Brief regering; Bijlagenboek bij de Nota over de toestand van ’s Rijks Financiën - Nota over de toestand van ’s Rijks Financiën - Hoofdinhoud

Deze bijlage(n) is onder nr. 2 toegevoegd aan dossier 34300 - Miljoenennota 2016.

Officiële titel	Nota over de toestand van ’s Rijks Financiën; Brief regering; Bijlagenboek bij de Nota over de toestand van ’s Rijks Financiën
Document­datum	15-09-2015
Publicatie­datum	15-09-2015
Nummer	KST343002
Kenmerk	34300, nr. 2
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2015–2016

34 300

Nr. 2                                                         NOTA OVER DE TOESTAND VAN ’S RIJKS FINANCIËN

15 september 2015

Bijlagen bij de Miljoenennota 2016

Bijlagen

Blz.

1.      Uitgaven en niet-belastingontvangsten                                                  4

2.      Belasting en premieontvangsten                                                           11

3.      EMU-saldo                                                                                               21

4.      EMU-schuld                                                                                             23

5.      Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven                    24

6.      Beleidsonderzoek                                                                                    32

7.      Garantieoverzicht                                                                                    49

8.      Normeringsystematiek gemeente- en provinciefonds                        54

1 Uitgaven en niet-belastingontvangsten

Tabel 1.1 laat zien hoe op basis van de totale netto uitgaven op de rijksbegroting gekomen wordt tot de netto uitgaven van de centrale overheid op EMU-basis (conform tabel 3.1.1 in hoofdstuk 3). De uitgaven op de rijksbegroting zijn gebaseerd op de totale uitgaven per departement zoals weergegeven in tabel 1.2. Daarop worden de niet-belastingontvangsten in mindering gebracht zoals die zijn opgenomen in tabel 1.3. Het resultaat zijn de netto-rijksuitgaven op kasbasis. Naast begrotingsgefinancierde uitgaven zijn er premiegefinan-cierde uitgaven. Deze uitgaven van de sociale fondsen worden toegevoegd om tot de netto-uitgaven van de centrale overheid te komen, terwijl de rijksbijdragen en rentebaten van de sociale fondsen in mindering worden gebracht, aangezien dit onderlinge betalingen tussen Rijk en sociale fondsen zijn. De laatste stap is om van uitgaven op kasbasis te komen tot uitgaven op EMU-basis door te corrigeren voor kas-transactieverschillen en financiële transacties. De rijksbegroting wordt namelijk op kasbasis opgesteld, terwijl het EMU-saldo – volgens Europese methodiek – wordt berekend op transactiebasis. Daarnaast tellen financiële transacties, zoals leningen en aan- en verkoop van staatsbezit, niet mee in het EMU-saldo.

Tabel 1.1 Van netto-uitgaven rijksbegroting (kas) naar netto-uitgaven centrale overheid (EMU-basis) (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

bron

Totale uitgaven rijksbegroting Niet-belastingontvangsten rijksbegroting

Netto rijksuitgaven op kasbasis

Bij: Uitgaven sociale fondsen

Af: Rijksbijdragen en rentebaten sociale fondsen

Af: Ktv’s en financiële transacties netto-uitgaven

Netto-uitgaven centrale overheid EMU-basis

Uitgaven en niet-belastingontvangsten

Tabel 1.2 Uitgaven begrotingen (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

¹  Dit betreft een correctie voor dubbeltellingen die ontstaan door het «bruto-boeken» van bijdragen. Het bruto-boeken houdt in dat zowel het departement dat bijdraagt, als het departement dat ontvangt de uitgaven op zijn begroting opneemt. Het gaat voornamelijk om bijdragen via de begroting van Infrastructuur en Milieu aan het Infrastructuurfonds en het Deltafonds.

²  In deze tabel zijn de uitgaven voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord. De totale uitgaven voor Internationale Samenwerking zijn tussen haken vermeld en lopen niet mee in de totaaltellling.

Uitgaven en niet-belastingontvangsten

Tabel 1.3 Niet-belastingontvangsten (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

¹  Dit betreft een correctie voor dubbeltellingen die ontstaan door het «bruto-boeken» van bijdragen. Het bruto-boeken houdt in dat zowel het departement dat bijdraagt, als het departement dat ontvangt de uitgaven op zijn begroting opneemt. Het gaat voornamelijk om bijdragen via de begroting van Infrastructuur en Milieu aan het Infrastructuurfonds en het Deltafonds.

²  In deze tabel zijn de niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord. De totale niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking zijn tussen haken vermeld en lopen niet mee in de totaaltelling.

Tabel 1.4 Kas-transverschillen en financiële transacties (in miljoenen euro; plus is EMU-saldoverbeterend)

2014

2015

2016

2017

Ktv belastingen

Ktv aardgas Kasbeheer Verkoop staatsbezit Studieleningen

Ktv’s en financiële transacties niet-belastingontvangsten

Overige ktv’s

Kasbeheer

Schatkistbankieren decentrale overheden

Aankoop staatsbezit

Europees Stabilisatie Mechanisme (ESM)

Lening Griekenland

Lening VUT-fonds

Studieleningen

Rente swaps

Begrotingsreserve

Overig

Ktv’s en financiële transacties uitgaven

Ktv’s en financiële transacties netto-uitgaven Totaal ktv’s en financiële transacties

732

• - 

  1.494

• - 

  2.912

• - 

  2.160

• - 

  469

• - 

  7.035

2.370 6.521

• - 

  333

• - 

  1.430

915 0

• - 

  225 2.208

• - 

  294 718 217

10.667

3.632 4.365

708

• - 

  550 5.856

0

• - 

  523

6.928

1.129 6.900 1.100

0 0

0

• - 

  779 2.170 2.078

• - 

  241

• - 

  172

3.572

3.356 2.649

490

• - 

  400 4.133

0

• - 

  573

5.107

403

1.150

1.100

0

0

73

0

1.984

1.622

0

51

938

4.168 3.679

321

100

4.135

0

• - 

  626

4.662

• - 

  743 1.150 1.100

0

0

37

0

2.007

2.201

0

100

• - 

  751

5.412 5.091

Uitgaven en niet-belastingontvangsten

Tabel 1.5 Netto-uitgaven centrale overheid (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

bron

Rijksbegroting in enge zin

Sociale Zekerheid en Arbeidsmarktbeleid

Budgettair Kader Zorg

Netto-uitgaven onder het uitgavenkader

Overige netto-uitgaven

Netto-uitgaven centrale overheid

Tabel 1.6: Netto-uitgaven Rijksbegroting in enge zin (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

¹ In deze tabel zijn de netto uitgaven voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord. De totale netto uitgaven voor Internationale Samenwerking zijn tussen haken vermeld en lopen niet mee in de totaaltelling.

Tabel 1.7 Netto-uitgaven Sociale Zekerheid en Arbeidsmarktbeleid (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

15 50 AP

40

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Gemeentefonds

Aanvullende posten

Netto begrotingsgefinancierde uitgaven

Sociale Verzekeringen

Netto premiegefinancierde uitgaven

Netto-uitgaven kader SZA

74.965

75.906

77.478

78.168

Uitgaven en niet-belastingontvangsten

Tabel 1.8 Netto-uitgaven Budgettair Kader Zorg (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

16 50 AP

41

Volksgezondheid, Welzijn en Sport Gemeentefonds (WMO) Aanvullende posten

Netto begrotingsgefinancierde uitgaven

Premiegefinancierde uitgaven Zorg

Netto premiegefinancierde uitgaven

Gasbaten

Rente

Zorgtoeslag

BTW-compensatiefonds

Landbouw- en overige bestemmingsheffingen

Klimaatverandering en luchtkwaliteit (ETS)

SDE+

Werkgeversbijdrage kinderopvang

Bemiddelingskosten zorgverzekeraars

Netto-opbrengsten interventies financiële sector

Ktv’s rijk

Winstafdracht DNB (crisisgerelateerd)

Frequentieveiling

Eigenrisicodragers WGA/ZW

Overige posten

Overige netto-uitgaven

In de tabellen 1.10 tot en met 1.13 worden de uitgaven onder de kaders getoetst aan de hoogte van de uitgavenkaders, zoals vastgesteld bij Startnota. De tabellen tonen per uitgavenkader eerst de bepaling van de reële uitgavenkaders. De reële uitgavenkaders worden bepaald door de ramingen ten tijde van het Regeerakkoord te defleren met de raming voor de prijsontwikkeling van de nationale bestedingen (NB-deflator).Het uitgavenkader in lopende prijzen is te bepalen door het reële uitgavenkader te corrigeren voor de actuele raming van de deflator. Daarnaast wordt gecorrigeerd voor de overboekingen tussen de Rijksbegroting in enge zin enerzijds, en de sector Sociale Zekerheid en Arbeidsmarktbeleid en het Budgettair Kader Zorg anderzijds. Ook worden de kaders aangepast voor statistische correcties. De actuele ramingen van de uitgaven zijn afkomstig uit de tabellen 1.6 tot en met 1.8. Vervolgens wordt weergegeven hoe de actuele raming van de uitgaven zich verhoudt tot het uitgavenkader in lopende prijzen. Indien de actuele uitgaven hoger zijn dan het uitgavenkader, wordt gesproken van een overschrijding; vice versa van een onderschrijding van het uitgavenkader. Compensatie tussen de afzonderlijke budgetdisciplinesectoren kan alleen in uitzonderlijke omstandigheden indien de ministerraad daartoe besluit.

