Leger Egypte nam weer zijn verantwoordelijkheid - Hoofdinhoud

OPINIE De militaire interventie heeft Egypte behoed voor totale chaos. Nu zijn de politici aan zet om een stabiele toekomst te verzekeren, schrijft Hans van Baalen.Het militair bestuur plaveide de weg naar democratische verkiezingen en de opbouw van een functionerende rechtsstaat.

Met het afzetten van Mohammed Morsi als president van Egypte hebben de militairen hun verantwoordelijkheid genomen. Dat hebben ze in de recente geschiedenis van Egypte vaker gedaan, waarmee de strijdkrachten eenzelfde functie in het Egyptische openbare leven opeisen als hun collegae tot voor kort in Turkije: het garanderen van de grondwettelijke orde, waaronder de scheiding tussen staat en moskee.

Het ingrijpen van de Egyptische strijdkrachten in het openbare leven staat daarmee niet gelijk met een ordinaire coup naar Latijns-Amerikaans model. Deze interventie heeft het land juist behoed voor de totale chaos. Ze hebben zich de regering niet toegeëigend, maar de opperste rechter Adli Mansour geïnstalleerd als interim-president, die vervroegde presidents- en parlementsverkiezingen moet voorbereiden.

Herenakkoord

Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben de militairen een stabiliserende rol in Egypte gespeeld. Het waren de Vrije Officieren onder leiding van Gamal Abdel Nasser die in 1952 de corrupte koning Farouk afzetten. En in 2011 waren het weer de militairen die de autoritaire president Moebarak tot aftreden dwongen en de kant van het volk kozen tegenover de gehate oproerpolitie. Het militair bestuur plaveide de weg naar democratische verkiezingen en de opbouw van een functionerende rechtsstaat.

Achter de schermen werd er een herenakkoord tussen de militaire top en de Moslimbroederschap gesloten. De militairen zouden een verkiezingsoverwinning van de broeders en hun geestverwanten niet in de weg staan. In ruil daarvoor zouden de broeders het vredesverdrag met Israël stilzwijgend aanvaarden, de banden tussen het leger en de VS tolereren, afzien van de invoering van de sharia en de onafhankelijkheid bewaren van de hoge instellingen van staat, zoals het parlement, het grondwettelijk hof, de kiescommissie, het rekenhof, het diplomatencorps en de strijdkrachten.

Volledige polarisatie

Maar na zijn overwinning heeft Morsi zijn verkiezingsbeloften niet waargemaakt en het herenakkoord met voeten getreden. Egypte is niet veiliger geworden. De economie heeft zich niet kunnen herstellen. Integendeel: in de praktijk zijn vrouwen en religieuze minderheden, zoals de Koptische christenen, slechter af dan onder het regime van Moebarak.

De haat tegen Israël en de joden werd getolereerd, dan wel aangewakkerd. De pers werd gecensureerd. Morsi heeft zijn presidentiële bevoegdheden per decreet verruimd. Tevens stuurde hij via een door de Moslimbroederschap gedomineerde grondwetscommissie aan op het ontmantelen van de seculiere rechtsstaat en een trapsgewijze invoering van de sharia. Het politieke democratische midden werd hardhandig buitenspel gezet. Hem onwelgevallige rechters en de opperbevelhebber van de strijdkrachten werden ontslagen. Morsi koerste af op een volledige polarisatie van de Egyptische samenleving ten gunste van zijn eigen achterban.

Toch zou het oneerlijk zijn Morsi eenzijdig verantwoordelijk te stellen voor de problemen in Egypte. Het democratisch centrum liet zich na de val van Moebarak uit elkaar spelen en verloor daarmee de eerste democratische verkiezingen. De jongeren van het Tahrirplein waren behendig met Facebook, maar niet in staat zich daadwerkelijk te organiseren.

Democratisch centrum

Dat het uiteindelijk weer de militairen zijn geweest die verantwoordelijkheid hebben genomen, is voor een democratisch gekozen politicus een moeilijke constatering. Maar het is belangrijk om de feiten onder ogen te zien en niet in politiek correcte frasen te blijven hangen, zoals EU-buitenlandcoördinator Catherine Ashton en diverse ministers van buitenlandse zaken nu doen.

Het ingrijpen van de strijdkrachten is echter alleen aanvaardbaar wanneer binnen redelijke termijn democratische presidents- en parlementsverkiezingen worden gehouden. Het democratisch centrum moet zich verenigen onder een algemeen aanvaarde kandidaat die de bevolking aanspreekt. De Moslimbroederschap mag zich niet in de illegaliteit terugtrekken.

De Europese Unie en haar lidstaten en de VS moeten de overgangsregering en het democratisch proces onverkort steunen. Handel en toerisme vormen de enige uitweg uit de problemen waarin Egypte zich nu bevindt. Die kunnen alleen floreren in een stabiele omgeving. Daartoe hebben de Egyptische militairen een eerste aanzet gegeven. Het woord is nu aan de politiek.