiken, wat investeer je, hoeveel gaat dat opleveren? Ook in de politiek wil je immers bepaalde doelen bereiken. Er zijn heel veel parallellen tussen de politiek en bedrijfsmatige processen'.

Rapporteurs aangesteld

Een jaar later stelde de commissie 'rapporteurs' aan, een audit-commissie van twee leden: Duisenberg en D66-er Paul van Meenen. Eén rapporteur uit de coalitie en één van de oppositie, om het onpartijdige karakter van de audit te benadrukken. Samen bereiden ze de behandeling van de begroting voor aan de hand van een checklist en rapporteren daarover.

'De methode Duisenberg' was geboren. 'Net zo gewoon als een auditcommittee in het bedrijfsleven is voor de raad van bestuur en raad van commissarissen. De parallel is volledig. Het is zo logisch als wat', stelt Duisenberg.

Kwaliteit van leraren

Eerste vrucht: inzicht in de investeringen die gedaan worden in de kwaliteit van leraren. 'Overal zag je daar geld voor staan. Maar niemand wist hoeveel het eigenlijk was. Wij kwamen erachter dat het om € 1,2 mrd gaat. Dan kun je vervolgvragen gaan stellen: wat voor zin heeft dat? Gaat de kwaliteit er ook echt door omhoog? Hoeveel meer docenten komen er en hoeveel beter zijn ze?'

Inmiddels zijn er ook auditcommissies voor volksgezondheid, sociale zaken, infrastructuur en milieu, buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking. Daarmee is 80% van de rijksuitgaven gedekt. Alle big spenders zitten erbij, zegt Duisenberg trots. Opvallende uitzonderingen: Veiligheid en Justitie en Defensie, de ministeries waarover juist de meeste begrotingsdiscussies plaatsvinden. 'Ik zou het daar ook logisch vinden', erkent hij.

Standaard

Dat vindt ook Kamervoorzitter Khadija Arib, die vlak voor het zomerreces aangaf de methode Duisenberg tot standaard te willen verheffen — vast te leggen in het Reglement van Orde. De auditcommissies worden ondersteund door het Bureau Onderzoek en Rijksuitgaven van de Kamer. Er is ook een uitvoerige handleiding van 65 pagina's, maar de zes hoofdvragen zijn samengevat op één A4'tje: Hoe is het beeld van de begroting op hoofdlijnen? Welke doelen zijn gepland en behaald? En welke prestaties? Wat gaat het kosten of heeft het gekost? Wat is het oordeel over de rechtmatigheid, doeltreffendheid en doelmatigheid ervan? Tot slot kunnen de rapporteurs conclusies en aanbevelingen doen.

Welke weg volgt een euro?

De ambitie van de Kamer om weer zicht en greep te krijgen op de rijksuitgaven, staat niet op zichzelf. De Algemene Rekenkamer wees er in juli op dat nauwelijks meer te volgen is welke weg de euro volgt nadat hij bij de belastingbetaler is geïnd. Het Rijk haalde vorig jaar voor € 290 mrd aan belastingen en premies op, leende er € 16 mrd bij en gaf € 306 mrd uit aan publieke diensten. Maar de verantwoording ervan is een rommeltje.

'Het is soms zelfs niet duidelijk wie waarop mag worden aangesproken, laat staan dat helder is wat de maatschappelijke resultaten zijn. De belastingbetaler verdient beter', aldus de Rekenkamer. Meer dan de helft van de rijksuitgaven loopt inmiddels via netwerken zoals lokale overheden, sociale fondsen en andere instellingen. Daarover kan de minister helemaal geen verantwoording meer afleggen, omdat hij het geld alleen maar overmaakt.

Cultuuromslag nodig

De Rekenkamer vindt dat verantwoordelijkheden helderder, explicieter moeten worden vastgelegd. Ook moet er meer gebruik gemaakt van de enorme hoeveelheid data over de uitvoering van beleid. En er moet dringend meer inzicht komen in de resultaten ervan. 'Het ontbreken van voldoende, tijdige en goede beleidsinformatie is een hardnekkig probleem', stelt de Rekenkamer. Zij pleit voor een 'cultuuromslag om dat op de politieke en parlementaire radar te krijgen'.

De professionalisering van de parlementaire audit maakt daar onderdeel van van. Maar ook op lokaal niveau maakt Duisenberg school. De gemeenteraad van Amsterdam grijpt de methode met beide handen aan als remedie voor het financiële wanbeheer van de afgelopen jaren. En ook kleinere en financieel gezonde gemeenten als Zeist en Utrechtse Heuvelrug omarmen de methode. Eindhoven toont ook belangstelling.

Internationaal furore

Internationaal staat de methode Duisenberg op het punt om door te breken. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) heeft Duisenberg gevraagd als gastspreker. En Public Money and Management, een internationaal wetenschappelijk tijdschrift over openbaar bestuur, vroeg hem een artikel erover te schrijven. Het blad verschijnt in november.

Duisenberg verspreidt zijn boodschap graag. Maar overal wijst hij erop dat volksvertegenwoordigers vooral goed gemotiveerd moeten zijn om op deze manier te werken. 'Je komt er niet per se mee in de krant. Je moet het doen om je opdracht en je dualistische rol als volksvertegenwoordiger beter te kunnen vervullen. Maar sexy is het niet'.