Plaatsvervangend stemmen… - Hoofdinhoud
Column in CW/Het Goede Leven 01.02.2014
De komende maanden zullen weer volop in het teken staan van verkiezingen. Met elkaar bepalen we wie er in de gemeenteraden en in het Europees parlement een plaats krijgen. Daarmee leggen we voor de volgende jaren vast hoe de krachtsverhoudingen zullen zijn bij alle grote en kleine onderwerpen die op de agenda staan of nog komen te staan. Natuurlijk roept dat de nodige scepsis op: doen politici wel wat wij willen? En maakt die ene stem van mij nu echt iets uit? Logische vragen in een indirecte democratie.
Maar misschien kunnen we nog een stapje verder gaan: namens wat en wie brengen wij zelf onze stem uit? Het lijkt een rare vraag. Wij, de burgers, kiezen in volle vrijheid en dus zonder ons voor iemand te hoeven verantwoorden. Zij, de gekozenen, hebben een mandaat en een opdracht om namens ons tot goede beslissingen te komen voor ons land. Zij, de politici zijn daarom aan ons, kiezers, verantwoording schuldig.
Natuurlijk moeten ze in vrijheid - ‘zonder last of ruggespraak’ - hun werk doen, maar bij de volgende verkiezingen rekenen we af. Als ze het goed gedaan hebben, belonen we hen met meer zetels. Zijn we ontevreden, dan schenken we ons vertrouwen aan een ander.
Verantwoordelijkheid
Formeel klopt dat, maar het zegt te weinig over de verantwoordelijkheid van de kiezer. Elke kiezer maakt de keuze om zijn of haar vertrouwen (en dus stem) aan een bepaalde partij of politicus te geven. Daar kunnen allerlei redenen voor zijn: inhoudelijk, strategisch, gevoelsmatig of traditioneel. Maar wie bijvoorbeeld strategisch stemde op PvdA of VVD moet niet raar opkijken dat dat leidde tot kabinet Rutte II. En wie uit protest stemde op PVV of SP moet niet raar opkijken dat die partijen alleen vanaf de zijkant protesteren tegen het kabinetsbeleid. Elke stem heeft gevolgen.
Het zegt ook niets over een diepere verantwoordelijkheid. Als de samenstelling van gemeenteraad, Tweede Kamer, Europarlement uiteindelijk bepaald wordt door de stemmen van ons, kiezers, dan moeten wij ons afvragen voor wie of wat wij met onze stem opkomen. Dan zijn wij ook verantwoordelijk voor al diegenen die geen stem hebben en voor al datgene dat niet kan beslissen.
Dat gaat ver voorbij onze eigen belangen. Het gaat bijvoorbeeld over komende generaties die nu geen enkele zeggenschap hebben, die nog niet eens bestaan, maar die wel te maken hebben met de gevolgen van ons handelen. Plukken zij de zure vruchten van ons slechte beleid? Van de uitputting van de aarde? Van ons kortzichtige energiebeleid? Van ons slechte natuurbeheer?
Of genieten ze van een wereld die door hun voorouders goed is achtergelaten? Die duurzaam functioneert en waarin mensen niet meer gebruiken dan de natuur kan aanvullen en niet meer achterlaten dan de natuur kan oplossen?
Opkomen
Het gaat ook over mensen die bij deze verkiezingen niet voor zichzelf kunnen opkomen. Voor vluchtelingen bijvoorbeeld aan de grens van Europa. Voor mensen in oorlogsgebieden. Voor daklozen in onze stad.
Krijgen ze te maken met politici die alleen opkomen voor de belangen van de mensen die hen gekozen hebben, de insiders? Of kiezen we een bestuur dat juist ook voor de outsiders zorgt en streeft naar een rechtvaardige wereld waarin niet alleen wijzelf maar iedereen vrede, gezondheid, voedsel, water en vrijheid geniet?
En het gaat ook over de aarde zelf en alles wat leeft. Bossen kunnen niet stemmen, dieren hebben geen invloed op het beleid. Dat betekent dat wij als kiezers er verantwoordelijk voor zijn als daar in het beleid geen aandacht voor is. Wij bepalen met onze stem of de natuur gezien wordt als productiemiddel, of dieren worden behandeld als vleesmachines. En wij kunnen ook bepalen dat er respectvol met dieren en natuur in het algemeen wordt omgegaan.
Zeker, in een indirecte democratie is de invloed van elke kiezer beperkt. Maar de verantwoordelijkheid niet. Stemmen we alleen voor onszelf of nemen we in het stemhokje verantwoordelijkheid voor de wereld om ons heen?