Film & Debat: The Monuments Men - Hoofdinhoud

Kunst is een van de vele slachtoffers in tijden van oorlog. Cultureel erfgoed kan gericht doelwit zijn van strijdende partijen. Denk aan de vernietiging van Joodse kunst door de Nazi's of het opblazen van Boeddhabeelden in Afghanistan door de Taliban. Kunst kan geroofd worden, en wordt soms doorverkocht op de zwarte markt. Zo heeft IS naar schatting voor miljoenen aan oude kunstschatten verkocht om hun oorlog te financieren. Zo is belangrijk cultureel erfgoed aan het publiek onttrokken.

In de film 'The Monuments Men' probeert een speciaal team kunst te redden voor de Nazi's het kunnen vernietigen of voor het verdwijnt op de zwarte markt. In 2016 is voor het Internationale Strafhof voor het eerst een zaak gestart vanwege het opzettelijk vernietigen van cultureel erfgoed. Na de film gingen Evelien Campfens (jurist op het terrein van internationaal kunstrecht) en Olivier Nieuwenhuijse (archeoloog aan de Universiteit Leiden) en Martin Finkelnberg (hoofd van het landelijk politieteam kunst- en antiekcriminaliteit) met elkaar én met de zaal in gesprek over de mogelijkheden en moeilijkheden om kunstroof en de illegale handel in kunst tegen te gaan.

Film & debat 'The Monuments Men' werd vertoond in aanloop naar de Europalezing van maandag 13 juni over de wereldwijde strijd om het behoud van cultureel erfgoed. Onder meer Irina Bokova, directeur van UNESCO en Silvia Fernández de Gumendi, president van het Internationaal Strafhof zullen de rol van hun instellingen in die strijd toelichten.

Regisseur en hoofdrolspeler George Clooney maakte met de The Monuments Men een eerbetoon aan een groep van bijna 350 kunsthistorici, curatoren, museum-directeuren en kunstenaars die ruim vijf miljoen geroofde kunstwerken wisten te redden en terug hebben kunnen geven aan de rechtmatige eigenaren. Toen de Duitsers tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog zich steeds verder terug te trekken vernietigden zij kunstwerken en kwam eerder geroofde kunst in het circuit van de zwarte handel terecht. In de film zien we hoe een groep kunstspecialisten in het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog Europa doorkruisen om kunstschatten te redden. Hun missie leidt ze naar archieven en kamers vol kunst, maar de ellende van de oorlog is nooit ver weg.

Kunstroof en illegale kunsthandel blijft plaatsvinden zolang er sprake een levendige markt is, dit was een van de conclusies uit het debat tussen Evelien Campfens, Martin Finkelnberg en de zaal onder leiding van Olivier Nieuwenhuijse.

Voor de handel in kunst is een grote afzetmarkt wereldwijd. Een kunstwerk is van zowel financiële als culturele waarde, waardoor het voor groeperingen als IS een makkelijk doelwit is voor handel en vernietiging. Campfens belichtte dat er veel onduidelijkheid bestaat over het recht van bezit op kunst. Na de Tweede Wereldoorlog zijn er een aantal verdragen gesloten om de kunst beter te beschermen tegen roof en illegale handel. Deze wetgeving is echter in verschillende landen verschillend geïmplementeerd, en de onduidelijkheid is blijven bestaan. Hier sloot Finkelnberg bij aan. Handel in cultuurgoederen is niet verboden in Nederland, waardoor het moeilijk is om greep te krijgen op illegale kunsthandel. Deze kunst kan zelfs op marktplaats teruggevonden worden. Voor eigenaars is de herkomst veelal niet van belang, als het kunstwerk maar authentiek is.

De opsporing van erfgoed is geen prioriteit in de opsporingsagenda. Dit zien Nieuwenhuijse, Campfens en Finkelnberg in en buiten Nederland. Daarnaast worden kunstgoederen worden vaak niet herkend tijdens opsporingen en er sprake van vervalsing. Nieuwenhuijse plaatste de noot dat er wel aandacht is, maar deze ongelijk verdeeld wordt. Wanneer er in Palmyra actief erfgoed wordt vernietigd of verhandeld door IS, wordt dit breed uitgemeten in het nieuws. Wanneer kleinere, maar even waardevolle locaties vernietigd worden, komt dit nauwelijks terug in de media.

Meer grip op illegale kunsthandel en bescherming van erfgoed begint bij meer aandacht.

Film & Debat is een samenwerking tussen Filmhuis Den Haag, Montesquieu Instituut, Internationaal Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos - Huis voor democratie en rechtsstaat.