Geen ja = nee? Het verdrag van Istanbul en de strafbaarstelling van onvrijwillige seks - Hoofdinhoud

Op 18 november heeft Nederland (eindelijk) het verdrag van Istanbul bekrachtigd (zie nieuwsbericht College vd Mensenrechten). Het verdrag van Istanbul heet voluit het Verdrag van de Raad van Europa ter voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld.

Er is een mooie website van de Raad van Europa over het verdrag, met veel informatie, en natuurlijk de tekst van het verdrag.

Het verdrag van Istanbul treedt voor Nederland in werking op 1 maart 2016.

Verandert er dan wat op het gebied van de aanpak van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld?

Volgens de regering zal er - naast enkele kleine wetswijzigingen op het gebied van huwelijksdwang die zijn opgenomen in een uitvoeringswet - niets hoeven veranderen in Nederland; volgens de regering voldoen we aan alle bepalingen van het verdrag.

Daar heb ik nog wel wat vraagtekens bij; naar mijn idee bevat het verdrag een aantal bepalingen die ook Nederland nopen tot aanpassing van de wet, de rechtspraktijk en/of het beleid.

Over zaken als de gender-sensitieve aanpak, risico-taxaties en de aandacht voor huiselijk geweld bij gezag en omgang heb ik het later nog wel eens, nu wil ik het hebben over het artikel in het verdrag dat staten verplicht stelt om onvrijwillige seks strafbaar te stellen:

Article 36 - Sexual violence, including rape

1Parties shall take the necessary legislative or other measures to ensure that the following intentional conducts are criminalised:

aengaging in non-consensual vaginal, anal or oral penetration of a sexual nature of the body of another person with any bodily part or object;

bengaging in other non-consensual acts of a sexual nature with a person;

ccausing another person to engage in non-consensual acts of a sexual nature with a third person.

2Consent must be given voluntarily as the result of the person’s free will assessed in the context of the surrounding circumstances.

Ik kan dit niet anders lezen dan dat er een JA nodig is, en dat seksueel contact zonder JA strafbaar gesteld moet worden.

En dat is wat anders dan wat ons wetboek van strafboek doet; dat stelt alleen seksueel contact strafbaar als er sprake is van NEE, en bovendien ook nog van geweld, dreiging met geweld of 'andere feitelijkheden' om dat NEE te breken.

In de afgelopen weken zijn er veel vrouwen (en enkele mannen) naar buiten gekomen met verhalen over seksueel ongewenst gedrag (o.a. via twitter via #zeghet en #breakthesilence) wat niet gezien werd als aanranding of verkrachting, omdat ze niet, of niet duidelijk genoeg NEE hadden gezegd. Ook in mijn praktijk kom ik cliënten tegen die van de politie te horen hebben gekregen dat er niets strafbaars is gebeurd, terwijl ze onvrijwillige seks hebben gehad.

Dat de onvrijwillige seks die ze hebben moeten ondergaan niet strafbaar is, is voor veel mensen niet te begrijpen. En volgens het verdrag van Istanbul zouden ze het ook niet hoeven begrijpen, want zou de strafbaarstelling dus uitgebreid moeten worden.

Betekent dat het strafrecht de oplossing is voor alles, en dat elke mislukte non-verbale versierpoging bestraft moet worden? Natuurlijk niet. En in de praktijk zullen er weinig extra seksuele delicten vervolgd worden als de definitie wordt veranderd: de bewijsproblemen blijven, en het OM mag zaken met weinig impact buiten vervolging laten. Maar de symbolische waarde van een strafbaarstelling van 'geen ja', in plaats van 'nee' mag niet onderschat worden. Dat niet bewezen kan worden wat er precies is gebeurd is iets waar veel mensen nog wel vrede mee kunnen hebben; dat hetgeen wat jou wordt aangedaan niet strafbaar is niet. Als het niet strafbaar is was het blijkbaar OK, en is het dus je eigen schuld dat het gebeurd is. Dan had je maar (duidelijker) NEE moeten zeggen. Wij juristen kunnen nog zo vaak uitleggen dat wat niet strafbaar is niet automatisch OK is; voor slachtoffers voelt dat heel anders.

Het Verdrag van Istanbul benadrukt dat alle seks die niet met wederzijds goedvinden plaats heeft ongeoorloofd is, en strafbaar gesteld moet worden.

Werk aan de winkel dus voor de Nederlandse wetgever!

En voor wetgevers in veel andere Europese landen. Op de 3d World Conference on Women's Shelters heb ik in een workshop die ik mocht geven over het Istanbul Verdrag kort geïnventariseerd hoe het in de diverse landen is geregeld, en daar bleken grote verschillen. Zo is in Duitsland geweld nog een vereiste, en is er in de VK al wel sprake van verkrachting als er geen 'Ja' is. En ik begreep dat België twee delicten heeft: één voor seks tegen de wil, en één (met een lagere strafmaat) voor seks zonder toestemming. Dat lijkt me een interessant model; misschien kunnen we op dit punt een voorbeeld nemen aan onze zuiderburen.