Trust God Beauty Salon - over religie in de samenleving - Hoofdinhoud
Hoe weinig zichtbaar religie is in het publieke leven in Nederland valt pas goed op wanneer je naar sommige andere landen kijkt. Zo was ik voor mijn werk in Ghana en ontmoette daar een samenleving die doordrenkt is van religie. Elke zichzelf respecterende politicus spreekt publiekelijk over geloof, op de radiozenders zijn lange interviews te horen over de betekenis van Pasen, de rol van vergeving in het leven van een christen enzovoorts.
Maar het meest opvallend vond ik de talloze religieuze namen en opschriften voor allerlei bedrijfjes. Jehovah Jireh Plumbing Company, Trinity Computer Repair, Jerusalem Agriculture Investing, Paradise Gas, en de mooiste van allemaal: Trust God Beauty Salon. Voor de sceptische Europeaan is dat een naam die weinig vertrouwen wekt in de kwaliteit van de daar werkzame schoonheidsspecialisten. Voor de Ghanees is het een geloofsgetuigenis dat naadloos aansluit bij het maatschappelijk leven en de commerciële belangen.
Natuurlijk zit daar een andere beleving van religie onder. Philip Jenkins schreef over ‘the next Christendom’ dat het Christendom van de toekomst veel charismatischer zal zijn dan wat we in Europa en Noord-Amerika kennen. De Ghanese Pinkstergemeente die ik bezocht in Kumasi, is daar een voorbeeld van. Uitbundig, dansend, een preek die meer op beleven dan op overtuigen gericht is, vol concrete verwijzingen naar het dagelijks leven. En bovenal: gedragen door het besef dat de wereld vol zit met goede en kwade machten, engelen en demonen, en dat elk moment in ons leven deel uitmaakt van een kosmische strijd. Het spirituele domein staat niet los van het dagelijks leven maar is daar voortdurend in aanwezig.
Wij kunnen daar wel wat van leren. Natuurlijk, in een moderne samenleving is de werkelijkheid ‘onttoverd’ en hebben allerlei magische belevingen hun kracht verloren. Dat heeft veel goede kanten, maar de prijs die we daarvoor betalen, is dat we vaak terecht komen in een kille zakelijke benadering die weinig ruimte laat voor onze passie, waarden en verlangens. Zonder het al te religieus of zweverig te maken, zou het goed zijn als we ook in het publieke debat iets terugbrengen van die spirituele openheid.
Maar het verschil tussen Nederland en Ghana onthult ook een andere visie op de samenleving en op de verhouding tussen publiek, gedeeld en privé. In Nederland onderscheiden we nadrukkelijk tussen publiek en privé en religie wordt in toenemende mate gezien als een persoonlijke voorkeur die dan ook zoveel mogelijk buiten het publieke domein moet worden gehouden. Toch is dat niet zo logisch als het lijkt. In de publieke ruimte is alle ruimte voor commercie, politiek, sport, cultuur en nog veel meer, en alle persoonlijke voorkeuren op die terreinen mogen worden geuit en gedeeld. Voor religie geldt dat veel minder. In een land als Ghana ziet men religie wel als behorend tot de publieke ruimte en heeft men ook geen enkele moeite met de verbinding van religie met bijvoorbeeld politiek, cultuur of commercie. Christendom, Islam en traditioneel-Afrikaanse religie zijn overal zichtbaar aanwezig.
Wat daarin meespeelt, is het feit dat men meer dan hier nadruk legt op de verbondenheid, gemeenschap tussen mensen. De grens tussen het publieke en private wordt bepaald door het gedeelde. Meer dan bij ons is identiteit allereerst een kwestie van relaties: bij welke groep, familie, gemeenschap hoor je? Dat betekent dat die groepskenmerken - waaronder religie - direct zichtbaar mogen worden in het publieke domein. En het betekent dat individuele afwijkingen van de groepswaarden het liefst in de onzichtbare privéwereld verdwijnen.
Ik ben genoeg westerling om kritisch te zijn op deze rol van de gemeenschap. Een van de verworvenheden van de moderne liberale samenleving is nu juist dat de knechtende, onderdrukkende rol van gesloten religieuze en culturele gemeenschappen doorbroken werd. De opkomst van individualisme gaat altijd gepaard met kritiek op tradities en ruimte voor persoonlijke keuzes en de acceptatie van eigenheid. Dat is voor kwetsbare minderheden een groot goed.
Maar ook hier hebben wij net zo goed iets te leren. Wij moeten in onze westerse samenleving de gedeelde waarden van sociale en religieuze gemeenschappen herontdekken. We hebben financieel, organisatorisch en inhoudelijk alle nadruk gelegd op het individu. Nu de financiële grenzen in zicht zijn, ontdekken we tot onze schaamte dat we niet zonder die sociale verbanden kunnen. Maar we kunnen die gemeenschappen dan niet zomaar inzetten om een maatschappelijk probleem op te lossen. We zullen de veel fundamentelere vraag moeten beantwoorden of we niet zijn doorgeschoten in ons individualistische denken en hoe we op een goede manier individuele vrijheid en de zorg van de gemeenschap verbinden.
Ik geloof in een benadering die individuele vrijheid verbindt met het besef dat we ingebed zijn in gemeenschappen. In een houding die respect voor religieuze perspectieven verbindt met kritiek op de onderdrukkende elementen die daar altijd ook in zitten. En vooral in een toekomst waarin professionaliteit verbonden kan worden met de diepste levensbeschouwing. Trust God Beauty Salon. Zoiets.