Tweede Kamerverkiezingen 2017

Op 15 maart 2017 waren er Tweede Kamerverkiezingen¹. Het ging om een reguliere verkiezing na afloop van de volledige kabinetsperiode, maar er lagen ook drie grondwetsvoorstellen voor die in eerste lezing waren aanvaard door beide Kamers. Winnaars waren GroenLinks, D66, PVV en CDA, terwijl de twee regeringspartijen verloren. Voor de PvdA was dat verlies zelfs 29 zetels. De VVD bleef wel de grootste. Nieuw in de Kamer waren DENK en Forum voor Democratie.

Na de verkiezingen formeerden VVD, CDA, D66 en ChristenUnie het kabinet-Rutte III². Dit was met 225 dagen de tot dan langste kabinetsformatie³ sinds de Tweede Wereldoorlog.

In onderstaande tabel is per partij aangegeven wie de lijsttrekker was en met welk verkiezingsprogramma een partij mee heeft gedaan aan de verkiezingen.

In onderstaand overzicht zijn opgenomen de Kamerleden die tijdens deze verkiezing zijn gekozen en op 23 maart 2017 werden geïnstalleerd.

Meer over

• 1. 

  De leden van de Tweede Kamer worden in principe eens in de vier jaar gekozen op basis van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Ook na de val van een kabinet worden bijna altijd verkiezingen gehouden. Kiesgerechtigd zijn alle Nederlanders die op de dag van de kandidaatstelling 18 jaar of ouder zijn, mits niet het kiesrecht vanwege een veroordeling is ontnomen.
   
• 2. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de tot dan langste formatie sinds 1945 tot stand. Zeven maanden na de verkiezingen van 15 maart 2017 stond er een opvolger van het kabinet-Rutte II op het bordes. Voor premier Mark Rutte was het de derde keer dat hij een kabinet leidt. Het kabinet bood op 15 januari 2021 ontslag aan, vanwege de harde conclusies van het parlementair onderzoek kinderopvangtoeslag. Hiermee werd het kabinet, en de leden hiervan, demissionair. Deze demissionaire periode zou 360 dagen duren, een record.
   
• 3. 

  Kabinetsformaties na de verkiezingen duren sinds 1946 gemiddeld 103 dagen. Formaties van tussenkabinetten zijn daarbij buiten beschouwing gelaten. Soms komt het voor dat na een kabinetscrisis zonder nieuwe verkiezingen een ander of overgangskabinet wordt gevormd. Dergelijke formaties verlopen doorgaans veel sneller.
   
• 4. 

  De VVD had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Mark Rutte als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Zeker Nederland'. Vóór de verkiezingen had de VVD 41 zetels, na 15 maart had de partij er 33.
   
• 5. 

  De Partij Voor de Vrijheid (PVV) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Geert Wilders als lijsttrekker. De PVV haalde 20 zetels, daarvóór had de partij 15 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidt 'Nederland weer van ons'.
   
• 6. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Sybrand van Haersma Buma als lijsttrekker. Het CDA haalde 19 zetels, daarvóór had de partij 13 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidt 'Keuzes voor een beter Nederland'.
   
• 7. 

  Democraten 66 (D66) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Alexander Pechtold als lijsttrekker. D66 haalde 19 zetels, daarvóór had de partij 12 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidt 'samen sterker - kansen voor iedereen'.
   
• 8. 

  GroenLinks had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Jesse Klaver als lijsttrekker. GroenLinks haalde 14 zetels, daarvóór had de partij 4 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidt 'tijd voor verandering'.
   
• 9. 

  De Socialistische Partij (SP) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Emile Roemer als lijsttrekker. De SP haalde 14 zetels, daarvóór had de partij 15 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma is 'Pak de macht'.
   
• 10. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) ging de verkiezingen van 15 maart 2017 in met het verkiezingsprogramma 'Een verbonden samenleving'. De lijsttrekker voor de Partij van de Arbeid was Lodewijk Asscher. Bij de verkiezingen in 2017 behaalde de partij 9 zetels. Vóór de verkiezingen had de partij 38 zetels in de Tweede Kamer.
   
• 11. 

  De ChristenUnie had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Gert-Jan Segers als lijsttrekker. De ChristenUnie haalde 5 zetels, daarvóór had de partij ook 5 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Hoopvol Realistisch - Voorstellen voor een samenleving met toekomst'.
   