Uitgaven en niet-belastingontvangsten

Tabel 1.10 Uitgaventoetsing Rijksbegroting in enge zin (in miljoenen euro; min is onderschrijding)

2014

2015

2016

2017

• 1. 

  Raming uitgaven bij Regeerakkoord 2012/Begrotingsafspraken 2014

• 2. 

  pNB ten tijde van MLT 2013–2017/Begrotingsafspraken 2014

• 3. 

  Reëel kader

• 4. 

  NB-deflator

• 5. 

  Overboekingen

• 6. 

  Statistisch

• 7. 

  Uitgavenkader RBG-eng in lopende prijzen

• 1. 

  Raming uitgaven bij Regeerakkoord 2012/Begrotingsafspraken 2014

• 2. 

  pNB ten tijde van MLT 2013–2017/Begrotingsafspraken 2014

• 3. 

  Reëel kader

• 4. 

  NB-deflator

• 5. 

  Overboekingen

• 6. 

  Statistisch

• 7. 

  Uitgavenkader SZA in lopende prijzen

• 1. 

  Raming uitgaven bij Regeerakkoord 2012/Begrotingsafspraken 2014

• 2. 

  pNB ten tijde van MLT 2013–2017/Begrotingsafspraken 2014

• 3. 

  Reëel kader

• 4. 

  NB-deflator

• 5. 

  Overboekingen

• 6. 

  Statistisch

• 7. 

  Uitgavenkader BKZ in lopende prijzen

• 1. 

  Reëel kader

• 2. 

  NB-deflator

• 3. 

  Overboekingen

• 4. 

  Statistisch

• 5. 

  Uitgavenkader in lopende prijzen

• 6. 

  Actuele raming uitgaven

246.574

248.026

253.455

256.456

7 Over/onderschrijding totaal kader (7=6–5)

2.602

33

47

39

Uitgaven en niet-belastingontvangsten

Tabel 1.14 geeft de aardgasbaten weer. De aardgasbaten worden met name beïnvloed door de productie van aardgas, de hoogte van de olieprijs, de prijs van gas die op de markt tot stand komt op onder andere gasbeurzen (beursprijs TTF-gas) en de euro/dollarkoers. De olieprijs is van belang, omdat de prijs van aardgas mede is gerelateerd aan de prijs van olie in dollars. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aardgasbaten. De tabel laat zien dat de aardgasbaten niet alleen op kasbasis, maar ook op transactiebasis worden geregistreerd. Dit wordt gedaan omdat het EMU-saldo – volgens Europese methodiek – wordt berekend op transactiebasis, terwijl de rijksbegroting op kasbasis wordt opgesteld.

Tabel 1.14 Aardgasbaten (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

Olieprijs (in dollars)

Beursprijs TTF-gas (in eurocent per kubieke meter)

Euro/dollarkoers (in dollars)

Productie (x miljard kubieke meter)

Niet-belastingontvangsten Vennootschapsbelasting

Totaal kas

Niet-belastingontvangsten Vennootschapsbelasting

Totaal kas-transverschil (ktv)

Niet-belastingontvangsten Vennootschapsbelasting

Totaal trans

2 De Belasting- en premieontvangsten

2.1 Inleiding

Deze bijlage bevat een toelichting op de raming van de belasting- en premieontvangsten van het Rijk en de Sociale fondsen. Om inzicht te geven in de ontwikkeling van het totale ontvangstenbeeld worden de belasting- en premieontvangsten gezamenlijk gepresenteerd.

Net als in hoofdstuk 3 van deze Miljoenennota wordt de ontwikkeling van de verschillende belastingsoorten op EMU-basis toegelicht. Vanzelfsprekend zijn voor het EMU-saldo de belastingen en premies volksverzekeringen op EMU-basis¹ relevant. Daarnaast worden in overeenstemming met de Comptabiliteitswet de belastingontvangsten op kasbasis getoond in de tabel aan het einde van deze bijlage. In deze tabel wordt tevens de aansluiting van de ontvangsten op kasbasis naar EMU-basis gemaakt.

De ramingen voor de premieontvangsten komen overeen met de ramingen in de begrotingen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Begroting XV) en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Begroting XVI). In de begroting van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is een nadere toelichting opgenomen van de ramingen voor de AWBZ en de ZVW. De overige fondsen worden toegelicht in de begroting van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

In paragraaf 2.2 worden de ramingen van de belasting- en premieontvangsten van 2015 (de Vermoedelijke Uitkomsten) vergeleken met de stand van het vorige ramingsmoment (Voorjaarsnota 2015), waarbij de belangrijkste ramingsbijstellingen worden toegelicht. Paragraaf 2.3 bevat vervolgens een toelichting op de raming van 2016 (de Ontwerpbegroting), onderverdeeld naar endogene ontwikkeling en beleidsmaatregelen. Voor een meer uitgebreide toelichting op de belastingramingen wordt verwezen naar de internetbijlage van deze Miljoenennota (www.rijksbe-groting.nl). Paragraaf 2.4 presenteert de technische meerjarige ontvangstenraming tot en met 2017. Tot slot geeft paragraaf 2.5 een gedetailleerd

De belasting en premie volksverzekeringen op EMU-basis zijn voor de meeste ontvangstensoorten gelijk aan de 1-maands verschoven ontvangsten op kasbasis. Dit betekent dat de ontvangsten op EMU-basis voor een bepaald jaar worden bepaald door de kasontvangsten van februari van dat jaar tot en met januari van het daaropvolgende jaar. Op deze wijze wordt zo goed mogelijk de opbrengst benaderd die samenhangt met de economische transacties uit het lopende jaar. Alleen de successierechten, de vennootschapsbelasting, de dividendbelasting en de inkomensheffing zijn hiervan uitgezonderd. Voor deze belastingsoorten geldt dat EMU-basis gelijk is aan kasbasis, omdat voor deze belastingsoorten geldt dat de 1-maands verschoven ontvangsten op kasbasis geen betere aansluiting vormt met de onderliggende economische transacties.

De Belasting- en premieontvangsten

overzicht van de raming van de belasting- en premieontvangsten voor 2015 en 2016, op EMU-basis en op kasbasis.

2.2 De belasting- en premieontvangsten in 2015

In tabel 2.2.1 wordt de nieuwe raming voor 2015 vergeleken met de stand bij Voorjaarsnota 2015. De nieuwe raming over 2015 is gebaseerd op het economisch beeld conform de MEV 2016 en de gerealiseerde belastingen premieontvangsten tot en met juli 2015. Ten opzichte van de Voorjaarsnota 2015 is de raming voor de totale belasting- en premieontvangsten op EMU-basis met 0,7 miljard euro opwaarts bijgesteld.

Tabel 2.2.1 Raming belasting- en premieontvangsten 2015 op EMU-basis (in miljoenen euro’s)

Voorjaarsnota 2015

Vermoedelijke uitkomsten 2015

Verschil

Indirecte belastingen

Invoerrechten

Omzetbelasting

Belasting op personenauto’s en motorrijwielen

Accijnzen

Overdrachtsbelasting

Assurantiebelasting

Motorrijtuigenbelasting

Belastingen op een milieugrondslag

Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken e.a.

Belasting op zware motorrijtuigen

Verhuurderheffing

Bankbelasting

Directe belastingen en premies volksverzekeringen

Loon- en inkomensheffing

Dividendbelasting

Kansspelbelasting

Vennootschapsbelasting

Successierechten

Overige belastingontvangsten

Totaal belastingen en premies volksverzekeringen

Premies werknemersverzekeringen

wv zorgpremies

Totaal belasting- en premieontvangsten (EMU-basis)

239.282

239.955

673

De raming bij Voorjaarsnota 2015 was gebaseerd op het economisch beeld conform het CEP 2015 van het CPB. Ten opzichte van het CEP 2015 is de verwachte waardeontwikkeling van het bbp in 2015 met 0,1 procent opwaarts bijgesteld. Daarbij kennen de macro-economische indicatoren die ten grondslag liggen aan het bbp en relevant zijn voor de ontwikkeling van de belasting- en premieontvangsten, uiteenlopende mutaties. Zo is de groei van de investeringen in woningen in 2015 en de volumeontwikkeling van de verkoop van bestaande woningen fors bijgesteld, met 14 procent respectievelijk 7 procent. Ook de ontwikkeling van de lonen (+ 0,3 procent), de particuliere consumptie (+ 0,6 procent) en de huizenprijzen (+ 1,7 procent) zijn opwaarts bijgesteld. De verwachte winstontwikkeling is licht neerwaarts bijgesteld met – 0,4 procent. De verwachting voor de andere voor de inkomsten relevante macro-economische indicatoren, waaronder de werkgelegenheid, is nauwelijks gewijzigd.

