De eerste Chisinau Pride is een feit! - Hoofdinhoud
VERSLAG - GroenLinks-Europarlementariër Marije Cornelissen reisde af naar Chisinau, Moldavië om aanwezig te zijn bij een nieuwe poging om een gay pride in de stad te organiseren. In dit lange artikel beschrijft Cornelissen hoe onder andere de burgemeester van Chisinau dwarsligt en hoe afgezanten van de Europese Unie en de Verenigde Naties tegendruk geven. Ze vertelt ook over de organisatoren die ondanks bedreigingen er toch in slaagden om hun doel te bereiken: Een gay pride in Chisinau.
-
-De foto's zijn gemaakt door fotograaf Martin Pluimers. Bekijk meer foto's uit Chisinau op Facebook
Donderdag 16 mei: IDAHO-conferentie in Den Haag
In de week voor de Chisinau pride vindt de grote internationale conferentie IDAHO 2013 plaats in Den Haag. IDAHO staat voor International Day Against Homophobia. Gastvrouw is Minister Jet Bussemaker, verantwoordelijk voor homorechten. Ik ben uitgenodigd voor het diner in de Ridderzaal, samen met onze kersverse koningin Maxima. Als ik met mijn chique jurk en glinsteroorbellen in de trein op weg naar Den Haag zit, krijg ik in rap tempo drie berichten met slecht nieuws.
-
-De gemeente Chisinau in Moldavië stapt naar de rechter om de pride naar een afgelegen park buiten het centrum te verbannen.
-
-De gemeente Kiev in Oekraïne dreigt de pride af te gelasten als die niet van datum verandert.
-
-En de homorechtenorganisaties in Skopje in Macedonië hebben zelf besloten hun pride niet door te laten gaan omdat ze zich te onveilig voelen na een geweldsincident tegen een paar van hen, en ontvangen doodsbedreigingen via Facebook.
Halverwege het diner is mijn telefoon leeg na veel heen en weer bellen en mailen, zowel met de pride-organisatoren als met alle mensen die ik kan bedenken om extra druk uit te oefenen op de dwarsligggers. Skopje Pride in Macedonië lijkt definitief van de baan, maar in Chisinau en Kiev is er nog goede hoop.
Er zit een bevreemdend contrast tussen het mooie feest in de Ridderzaal en de strijd die elders losbarst om een optocht op straat te mogen houden. In Chisinau, Kiev en Skopje kunnen ze er alleen van dromen dat er daar ooit een diner ter ere van homorechten zal zijn met ministers en de vrouw van het staatshoofd erbij.
Zaterdag 18 mei, 5.00u: Op weg naar Moldavië
Twee dagen later is het dan eindelijk tijd om naar Chisinau af te reizen. Het laatste nieuws voor ik vertrek is dat de rechtszaak over het verplaatsen van de pride die middag om twee uur zal plaatsvinden. De organisatoren staan juridisch sterk. Twee jaar terug haalde de gemeente precies hetzelfde trucje uit. De organisatoren bliezen toch de optocht af, maar stapten wel naar het Europees mensenrechtenhof. Die zaak werd gewonnen, dus nu zou de rechter het verzoek van de gemeente moeten afwijzen. Helaas kunnen we er niet al te hard op rekenen dat de rechter zijn uitspraak zal baseren op het juridische precedent...
Tot mijn grote verbazing zit eurocommissaris Stefan Füle, verantwoordelijk voor EU-uitbreiding, op dezelfde vlucht als ik. Hij gaat naar Moldavië om te kijken of hij iets kan doen om de politieke crisis tussen de de coalitiepartners in de regering op te lossen. Tot mijn vreugde zegt hij dat hij, als het maar even kan, ook langs zal komen bij de pride. Füle is bekend in heel Moldavië, en het zou van grote betekenis zijn als hij voor het oog van de pers bij de pride zou zijn. Ik wissel nummers uit met zijn persvoorlichter, zodat we elkaar op de hoogte kunnen houden.
