Renovatieplan Binnenhof

Het Binnenhof moet flink op de schop. De lijst met gebreken is lang, zo concludeerde een commissie onder leiding van oud-minister Liesbeth Spies in 2015. Technische installaties zijn sterk verouderd en de brandveiligheid is onvoldoende. Bij brand zouden de monumentale gebouwen onherstelbaar beschadigd worden. De renovatie start in 2021 en moest oorspronkelijk worden afgerond in 2026. Door vertraging is deze planning bijgesteld naar, op zijn vroegst, eind 2028.

Tijdens deze renovatie zit de Tweede Kamer in het voormalige gebouw van het ministerie van Buitenlandse Zaken¹ (Bezuidenhoutseweg 67). De Eerste Kamer zetelt aan het Lange Voorhout 34-36/Kazernestraat en vergaderen in het voormalige gebouw van de Hoge Raad. Het is de bedoeling dat het ministerie van Algemene Zaken² gaat verhuizen naar het gebouw waar ook de ministeries van Economische Zaken en Klimaat³ en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit⁴ zich bevinden (Bezuidenhoutseweg 73), maar voorlopig zit het ministerie nog op het Binnenhof.

Voor het hele traject trok verantwoordelijk minister Stef Blok 475 miljoen euro uit, maar de algehele kosten van het project liepen op en werden in april 2024 geschat op € 2 miljard.

Liesbeth Spies stelde in juli 2015 twee mogelijke opties voor verbouwing voor. In eerste instantie werden er nog meer mogelijkheden onderzocht, maar die bleken technisch onuitvoerbaar, te duur of te ingrijpend voor de bewoners van het Binnenhof. Uiteindelijk ging de Tweede Kamer na veel discussie akkoord met de optie om het Binnenhof voor 5,5 jaar te ontruimen.

Deze optie was met een totaal van 475 miljoen euro zo'n 125 miljoen euro goedkoper dan de gefaseerde variant. Een ander argument is dat er in de korte variant geen overlast is van de bouwwerkzaamheden, omdat alle medewerkers dan weg zijn van het Binnenhof. Inmiddels zijn de kosten voor dit project opgelopen naar 749,9 miljoen euro.

Er werken 6 verschillende architectenbureaus aan de renovatie van het Binnenhof. De renovatie is erop gericht de logistieke en functionele mankementen omtrent brandveiligheid en veroudering van het complex te adresseren. Ook moet de renovatie het Binnenhof aanpassen voor de toenemende bezoekersstromen en de levendigheid verbeteren.

Daarnaast is in november 2016 besloten dat tijdens de renovatie de Tweede Kamer wél zal verhuizen naar het voormalige ministerie van Buitenlandse Zaken, maar de Eerste Kamer niet. In plaats daarvan gaat de Eerste Kamer, net als een deel van de Raad van State⁵, naar het oude gebouw van de Hoge Raad. Het terrein van het Catshuis was het beoogde tijdelijke onderkomen van het ministerie van Algemene Zaken, maar dit plan heeft staatssecretaris Knops moeten laten varen na aanhoudende protesten van omwonenden en de Haagse gemeenteraad.

De plannen omtrent de renovatie van de Eerste en Tweede Kamer kunt u hier vinden.

Kamerleden vertrekken niet graag van hun historische werkplek. Dat bleek uit de kritiek van de voorzitter van de Eerste Kamer, Ankie Broekers-Knol⁶, op de plannen voor renovatie en verhuizing: 'Iedereen heeft er heel veel moeite mee, om niet te zeggen dat we er toch wel erg veel bezwaren tegen zouden hebben’.

Deze kritiek op het voorstel werd verder aangevuld met de opmerking: ‘Sinds 1200 is hier al die zeven-, achthonderd jaar almaar verbouwd en telkens ging de business gewoon door. Ik zie niet waarom dat nu anders zou moeten’. In een nader kabinetsonderzoek uit april 2016 oordeelde het Rijksvastgoedbedrijf dat een eerdere terugkeer van de Eerste Kamer mogelijk is, deze optie verschilt niet veel van de algehele sluiting. Als voor deze variant wordt gekozen, zal het kabinet daar gehoor aan geven. Een variant waarbij de Tweede Kamer na de Eerste Kamer wordt gerenoveerd behoorde aanvankelijk ook tot de mogelijkheden, al zouden de kosten daarvan hoger liggen en zou er ook meer overlast zijn.

Na een verhit debat nam de Tweede Kamer op 28 januari 2021 een motie aan die de regering opriep alles in het werk te stellen om de verhuizing in het zomerreces van 2021 plaats te laten vinden. De verhuizing van de Tweede Kamer is afgerond in augustus. Op 7 september 2021 vond de eerste vergadering op de tijdelijke locatie van de Tweede Kamer plaats.