De Belasting- en premieontvangsten

De raming van de totale indirecte belastingen is per saldo met 0,1 miljard euro opwaarts bijgesteld ten opzichte van de Voorjaarsnota 2015. De ontvangsten uit de invoerrechten zijn met 0,3 miljard euro opwaarts bijgesteld. Dit betreft grotendeels een boekhoudkundige aanpassing. De landbouwheffing wordt sinds deze Miljoenennota bij de belasting- en premieontvangsten geboekt als onderdeel van de invoerrechten. Hiervoor werd deze post op de Rijksbegroting geboekt als niet-belastingmiddel aan de uitgavenkant. Deze boekhoudkundige verschuiving heeft geen gevolgen voor het EMU-saldo. De raming van de btw-ontvangsten is met 0,2 miljard euro opwaarts bijgesteld, vooral als gevolg van een forse aanpassing van de groei van de investeringen in woningen. Op basis van de gerealiseerde ontvangsten over het eerste half jaar van 2015 is de raming van de accijnzen met – 0,2 miljard aangepast. De neerwaartse aanpassing betreft met name de tabaksaccijns. Een gunstiger ontwikkeling van het verwachte aantal verkopen van bestaande woningen gecombineerd met een hogere prijsontwikkeling leidt tot een bijstelling van de ontvangsten uit de overdrachtsbelasting met 0,1 miljard. De ontvangsten uit de belastingen op een milieugrondslag, met name de energiebelasting, zijn met – 0,3 miljard euro bijgesteld. Deze bijstelling volgt in zijn geheel uit de gerealiseerde ontvangsten tot en met juli 2015.

De ontvangsten uit de directe belastingen zijn per saldo met 0,4 miljard euro omhoog bijgesteld ten opzichte van de Voorjaarsnota 2015. De raming van de loon- en inkomensheffing is met 0,8 miljard euro opwaarts aangepast. Deze positieve bijstelling volgt met name uit de gerealiseerde ontvangsten over de eerste helft van het jaar en is in lijn met een positievere loonontwikkeling over 2015 dan bij Voorjaarsnota werd verwacht. De neerwaartse bijstelling van 0,3 miljard euro bij de vpb volgt deels uit een minder positieve winstontwikkeling van bedrijven dan eerder verwacht en deels uit lagere vpb-ontvangsten over de winning en verkoop van aardgas. Dit beeld wordt bevestigd door de gerealiseerde vpb-ontvangsten over 2015 tot en met juli. Ook bij de dividendbelasting geven de realisaties over het eerste half jaar van 2015 aanleiding tot een neerwaartse aanpassing van de raming.

De ontvangsten uit de premies werknemersverzekeringen ten slotte komen 0,1 miljard euro hoger uit, wat samenhangt met de positievere loonontwikkeling dan eerder verwacht.

2.3 De belasting- en premieontvangsten in 2016

In tabel 2.3.1 wordt een overzicht gegeven van de ontwikkeling van de geraamde belasting- en premieontvangsten in 2016. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen het directe effect van beleidsmaatregelen op de ontvangsten en de endogene (beleidsarme) ontwikkeling, dat is de ontwikkeling van de ontvangsten die samenhangt met economische ontwikkeling.

De Belasting- en premieontvangsten

Tabel 2.3.1 Raming belasting- en premieontvangsten 2016 op EMU-basis (in miljoenen euro’s)

In 2016 bedragen de totale belasting- en premieontvangsten op EMU-basis naar verwachting 247,8 miljard euro. Ten opzichte van de meest actuele raming voor 2015 is dit een toename van 7,9 miljard euro. Beleidsmaatregelen zorgen per saldo voor 0,1 miljard euro lagere ontvangsten in 2016 ten opzichte van het jaar daarvoor. Dit saldo betreft het effect van zowel maatregelen waartoe het kabinet bij deze Miljoenennota heeft besloten als maatregelen die in eerder wetgeving zijn geregeld. De verwachte endogene groei van de belasting- en premieontvangsten in 2016 bedraagt 7,9 miljard euro (3,3 procent). In de volgende paragrafen wordt hier nader op ingegaan. In de internetbijlage van deze Miljoenennota staat een uitgebreidere toelichting voor de grootste belastingsoorten (www.rijksbegroting.nl).

2.3.1 Endogene ontwikkeling belasting- en premieontvangsten 2016

De endogene ontwikkeling van de ontvangsten wordt toegelicht aan de hand van de relevante economische indicatoren zoals deze geraamd zijn in de Macro Economische Verkenning 2016. Voor 2016 verwacht het Centraal Planbureau (CPB) een waardeontwikkeling van het bbp van 3,3 procent. De endogene groei van de totale belasting- en premieontvangsten bedraagt in 2016 naar verwachting eveneens 3,3 procent. Daarmee gaat de groei van de totale belasting- en premieontvangsten in 2016 gelijk op met de waardegroei van het bbp. Zoals in hoofdstuk 3 van deze Miljoenennota is toegelicht, is de ontwikkeling van de belasting- en premieontvangsten gerelateerd aan de samenstelling van de economische groei. Elke belasting kent zijn eigen grondslag, waarbij de verschillende belastinggrondslagen niet één-op-één en op dezelfde manier gerelateerd zijn aan de ontwikkeling van het totale bbp. De

De Belasting- en premieontvangsten

ontwikkeling van de ontvangsten uit de ene belastingsoort kan dus anders uitpakken dan die van de andere belastingsoort.

De endogene groei van de inkomsten uit de indirecte belastingen in 2016 bedraagt 3,7 procent. Deze ontwikkeling wordt voor een groot deel bepaald door de btw-ontvangsten, verreweg de grootste post bij de indirecte belastingen. De btw-ontvangsten worden vooral bepaald door de consumptieve bestedingen, de investeringen in woningen en de overheidsinvesteringen. De waardeontwikkeling van de particuliere consumptie is in 2016 met 3,2 procent bijna gelijk aan de totale economische groei. Binnen de particuliere consumptie neemt het aandeel van duurzame goederen toe, wat leidt tot hogere ontvangsten omdat deze goederen belast worden tegen het algemene btw-tarief. De investeringen in woningen groeien met 7,3 procent, terwijl de overheidsinvesteringen toenemen met 0,5 procent. Daarmee komt de ontwikkeling van de btw-ontvangsten naar verwachting uit op 4,3 procent in 2016.

De endogene ontwikkeling van de ontvangsten uit de bpm is zeer beperkt in 2016. De bpm-ontvangsten hangen af van het aantal autoverkopen en het aandeel van kleinere en/of zuinige auto’s daarin. De verwachting is dat het aantal verkopen in 2016 wat afneemt als gevolg van anticipatieaankopen eind 2015 op de aanpassingen in de autobelastingen per 1 januari 2016. Naar verwachting zal het gemiddelde bpm-bedrag van de nieuwverkopen in 2016 hoger liggen dan in 2015. Per saldo mitigeren deze effecten elkaar. De ontvangsten uit de motorrijtuigenbelasting – waarvoor het gewicht van de in Nederland geregistreerde auto’s de grondslag vormt – nemen naar verwachting met 2,4 procent toe in 2016. De ontvangsten uit de overdrachtsbelasting nemen in 2016 naar verwachting met 11,3 procent toe. Deze stijging volgt uit een verwachte forse toename van het aantal verkopen van bestaande woningen in 2016 met 10,0 procent ten opzichte van 2015, in combinatie met een prijsstijging van 3,1 procent. De totale WOZ-waarde van sociale huurwoningen vormt de grondslag van de verhuurderheffing. Voor 2016 nemen de ontvangsten uit de verhuurderheffing naar verwachting met 0,9 procent toe. Een groei van zowel het volume als de prijs van ingevoerde goederen zorgen voor een toename van de ontvangsten uit invoerrechten met 9 procent. Tot slot nemen de ontvangsten uit de accijnzen in 2016 met 1,8 procent toe. Deze ontwikkeling wordt geheel beïnvloed door de ontwikkeling van de ontvangsten uit de tabaksaccijns en betreft daarnaast de toename op EMU-basis; de 1-maands verschoven kasontvangsten. Op kasbasis wordt in 2016 een beperkte daling van de accijnsontvangsten verwacht. Deze ontwikkeling hangt samen met het grillige patroon van de kasontvangsten uit de tabaksaccijns in de eerste maanden van 2015, waarschijnlijk als gevolg van anticipatiegedrag vanwege de verhoging van de tabaksaccijns per 1 januari 2015.

De endogene ontwikkeling van de directe belastingen bedraagt 3,6 procent in 2016. De qua omvang belangrijkste directe belastingsoort betreft de loon- en inkomensheffing.² Onderliggend zijn vooral macro-economische indicatoren als de loonontwikkeling, de werkgelegenheid en de ontwikkeling van winsten van zelfstandigen van belang voor deze ontwikkeling. De grondslag van de loon- en inkomensheffing wordt

De loonheffing is een voorheffing van de inkomensheffing, particulieren dragen maandelijks loonbelasting af op basis van hun inkomen uit arbeid. Op basis van de belastingaangifte na afloop van het jaar wordt bepaald hoeveel belasting in totaal verschuldigd is. Bij de inkomens-heffing voor particulieren hebben de ontvangsten dan ook betrekking op bijtel- en aftrekposten en heffingskortingen die niet via de loonheffing zijn verrekend. Bij de zelfstandigen wordt de ontwikkeling van de inkomensheffing daarnaast ook bepaald door de winstontwikkeling.

2

De Belasting- en premieontvangsten

daarnaast onder meer beïnvloed door de omvang van de hypotheekrenteaftrek en pensioenpremies.