12.30u: Post-Sovjet Space
In Moldavië is het, in tegenstelling in Nederland, wel lekker weer. Ik ga meteen door naar een conferentie van de homorechtenorganisatie Genderdoc M en hun vrienden en partners uit allerlei andere ex-sovjetlanden. ‘The Post-Sovjet Space’ noemen ze dat hier. Ik maak me op voor een wat saaie conferentie met lange speeches, maar niets is minder waar. Deelnemers uit Azerbeidzjan, Armenië, Oekraïne, Georgië vertellen razend interessante verhalen over hun strijd voor homorechten en de opbouw van hun organisaties. Genderdoc M is een lichtend voorbeeld voor veel van hen: Een professionele organisatie die met een combinatie van activisme, politieke lobby en juridische actie enorm aan de weg timmert in een verschrikkelijk homofoob land. De gezamenlijke taal vergemakkelijkt het samenwerken tussen organisaties in deze landen, iedereen spreekt naast een nationale taal ook Russisch.
De meeting wordt helaas eerder opgebroken. Tijdens de laatste speech wordt ons medegedeeld dat zich een groepje tegenstanders voor het hotel waar de bijeenkomst is, heeft verzameld. De politie wil liever dat we het hotel via de achterkant per taxi verlaten. Uiteraard krijgen de mannen buiten dat door en gaan zij naar de achterkant, waarop wij weer binnendoor naar de voorkant gaan. De activisten zijn veel sneller heen en weer en weten allemaal per taxi voor of achter veilig weg te komen. Ik ben er nog als één van de laatsten met fotograaf Martin. We besluiten dat wij wel voor toeristisch stel door kunnen en lopen inderdaad zonder problemen het hotel uit.
16.00u: Europadag in Chisinau
Ondertussen is het Europadag op het plein voor de Opera. Alle Europese landen en instellingen hebben een standje en er is een podium met volksdansers uit allerlei verschillende landen. Het is smoordruk, heel Chisinau lijkt uitgelopen voor Europadag. België pakt flink uit met Belgisch bier en frieten met mayonaise, Turkije heeft ijsjes voor alle kinderen en Zweden deelt informatie uit over allerlei projecten voor diversiteit en tolerantie die zij in Moldavië steunen.
In een hoekje vind ik de Nederlandse stand en ontmoet ik de Nederlandse consul in Moldavië. De Nederlandse stand is karig. Er is praktisch geen geld voor wat dan ook. Geen bier en ijs is natuurlijk geen ramp. Maar helaas is er ook bijna niks meer om daadwerkelijk projecten te steunen in Moldavië. Nederland speelde vroeger een belangrijke rol in de opbouw van organisaties voor homorechten, rechten voor Roma, de opbouw van de rechtsorde, etcetera. Dat is sinds 2010 verleden tijd.
De consul wijst me de burgemeester van Chisinau aan, die lachend staat te poseren met een paar jonge vrouwen die graag met hem op de foto willen. Ik grijp mijn kans en ga mezelf even voorstellen. Ik ben benieuwd wat zijn verhaal is over zijn poging een pride in het centrum onmogelijk te maken. Hij denkt eerst even dat ik ook een fan ben die met hem op de foto wil, en poseert gewillig. Hij kijkt wat minder blij als ik vertel wie ik ben en waarom ik in Chisinau ben. Ik vraag hem uit te leggen waarom hij de pride wil verplaatsen, terwijl de organisatoren als eerste een aanvraag deden. De protesten van de tegenstanders werden pas later aangekondigd, en deze zouden dus naar het park buiten het centrum verordonneerd moeten worden. Ik ben verbaasd over de schaamteloosheid van zijn redenaties. Het komt erop neer dat hij zich erbij neerlegt dat de tegenstanders op dezelfde tijd en plek willen zijn als de pride, en hen niet wil aanpakken als zij illegaal demonstreren en de pride verstoren. “Dat kan sowieso niet”, zegt hij, “want de politie is niet opgewassen tegen zo'n taak en bovendien kun je ook niet van hen vragen om homorechtenactivisten te beschermen. Als twee agressieve groepen willen demonstreren moet er één weg.” “Hoezo, twee agressieve groepen?” vraag ik hem. “Er is een vreedzame optocht die graag met rust gelaten wil worden, en er is een agressieve groep die dat wil verstoren, desnoods met geweld.” De burgemeester ziet dat anders: “De activisten weten dat de tegenstanders op geweld uit zijn. Als zij niet toestemmen met een locatie buiten het centrum, lokken zij dat geweld uit en zijn zij dus ook een agressieve groep.”
