WC eend-wetenschap grijpt om zich heen - Hoofdinhoud

De overheid investeert steeds minder in de wetenschap. In 2014 was dat 0,75 procent van het bruto nationaal product, in 2018 zal dat nog maar 0,63 procentzijn. Bedrijven zijn handig in dat gat gesprongen: de commerciële bijdrage aan de wetenschap is gemiddeld 55 duizend euro per onderzoeker. Nederland gaat daarmee aan kop in Europa. Wereldwijd gaan alleen Zuid-Korea en Singapore ons voor.

De sterke afhankelijkheid van het bedrijfsleven heeft geleid tot WC-eend wetenschap. (U kent het wel: Wij van WC-eend adviseren WC-eend.) Bedrijven proberen resultaten, conclusies en de publicatie van onderzoek te beïnvloeden zodat ze voor hen gunstig zijn.

Wij van Red Bull

Red Bull betaalde vier jaar wetenschappers van de Universiteit Utrecht. Al hun studies oordelen positief over Red Bull. Zo blijkt Red Bull slaperigheid tijdens lange autoritten tegen te gaan. Dit onderzoek onder slechts 21 personen lijkt erg op sluikreclame, gezien enkel de effecten van de drank van de opdrachtgevers en niet de effecten van andere dranken, zoals koffie, zijn onderzocht.

Wij van Nutricia

Het Alzheimercentrum van het VUmc wordt gesponsord door Nutricia. De directeur van dit centrum, professor Philip Scheltens, concludeert in wetenschappelijke artikelen dat het drankje Souvenaid van Nutricia positieve effecten heeft op het geheugen van mensen met milde Alzheimer.

Hoogleraar openbare financiering Harrie Verbon noemt deze conclusies gekleurd en zwak. Als bijvoorbeeld de test na 12 weken in plaats van 24 weken was gestopt zou precies het omgekeerde moeten worden geconcludeerd, dit wordt echter niet vermeld in de publicatie.

Wij van Bayer

Wetenschappers Jeroen van der Sluijs en Henk Tennekes schreven in een opiniestuk in NRC dat pesticiden betrokken moeten worden bij het onderzoek naar bijensterfte. Volgens Van der Sluijs belde Bayer de dag erna met zijn baas op de Universiteit Utrecht om verhaal te halen. Medeopsteller van het stuk Henk Tennekes kreeg na dit kritische artikel geen onderzoeksopdrachten meer van externe wetenschapsfinanciers en moest daardoor zijn huis verkopen.

Het huidige financieringssysteem leidt tot gekochte wetenschap en belangenverstrengeling. Een tweede probleem is dat het huidige financieringssysteem ertoe leidt dat vaak niet de juiste vragen worden gesteld.

De vraagstelling gaat niet meer uit van wetenschappelijke of maatschappelijke relevantie, maar wordt benaderd uit commercieel oogpunt: waar krijg je de beste financiering voor?

Volgens 60 procent van de hoogleraren van de Universiteit van Wageningen is de financiering doorslaggevend bij het bepalen van de onderzoeksonderwerpen. Door het ontbreken van overheidsfinanciering wordt er te weinig langdurig, fundamenteel en onafhankelijk onderzoek gedaan. Juist dat soort fundamentele, onafhankelijke onderzoek leidt tot wetenschappelijke doorbraken.

Uit onderzoek van Mariana Mazzucato blijkt dat van de 88 belangrijkste uitvindingen tussen 1971 en 2006 77 mogelijk zijn gemaakt door publiek gefinancierd onderzoek. Grote wetenschappelijke doorbraken - van spoorwegen en het internet tot nanotechnologie - zijn tot stand gekomen met steun van de overheid.

In landen waar de overheid wetenschappers minder laat concurreren om onderzoeksgeld, zoals Denemarken en Zwitserland, is de wetenschap productiever dan in landen waar grotere concurrentie is.

Wij van de SP

WC eend-wetenschap tast de geloofwaardigheid van de wetenschap aan. Het huidige systeem met veel concurrentie, een kleine overheidsbijdrage en een grote afhankelijkheid van het bedrijfsleven leidt tot stagnatie van wetenschappelijke doorbraken.

We moeten dit tij keren door te investeren in langdurig, fundamenteel en onafhankelijk onderzoek. Onze voorstellen:

• - 

  De helft van het overheidsgeld waarvoor nu geconcurreerd moet worden (tweede geldstroom) wordt toegevoegd aan de vaste financiering van universiteiten (eerste geldstroom).
• - 

  Er komt een onderzoeksfonds waarin de industrie opdrachten kan aanbieden, zonder een directe band tussen bedrijf en onderzoeker.
• - 

  De positie van wetenschappers wordt versterkt door meer vaste aanstellingen en meer zeggenschap.
• - 

  Onderzoekers worden gewapend tegen ongewenste druk van buitenaf met de Verklaring van Onafhankelijke Wetenschap van de KNAW.
• - 

  Investeringen in onderzoek en onafhankelijkheid zorgen voor meer, betere en betrouwbaardere wetenschappelijke doorbraken en inzichten.

Op 31 oktober organiseert de SP in haar hoofdkantoor in Amersfoort een debat onder over dit thema.

Dit artikel verscheen 28 oktober in de Volkskrant. Sandra Beckerman is docent RU Groningen en medewerker SP Alternatieve Rekenkamer.