De ontvangsten uit de loon- en inkomensheffing groeien in 2016 met 3,3 procent. Deze ontvangsten nemen daarmee sterker toe dan in 2015 dankzij zowel een sterkere groei van de werkgelegenheid (2,2 procent) als een sterkere loonstijging (1,0 procent) in 2016. Ook groeien de ontvangsten uit de loon- en inkomensheffing in 2016 door een lagere hypotheekrenteaftrek en een toenemende winsten van IB-ondernemers (dat zijn ondernemers die belastingplichtig zijn voor de inkomstenbelasting). De vpb-ontvangsten komen 4,4 procent hoger uit door een verdere verbetering van de winstgevendheid van bedrijven in 2016. In relatie met de hogere winsten nemen de ontvangsten uit de dividendbelasting met 9,7 procent toe.

2.3.2 Het effect van beleidsmaatregelen op de belasting- en premieontvangsten

In 2016 is het saldo van beleidsmaatregelen op de belasting- en premieontvangsten – 0,1 miljard euro. In tabel 2.3.1 wordt het effect van de beleidsmaatregelen (oftewel de autonome mutatie) op de ontvangsten in 2016 per belastingsoort getoond. Dit is zowel beleid van vorige kabinetten met in 2016 nog een op- of neerwaarts effect op de inkomsten ten opzichte van 2015, als (nieuw) beleid van het huidige kabinet.

Bij de indirecte belastingen is de beleidsmatige mutatie per saldo 0,5 miljard euro. Dit betreft het saldo van een groot aantal maatregelen. Zo zorgen verschillende maatregelen, waaronder het aflopen van het tijdelijk verlaagde btw tarief op onderhoud aan woningen, voor 0,2 miljard euro hogere btw ontvangsten. Een hoger tarief van de verhuurderheffing in 2016 (wordt 0,491% en was in 2015 0,449%) zorgt voor hogere ontvangsten uit de verhuurderheffing. Bij de bpm zorgt het verhogen van de tarieven voor hogere ontvangsten. Daar staan lagere ontvangsten uit de motorrijtuigenbelasting tegenover door een vrijstelling en halve vrijstelling voor volledig elektrische auto’s respectievelijk plug-in hybride auto’s.

Als gevolg van beleidsmaatregelen nemen de ontvangsten uit de directe belastingen met 3,3 miljard euro af in 2016. Het betreft een saldo van vele maatregelen, voor een groot deel binnen de loon- en inkomensheffing. De beleidsmatige mutatie bij de loon- en inkomensheffing komt uit op – 3,1 miljard euro. Ook deze mutatie bestaat uit een groot aantal maatregelen waaronder de lastenverlichtende maatregelen op arbeid waartoe het kabinet dit jaar heeft besloten (het zogenoemde 5 miljard-pakket). Dat pakket zorgt voor lagere lasten op arbeid door een hogere arbeidskorting (– 2,6 miljard euro), lagere tarieven voor de tweede en derde schijf (– 2,6 miljard euro), het verlengen van de derde schijf (– 0,8 miljard euro), een verhoging van de inkomensafhankelijke combinatiekorting (– 0,3 miljard euro), deels gefinancierd door een sterkere afbouw van de algemene heffingskorting (+ 2,1 miljard euro). Andere maatregelen met een groot budgettair effect in 2016 betreffen eerder in wetgeving vastgelegde wijzigingen in de hoogte en structuur van de heffingskortingen en de fiscale ruimte van de pensioenopbouw. Het gaat om het verhogen van de algemene heffingskorting en de arbeidskorting in combinatie met de afbouw van deze kortingen. Dit zorgt per saldo voor lagere ontvangsten (– 0,5 miljard euro) in 2016. Daar tegenover staan maatregelen uit het Regeerakkoord als het beperken van de fiscale aftrekbaarheid van pensioenpremies en het aftoppen van het inkomen op 100.000 euro waarover fiscaal gefaciliteerd pensioen kan worden opgebouwd (beide inperkingen van het Witteveenkader) met in totaal 1,0 miljard euro hogere

De Belasting- en premieontvangsten

ontvangsten in 2016 als gevolg. Verder is nog sprake van diverse andere maatregelen bij de loon- en inkomensheffing. Deze zijn beperkter in omvang dan bovengenoemde maatregelen. Zo leidt het samenvoegen van de S&O afdrachtvermindering en de Research & Developmentaftrek binnen de loonheffing (– 0,1 miljard euro) in combinatie met een intensivering van de nieuwe regeling (– 0,2 miljard euro) bijvoorbeeld per saldo tot 0,3 miljard euro lagere ontvangsten. Datzelfde geldt per saldo voor de mutaties bij de ouderenkorting (– 0,2 miljard euro). Het afschaffen van de ouderentoeslag in box 3 per 2016 zorgt juist weer voor 0,1 miljard euro hogere ontvangsten bij de loon- en inkomstenheffing in 2016 ten opzichte van 2015.

Beleidsmaatregelen zorgen voor een relatief zeer geringe toename van de ontvangsten bij de vennootschapsbelasting in 2016. Deze toename (43 miljoen euro) betreft het saldo van diverse maatregelen waaronder het effect van de liquiditeitsverruimende maatregelen voor bedrijven die in het verleden zijn genomen (– 0,3 miljard euro), het samenvoegen van de Research & Development Aftrek met de S&O afdrachtvermindering in de loonheffing (0,1 miljard euro) en de invoering van de vpb-plicht voor overheidsbedrijven (0,1 miljard euro). Bij de dividendbelasting is sprake van 0,3 miljard euro lagere ontvangsten. Dat betreft het kaseffect van de tijdelijke verlaging van het tarief van box 2 van de inkomstenbelasting in

2014.³

Beleid met betrekking tot de premies werknemersverzekeringen leidt per saldo tot 2,7 miljard euro hogere ontvangsten in 2016. Daarvan betreft 0,9 miljard euro het effect van hogere zorgpremies die voor 2016 worden voorzien. Deze stijging is fors lager dan waar eerder van uit werd gegaan. Hogere arbeidsongeschiktheidspremies compenseren de gevolgen voor de schatkist van deze lagere dan eerder geraamde zorgpremies. Deze hogere premies leiden in 2016 tot 1,5 miljard hogere ontvangsten. Ten slotte leiden hogere werkloosheidspremies tot 0,4 miljard hogere ontvangsten in 2016.

Tabel 2.3.2 Budgettair effect van belasting- en premiemaatregelen 2016 (in miljoenen euro’s)

Belastingen en premies kas

Belastingen en premies op transactiebasis

Totaal lasten

Zorgpremies

Zorgtoeslag

Sectorfondspremies

5 miljardpakket lagere lasten op arbeid

Innovatiebeleid

Maatregelen btw

Liquiditeitsverruiming

Pensioengerelateerde maatregelen

Inkomensbeleid

Verhuurderheffing

Overig

OPL

Afschaffen PBO’s

SDE+

Totaal

78

317

1.364

De dividendbelasting is een voorheffing op de inkomstenbelasting of de vennootschapsbelasting, in te houden en af te dragen door de BV. Een beleidsmatige mutatie in box 2 van de inkomstenbelasting manifesteert zich dan ook als eerste in de dividendbelasting. Aandeelhouders kunnen de ingehouden dividendbelasting achteraf verrekenen in hun aangifte inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting.

3

De Belasting- en premieontvangsten

Tabel 2.3.2 geeft een overzicht van het budgettaire beslag van beleidsmaatregelen op zowel kas- als transactiebasis en tevens het effect daarvan op de lastenontwikkeling zoals relevant voor het inkomstenkader in 2016. Het verschil tussen het totale effect van het beleid op de ontvangsten en de lastenontwikkeling wordt veroorzaakt doordat sommige maatregelen wel gevolgen hebben voor de inkomsten maar niet relevant zijn voor de lastenontwikkeling. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de budgetsystematiek van de S&O afdrachtvermindering waarbij over- en onderschrijdingen tot een budgetaanpassing twee jaar later leiden. Ook liquiditeitsverruimende maatregelen voor bedrijven die in het verleden genomen zijn leiden tot lagere ontvangsten in 2016 ten opzichte van 2015, terwijl dit geen effect heeft op de lastenontwikkeling in 2016. Daar staat tegenover dat de zorgtoeslag vanwege de directe koppeling met de nominale premie wel relevant is voor de lastenontwikkeling, terwijl dit geen belasting- en premieontvangsten betreft. Hetzelfde geldt voor de SDE+ en de lasten voor de lokale overheden (OPL). Deze zijn wel relevant voor de lastenontwikkeling, maar niet voor de belasting- en premieontvangsten. Daarnaast zijn er ook verschillen tussen het transactiemoment van belasting- en premieontvangsten en het moment waarop de betreffende belasting of premie daadwerkelijk in kas wordt ontvangen.

2.4 Meerjarige ontvangstenraming

De ontwikkeling van de belasting- en premieontvangsten voor de periode 2015–2017 is weergegeven in tabel 2.4.1. De ramingen voor 2015 en 2016 zijn in voorgaande paragrafen toegelicht. Het gaat voor 2017 om een technische raming.

De Belasting- en premieontvangsten

2.5 De belastingraming 2015–2016

Tabel 2.5.1 bevat een gedetailleerd overzicht van de raming van de belasting- en premieontvangsten 2015 en 2016 EMU-basis.