Een veel gezelligere ontmoeting op de Europadag heb ik met Claude Cahn, verantwoordelijk bij de VN voor mensenrechten in Moldavië. Ik ken hem, zijn vrouw en hun twee prachtige kleine dochters van eerdere jaren. Ze nodigen me spontaan uit om 's avonds bij hen te komen eten.
17.30u: Deal met autoriteiten
Om half zes kom ik aan bij Teatru Spalatori, een gay friendly bar en podium. Ik ben te laat om nog naar binnen te gaan bij de voorstelling 'Dear Moldova, can we kiss just a little bit?', maar dat is niet zo erg. Ik had er waarschijnlijk toch weinig van begrepen; de voertaal is Russisch.
Anastasia, Angelika en de andere organisatoren komen druk bellend uit de voorstelling. De stadsautoriteiten hebben een deal aangeboden. We mogen twintig meter lopen vanaf 'Green Theatre', een plek in een park, en die kan dan worden beveiligd. Maar de deal is openbaar in de rechtzaal aangeboden, dus de tegenstanders in de zaal weten ervan. De advocaat van de gemeente consulteert in de rechtszaal openlijk de lokale patriarch van de kerk, die alles wil doen om ons tegen te houden. De andere keuze is om zelf een route te kiezen en die geheim te houden. We hebben een heftig crisisberaad in het cafeetje van Teatru Spalatori. Sommigen zijn bang dat ondanks de toezegging van de politie de tocht toch niet veilig zal zijn, en dat we beter ons eigen plan kunnen trekken. Ik denk dat het aanbod aangenomen moet worden. in beide gevallen bestaat de kans dat de tegenstanders ons aanvallen. Maar als we op eigen houtje gaan zullen de homorechtenorganisaties er zelf de schuld van krijgen, en kunnen we de overheid en politie achteraf niet aanspreken op gebrek aan bescherming. De pride heeft een grote symbolische waarde, waarbij het verhaal naar buiten toe minstens even belangrijk is dan waar we lopen en hoe lang. Zelfs belangrijker. Uiteindelijk wordt besloten om inderdaad in te gaan op de deal met gemeente en politie. Anastasia en Angelika springen in de auto om naar de rechtbank te gaan.
Ik ga naar Claude Cahn's huis, daar is ook Dirk Lorenz van de EU-delegatie in Moldavië. Het diner is niet alleen heel gezellig, maar het is ook heel handig om de avond met Claude en Dirk door te brengen. Vanwege hun posities bij de VN en EU krijgen zij van verschillende bronnen de hele avond nieuwe informatie. Laat op de avond krijgen we allemaal een mail van de homorechtenorganisatie met het definitieve besluit. De rechtbank heeft besloten dat de pride bij het Green Theatre moet plaatsvinden en de uitspraak noemt alleen die plek. Daarna is onderhandeld met de politie. Uiteindelijk besluit is dat we starten met speeches tegenover de ambassade van de VS en dan twintig meter lopen naar de universiteit, met politiebescherming. Als het een beetje lukt denken de tegenstanders dat we naar toch Green Theatre gaan, de politie zal daar ook agenten neerzetten om dat geloofwaardig te houden tot de pride over is. Anastasia vraagt alle geadresseerden, VN, EU, OSCE, ambassades, en mij, of we met een reply-all onze komst kunnen bevestigen. Met plezier drukken Claude, Dirk en ik op hetzelfde moment op send. Natuurlijk zijn we erbij.
Zondag 19 mei, 10.00u: Twintig meter gay pride
Om 10.00u ga ik naar naar Genderdoc M. Daar hebben zich de activisten verzameld, waaronder een delegatie van een stuk of vijf Zweden. Er bellen twee televisiestations om te horen waar de pride zal starten. We vertellen ze waar de echte start is. Het is een risico, je weet nooit of het doorverteld wordt aan de tegenstanders. Maar het is ook heel belangrijk dat de pride zichtbaar is, voor het hele land.
Om 10.45u gaan we met een busje naar het startpunt. Het valt nog niet mee om vervoer te vinden, de buschauffeur vond het te risicovol en ook taxichauffeurs wilden zich er niet aan wagen. Uiteindelijk krijgen we chauffeur zo ver. In tassen hebben we vlaggetjes, grote regenboogvlaggen en spandoeken bij ons.
