BLOG: Laat Europa Handelen, Voorkom Nog Meer Doden - Hoofdinhoud

De foto van het aangespoelde driejarige jongetje Aylan op het strand van Turkije ging in no time de wereld over, elke krant, elk journaal opende er mee. Mensen spraken hun afschuw en frustratie uit. Waarom gebeurt er niets? Waarom doet Europa niets? De beelden zijn des te ondraaglijker, omdat er zoveel meer gedaan had kunnen worden. Al jarenlang verdrinken er duizenden mensen in de Middellandse zee, maar nationale politici verkiezen weg te kijken, te doen alsof het uitsluitend een probleem is voor Griekenland, Italië en Malta. "Pech voor Italië", zoals Premier Rutte ooit stelde.

De publieke opinie lijkt pas met het hartverscheurende beeld van de kleine Aylan wakker geworden. Zeer terecht vragen mensen zich verbijsterd af waarom de EU niet in actie komt.

Regeringsleiders talmen

Regeringsleiders willen geen EU bemoeienis met asielbeleid, maar zelf zitten ze op hun handen. Ze huilen krokodillentranen over de drenkelingen, maar weigeren bijeen te komen om een Europese oplossing te bespreken. De laatste keer gingen ze met lange tanden akkoord met een vrijblijvende verdeelsleutel voor een mager aantal van 32.000 vluchtelingen. Een druppel op een gloeiende plaat, en nu zien we wat de gevolgen zijn van hun halfslachtig optreden. Over zaken als melkprijzen kan snel een extra bijeenkomst ingelast worden, maar de regeringsleiders treuzelen als het gaat over mensen. Merkel en Hollande werken samen aan een nieuw voorstel, maar nu al is duidelijk dat hun plannen zullen stuiten op politieke onwil in andere lidstaten.

Liever vluchten ze in symboolpolitiek en schijnmaatregelen als "grenzen dicht", "boten bombarderen" of "opvang in de regio". Dat laatste klinkt mooi maar zal niet veel verlichting brengen. Er worden al miljoenen vluchtelingen in de regio opgevangen; 2 miljoen in Turkije, 1,1 miljoen in Libanon, 630.000 in Jordanië, 250.000 in Irak. De mensen worden grotendeels opgevangen in vluchtelingenkampen, dus geen oplossing voor de lange termijn, en bovendien hebben vooral de kleinere landen de grens van hun opnamecapaciteit wel bereikt. Weliswaar moet Europa druk uitoefenen op de Golfstaten om ook hun aandeel te leveren in de opvang (waarbij de humanitaire omstandigheden gewaarborgd moeten zijn). Maar dat mag niet dienen als smoes voor Europa om niets te doen, of afschuiven van verantwoordelijkheid. Opvang in de regio moet meer middelen krijgen om de humanitaire nood te lenigen, maar het is geen alternatief voor opvang in Europa.

EU verlamd door anti-EU en anti-immigratie stemming

Nationale regeringen waren in de laatste tien jaar, onder druk van groeiende anti-EU sentimenten en vreemdelingenhaat, niet bereid een gemeenschappelijk EU beleid op te zetten.

Meer middelen en bevoegdheden naar de EU was taboe. Nu de nood hoog is, blijkt de EU vleugellam. Elk besluit is afhankelijk van de instemming van 28 regeringsleiders. Feitelijk is de EU daarmee verlamd, en niet in staat adequaat op te treden in tijden van crisis.

Parlement en Commissie willen actie

De regeringsleiders blijven dralen, maar de beelden van drenkelingen hebben bij gewone EU burgers een hartverwarmende solidariteit opgeroepen. Talloze mensen bieden water, voedsel, dekens, knuffels en zelfs onderdak in hun eigen huis. Er klinken ook stemmen van haat en racisme, maar in Duitsland, de belangrijkste bestemming, krijgen de vluchtelingen een warm onthaal.

Het Europees Parlement dringt al jaren aan op een volwaardig asiel- en migratiebeleid, inclusief meer financiële middelen. Maar de lidstaten hebben dat tot nu toe hardnekkig geweigerd. Integendeel: vorig jaar hebben de lidstaten de (toch al bescheiden) middelen voor reddingsoperaties op zee geschrapt. Op dat besluit moesten ze een paar maanden geleden terug komen. Frontex, de EU organisatie voor grensbewaking, draait op vrijwillige bijdragen van materieel vanuit de lidstaten, maar die leveren al jaren niet de toegezegde middelen.

