EU opgelucht én geschokt na fiat Walen - Hoofdinhoud

Na toezeggingen over onder meer landbouw is Wallonië alsnog akkoord met CETA. De opluchting is groot bij de EU, die voorlopig verder kan.

• - 

  Stéphane Alonso
• - 

  Tijn Sadée

27 oktober 2016 om 21:33

Het is de grote angst sinds het Brexit-referendum: dat de EU alleen nog maar in z’n achteruit kan. De opluchting dat het handelsverdrag met Canada (CETA) tóch kan worden gesloten, na een zenuwslopende politieke thriller met het kleine Wallonië in de hoofdrol, is dan ook enorm.

Nachtenlang moest de Belgische premier Charles Michel onderhandelen, om de opstand in het Waalse regioparlement tegen CETA te bezweren. Zichtbaar vermoeid kon hij donderdag bekendmaken dat zijn land het verdrag niet langer blokkeert. In navertellen van de thriller had hij geen zin.

Veertien dagen aan een stuk gijzelde socialist en Waals premier Paul Magnette België - daarmee de hele EU. Zeven jaren onderhandelingen, en dan dit. De internationale verbijstering - waar zijn die Belgen mee bezig? - sloeg om in spot: die Belgen toch, met hun rare versnipperde land met zes regeringen en zes parlementen.

Michel probeerde er donderdag een positieve draai aan te geven. Het was allemaal niet fraai geweest, maar wat telt is het resultaat. „Dit is goed nieuws voor de Belgische positie in Europa”, meende Michel.

De Walen eisten extra garanties dat CETA niet zal leiden tot banenverlies in de landbouw en verlaging van milieu- en arbeidsnormen. Ook maakten ze een halszaak van het Investor Court System (ICS), een arbitragehof buiten de gewone rechtsgang om, waar bedrijven die zich benadeeld voelen door overheidsbeleid flinke schadeclaims kunnen indienen. „Wat voor globalisering willen we?” Om die vraag draaide het volgens Magnette.

In het donderdag gesloten akkoord behoudt België zich het recht voor landbouwproducten te beschermen, mocht de Canadese concurrentie te groot blijken te zijn. De gevolgen van het verdrag zullen ook geregeld worden geëvalueerd. België gaat bovendien advies vragen over de omstreden arbitrage, bij het Europese Hof van Justitie. Veel juristen vinden dat het systeem volstrekt niet thuishoort in een verdrag tussen twee moderne rechtsstaten.

‘Goed voor de democratie’

Maatschappelijke organisaties en Europese groene partijen die tegen het verdrag zijn, denken dat Wallonië belangrijke toezeggingen heeft weten binnen te halen. ,,Dit zou wel eens een goede zaak voor de democratie kunnen zijn”, zegt Paul de Clerck van Friends of the Earth, over het besluit advies te vragen over de ICS-arbitrage. „Het is goed mogelijk dat het Hof een streep zet door deze privileges voor buitenlandse investeerders’’, zegt Europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks). En daarmee zou CETA zelf ook weer ter discussie worden gesteld.

Voorstanders van CETA zijn vooral opgelucht dat Europa verder kan. De bedoeling is het grootste deel van het verdrag ‘op voorlopige basis’ in werking te laten treden, na goedkeuring van het Europarlement, mogelijk begin 2017 al. Voor controversiële delen, zoals die met de investeringsbescherming, is eerder dit jaar al afgesproken dat nationale parlementen het laatste woord hebben. Dit belooft nog een flink gevecht te worden. Want in het ‘Belgisch-Belgische akkoord’ hebben de Walen ook laten opnemen dat ze het arbitragemechanisme nooit zullen ratificeren, als het in de huidige vorm blijft bestaan.

Europees ‘president’ Donald Tusk noemde het akkoord donderdag „goed nieuws”, maar durft de champagne nog niet te ontkurken. Vrijdag moeten de Belgische regioparlementen de deal nog goedkeuren. „Alleen als alle procedures zijn afgerond […] neem ik contact op met Justin Trudeau”, twitterde Tusk. De Canadese premier Trudeau had donderdag naar Brussel moeten komen om CETA te ondertekenen, maar zegde af toen duidelijk werd dat België meer tijd nodig had.

Eind goed, al goed? Nou nee. In EU-hoofdsteden, ook in Brussel, overheerst de shock over het gemak waarmee een complex EU-proces, waarover 28 lidstaten al zeven jaar praten, door een regioparlement in korte tijd gillend tot stilstand kan worden gebracht.

„Dit was een echte lijdensweg en is beschadigend voor de EU”, zegt Europarlementariër Marietje Schaake (D66). „Het mag niet meer gebeuren.” Volgens Schaake moeten lidstaten hun burgers eerder en veel méér betrekken bij de totstandkoming van verdragen. „Anders blijft onduidelijkheid bestaan over welk mandaat Europese onderhandelaars echt hebben.”

De grote winnaar lijkt vooralsnog Paul Magnette. Zijn socialistische PS toonde afgelopen jaren weinig interesse in kritische vragen van de Waalse partij Ecolo (groenen) over CETA. Logisch, want tot 2014, toen PS-boegbeeld Elio Di Rupo nog premier van België was, was de PS voorstander van CETA. Totdat Magnette CETA ontdekte als campagne-instrument, in zijn strijd tegen de ultralinkse partij PTB die het de PS steeds moeilijker maakt.

In één moeite door hield hij aartsvijand N-VA een spiegel voor. De Vlaams-nationalisten, dominant in de federale regering, willen meer bevoegdheden - zoals besluiten over handelsverdragen- overdragen aan de gewesten. Nu waren het de Walen die het Vlaamse confederalisme in praktijk brachten en CETA afschoten - daar had in Vlaanderen niemand mee gerekend.