Het wordt tijd voor ouderenemancipatie! - Hoofdinhoud

Waarom mag Mick Jagger (70) wel blijven optreden, maar moet Ferry Mingelen (66) - met zijn fysiek toch minder belastende werk - van de NOS stoppen, net als zijn collega Mart Smeets in 2012? Waren Mingelen en Smeets Amerikanen geweest, dan hadden ze met hun staat van dienst waarschijnlijk nog jaren mogen doorwerken bij hun werkgever, want de VS waarderen hun oudere tv-anchor-mannen en -vrouwen wel en gaan er niet vanuit dat je na je 65^ste van de een op de andere dag geen kijkers meer trekt.

Blijkbaar is het met de emancipatie van ouderen in Nederland slecht gesteld. Of beter gezegd: ouderen zijn wel mondig, maar bedrijven en andere organisaties luisteren niet naar ze. Dat blijkt ook wel uit Mingelens commentaar op zijn ontslag: ‘Ik had graag tot mijn 67e doorgewerkt. Het had de NOS gesierd om een voorbeeldfunctie voor het kabinetsbeleid te vervullen. Ik ben nog lang niet uitgekeken in Den Haag, ik vind het heerlijk werk. Maar de NOS vindt vernieuwing belangrijker’, zei hij tegen Elsevier. Dat vernieuwing en ouderen niet samengaan, is ook zo’n misvatting. Ik laat het lijstje van jonge artiesten die graag met oude rotten op het podium staan maar even achterwege, net als het lijstje oude artiesten zoals David Bowie die vernieuwende albums uitbrengen.

Het is wel duidelijk: uitzonderingen daargelaten vindt onze maatschappij alles wat te associëren valt met “oud” of “ouder” worden saai, belegen of niet-relevant. Jong, en alles wat daarbij hoort, is de norm. Het gevaar hiervan is dat een steeds grotere groep mensen, de ouderen, in de maatschappij niet voor vol wordt aangezien. Zij worden neergezet als traag, hulpbehoevend en duur. En dat terwijl hun bijdrage juist zo waardevol is. In Japan wordt dat wel erkend. Daar is een jaarlijks terugkerende nationale feestdag in het leven geroepen om ouderen te danken voor hun jarenlange bijdrage aan de samenleving. Deze waardering is er in Nederland nog onvoldoende.

Er is in ons land terecht aandacht voor emancipatie- en anti-discriminatiekwesties van groepen als homoseksuelen of allochtonen. Vergeten wordt dat er ook op gebied van ouderenemancipatie nog werk aan de winkel is. In het emancipatiebeleid van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen worden drie kernwaarden gehanteerd: autonomie, weerbaarheid en gelijkwaardigheid. Autonomie omvat gelijke rechten en gelijke kansen, zonder dat dat tot gelijke uitkomsten hoeft te leiden. Het lage maatschappelijk aanzien van ouderen staat in schril contrast met hun sterk toenemende aandeel in de bevolking.

Ouderen zijn steeds langer gezond en vitaal, en participeren actief in de maatschappij. Zij doen steeds meer vrijwilligerswerk en mantelzorg, blijkt ook uit cijfers van onder andere het CBS. Dit is maatschappelijk van onschatbare waarde, gezien het feit dat er een steeds groter beroep wordt gedaan op deze onbetaalde zorg. En getuige bijvoorbeeld de maatregelen in de langdurige zorg. Denk ook aan de vele grootouders die een of twee dagen per week passen op hun kleinkinderen. Daarnaast hebben werkende ouderen een schat aan ervaring, die zij kunnen delen met hun jongere collega’s. Maar ook de ouderen die om welke reden dan ook geen betaald of onbetaald werk (meer) verrichten, verdienen het om voor vol te worden aangezien.

Toch worden ouderen vaak anders behandeld. Tegen hen wordt regelmatig een neerbuigende toon aangeslagen en er bestaat weinig geduld voor ouderen die schijnbaar iets niet meteen begrijpen. Hiermee hebben we meteen de tweede kernwaarde uit de emancipatiebrief te pakken: weerbaarheid. Je moet als oudere immers maar met deze manier van behandelen zien om te gaan. Dat valt niet altijd mee.

Er is een mentaliteitsverandering nodig die desnoods met wetgeving een handje geholpen moet worden. We moeten ouderen gaan zien zoals ze zijn: als waardevolle burgers, met eigen behoeften en kwaliteiten. Daarom heeft 50PLUS al gepleit om een minister voor Ouderenbeleid te benoemen: om de praktische kant van het toenemend aantal ouderen aan te pakken, maar vooral om de beeldvorming een positieve impuls te geven. Daarmee komen we tot de derde kernwaarde: gelijkwaardigheid. Emancipatie betekent immers ook dat er rekening gehouden wordt met verschillen, met gelijkwaardigheid als uitgangspunt.

Onder meer in Vlaanderen heeft men dit wel goed begrepen. Daar is de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Gezin aangesteld als coördinerend minister voor Ouderenbeleid. Al sinds 2005! Hiermee wordt volgens de Vlaamse regering ‘gestreefd naar inclusief ouderenbeleid: een beleid dat in al zijn aspecten en samenhang aan de algemene en de specifieke behoeften van ouderen beantwoordt en tegelijk actief op zoek gaat om de competenties van ouderen in te schakelen’.

Dát is nu precies wat Nederland ook nodig heeft. Eén plek waar alle facetten van het ouderenbeleid samenkomen en op elkaar worden afgestemd. Dat 50PLUS met twee zetels heeft plaatsgenomen in de Tweede Kamer, geeft aan dat ouderen zich tot dusver onvoldoende gehoord voelen, maar ook dat zij verantwoording willen nemen om hun rol volwaardig en op hun eigen manier op te pakken. Want dát is de kern van emancipatie: het waarderen van iedereen om zijn eigen, unieke bijdrage aan de maatschappij. Denk daar nog eens aan als u weer de golden oldies van de Top 2000 hoort langskomen. Niet alleen oude artiesten, ook gewone oude mensen leveren of leverden een waardevolle bijdrage aan onze samenleving en verdienen het gehoord te worden. ‘Imagine all the people…’

Norbert Klein, januari 2014