Ook de Europese Commissie wil actie. Voorzitter van de Europese Commissie Juncker kondigde aan de lidstaten te verplichten 40.000 vluchtelingen op te nemen. Maar de lidstaten staken daar meteen een stokje voor, en kwamen na veel vijven en zessen tot vrijwillige opvang van 32.000 vluchtelingen. Maar nu de aantallen vluchtelingen snel toenemen, roept Juncker op de opvang van vluchtelingen op te hogen naar 160.000. Daarnaast wil hij de spreiding verplicht maken, via een Europees systeem. Zo voorkom je dat er elke keer weer, als het al te laat is, gesteggeld wordt over de verdeling.

De Europese liberale fractie waar D66 lid van is, presenteerde voor de zomer al een integraal voorstel voor de Europese aanpak van deze crisis. Het is inmiddels wel duidelijk dat de Dublin-afspraken, waarbij elk land de toestroom van asielzoekers verwerkt volgens eigen regels, niet meer werken, we moeten naar een daadwerkelijk gemeenschappelijk EU asiel- en migratiebeleid.

We moeten voorkomen dat mensen in gammele bootjes de levensgevaarlijke oversteek willen maken, of zich moeten verstoppen in verstikkende ruimtes in vrachtwagens. Door humanitaire visa te verstrekken, die ook kunnen worden aangevraagd in eigen land, bieden we vluchtelingen de kans op een veilige manier naar Europa te komen, en houden we bovendien mensen uit de handen van mensensmokkelaars. Door het activeren van het Mechanisme voor Tijdelijke Bescherming kunnen we lidstaten verplichten vluchtelingen op te vangen, en worden de normen voor opvang en de procedures voor asielaanvragen in alle lidstaten gelijk getrokken, om "shoppen" te voorkomen. In plaats van de binnengrenzen weer op te trekken (en effectief Schengen af te schaffen), doen we er beter aan de bewaking van de buitengrenzen van Europa te verbeteren, en Frontex voldoende middelen te bieden. Het EU agentschap voor asiel, EASO, moet alle benodigde middelen krijgen voor de hulp bij opvang, registratie en verwerken van asielaanvragen in de lidstaten.

Legale immigratie en buitenland beleid noodzakelijk

Maar op lange termijn is veel meer nodig. Er moeten ook instrumenten komen voor legale (arbeids)immigratie, zodat mensen die hier willen werken niet langer misbruik hoeven te maken van de asielprocedure (zoals nu veelal het geval is voor asielaanvragen van mensen uit de zuid-westelijke Balkan). Ook moet er eindelijk een volwaardig buitenland- en veiligheidsbeleid komen, inclusief militaire poot, zodat de EU haar geopolitieke verantwoordelijkheid kan nemen en kan bijdragen aan het oplossen van oorlog en armoede.

Opvang moeilijk maar noodzakelijk

Natuurlijk zijn we er niet met het uitdelen van dekens. Zolang mensen niet veilig kunnen terugkeren zullen we ze de gelegenheid moeten bieden een bestaan op te bouwen in Europa. Dat zal ook uitdagingen en problemen opwerpen. Het zal hier en daar ook tot spanningen leiden. Er zijn ook veiligheidsaspecten die niet genegeerd mogen worden, inclusief geweld tegen asielzoekers. Dat is begrijpelijk en we mogen de zorgen niet ontkennen. Maar dat is niet voldoende reden om de ogen te sluiten en onze menselijke morele plicht te verzaken. Het is niet voor het eerst, en ongetwijfeld ook niet voor het laatst, dat we stromen vluchtelingen moeten opvangen. De geschiedenis van ons continent, en van ons land, is gebouwd op vluchtelingen. We zijn een welvarend en krachtig continent, en we kunnen dit opvangen.

Laat Europa handelen!

D66 pleit al jaren voor een sterk Europa. Een sterk Europa is geen doel op zich, maar noodzakelijk om grote uitdagingen als de vluchtelingencrisis het hoofd te kunnen bieden. In de afgelopen jaren hebben we gezien hoe in een anti-immigratie en anti-EU klimaat de Europese Unie zwak en stuurloos is geworden. Dat geldt bijvoorbeeld voor de crisis in de Eurozone, maar zeker ook voor de vluchtelingencrisis. Als we dat soort grote uitdagingen adequaat willen aanpakken, moet Europa daadkrachtig en snel kunnen optreden. Ad hoc bijeenkomsten van 28 regeringsleiders, met elk een veto om besluiten te blokkeren, zijn niet het juiste middel in tijden van crisis.

Dit alles vereist een cultuuromslag bij alle Europese regeringsleiders. De Ruttes, Camerons en Orbáns van deze wereld moeten stoppen met meevaren op de populistische onderbuikgevoelens, en leiderschap tonen. Laten ze een voorbeeld nemen aan Angela Merkel. Aan politieke leiders de taak om te werken aan draagvlak onder hun bevolking. Nu moet Europa tonen dat ze een gemeenschap van waarden is.