Kamerdebat 2016

Op donderdag 7 juli 2016 was er een kort debat in de Tweede Kamer over de renovatie van het Binnenhof. Hieruit bleek dat een meerderheid in de Tweede Kamer Prinsjesdag niet wil laten plaatsvinden op het Binnenhof tijdens de renovatie. Met het aannemen van een motie is uitgesproken dat het aan de voorzitter van de Eerste Kamer, als voorzitter van de Staten-Generaal, is om een andere plek te vinden voor de jaarlijkse plechtigheid. Uiteindelijk steunde een meerderheid van de Tweede Kamer het plan van minister Blok om de renovatie binnen 5,5 jaar af te ronden voor een bedrag van 475 miljoen euro.

Kamerdebat 2018

Op donderdag 14 juni 2018 vond een kort debat plaats waarin leden van de Tweede Kamers aanpassingen voorstelden omtrent de duurzaamheid en rapportage van de renovatie en tijdelijke huisvesting. Elk jaar wordt de Kamer tweemaal geïnformeerd over de stand van zaken omtrent de renovatie.

Kamerdebat 2019

Op 23 april 2019 vond weer een Kamerdebat plaats over de renovatie van het Binnenhof waarbij de openbaarheid van de renovatie en de aanpak van het kiezen van een architect besproken. Het werd bekend dat het maximumbedrag voor de renovatie met enkele tientallen miljoenen zou stijgen, en een jaar later bleek dat de kosten voor de tijdelijke huisvesting ook stegen. Daarnaast werd een motie aangenomen waarin werd verzocht om ook interim-rapportages met de Kamer te delen wanneer er tussentijds belangrijke ontwikkelingen ontstaan.

Een andere aangenomen motie over de openbaarheid van de renovatie, verzocht de regering om opnieuw een afweging te maken welke onderdelen van de renovatie wel en welke niet in openheid konden worden gedeeld. Verder werd er nog een motie aangenomen over het verbeteren van de bestuursstructuur en het afleggen van duidelijke verantwoording over de positie en taken van de architecten.

In juni 2019 werd voormalig D66⁷-leider Alexander Pechtold benoemd tot 'procesvoorzitter⁸'. Hij zou vooral staatssecretaris Knops⁹ adviseren en conflicten proberen op te lossen. Op 16 oktober 2019 liet Knops weten dat de start van de verbouwing, die gepland stond voor de zomer van 2020, met een jaar zou worden uitgesteld¹⁰, als gevolg van de stikstofcrisis.

Kamerdebat 2020

In 2020 ontstond meer commotie over de renovatie en verhuizing. Uit een rapport bleek dat de beoogde tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer (Bezuidenhoutseweg 67) niet voldeed aan de corona-eisen¹¹, waardoor Kamervoorzitter Arib namens het presidium liet weten een mogelijk uitstel van de verhuizing te verzoeken. Staatssecretaris Knops gaf opdracht tot een ander rapport wat concludeerde dat een uitstel onwenselijk lag, wat zorgde voor spanningen in het Parlement en aanleiding gaf om het debat uit te stellen tot 2021.

Kamerdebat 2021

Op 28 januari 2021 schaarde de Tweede Kamer zich in meerderheid achter de motie motie-Van Eijs c.s. die de regering opriep om alle noodzakelijke stappen te zetten om in het zomerreces van 2021 te verhuizen naar de Bezuidenhoutseweg 67. Deze motie van D66 werd mede ondertekend door leden van de overige coalitiepartijen VVD¹², CDA¹³ en ChristenUnie¹⁴. Tegelijkertijd stelde de Kamer de regering onder curatele door een motie aan te nemen waarin men stelde de gang van zaken te betreuren en de regering verzocht om een grotere rol aan de Kamer toe te kennen in het besluitvormingsproces.

In juli 2021 melde staatssecretaris Knops dat het algehele project vermoedelijk 718 miljoen euro zal kosten: meer dan de helft duurder dan het oorspronkelijke bedrag.¹⁵ Dit was noodzakelijk om gehoor te geven aan de suggesties die volgde uit dreigingsanalyses van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. Kamerleden hebben na de bekendmaking van de financiële tegenvaller geprobeerd de gevolgen van de verbouwing te verzachten. Kamerlid Wouter Koolmees¹⁶ (D66) diende een motie in, samen met Roelof Bisschop¹⁷ (SGP¹⁸), Gert-Jan Segers¹⁹ (ChristenUnie) en Ronald van Raak²⁰ (SP), om eerst de gebouwen aan de ene kant van het complex aan te pakken (Eerste Kamer, Algemene Zaken en de Raad van State) en daarna de Tweede Kamer te renoveren. De regering werd verzocht om een plan hiervoor aan de Kamer voor te leggen.