• 12. 

  De Partij voor de Dieren (PvdD) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Marianne Thieme als lijsttrekker. De PvdD haalde 5 zetels, daarvóór had de partij 2 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Plan B - Hou vast aan je idealen'.
   
• 13. 

  50PLUS had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Henk Krol als lijsttrekker. 50PLUS haalde 4 zetels, daarvóór had de partij 2 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Omdat ouderen het niet meer pikken!'.
   
• 14. 

  De Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Kees van der Staaij als lijsttrekker. De SGP haalde 3 zetels, daarvóór had de partij 3 zetels in de Tweede Kamer. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Stem voor het leven'.
   
• 15. 

  DENK had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Tunahan Kuzu als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Denkend aan Nederland'. De partij deed voor het eerst mee aan de verkiezingen en haalde 3 zetels.
   
• 16. 

  Forum voor Democratie had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Thierry Baudet als lijsttrekker. Forum voor Democratie deed voor het eerst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen en haalde 2 zetels.
   
• 17. 

  VoorNederland (VNL) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Jan Roos als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidde 'Voor Nederland - Verkiezingsprogramma 2017-2012'.
   
• 18. 

  De Piratenpartij (PPNL) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Ancilla van de Leest als lijsttrekker. Het verkiezingsprogramma van de partij had geen titel.
   
• 19. 

  BIJ1 is een politieke partij met een radicaal links programma. De partij is opgericht in 2016 onder de naam 'Artikel1'. In 2017 werd de naam Artikel1 gewijzigd naar BIJ1. Politiek leider van BIJ1 is Edson Olf.
   
• 20. 

  NIEUWE WEGEN had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Alfred Oosenbrug als lijsttrekker. De partij werd opgericht door oud-PvdA-Tweede Kamerlid Jacques Monasch.
   
• 21. 

  Niet Stemmers deed mee aan de Tweede Kamerverkiezingen 2017. De partij wilde de niet-stemmers vertegenwoordigen.
   
• 22. 

  De Burger Beweging wilde sociaal-maatschappelijke initiatieven in verbinding brengen om nieuwe oplossingen voor (lang)bestaande problemen mogelijk te maken.
   
• 23. 

  GeenPeil is een politieke beweging (democratische beweging 2.0), die streeft naar een extreme vorm van directe democratie. Tweede Kamerleden moeten uitvoeren wat de achterban via online peilingen doorgeeft.
   
• 24. 

  Jezus Leeft is een politieke partij waar de leefregels van Jezus gelden, waar naastenliefde de basis is en die opkomt voor een rechtvaardige maatschappij. Hoofdpunten zijn kiezen voor leven, afscheid van de Europese Unie en een groene en duurzame samenleving.
   
• 25. 

  De Vrijzinnige Partij had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Norbert Klein als lijsttrekker. De titel van het verkiezingsprogramma luidt 'De basis op orde'.
   
• 26. 

  De Libertarische Partij (LP) had bij de verkiezingen van 15 maart 2017 Robert Valentine als lijsttrekker. Het verkiezingsprogramma had geen titel.
   
• 27. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
   
• 28. 

  Lodewijk Asscher (1974) was van 23 maart 2017 tot 31 maart 2021 lid van de Tweede Kamer voor de PvdA. Tot 14 januari 2021 was hij tevens fractievoorzitter, totdat hij die functie neerlegde vanwege zijn vertrek als beoogd lijsttrekker. Van 5 november 2012 tot 26 oktober 2017 was de heer Asscher vicepremier en minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet-Rutte II. Hij was in 2006-2012 wethouder van Amsterdam (sinds 2010 was hij belast met financiën, onderwijs en jeugdbeleid). Eerder deed hij onderzoek naar communicatiegrondrechten. In 2010 was hij enige maanden waarnemend burgemeester van Amsterdam. Sinds maart 2022 is hij consultant bij organisatiebureau Van der Bunt.
   
• 29. 

  Geert Wilders (1963) is sinds november 2006 politiek leider van de PVV. Hij is sinds 25 augustus 1998 (met een korte onderbreking in 2002) Tweede Kamerlid. Aanvankelijk was hij dat voor de VVD, maar op 2 september 2004 werd hij een onafhankelijk Kamerlid. In 2023 was hij voor de zesde keer lijsttrekker. De heer Wilders was medewerker van de afdeling Verdragen bij de Ziekenfondsraad, wetstechnisch medewerker van de Sociale Verzekeringsraad en beleidsmedewerker en speechschrijver van de VVD-Tweede Kamerfractie. In 2010 zat hij enige tijd in de gemeenteraad van Den Haag.
   