Tabel 2.5.1 Overzicht van belasting- en premieontvangsten 2015 – 2016 op EMU-basis (in miljoenen euro’s)

Vermoedelijke uitkomsten 2015

Ontwerpbegroting 2016

Indirecte belastingen

Invoerrechten en landbouwheffing

Omzetbelasting

Belasting op personenauto’s en motorrijwielen

Accijnzen

– Accijns van lichte olie

– Accijns van minerale oliën, anders dan lichte olie

– Tabaksaccijns

– Alcoholaccijns

– Bieraccijns

– Wijnaccijns

Belastingen van rechtsverkeer

– Overdrachtsbelasting

– Assurantiebelasting

Motorrijtuigenbelasting

Belastingen op een milieugrondslag

– Afvalstoffenbelasting

– Energiebelasting

– Waterbelasting

– Brandstoffenheffingen

Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken e.a.

Belasting op zware motorrijtuigen

Verhuurderheffing

Bankbelasting

Directe belastingen

Inkomstenbelasting

Loonbelasting

Dividendbelasting

Kansspelbelasting

Vennootschapsbelasting

– Gassector

– Niet-gassector

Successierechten

75.056

2.916

44.589

1.344

11.074

3.984

3.723

2.269

314

424

362

4.191

1.791

2.399

4.009

4.719

93

4.183

265

178

225

141

1.394

453

71.163

• - 

  1.345

51.964

3.125

450

15.353

1.050

14.303

1.616

78.367

3.177

46.748

1.388

11.283

4.047

3.723

2.416

301

426

369

4.505

2.035

2.470

4.071

4.750

92

4.387

269

1

254

146

1.592

453

69.783

• - 

  3.078

51.542

3.115

468

16.068

800

15.268

1.668

Overige Belastingontvangsten wv Belasting- en premieontvangsten Caribisch Nederland

224 128

242 133

Totaal belastingen

146.443

148.392

Premies volksverzekeringen Premies werknemersverzekeringen wv zorgpremies

40.248 53.265 34.739

42.291 57.142 36.670

Totaal belasting- en premieontvangsten op EMU-basis

239.955

247.825

De Belasting- en premieontvangsten

Tabel 2.5.2 bevat een gedetailleerd overzicht van de raming van de belasting- en premieontvangsten 2015 en 2016 op kasbasis met op de laatste regels de aansluiting naar de totaalraming op EMU-basis.

Tabel 2.5.2. Overzicht van belasting- en premieontvangsten op kasbasis 2015 – 2016 (in miljoenen euro’s)

Vermoedelijke uitkomsten 2015

Ontwerpbegroting 2016

Indirecte belastingen

Invoerrechten en landbouwheffing

Omzetbelasting

Belasting op personenauto’s en motorrijwielen

Accijnzen

– Accijns van lichte olie

– Accijns van minerale oliën, anders dan lichte olie

– Tabaksaccijns

– Alcoholaccijns

– Bieraccijns

– Wijnaccijns

Belastingen van rechtsverkeer

– Overdrachtsbelasting

– Assurantiebelasting

Motorrijtuigenbelasting

Belastingen op een milieugrondslag

– Afvalstoffenbelasting

– Energiebelasting

– Waterbelasting

– Brandstoffenheffingen

Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken e.a.

Belasting op zware motorrijtuigen

Verhuurderheffing

Bankbelasting

Directe belastingen

Inkomstenbelasting

Loonbelasting

Dividendbelasting

Kansspelbelasting

Vennootschapsbelasting

– Gassector

– Niet-gassector

Successierechten

74.871

2.896

44.210

1.341

11.330

4.012

3.753

2.462

315

425

363

4.132

1.741

2.392

4.006

4.745

91

4.193

264

197

223

142

1.394

453

70.623

• - 

  1.345

51.423

3.125

451

15.353

1.050

14.303

1.616

77.721

3.161

46.159

1.389

11.275

4.043

3.720

2.414

303

427

369

4.475

2.009

2.465

4.064

4.752

92

4.387

269

4

254

147

1.592

453

69.939

• - 

  3.078

51.701

3.115

465

16.068

800

15.268

1.668

Overige Belastingontvangsten wv Belasting- en premieontvangsten Caribisch Nederland

241 128

242 133

Totaal belastingen (kasbasis)

145.735

147.902

Premies volksverzekeringen (kasbasis) Premies werknemersverzekeringen wv zorgpremies Aansluiting naar EMU-basis

40.566

53.265

34.739

390

42.275

57.142

36.670

505

Totaal belasting- en premieontvangsten op EMU-basis

239.955

247.825

3 EMU-saldo

De collectieve uitgaven bestaan uit de begrotingsgefinancierde uitgaven van het Rijk, de premiegefinancierde uitgaven van de sociale fondsen en de uitgaven van de decentrale overheden. Hetzelfde geldt voor de collectieve inkomsten. Omdat zowel de inkomsten als de uitgaven op de verschillende begrotingen op kasbasis worden gerapporteerd, moet gecorrigeerd worden voor kas-transverschillen (ktv’s), aangezien het EMU-saldo een begrip op transbasis is. Daarnaast tellen financiële transacties niet mee in het EMU-saldo, maar alleen in de EMU-schuld. De ramingen voor 2015 en 2016 zijn gebaseerd op de Macro Economische Verkenning 2016 van het CPB. De raming voor 2017 is een technische extrapolatie op basis van de MLT 2012–2017 en de MEV 2016. Om dubbeltellingen te voorkomen, moeten de onderlinge betalingen van het totaal worden afgetrokken (zowel bij de collectieve uitgaven als bij de collectieve inkomsten). Een voorbeeld van een onderlinge betaling van het Rijk aan de decentrale overheden is de wet werk en bijstand (WWB). Het Rijk neemt dit op als een uitgave, terwijl de decentrale overheden dit als inkomsten boeken, waarmee zij op hun beurt uitgaven bekostigen. Om uitgaven niet twee keer mee te nemen, wordt hiervoor gecorrigeerd in de vorm van een consolidatiepost.

Tabel 3.1 EMU-saldo collectieve sector (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

bron

Inkomsten Rijk

w.v. belastingontvangsten

w.v. ktv belastingen

w.v. niet-belastingontvangsten

w.v. ktv’s en financiële transacties Inkomsten sociale fondsen Inkomsten decentrale overheden Consolidatie: Rijk aan sociale fondsen Consolidatie: Rijk aan decentrale overheden

Inkomsten collectieve sector

166.865

138.423

732

34.745 - 7.035 114.478

89.989

• - 

  17.989

• - 

  66.143

287.200

169.583

145.735

708

30.068 - 6.928 114.242

94.716

• - 

  20.717

• - 

  70.854

286.970

169.508

147.902

490

26.223 - 5.107 119.838

96.196

• - 

  20.398

• - 

  71.960

293.185

173.282

153.254

321

24.369 - 4.662 123.286

98.117

• - 

  20.606

• - 

  73.065

301.014

zie tabel 2.4.1 zie tabel 1.4 zie tabel 1.3 zie tabel 1.4 zie tabel 3.4 zie tabel 3.5 zie tabel 3.4 zie tabel 3.5

Uitgaven Rijk

w.v. uitgaven

w.v. ktv’s en financiële transacties Uitgaven sociale fondsen Uitgaven decentrale overheden Consolidatie: Rijk aan sociale fondsen Consolidatie: Rijk aan decentrale overheden

Uitgaven collectieve sector

174.253 184.920

• - 

  10.667 120.467

92.230

• - 

  17.989

• - 

  66.143

302.818

182.090 185.662 - 3.572 114.754 96.857

• - 

  20.717

• - 

  70.854

302.131

180.974

181.913

• - 

  938

116.982

98.137

• - 

  20.398

• - 

  71.960

303.735

184.116

183.365

751

120.314

99.418

• - 

  20.606

• - 

  73.065

310.176

zie tabel 1.2 zie tabel 1.4 zie tabel 3.4 zie tabel 3.5 zie tabel 3.4 zie tabel 3.5

EMU-saldo collectieve sector

Bruto binnenlands product (in miljarden euro)

EMU-saldo collectieve sector (in procenten bbp)

15.618

663

• - 

  2,4%

15.161

681

• - 

  2,2%

10.551

704

• - 

  1,5%

9.162

723

• - 

  1,3%

EMU-saldo

Tabel 3.2 Opbouw EMU-saldo collectieve sector (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

bron

EMU-saldo Rijk EMU-saldo sociale fondsen EMU-saldo decentrale overheden

EMU-saldo collectieve sector

EMU-saldo collectieve sector (in procenten bbp)

Tabel 3.3 EMU-saldo Rijk (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

bron

Belastingontvangsten

Af: Netto rijksuitgaven op kasbasis

Bij: Ktv’s en financiële transacties

EMU-saldo Rijk

Tabel 3.4 EMU-saldo sociale fondsen (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

bron

Premie-inkomsten

Rijksbijdragen

Rentebaten

Inkomsten sociale fondsen

Premiegefinancierde uitgaven SZA

Premiegefinancierde uitgaven Zorg

Rente-uitgaven

Bemiddelingskosten zorgverzekeraars

Eigenrisicodragers WGA/ZW

Overig

Uitgaven sociale fondsen

EMU-saldo sociale fondsen

5.988

513

2.857

2.973

Tabel 3.5 EMU-saldo decentrale overheden (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