Tabel 1. Kosten renovatie Binnenhof: toename van het bedrag per jaar

Meer over

• 1. 

  Het ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) heeft als taak de voorbereiding, de coördinatie en de uitvoering van het buitenlands beleid.
   
• 2. 

  Het ministerie van Algemene Zaken (AZ) is verantwoordelijk voor de coördinatie van het algemeen regeringsbeleid, voor zover dit niet is opgedragen aan één van de andere ministeries. De minister-president, Dick Schoof, draagt de verantwoordelijkheid voor het ministerie van AZ en is ook minister van Algemene Zaken. In zijn taken wordt hij bijgestaan door het Kabinet Minister-President (KMP).
   
• 3. 

  Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) was verantwoordelijk voor de bevordering van een evenwichtige economische groei, voor de ordening van het economisch leven, voor klimaat en energie en voor technologische innovatie.
   
• 4. 

  Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) had de zorg voor duurzaam voedsel, kringlooplandbouw, waardevolle natuur en biodiversiteit, visserij, biotechnologie en stikstofaanpak. Het departement was tussen 2010 en 2012 onderdeel van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en tussen 2012 en 2017 van het ministerie van Economische Zaken. In 2024 wijzigde de naam in ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur.
   
• 5. 

  De Raad van State is een van de Hoge Colleges van Staat en heeft als voornaamste taak de regering en het parlement te adviseren over wetgeving en bestuur. Daarnaast is deze instantie de hoogste algemene bestuursrechter.
   
• 6. 

  Ankie Broekers-Knol (1946) was van 11 juni 2019 tot 10 januari 2022 staatssecretaris van Justitie en Veiligheid in het kabinet-Rutte III. Zij was van 2 juli 2013 tot 11 juni 2019 voorzitter van de Eerste Kamer en maakte sinds 2 oktober 2001 deel uit van de VVD-Eerste Kamerfractie. In 1988-1992 maakte mevrouw Broekers als secretaris deel uit van het faculteitsbestuur van de Juridische faculteit van de Universiteit Leiden. In 1992-2012 was zij hoofd van de afdeling Moot Court van die faculteit. In de Eerste Kamer hield mevrouw Broekers zich onder meer bezig met justitie en Europese zaken en was zij voorzitter van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie. Was een jaar waarnemend burgemeester van Bloemendaal.
   
• 7. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 8. 

  DEN HAAG (PDC) - Alexander Pechtold gaat helpen de verbouwing van het Binnenhof in goede banen te leiden. Het dagelijks bestuur van de Tweede Kamer heeft hem gevraagd 'procesvoorzitter' te worden. De voormalig D66-leider wil begin juli al zijn eerste advies uitbrengen aan verantwoordelijk staatssecretaris Raymond Knops.
   
• 9. 

  Raymond Knops (1971) was van 31 maart 2021 tot 7 februari 2023 Tweede Kamerlid voor het CDA. Eerder was hij dat van 11 oktober 2005 tot 26 oktober 2017 (met onderbrekingen in 2006-2007 en in 2010). Hij was staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte III. Deze functie werd van 1 november 2019 tot 14 april 2020 onderbroken, toen hij minister was op dit ministerie. De heer Knops was in 1999-2005 wethouder van Horst aan de Maas en daarvoor beroepsofficier. In 2011-2014 was de heer Knops voorzitter van de vaste commissie voor Europese Zaken. Hij was voorts enige tijd fractiesecretaris. Als Kamerlid hield hij zich onder meer bezig met binnenlandse zaken, wonen, defensie, buitenlandse zaken, politie en justitie.
   
• 10. 

  DEN HAAG (PDC) - De renovatie van het Binnenhof is definitief een jaar uitgesteld. Staatssecretaris Raymond Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties schrijft dat in een brief aan de Tweede Kamer. De werkzaamheden zullen nu pas in de zomer van 2021 van start gaan.
   
• 11. 

  DEN HAAG (PDC) - Het gebouw waar de leden van de Tweede Kamer tijdelijk zullen werken tijdens de verbouwing van het Binnenhof voldoet niet aan de corona-voorschriften. Zo zijn de gangen te smal en zijn de liften te klein om anderhalve meter afstand te kunnen houden.
   
• 12. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 13. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP).
   
• 14. 

  De ChristenUnie is een christelijke partij, met op sociaal en ecologisch gebied progressieve en op ethisch gebied behoudender standpunten. Politiek leider van de ChristenUnie is sinds januari 2023 Mirjam Bikker. De partij ontstond in januari 2000 als samenwerkingsverband tussen het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en de Reformatorische Politieke Federatie (RPF). Per 22 januari 2000 zijn de partijen gefuseerd.
   
• 15. 