• 30. 

  Politiek leider van de SP en lijsttrekker bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2010, 2012 en 2017. Hij begon zijn loopbaan als onderwijzer en was wethouder van Boxmeer en voorzitter van de SP in Noord-Brabant. Werd op 30 november 2006 Tweede Kamerlid en was aanvankelijk woordvoerder verkeer en waterstaat. In 2010 volgde hij Agnes Kant op als fractievoorzitter. Was veel gemoedelijker dan zijn voorgangers Marijnissen en Kant. Kon zijn partij niet naar een herhaling van het succes in 2006 leiden, ook omdat hij in debatten wel eens werd afgetroefd. Niettemin een alom gewaardeerd strijdbaar politicus. In de periode 2018-2020 was hij waarnemend burgemeester van Heerlen en daarna tot juni 2021 in Alkmaar. Sinds 1 december 2021 is de heer Roemer commissaris van de Koning in Limburg.
   
• 31. 

  Sybrand van Haersma Buma (1965) is sinds 26 augustus 2019 burgemeester van Leeuwarden. Hij was van 12 oktober 2010 tot 21 mei 2019 fractievoorzitter van het CDA in de Tweede Kamer en van 23 mei 2002 tot 29 mei 2019 Tweede Kamerlid. Bij de verkiezingen in van 2012 en 2017 was hij lijsttrekker van het CDA. De heer Buma was beleidsmedewerker justitie en plaatsvervangend ambtelijk secretaris van de CDA-Tweede Kamerfractie. In de Tweede Kamer hield hij zich tot hij fractievoorzitter werd vooral bezig met justitie (veiligheidsbeleid). Hij was fractiesecretaris en had zitting in het Presidium van de Kamer.
   
• 32. 

  Alexander Pechtold (1965) was in 2006-2018 fractievoorzitter en politiek leider van D66. Hij was sinds november 2006 Tweede Kamerlid. De heer Pechtold was verder van 31 maart 2005 tot 3 juli 2006 minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties. Hij is opgeleid als kunsthistoricus en werkte onder andere bij een veilinghuis. Van 1997 tot 2002 was hij wethouder in Leiden. Vanaf eind 2002 tot 2005 was hij voorzitter van D66. en in de periode 2003-2005 burgemeester van Wageningen. De heer Pechtold was enige jaren woordvoerder Europese zaken en onderwerpen rond het koninklijk huis. Verder was hij voorzitter van de vaste commissie voor Koninkrijksrelaties. Per 1 november 2019 werd hij algemeen directeur van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen.
   
• 33. 

  Gert-Jan Segers (1969) was van 20 september 2012 tot 25 januari 2023 Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie en van 10 november 2015 tot 17 januari 2023 fractievoorzitter en politiek leider. Bij de verkiezingen van 2017 was hij lijsttrekker en in 2021 was hij dat opnieuw. De heer Segers was in 2008-2012 directeur van het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie. Eerder werkte hij onder andere bij de EO en was hij zendingswerker in Egypte. Hij is kenner van de islamitische wereld. De heer Segers was woordvoerder algemene zaken/koninklijk huis, mensenhandel, maatschappelijke diensttijd, integratie en zorg.
   
• 34. 

  Jesse Klaver (1986) is sinds 17 juni 2010 Tweede Kamerlid. Tot 27 oktober 2023 was dat voor GroenLinks en sindsdien is hij lid van de Tweede Kamerfractie van GroenLinks-PvdA. Van 27 oktober 2023 tot 6 december 2023 was hij voorzitter van de gezamenlijke fracties van PvdA en GroenLinks en eerder (sinds 12 mei 2015) fractievoorzitter en politiek leider van GroenLinks. Bij de verkiezingen van 2017 en 2021 was hij lijsttrekker van GroenLinks. Jesse Klaver is sedert 17 juni 2010 lid van de Tweede Kamer. Hij was voorzitter van CNV-jongeren en was eerder voorzitter van DWARS, de jongerenorganisatie van GroenLinks. Hij is woordvoerder Europese zaken van de GL-PvdA-fractie en voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken.
   
