Een universiteit is geen reclamebureau - Hoofdinhoud

Een wetenschappelijk onderzoek zonder wetenschappelijke toetsing. Een onderzoek betaald door het bedrijfsleven op basis van gegevens van het bedrijfsleven. Er bleek heel veel niet te deugen aan het onderzoek naar statiegeld van de universiteit van Wageningen (WUR). Het kabinet moet ingrijpen om de onafhankelijkheid van het wetenschappelijk onderzoek veilig te stellen.

'Wij van wc-eend adviseren wc-eend' lijkt steeds vaker van toepassing op de wetenschap. Doordat de naam van een universiteit meer vertrouwen wekt dan de naam van een reclamebureau, hebben reclamefolders vermomd als wetenschap een grote impact. In het geval van het WUR-onderzoek naar statiegeld zijn Tweede Kamer en samenleving onjuist geïnformeerd. Wc-eend-onderzoek kan het vertrouwen in de gehele wetenschap aantasten.

Commercialisering

Het 'onderzoek' naar statiegeld maakt de enorme impact duidelijk van de commercialisering van het wetenschappelijk onderzoek. Alternatieven werden niet onderzocht, de conclusies leken vooraf vast te staan en ambtenaren drukten een flinke stempel op het eindresultaat. Het sjoemelonderzoek leidde bijna tot afschaffing van het statiegeldsysteem.

In 2013 kopte deze krant dat 'Wageningen' zijn onafhankelijkheid weggeeft aan de industrie. In datzelfde jaar concludeerde de Nationale Ombudsman dat aan de WUR bij onderzoek in opdracht van de overheidsdienst PBL (planbureau voor de leefomgeving) de indruk van 'wetenschap op bestelling' was gewekt. De WUR leek meer belang te hechten aan een goede relatie met de opdrachtgever dan aan een vrij te voeren wetenschappelijk debat, volgens de ombudsman.

Het personeel van de WUR lijkt dat beeld te bevestigen. Volgens journalistenplatform Follow the Money vindt 70 procent van de Wageningse hoogleraren dat de universiteit te weinig ruimte biedt voor fundamenteel onderzoek. Volgens 60 procent is niet de wetenschappelijke vraag, maar de mogelijkheid tot binnenhalen van geld leidend bij het bepalen van onderzoeksonderwerpen.

Niet alleen op de WUR, maar op alle universiteiten neemt de wc-eend-wetenschap toe. De overheid investeert steeds minder in onafhankelijk onderzoek en steeds meer in onderzoek in samenwerking met het

bedrijfsleven. Dit maakt universiteiten steeds afhankelijker van financiering vanuit het bedrijfsleven.

Wetenschappers waarschuwen dat het gebrek aan langdurigongebonden onderzoek zal leiden tot wetenschappelijke stagnatie.

De wetenschap is van ons allemaal en niet van bedrijven die universiteiten willen gebruiken als marketinginstrument. Sjoemelwetenschap is slecht voor het aanzien van en het vertrouwen in de wetenschap als geheel en de rapporten in opdracht van de rijksoverheid in het bijzonder. Om het vertrouwen en de onafhankelijkheid te herstellen, moet dan ook niet alleen gekeken worden naar de verkeerde keuzes van wetenschappers, maar vooral naar de politieke uitverkoop van de wetenschap.

Al in 2005 adviseerde de KNAW in haar rapport 'Wetenschap op bestelling' de minister om de onafhankelijkheid van de wetenschap te vergroten. Opeenvolgende ministers hebben deze adviezen grotendeels terzijde geschoven. Niet de onafhankelijkheid, maar de afhankelijkheid is vergroot.

Het sjoemelonderzoek naar statiegeld en andere voorbeelden van wc-eend-wetenschap geven aan dat de politiek nu moet ingrijpen. Er moet meer onafhankelijk toezicht komen, onderzoek in opdracht moet getoetst worden en wetenschappers moeten worden gewapend tegen druk van buitenaf. De directe band tussen opdrachtgevers en onderzoekers moet worden doorgesneden. Tegelijk moet de afhankelijkheid van onderzoek in opdracht worden verkleind. De overheid zou fors meer moeten investeren in langdurig fundamenteel en onafhankelijk onderzoek.

Dit artikel verscheen op 1 februari 2016 in Trouw