Brexit en de kiezers - Hoofdinhoud

Henk van Klaveren was van 2010 tot 2013 woordvoerder van de LibDems tijdens de coalitieregering van de Liberaal Democraten en de Conservatieven in Groot-Brittannië. Sindsdien werkt hij als politiek consultant in Londen.

De officiële campagnes zijn bekend en de wettelijke campagneperiode voor het Britse EU-referendum is ingegaan. De vraag is nu op wie Britain Stronger In Europe en Vote Leave zich gaan richten. Wie zijn hun potentiële kiezers en wat motiveert hun stemgedrag?

Recente peilingen laten zien dat het een nek-aan-nek race is. Met behulp van die peilingen hebben de campagnes al een beetje een profiel van hun doelgroepen kunnen opbouwen.

Iemand die voor EU-lidmaatschap stemt woont waarschijnlijk in Londen, Schotland of Noord-Ierland, heeft hoger of wetenschappelijk onderwijs genoten, heeft een hoger inkomen, leest de Guardian of The Times, is jonger dan 40 en stemt normaal voor Labour, Liberal Democrats of de Scottish National Party.

Een Brexit-stemmer is waarschijnlijk ouder dan 50, woont op het Engelse platteland, heeft een lager inkomen, heeft op zijn of haar 16^de de middelbare school met een GSCE-kwalificatie verlaten, leest de Daily Telegraph, Sun of Daily Mail en stemt overwegend Conservatief of voor de UK Independence Party (UKIP).

De krantenkoppen verbergen echter dat 20% het nog niet weet. Sterker nog, bijna 40% geeft aan dat ze misschien nog wel van gedachten zullen veranderen. De grootste winst is voor beide kampen dan ook te behalen bij de kiezers die het nog niet zeker of zelfs nog helemaal niet weten.

Deze kiezers voelen zich door gebrek aan informatie (nog) niet voldoende in staat om zo’n belangrijke beslissing te nemen. In focusgroepen komt naar voren dat ze de ‘feiten’ willen weten voor ze besluiten welk hokje ze zullen aankruisen.

Ook blijkt dat slechts een enkeling weet wat de EU doet of wat Brexit is – laat staan dat iemand iets als de Single Market of handelstarieven kan uitleggen. Een aanzienlijk deel van de kiezers is daarom naarstig op zoek naar die informatie. Bij Google Trends staat bijvoorbeeld “wat is ‘Brexit’?” bovenaan als de meest gebruikte zoekterm over het referendum.

Economie en immigratie belangrijkste thema's

Desgevraagd zegt deze twijfelende kiezer dat de grootste zorgen voor het land immigratie en de economie betreffen  – dat geldt overigens ook voor de meeste kiezers die al weten wat ze gaan stemmen. Bij Vote Leave, gedomineerd door Conservatieven, wilde men zich daarom op de economische argumenten richten: het VK zou sterker zijn als het de Europese ketenen zou afwerpen.

Hun rivaal in de strijd om het officiële campagneschap, Grassroots Out! (GO!), richtte zich juist op het verminderen van immigratie. Vote Leave zag zich hierdoor genoodzaakt om het ook over immigratie te gaan hebben. Nu Vote Leave – en niet GO! – de officiële Leave-campagne vormt, zal duidelijk worden of dat zo blijft.

Bij Stronger In was de boodschap al langer duidelijk: de EU zorgt voor een sterkere economie, een veiligere samenleving en sterker Brits leiderschap in de wereld. Om te proberen twijfelende kiezers over te halen, zullen zij zich daarom richten op het zaaien van onzekerheid hierover bij een eventueel Brits vertrek.

De reden hierachter is simpel: uit kiezersonderzoek blijkt dat de eerder genoemde zorgen over immigratie worden gezien als problemen waarvoor het VK als land een oplossing moet vinden. Denkend aan hun eigen situatie, zien mensen niet immigratie maar de economie als de grootste zorg voor hen en hun familie. Dus rekent Stronger In erop dat als er genoeg onrust is ontstaan over het verslechteren van de persoonlijke economische situatie bij uittreding, mensen voor zekerheid en dus voor Remain zullen stemmen.

Dat dit een effectieve tactiek is, is gebleken uit het Schotse onafhankelijkheidsreferendum. Daar lag de focus van de Better Together-campagne ook op economische onzekerheid bij onafhankelijkheid. Bij gebrek aan harde feiten over een toekomst als onafhankelijk land bleek dat benadrukken hiervan (‘Project Fear’, zoals hun tegenstanders dat noemden) zeer effectief was.

Deze gedachte schuilt ook achter het grote rapport dat de Minister van Financiën op 18 april presenteerde: Britse huishoudens zouden in de toekomst slechter af zijn buiten de EU dan binnen de EU. Dat is misschien geen verheffende campagneboodschap maar een die mogelijk heel effectief zal blijken op 23 juni.

Al met al, zal de zwevende kiezer, die zich gaat verdiepen in de argumenten van beide kampen maar ook in waar het hele referendum überhaupt over gaat, allesbepalend zijn. Vote Leave zal hen proberen een toekomstvisie voor te houden waarin al hun problemen makkelijk kunnen worden opgelost buiten de EU terwijl Stronger In zich zal richten op de zekerheid van nu. Hoewel de Schotse kiezer laat zien kiezers daar gevoelig voor zijn, kan het nog alle kanten op.

Deze bijdrage verscheen in de Hofvijver van 25 april 2016.