Bij de ambassade is er veel politie en veel pers. Op een bruggetje tegenover doen we speeches. Het is een bruggetje waar ook pasgetrouwde stellen hun trouwfoto's op laten maken en hangsloten aan hangen om hun liefde te bezegelen, heel toepasselijk. De pride heeft ongeveer honderd deelnemers, vijftig internationale supporters en vijftig mensen van de Moldavische LGBT-community. Als het vandaag goed gaat durven volgend jaar misschien meer Moldaviërs deel te nemen. Laten we het hopen.
Ik ben één van degenen die een speechje mag geven op het bruggetje. Ik benadruk het belang van deze dag en het belang van open, tolerante en progressieve mensen voor de toekomst van Moldavie. En het doorzettingsvermogen van de organisatoren. Na tien keer tevergeefs een pride georganiseerd te hebben staan ze eindelijk in het openbaar op hun eigen pride. Ze hebben het nooit opgegeven en strijden iedere dag verder. Zij zullen uiteindelijk winnen, daar ben ik van overtuigd. Maar helaas duurt het waarschijnlijk nog even voordat de Moldavische samenleving echt de omslag maakt.
Met de regenboogvlaggen en spandoeken ontvouwen gaan we tergend langzaam lopen. Er worden leuzen geschreeuwd voor gelijkheid in het Roemeens en Russisch, de talen van Moldavië. Maar ondanks ons trage tempo zijn we in no time al bij het eindpunt en dan moeten de laatste mensen nog starten. Het voelt een beetje vreemd, dat we er al zijn en dat er niets gebeurd is. Iemand van de OVSE informeert me over de tegenstanders. Er zijn inderdaad zoals gepland ongeveer vijfhonderd tegendemonstranten naar Green Theatre gegaan, denkend dat wij daar zouden zijn vanwege de uitspraak van de rechter. Bij de kathedraal in het centrum zijn nog ongeveer duizend tegenstanders. Na een orthodoxe kerkdienst maakten zij zich op om onze optocht te komen verstoren, maar gelukkig geloofden ze de politie die vertelde dat wij allang weg waren. Een hele opluchting. Ons kleine gezelschap en de kleine politiemacht die ons beschermt waren geen partij geweest voor de duizend tegenstanders.
11.30u: Komt Füle nog?
Nog geen teken van eurocommissaris Füle helaas. Ik sms zijn persvoorlichter of ze er al aankomen. Ze zijn onderweg, maar het duurt nog tien minuten. We moeten zorgen dat de pers blijft om zijn aanwezigheid vast te leggen. De ambassadeurs van de Verenigde Staten en Zweden zijn gelukkig bereid om impromptu speeches te houden over homorechten. Met vertaling duurt dat hopelijk lang genoeg. Füle is er nog niet als ze klaar zijn, en we besluiten de pers te vertellen dat hij komt. We hebben hen net overtuigd dat het de moeite waard is om nog even te blijven als er een auto met politie-escorte komt aangereden. In overhemd, met de bovenste knoopjes los en zijn handen losjes in zijn zakken, komt hij aangeslenterd, alsof hij verbaasd is plots een gay pride op zijn weg te vinden. Live op nationale televisie schudt hij de handen van de homorechtenactivisten en neemt een regenboogvlaggetje aan. Hij geeft een statement aan de pers over het belang van mensenrechten in het algemeen en LGBT-rechten in het bijzonder. Dit is van onschatbare waarde voor de LGBT-organisaties. Zo wordt zichtbaar dat zij openlijk gesteund worden door de EU, terwijl zij in eigen land roependen in de woestijn zijn.
Meteen na het speechje van Füle stappen we in taxi's om zo snel mogelijk van de pridelocatie weg te gaan. Zeker degenen die herkenbaar zijn door hun optreden op televisie moeten even onderduiken, inclusief ikzelf. We gaan eerst naar het kantoor van de LGBT-organisatie, en daarna gauw naar het terras van het hotel waar ik ook verblijf om het succes te vieren.
Anastasia en Angelika en alle andere activisten zijn in alle staten van blijdschap. De champagne wordt ontkurkt en iedereen knuffelt iedereen. Ik knuffel graag mee, met enorme bewondering voor deze moedige mensen. De allereerste pride van Moldavië is een feit, dit kan niemand ze ooit meer afpakken. Na tien jaar proberen, ieder jaar weer, is het nu toch echt, daadwerkelijk gebeurd. De Chisinau Pride heeft plaatsgevonden!