Boekpresentatie ‘Zelf bouwen in het Homeruskwartier van Almere’ - door Corine Koole en Ralph Kämena - op zaterdag 8 maart - Hoofdinhoud
Op 8 maart krijg ik het eerste exemplaar van het boek ‘De democratie van het zand; zelf bouwen in het Homeruskwartier van Almere’ - geschreven door Corine Koole, met foto’s van Ralph Kämena - uitgereikt van Henk Mulder, die mij in maart 2013 opvolgde als wethouder Duurzame Ruimtelijke Ontwikkeling in Almere. De boekpresentatie valt samen met de opening van de nieuwe Kavelwinkel en de verkoop van dertig nieuwe kavels in Almere Poort.
Voor mij is het een bijzonder moment. Het boek toont het resultaat - hoewel geen eindresultaat; eerder een tussenstand - van een proces dat in 2006, eigenlijk direct na mijn aantreden in Almere, is ingezet: een radicale breuk met de traditionele, grootschalige manier van gebiedsontwikkeling, en in plaats daarvan een preferente positie voor burgers die zélf vorm en inhoud willen geven aan hun eigen woon- en werkomgeving. Homeruskwartier, het onderwerp van het boek, vormde de eerste uitwerking van IkbouwmijnhuisinAlmere, het programma dat deze principiële keuze in de praktijk mogelijk moest maken. Van begin af aan was duidelijk dat het een manifestatiegebied moest worden, een ‘staalkaart van opdrachtgeverschap’, een gebied waar alle vormen van zelfbouw te vinden zouden zijn. In samenwerking met conceptontwikkeling Jacqueline Tellinga werd een ruimtelijk raamwerk gecreëerd, met een veelheid aan kavels en slechts een beperkt aantal regels - waarmee we feitelijk teruggrepen op het plot-based urbanism, zoals dat ook aan de basis van de Amsterdamse grachtengordel lag. Er was geen sprake van vooraf uitgevoerd marktonderzoek; de groei van Homeruskwartier moest in de praktijk uitwijzen wat de vraag van zelfbouwers was.
De openings(verkoop)manifestatie trok ruim 12.000 bezoekers en de meeste kavels werden snel verkocht. Ook het in 2008 geïntroduceerde IkbouwbetaalbaarinAlmere, een financiële regeling waarmee huishoudens met een bruto jaarinkomen tot €36.000 hun eigen woning kunnen bouwen, bleek een succes. Woning na woning verscheen; langzaam maar zeker veranderde de zandvlakte in een heuse wijk. De stedelijkheid ontstond organisch, van onderop, zonder van bovenaf gedicteerde eindbeelden. Het is evident dat dit een ingrijpende omslag in de ambtelijke organisatie betekende (lees ook het essay ‘Elf ervaringen uit de Almeerse praktijk’).
Ik heb vaak door Homeruskwartier gewandeld, en me keer op keer verbaasd over de snelheid waarmee mensen bouwden, over sommige onconventionele keuzes, over de vele verschillende verschijningsvormen, maar vooral over het enthousiasme waarmee zelfbouwers over (de bouw van) hun huis vertelden. Voor lange tijd was dat hun leven; iedere minuut, iedere euro werd in de woning geïnvesteerd. Ik ontmoette een man die zijn huis met behulp van Google SketchUp had ontworpen; in de kelder creëerde hij een levensgrote thuisbioscoop. Ik sprak met een familie die een levensgroot huis bouwde, liefst vier verdiepingen hoog, en tegelijkertijd bijzonder positief was over het rijtje IbbA-woningen aan de overkant van de straat; de mix van reguliere en sociale woningbouw, waarbij iedereen naar eigen budget bouwt, is een vanzelfsprekendheid in Homeruskwartier (“de democratie van het zand ). Regelmatig bezocht ik Winnyfred Staneke, die een diepe woning bouwde zodat haar dochter min of meer onafhankelijk in het ‘achterhuis’ kon wonen, en Peter en Ilse Hermans die kozen voor een spectaculaire woning zonder ramen, want waarom zou je je bij je buren binnen willen kijken? Achter letterlijk iedere deur ging - en gaat - een eigen verhaal schuil; eigen gedachten, wensen en fantasieën, die optellen tot een wijk die gevarieerder, kleurrijker, interessanter is dan de wijken die in de afgelopen decennia door (vaak grootschalige) institutionele partijen zijn gebouwd.
Het bijzondere van het boek is dat sommige van die verhalen nu zijn vastgelegd. Het is de bewijslast van mijn ideeën over zelfbeschikking - ideeën die ik altijd heb bepleit, en die voor mij een voorname reden waren om de stap naar Almere te zetten - en geeft een beeld over het onstaan van de wijk, en dan vooral van het ondernemerschap van haar bewoners. Corine Koole weet hun ervaringen als geen ander te verwoorden, en met de fotografie van Ralph Kämena krijgen de zelfbouwers ook letterlijk een gezicht. Het boek vormt een waardevolle aanvulling op alle publicaties die zich met name focusten op de stedelijke of stedenbouwkundige, eigenlijk de technische ontwikkeling van Homeruskwartier. Het gaat primair om de mensen die Homeruskwartier maakten tot de wijk die het nu is, met al de energie, creativiteit en scheppingskracht die daarmee gepaard gaat.
Het boek is vanaf zaterdag a.s. te koop; kijk voor meer informatie op de website van Uitgeverij Prometheus. In het Volkskrant Magazine van 1 maart 2014 werd het boek aangekondigd met een uitgebreid artikel van Corine Koole, eigenlijk een beknopte samenvatting van het boek; zie hier de pdf.
Meer informatie over de verkoopmanifestatie is te vinden op de website van de gemeente Almere. De boekpresentatie is om 10.45 uur in de nieuwe Kavelwinkel, in het Stadhuis van Almere. Vanaf 13.00 uur is er een openhuizenroute die voert langs tien van de door Corine Koole beschreven woningen.