Europees Hof accepteert geen broddelwerk van de wetgever - Hoofdinhoud

Sinds de aanslagen van 9/11 is er een stortvloed van anti-terreurmaatregelen aangenomen. Vaak worden die maatregelen aangenomen in grote haast, onder druk van de publieke opinie, en met niet al te veel oog voor feiten en onderbouwing. Kritische stemmen worden simpelweg genegeerd. Het verbaast dan ook niet dat veel maatregelen achteraf door de rechter naar de papierversnipperaar worden verwezen. Dat gebeurde met de Richtlijn Bewaarplicht Telecomgegevens en vorig jaar met de Safe Harbour regeling. Op 8 september bracht de Advocaat Generaal van het Hof een opinie uit over het gebruik van passagiersgegevens, ook bekend als "PNR" (Passenger Name Records). Het Hof moet nog een definitieve opinie aannemen, maar in de meeste gevallen wordt het oordeel van de Advocaat Generaal gevolgd.

De aanleiding was een verzoek van het Europees Parlement, onder aanvoering van ondergetekende als rapporteur, aan het Europees Hof van Justitie, om zich uit te spreken over de verenigbaarheid van de grootschalige opslag van PNR met het EU Handvest van de Grondrechten. De Advocaat-Generaal stelt dat het akkoord tussen de EU en Canada in de huidige vorm in strijd is met het Handvest van de Grondrechten en met de Europese privacywetgeving. Hij concludeert tevens dat de rechtsgrondslag voor dit akkoord niet volstaat.

De Advocaat-Generaal is onder meer van mening dat niet goed is afgebakend voor welke doelen de PNR mogen worden gebruikt,  en dat niet met objectieve feiten is onderbouwd waarom Canada de gegevens vijf jaar mag opslaan. Ook maakt hij bezwaar tegen het ongericht opslaan van alle passagiersgegevens, een sleepnetmethode. De Advocaat-Generaal oordeelt daarover dat dat beperkt moet worden tot personen op wie een redelijke verdenking van terreur of criminaliteit rust.

Een baanbrekende opinie, die grote gevolgen kan hebben. Als het Hof het advies van de Advocaat Generaal volgt, kan het Europees Parlement niet met goed fatsoen het akkoord met Canada ongewijzigd aannemen. De Europese Unie heeft daarnaast niet alleen dergelijke akkoorden met Canada, maar ook met Amerika en Australië. De Europese Commissie onderhandelt over een akkoord met Mexico. De definitieve opinie van het Hof is niet bindend, maar zal naar verwachting verstrekkende gevolgen hebben voor andere wetten en akkoorden inzake gegevensopslag, zoals de EU Richtlijn voor de opslag van PNR binnen de EU, of de akkoorden met de VS inzake doorgifte van PNR en bankgegevens. Nieuwe initiatieven voor het grootschalig opslaan van gegevens van burgers die nergens van worden verdacht zullen ook onder de loep moeten worden genomen.

Want juist als het gaat om onze veiligheid, mogen we geen broddelwerk afleveren. Na dit zoveelste debacle moet er een einde komen aan het seriematig en onzorgvuldig aannemen van wetten die de gerechtelijke toets niet kunnen doorstaan. De opinie van de Advocaat Generaal geeft heldere richtlijnen hoe het PNR akkoord wèl in lijn kan worden gebracht met EU wetten en verdragen. Het is prima mogelijk terreur te bestrijden binnen de kaders van de rechtsstaat. En is het nu niet juist die rechtsstaat die we willen beschermen tegen terreur?

Column van Sophie in ´t Veld in het magazine “Ibestuur” - September 2016