Belastinginkomsten Rijksbijdragen Overige inkomsten

Inkomsten decentrale overheden

Uitgaven decentrale overheden EMU-saldo decentrale overheden

Tabel 3.6 Historisch overzicht EMU-saldo

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

EMU-saldo (in miljarden euro) Bbp (in miljarden euro) EMU-saldo collectieve sector (in procenten bbp)

• - 

  1,7- 10,3 - 15,3 - 9,0 - 1,4 477 495 507 524 546

1,2 579

1,3 613

1,4 - 33,5 - 31,5 - 27,6 - 25,1 - 15,5 - 15,6 639 618 632 643 645 651 663

0,3 - 2,1 - 3,0 - 1,7 - 0,3 0,2 0,2         0,2 - 5,4 - 5,0 - 4,3 - 3,9 - 2,4 - 2,4

4 EMU-schuld

Tabel 4.1 Financieringsbehoefte Rijk (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

bron

EMU-tekort Rijk

Af: Ktv’s en financiële transacties

Bij: Begrotingsreserve

Af: Overbruggingskrediet FBN/ABN

Af: Derdenrekening

Af: (dis)Agio

Af: Voortijdige beëindiging derivaten

Feitelijk financieringstekort Rijk op kasbasis

Tabel 4.2 Opbouw EMU-schuld collectieve sector (in miljoenen euro)

2014

2015

2016

2017

bron

EMU-schuld begin jaar

Financieringssaldo Rijk

EMU-saldo decentrale overheden

EMU-saldo rest centrale overheid

ING back-up faciliteit

EFSF

Schatkistbankieren (onderling lenen)

SNS/Propertize

Overig

EMU-schuld einde jaar EMU-schuldquote (in procenten bbp)

Tabel 4.3 Opbouw EMU-schuldquote (in procenten bbp)

2014

2015

2016

2017

bron

EMU-schuldquote begin jaar

EMU-tekort collectieve sector¹ Financiële en Europese interventies Overige financiële transacties Noemereffect bbp

EMU-schuldquote einde jaar

De rente-uitgaven en dividendontvangsten als gevolg van de interventies in de financiële sector lopen mee in het totale EMU-saldo.

Tabel 4.4 Historisch overzicht EMU-schuld

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

EMU-schuld (in miljarden euro) Bbp (in miljarden euro) EMU-schuld collectieve sector (in procenten bbp)

232 477

238 495

250 507

260 524

267 258 260 348 349 373 394 426 440 450 546 579 613 639 618 632 643 645 651 663

48,7 48,2 49,3 49,6 48,9 44,5 42,4 54,5 56,5 59,0 61,3 66,1 67,6 67,9

5 Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

5.1 Inleiding

Deze bijlage bevat een overzicht van de inkomstenbeperkende regelingen en de belastinguitgaven in de Nederlandse fiscale wetgeving.

Inkomstenbeperkende regelingen zijn regelingen die de te betalen inkomstenbelasting beperken, maar wel onderdeel zijn van de primaire heffingstructuur. Ze vormen nadere bepalingen voor de draagkracht, die als maatstaf dient voor de inkomstenbelasting. Er zijn vele voorbeelden van regelingen die als nadere (inperkende) afbakening van de grondslag kunnen worden beschouwd. In de begrotingsregels 2013–2017 is afgesproken dat in de Miljoenennota bij de inkomstenbeperkende regelingen alleen het budgettaire beslag van de fiscale behandeling van de eigen woning en de pensioenen wordt opgenomen.⁴ Dit zijn qua budgettaire omvang de belangrijkste inkomstenbeperkende regelingen.

Onder een belastinguitgave (in enge zin) wordt verstaan een overheidsuitgave in de vorm van een derving of uitstel van belastingontvangsten, die voorvloeit uit een voorziening in de wet voor zover die voorziening niet in overeenstemming is met de primaire heffingstructuur van de wet. De budgettaire gevolgen van fiscale maatregelen vanaf 2016 en verdere jaren in de sfeer van zowel de inkomstenbeperkende regelingen als de belastinguitgaven worden weergegeven in tabel 5.2.1. De budgettaire overzichten van de inkomstenbeperkende regelingen en de belastinguitgaven zijn opgenomen in de tabellen 5.3.1 tot en met 5.3.3. De toelichting op de afzonderlijke belastinguitgaven – onder meer bestaande uit een beschrijving van de regeling en een weergave van de doelstelling, het ministerie dat verantwoordelijk is voor het beleidsterrein waar de belastinguitgave op betrekking heeft, een verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluaties en een programmering van evaluaties voor toekomstige jaren – is als toelichting beschikbaar op www.rijksbegro-ting.nl.

In paragraaf 5.4 wordt ingegaan op de evaluaties van belastinguitgaven. In paragraaf 5.5 wordt aandacht besteed aan de ramingbijstellingen voor 2016 ten opzichte van de ramingen zoals opgenomen in de Startnota.⁵ Deze paragraaf is een uitvloeisel van de afspraak van de begrotingsregels 2013–2017 dat het budgettaire beslag van de belastinguitgaven in enge zin dient te worden afgezet tegen de aan het begin van de kabinetsperiode verwachte ontwikkeling.

Kamerstukken II 2012/13, 33 400, nr. 18. Kamerstukken II 2012/13, 33 400, nr. 18.

5

Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

5.2 Maatregelen inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven per 2016

Tabel 5.2.1 bevat een overzicht van de maatregelen op het gebied van de inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven per 2016, zoals opgenomen in het Belastingplan 2016. Voor een inhoudelijke uitleg van de maatregelen wordt verwezen naar dat wetsvoorstel.

Tabel 5.2.1 Maatregelen per 2016, budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen (x € miljoen)¹

¹  <<+>> = opbrengst; <<->> = derving

²  De derving in de jaren 2015–2017 (totaal € 5 miljoen) als gevolg van het vrijstellen van de voordelen van mobiliteitsprojecten in het kader van het programma Beter Benutten in de inkomstenbelasting is gedekt middels een verlaging van het budget van de MIA/VAMIL en verwerkt in deze reeks.

5.3 Een overzicht van inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

In tabel 5.3.1 wordt de budgettaire derving weergegeven van de inkom-stenbeperkende regelingen voor de eigen woning en voor de pensioenen voor de periode 2014–2020.

Tabel 5.3.1 Overzicht inkomstenbeperkende regelingen 2014–2020, budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen (x € miljard)

De tabellen 5.3.2 en 5.3.3 bevatten de meerjarige overzichten van de belastinguitgaven in de belastingen op inkomen, winst en vermogen respectievelijk in de kostprijsverhogende belastingen voor de periode 2014–2020. Bij de ramingen is rekening gehouden met voorgenomen beleid.

Tabel 5.3.2 Belastinguitgaven in de belastingen op inkomen, winst en vermogen 2014–2020, budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen (x € miljoen)¹

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Verlaging lastendruk op ondernemingen a) algemeen

Zelfstandigenaftrek

Extra zelfstandigenaftrek starters

Startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid

FOR, niet omgezet in lijfrente

Meewerkaftrek

Stakingsaftrek

Doorschuiving stakingswinst

Bedrijfsopvolgingsfaciliteit in successiewet

Doorschuiving inkomen uit aanmerkelijk belang

Landbouwvrijstelling

4.821

4.939 4.762 4.850 4.939 5.027

5.119

Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

• b) 

  investeringen in het algemeen

Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek

Willekeurige afschrijving starters²

Willekeurige afschrijving zeeschepen²

Keuzeregime winst uit zeescheepvaart (tonnagebelasting)

Aftrek speur- en ontwikkelingswerk

Research & Development Aftrek (RDA)³

• c) 

  investeringen ten behoeve van het milieu

VAMIL²

Energie-investeringsaftrek (EIA)

Milieu-investeringsaftrek (MIA)

Bosbouwvrijstelling

Vrijstelling vergoeding bos- en natuurbeheer

Verlaging lastendruk op arbeid

• a) 

  gericht op werkgevers

Afdrachtvermindering zeevaart

Afdrachtvermindering speur- en ontwikkelingswerk WBSO³

• b) 

  gericht op werknemers

Feestdagenregeling⁴

Verlaging fiscale bijtelling IB (zeer) zuinige auto’s

Ouderschapsverlofkorting

Levensloopverlofkorting

Werkbonus

Verlaging lastendruk op inkomsten uit vermogen

Ouderentoeslag forfaitair rendement

Vrijstelling bos- en natuurterreinen forfaitair rendement

Vrijstelling voorwerpen van kunst en wetenschap forfaitair rendement

Vrijstelling groen beleggen forfaitair rendement

Vrijstelling spaarloon- en premiespaarregeling forfaitair rendement

Vrijstelling rechten op kapitaalsuitkering bij overlijden forfaitair rendement

Vrijstelling rechten op bepaalde kapitaalsuitkeringen forfaitair rendement

Aftrek wegens geen of geringe eigenwoningschuld

Gedeeltelijke vrijstelling van inkomsten uit kamerverhuur

Aftrek kosten monumentenwoning

Heffingskorting groen beleggen

Persoonsgebonden aftrekpost durfkapitaal

Overige regelingen

Aftrek voor scholingsuitgaven (studiekosten)

Giftenaftrek

Faciliteiten successiewet algemeen nut beogende instellingen

¹  <<->> = regeling is in dat jaar niet van toepassing; <<0>> = budgettair beslag van de regeling bedraagt in dat jaar afgerond nihil.