  DEN HAAG (PDC) - De renovatie van het Binnenhof gaat in totaal ongeveer 718 miljoen euro kosten. Hiermee wordt de operatie meer dan de helft duurder dan de oorspronkelijk 475 miljoen euro die in 2015 was geraamd, Dit meldde demissionair staatssecretaris Knops in een brief aan de Tweede Kamer.
   
• 16. 

  Wouter Koolmees (1977) was van 26 oktober 2017 tot 10 januari 2022 minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet-Rutte III. Van 1 november 2019 tot 14 mei 2020 was hij tevens (tweede) viceminister-president. Van 17 juni 2010 tot 26 oktober 2017 was de heer Koolmees Tweede Kamerlid voor D66. Hij was toen financieel woordvoerder en vicefractievoorzitter. Na zijn studie werd de heer Koolmees economisch onderzoeker en daarna ambtenaar op het ministerie van Financiën en laatstelijk hoofd begrotingsbeleid bij het directoraat-generaal van de Rijksbegroting. Sinds 1 november 2022 is het president-directeur van de Nederlandse Spoorwegen.
   
• 17. 

  Bedachtzame SGP-afgevaardigde met een onderwijskundige achtergrond. Sprak in de ruim elf jaar dat hij Tweede Kamerlid was dan ook geregeld over onderwijs en was betrokken bij diverse parlementaire initiatieven op dat gebied. Was voor zijn Kamerlidmaatschap onder meer leraar geschiedenis en sectordirecteur op een school en directeur van het Wartburg College, locatie Revius in Rotterdam. Had geruime tijd zitting in zowel de gemeenteraad van Veenendaal als Provinciale Staten van Utrecht. In de Tweede Kamer hield hij zich ook bezig met binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties, politie, waterstaat, landbouw, wonen, cultuur en Europese zaken. Belangenbehartiger van de landbouwsector.
   
• 18. 

  De SGP is een behoudende christelijke (reformatorische) partij aan de rechterkant van het politieke spectrum, die strikt volgens Bijbelse normen politiek wil bedrijven. Politiek leider van de SGP is Chris Stoffer. De partij werd opgericht op 24 april 1918 en is daarmee de oudste nog bestaande partij van Nederland.
   
• 19. 

  Gert-Jan Segers (1969) was van 20 september 2012 tot 25 januari 2023 Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie en van 10 november 2015 tot 17 januari 2023 fractievoorzitter en politiek leider. Bij de verkiezingen van 2017 was hij lijsttrekker en in 2021 was hij dat opnieuw. De heer Segers was in 2008-2012 directeur van het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie. Eerder werkte hij onder andere bij de EO en was hij zendingswerker in Egypte. Hij is kenner van de islamitische wereld. De heer Segers was woordvoerder algemene zaken/koninklijk huis, mensenhandel, maatschappelijke diensttijd, integratie en zorg.
   
• 20. 

  Energieke, strijdbare en debatvaardige Brabantse SP-politicus; eerst drie jaar in de Eerste Kamer en daarna, vanaf 2006, ruim veertien jaar in de Tweede Kamer. Was als docent geschiedenis verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en daarna directeur van het wetenschappelijk bureau van de SP, waarvan hij later voorzitter werd. Als Kamerlid woordvoerder op het gebied van het binnenlands bestuur, constitutionele zaken, koninklijk huis, kiesrecht, beloning ambtsdragers, werkwijze van de Kamer, Koninkrijksaangelegenheden en veiligheid. Was tevens lid van het Presidium. Bracht in 2016 een wet over bescherming van klokkenluiders tot stand en had in 2020 succes met een voorstel in eerste lezing over het correctief referendum. Sinds 1 april 2021 is hij hoogleraar 'Erasmiaanse waarden' aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij promoveerde eerder op een studie over het 19-eeuwse conservatisme.
   
• 21. 

  Het Binnenhof is een van oorsprong middeleeuws gebouwencomplex. Aan het Binnenhof zijn de Tweede en Eerste Kamer en het ministerie van Algemene Zaken gevestigd. Ook de ministerraad en de Raad van State vergaderden in gebouwen aan het Binnenhof. Beide Kamers zijn tijdens het zomerreces van 2021 verhuisd naar tijdelijke huisvesting.
   
• 22. 

  Sinds de komst in 1814 van een volksvertegenwoordiging vergadert het parlement, net als de 'oude' Staten-Generaal tijdens de Republiek en de Bataafse parlementen in de periode 1796-1806, aan het Binnenhof. De Eerste Kamer deed dat aanvankelijk in de Trêveszaal en de Tweede Kamer in de Oude Balzaal van de stadhouders. In 1849 ging de Eerste Kamer vergaderen in de zaal van de voormalige Staten van Holland. De Tweede Kamer vergadert sinds de oplevering van de nieuwbouw van de Tweede Kamer in 1992 in de huidige Vergaderzaal van de Tweede Kamer.