• 35. 

  Kees van der Staaij (1968) is sinds 1 juni 2024 staatsraad bij de Afdeling advisering van de Raad van State. Hij was van 19 mei 1998 tot 6 december 2023 Tweede Kamerlid voor de SGP. De heer Van der Staaij was in 2010-2023 politiek leider van de SGP. Hij was eerder adjunct-chefjurist bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. In de Tweede Kamer hield hij zich onder meer bezig met algemene politiek onderwerpen, veiligheid en justitie, buitenlandse zaken, Koninklijk Huis en volksgezondheid, welzijn en sport. Hij zat verder een werkgroep voor die de herziening van het Reglement van Orde van de Tweede Kamer voorbereidde en in 2021 een werkgroep over versterking van de positie van de Tweede Kamer. Bij zijn vertrek was hij de nestor van de Kamer.
   
• 36. 

  Bijna dertien jaar politiek leider van de in 2002 opgerichte Partij voor de Dieren, die er vanaf 2006 in slaagde haar partij in vier verkiezingen een vaste (en steeds sterkere) positie in het parlement te bezorgen. Stond bekend als een goede, vasthoudende debater, die haar bijdragen steeds afsloot met: "En voorts ben ik van mening dat er een einde moet komen aan de bio-industrie". Trachtte tevergeefs een wettelijk verbod op onverdoofd ritueel slachten in te voeren. Werkte voor zij Tweede Kamerlid werd bij Stichting Bont voor Dieren en de Stichting Wakker Dier. In 2022 werd zij directeur van het wetenschappelijk bureau van de Partij voor de Dieren.
   
• 37. 

  Voorman van 50PLUS, die een niet onopgemerkte loopbaan als Tweede Kamerlid had. Was enige jaren voorlichter van de VVD-Tweede Kamerfractie en later oprichter en hoofdredacteur van 'De Gay Krant' en een bekend voorvechter van homorechten. Zo zette hij zich in voor opstelling van het huwelijk. Vanaf 2011 boegbeeld van 50PLUS en een jaar lid van Provinciale Staten van Noord-Brabant. Werd in september 2012 Tweede Kamerlid en fractievoorzitter van 50PLUS en bleef dat, met een onderbreking in 2013-2014, tot mei 2020. Was in 2014 ook raadslid in Eindhoven. Populair bij zijn eigen achterban, maar ook betrokken bij conflicten in zijn fractie en partij. In mei 2020 kwam het zelfs tot een breuk, waarna hij korte tijd als Kamerlid optrok met Femke Merel van Kooten. Eindigde echter als eenling en behaalde in 2021 met zijn Lijst Henk Krol geen zetel. Was bij de Tweede Kamerverkiezingen 2023 kandidaat voor BVNL (Belang van Nederland).
   
• 38. 

  Thierry Baudet (1983) was van 23 maart 2017 tot 13 januari 2025 fractievoorzitter van Forum voor Democratie (FVD) in de Tweede Kamer. De rechtsfilosoof Baudet is publicist, journalist en opiniemaker. Hij was oprichter-directeur van Popup University en voorzitter van de denktank Forum voor Democratie en daarna partijvoorzitter. Als eurokritische denker was hij betrokken bij Burgerforum EU en bij de campagne voor een raadgevend referendum over het EU-associatieverdrag met Oekraïne. Van 6 februari tot 29 maart 2023 was hij tevens Statenlid in Noord-Holland.
   
• 39. 

  Het 'gemiddelde' Tweede Kamerlid na de verkiezingen van 2017 was man, hoog opgeleid, tussen de 41 en 50 jaar en afkomstig uit de Randstad. Hij was eerder werkzaam geweest bij de overheid of een politiek-maatschappelijke organisatie en had relatief weinig 'Haagse' ervaring. Het aantal vrouwen lag lager dan in de periode ervoor. Er waren 54 vrouwelijke Kamerleden. Het aantal nieuwkomers was met 58 hoog. Dertien leden keerden terug in de Kamer (van wie enkelen overigens alleen als vervanger tijdelijk Tweede Kamerlid waren geweest).
   
• 40. 

  Wat is er te zeggen over Tweede Kamerverkiezingen in het verleden, bijvoorbeeld over de grootste winst en het grootste verlies, over resultaten van regeringspartijen en over de kansen op succes van nieuwe partijen?