²  Het betreft hier de contante waarde van het rentevoordeel voor de betrokken belastingplichtigen c.q. het rentenadeel voor de overheid.

³  Betreft het beschikbare budget, inclusief technische inboekingen. Voorts wordt in het Belastingplan 2016 voorgesteld de RDA en de WBSO te integreren, budget 2016 e.v. zijn voor geïntegreerde regeling.

⁴  De feestdagenregeling heeft ook invloed op de premies voor de werknemersverzekeringen WW (AWF en sectorfonds), WIA en ZVW. Wijzigingen in deze belastinguitgaven veranderen zowel het fiscale loon als het premieloon (en in het verlengde daarvan het uitkeringsloon, waardoor de hoogte van de uitkering kan veranderen). Deze effecten zijn onderdeel van de regel premie-uitgaven.

⁵  Een premie-uitgave is een overheidsuitgave in de vorm van een derving of uitstel van premieontvangsten die voortvloeit uit een voorziening in de wet voor zover die voorziening niet in overeenstemming is met de primaire heffingsstructuur van de wet. Een nadere uitsplitsing van de premieuitgaven is opgenomen in de begroting van SZW.

Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

Tabel 5.3.3 Belastinguitgaven in de kostprijsverhogende belastingen 2014–2020, budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen (x € miljoen)¹

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Energiebelasting

Verlaagd tarief glastuinbouw Teruggaaf kerkgebouwen Teruggaaf non-profit instellingen Teruggaaf grootverbruik Lokaal opgewekte duurzame energie

Omzetbelasting verlaagd tarief

Boeken, tijdschriften, week- en dagbladen

Bibliotheken (verhuur boeken), musea e.d.

Kermissen, attractieparken, sportwedstrijden en -accommodatie

Circussen, bioscopen, theaters en concerten

Sierteelt

Arbeidsintensieve diensten

Vervoer van personen (w.o. openbaar vervoer)

Logiesverstrekking (incl. kamperen)

Voedingsmiddelen horeca

Omzetbelasting – vrijstellingen

Sportclubs

Post

Vakbonden, werkgeversorg., politieke partijen, kerken

Fondswerving

Omzetbelasting – speciale regelingen

Kleine ondernemersregeling Landbouwregeling

Accijnzen

Verlaagd tarief kleine brouwerijen Vrijstelling communautaire wateren Vrijstelling accijns luchtvaartuigen

Belastingen op personenauto’s en motorrijwielen

Teruggaaf ambulance Teruggaaf taxi’s

Motorrijtuigbelasting

Nihiltarief OV-bussen op LPG

Vrijstelling motorrijtuigen van 40 jaar of ouder

Vrijstelling taxi’s

Vrijstelling reinigingsdiensten

Vrijstelling wegenbouw

Vrijstelling ambulances

Nihiltarief MRB zeer zuinige auto’s

Overige vrijstellingen

Belasting op zware motorrijtuigen (eurovignet)

Teruggaaf internationaal gecombineerd vervoer

Overdrachtsbelasting

Vrijstelling overdrachtsbelasting bedrijfsoverdracht in familiesfeer

Vrijstelling overdrachtsbelasting stedelijke herstructurering

Vrijstelling landinrichting

Vrijstelling Bureau Beheer Landbouwgronden

Vrijstelling cultuurgrond

Vrijstelling natuurgrond

Totaal generaal indirecte belastingen

10.036 10.143 10.221 10.485 10.773 11.066 11.366

Percentage bbp

1,51

1,49

1,45

1,45

1,45

1,45

1,46

<<->> = regeling is in dat jaar niet van toepassing; <<0>> = budgettair beslag van de regeling bedraagt in dat jaar afgerond nihil.

Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

5.4 Evaluatie van belastinguitgaven

In deze paragraaf wordt verslag gedaan van de voltooide evaluaties sinds de voorgaande Miljoenennota. Kort wordt aandacht geschonken aan de conclusies en eventuele beleidsconsequenties die getrokken zijn door het kabinet op basis van de uitgevoerde evaluaties. Voorts komt de evaluatieprogrammering voor komend jaar aan bod.

Gerealiseerde evaluaties sinds de Miljoenennota 2015 In 2014 zijn verschillende bedrijfsopvolgingsregelingen geëvalueerd en afgelopen december zijn de uitkomsten naar de Kamer verzonden.⁶ De conclusie van het theoretische en kwalitatieve deel van de evaluatie is dat de regelingen de financieringsbehoefte verminderen, waardoor de regelingen in theorie een positief effect hebben op het aantal bedrijfsover-drachten. Op basis van het kwantitatieve deel van de evaluatie wordt echter geconcludeerd dat de doorschuifregelingen in de inkomstenbelasting en de bedrijfsopvolgingsregeling in de schenk- en erfbelasting (BOR) een beperkte doeltreffendheid en doelmatigheid hebben. Deze uitkomsten zijn gebaseerd op een simulatiemodel met beperkte data input, waardoor de onderzoekers concluderen dat de uitkomsten minder zeker zijn dan gewenst. In dit kader doen de onderzoekers de aanbeveling om een vooronderzoek te starten om meer data beschikbaar te krijgen. Om in de toekomst (vervolg) onderzoek mogelijk te maken heeft het kabinet deze aanbeveling overgenomen.

Op 14 april 2015 is de Kamer middels een brief geïnformeerd over de budgettaire opbrengst en de milieueffecten van de oldtimermaatregel die met ingang van 2014 van kracht is geworden.⁷ In deze brief wordt geconcludeerd dat de maatregel het verwachte effect heeft gehad op de samenstelling (verjonging) van het Nederlandse wagenpark en de verbetering van de luchtkwaliteit, en dat de budgettaire opbrengst van de maatregel aanzienlijk is.

Het rapport «Evaluatie autogerelateerde belastingen 2008–2013 en een vooruitblik automarktontwikkelingen tot 2020» is in oktober 2014 naar de Kamer verzonden.⁸ Een belangrijke conclusie van de onderzoekers is dat het beleid wel effectief, maar niet efficiënt is geweest. Zo is de gemiddelde CO₂-uitstoot van nieuw verkochte auto’s zodanig gedaald, dat de Nederlandse positie op dat gebied is veranderd van middenmoter naar koploper in Europa. De belastinginkomsten zijn echter gedaald, en zijn niet meer robuust en stabiel. Verder is er sprake van marktverstoring door fiscaal gedreven aankoop van nieuwe auto’s. Daarnaast is het beleid minder efficiënt door vroegtijdige export. De bevindingen uit het evaluatierapport zijn aanleiding geweest om het beleid op het gebied van autobelastingen aan te passen. Dit heeft geleid tot wetsvoorstellen die in de tweede en derde Nota van Wijziging van het Belastingplan 2015 zijn gedaan.⁹ Op 19 juni j.l. is vervolgens Autobrief II naar de Kamer verzonden, waarin beleidsvoornemens voor de periode 2017–2020

worden geschetst.¹⁰

⁶  Kamerstukken II 2014/2015, 32 637, nr. 158.

⁷  Kamerstukken II 2014/2015, 34 002, nr. 100.

⁸  Kamerstukken II 2014/2015, 32 800, nr. 24.

⁹  Kamerstukken II 2014/2015, 34 002, nr. 8 en Kamerstukken II 2014/2015, 34 002, nr. 12.

¹⁰  Kamerstukken II 2014/2015, 32 800, nr. 27.

Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

Afgelopen juli heeft het kabinet het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) agro- visserij- en voedselketens naar de Kamer verzonden.¹¹ In dit IBO zijn tevens de belastinguitgaven die onder beleidsartikel 16 (concurrerende, veilige agro-, visserij- en voedselketens) van het Ministerie van Economische Zaken vallen meegenomen. Uitkomst met betrekking tot de fiscale instrumenten is dat enkele instrumenten in mindere mate lijken bij te dragen aan de doelstellingen van beleidsartikel 16. In dit kader adviseert de IBO werkgroep om te overwegen het budgettair beslag van de landbouwregeling in de btw en de landbouwvrijstelling in de inkomstenbelasting meer gericht in te zetten ten behoeve van de in het rapport geschetste varianten. Het kabinet ziet echter geen draagvlak om deze regelingen te wijzigen, maar zal zich doorlopend blijven beraden op optimalisering van het beleid voor de agrarische sector.

Verwachte evaluaties en evaluatieprogrammering In de internetbijlage met de toelichting op de belastinguitgaven is voor iedere belastinguitgave aangegeven wanneer een evaluatie staat geprogrammeerd. In 2015/2016 worden de volgende, met betrekking tot belastinguitgaven relevante, evaluaties voorzien: teruggaaf grootverbruik in de energiebelasting, belastinguitgaven beleidsartikel 18 (natuur en regio) van het Ministerie van Economische Zaken, giftenaftrek en de natuurschoonwet.

5.5 Toetsen aan de benchmark

De huidige raming van het budgettaire beslag van de belastinguitgaven in enge zin wordt vergeleken met de raming volgens de Startnota van dit kabinet als benchmark. Deze vergelijking dient ter bepaling of er sprake is van een substantiële afwijking. De totale bijstelling van een belastinguitgave kan bestaan uit gewijzigde endogene bijstellingen, beleidsmatige en technische aanpassingen. Endogene bijstellingen zijn het gevolg van conjuncturele ontwikkelingen, een aanpassing van de trendmatige groei of andere factoren die van invloed zijn op het gebruik van een bepaalde belastingfaciliteit. De beleidsmatige aanpassingen zijn additionele maatregelen sinds de Startnota. Voor een toelichting op nieuwe beleidsmaatregelen op het gebied van belastinguitgaven die in 2016 ingaan wordt verwezen naar tabel 5.2.1. Technische bijstellingen worden veroorzaakt door bijvoorbeeld een correctie op de eerder gebruikte ramingstechniek of door een totale herziening van de tijdreeks door het beschikbaar komen van nieuwe databronnen. Dergelijke bijstellingen staan los van beleidsmatige of endogene ontwikkelingen.

In onderstaande tabel wordt voor 2016 een overzicht gegeven van de totale mutatie sinds de startbrief. Belastinguitgaven waarvan de endogene mutatie groter is dan 10% of meer dan 25 miljoen euro worden afzonderlijk vermeld. Mutaties die vorig jaar al om deze reden zijn gemeld zijn opnieuw opgenomen, maar niet nader toegelicht. Voor de toelichting op de mutaties die vorig jaar al zijn vermeld wordt verwezen naar de Miljoenennota 2015. Nieuwe bijstellingen worden onder de tabel nader toegelicht.

Kamerstukken II 2014/2015, 30 991, nr. 25.

11

Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

Tabel 5.5.1 Nadere toelichting verschillen huidige raming en startbrief in 2016 (x € miljoen)¹

Startbrief

MN2016

mutatie wv endogeen

Mut (%)

Zelfstandigenaftrek

Landbouwvrijstelling in de inkomstenbelasting Giftenaftrek

Verlaging fiscale bijtelling (zeer) zuinige auto’s BTW spec Landbouwregeling EB Verlaagd tarief glastuinbouw BPM Teruggaaf taxi’s

BTW Boeken, tijdschriften, week- en dagbladen BTW Arbeidsintensieve diensten Vrijstelling rechten op bepaalde kapitaalsuitkeringen forfaitair rendement

<<+>> = derving; <<->> = opbrengst

Endogene bijstellingen

De landbouwvrijstelling in de inkomstenbelasting is 395 miljoen neerwaarts bijgesteld, omdat uit de aangiftebiljetten 2013 is gebleken dat hiervan minder wordt gebruik gemaakt dan de daaraan voorafgaande jaren. Deze bijstelling is geëxtrapoleerd naar 2016. De BPM op taxi’s is neerwaarts bijgesteld omdat er inmiddels fors minder nieuwe taxi’s worden verkocht.

De overige posten met een endogene bijstelling waren al in de vorige Miljoenennota gemeld. Over de grootste post, de meerkosten van 411 miljoen voor de verlaging fiscale bijtelling (zeer) zuinige auto’s, is in de Miljoenennota 2014 al gemeld dat de technologische ontwikkeling veel sneller is gegaan dan waar destijds mee rekening werd gehouden, evenals de opkomst van (semi) elektrische auto’s en dat pas 1 juli 2012 een aanscherping heeft plaatsgevonden van de CO₂ grenzen, wat ook doorwerkt naar latere jaren. In 2016 worden de fiscale voordelen ingeperkt. In Autobrief II is voor de jaren 2017–2020 een verdere inperking aangekondigd.

Technische bijstellingen

De belastinguitgaven op het gebied van de btw zijn gebaseerd op de Nationale Rekeningen van het CBS. De Nationale Rekeningen zijn vorig jaar herzien. Dit heeft geleid tot een technische bijstelling van de meeste belastinguitgaven in de btw. Door nieuwe en verbeterde bronnen en door nieuwe ramingen zijn de consumptieve bestedingen door het CBS opwaarts bijgesteld. Vooral de bestedingen van huishoudens aan diensten en goederen van de bedrijfstakken horeca, sport en recreatie zijn opwaarts bijgesteld.¹² Voorts is de raming voor de btw-vrijstelling voor fondsver-werving neerwaarts bijgesteld. Dit houdt verband met de keuze voor een andere grondslagbenadering. In het verleden werd de grondslag benaderd vanuit de bestedingen, maar dit leidde tot een te brede grondslag. Vanaf dit jaar wordt de grondslag geraamd op basis van de inkomsten van sportclubs en andere sociaal-culturele organisaties die onder de vrijstelling vallen.

Daarnaast is de raming van de bedrijfsopvolgingsfaciliteit in de successiewet is ook technisch bijgesteld. Sinds de inwerkingtreding van de herziening van de Successiewet in 2010 bevatten de systemen van de

Nationale rekeningen Revisie 2010, Centraal Bureau voor de Statistiek, maart 2014.

12

Inkomstenbeperkende regelingen en belastinguitgaven

Belastingdienst vollediger informatie over de bedrijfsopvolgingsfaciliteit. Daardoor is het mogelijk om de budgettaire kosten rechtstreeks te bepalen. Voordien werd de raming gebaseerd op een schatting van geërfd of geschonken ondernemingsvermogen. Deze wijziging van de ramings-systematiek heeft geleid tot een opwaartse bijstelling met ongeveer € 50 miljoen.

Tot slot is de raming van de vrijstelling communautaire wateren is technisch bijgesteld. Tot op heden waren de brandstoffen die door de visserij worden gebruikt niet meegenomen in deze raming. Door een herziening van de raming zijn deze nu wel meegenomen.

6 Beleidsonderzoek

6.1 Beleidsdoorlichtingen 2016

Al het beleid wordt periodiek geëvalueerd in een beleidsdoorlichting. De beleidsdoorlichting oordeelt over het behalen van de beleidsdoelstellingen zoals die zijn geformuleerd in het beleidsartikel van de departementale begrotingen. De vakministers zijn verantwoordelijk voor het periodiek evalueren van de doeltreffendheid en de doelmatigheid van het beleid.

Drie kenmerkende eigenschappen van een beleidsdoorlichting zijn:

• a) 

  beleidsdoorlichtingen zijn evaluaties op het niveau van beleidsterreinen en niet op instrumentniveau. Een beleidsdoorlichting heeft hierdoor het karakter van een synthese;

• b) 

  in een beleidsdoorlichting staan fundamentele vragen centraal die gericht zijn nut, noodzaak en effectiviteit van beleid;

• c) 

  bij de uitvoering worden onafhankelijken betrokken. De onafhankelijke expert geeft een oordeel over de kwaliteit van het onderzoek, en licht daarbij zijn of haar betrokkenheid bij de totstandkoming van de beleidsdoorlichting toe. Dit oordeel wordt samen met de beleidsdoor-lichting aan de Tweede Kamer aangeboden.

De meerjarige programmering van beleidsdoorlichtingen is terug te vinden in de beleidsagenda van elke begroting. De verantwoordelijke vakminister stuurt per beleidsdoorlichting de opzet en vraagstelling uiterlijk op Prinsjesdag aan de Tweede Kamer conform de in de motie Harbers afgesproken werkwijze¹³.

¹³ Brief van de Minister van Financiën van 27 mei 2015, vergaderjaar 2014–2015, kamerstuk 34 000, nr. 59.

Beleidsonderzoek

Tabel 6.1 geeft een overzicht van de beleidsdoorlichtingen die volgens de ontwerpbegrotingen 2016 in 2016 aan het parlement zullen worden aangeboden.

Departement                   Onderwerp                                                                                                                                                                        Artikel

I De Koning

IIA Staten Generaal

IIB Overige Hoge Colleges van Staat en Kabinetten van de Gouverneurs

III Algemene zaken

IV Koninkrijksrelaties

Aruba, Curaçao en Sint Maarten                                                                                                                                         4.1

Caribisch Nederland                                                                                                                                                              4.2

Schuldsanering/lopende inschrijving/leningen                                                                                                                   5

V Buitenlandse Zaken

Bevordering van ontwapening en wapenbeheersing, bestrijding van proliferatie van massavernietigingswapens en het voeren van een transparant en verantwoord wapenexportbeleid                                                                                                                                                                                 2.3 Een effectief, efficiënt en coherent optreden van de Unie ten opzichte van derde landen en regio’s, inclusief ontwikkelingslanden                                                                                                                                3.2 Een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor internationale organisaties in Nederland                                                 4.5

VI Veiligheid en Justitie

Tenuitvoerlegging strafrechtelijke sancties en vreemdelingenbewaring                                                                  34.3

Nationale Veiligheid en terrorismebestrijding                                                                                                                36.2

VII Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

VIII Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

IX Financiën en Nationale Schuld

Belastingen – toeslagen                                                                                                                                                            1

Financieringsactiviteiten publieke-private sector: publiek private investeringen                                                         3

Exportkredietverzekeringen, -garanties en investeringsverzekeringen                                                                          5

Btw-compensatiefonds                                                                                                                                                             6

Begrotingsbeleid                                                                                                                                                              Overig

X Defensie

Inzet: Budget Internationale Veiligheid                                                                                                                                  1

Ondersteuning krijgsmacht door DMO: Basisimplementatie ERP (SPEER)                                                                   7

Ondersteuning krijgsmacht door CDC: Veteranenzorg                                                                                                      8

XII Infrastructuur en Milieu

Scheepvaart en havens                                                                                                                                                          18

XIII Economische Zaken

XV Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Werkloosheid                                                                                                                                                                              5

Integratie en maatschappelijke samenhang                                                                                                                       13

XVI Volksgezondheid, Welzijn en Sport