Wijsheid in democratie - interview - Hoofdinhoud

Interview door Jan Willem Stenvers in Doopsgezind NL

Als het aan Groen Links-senator Ruard Ganzevoort ligt houdt een democratie met elke burger rekening en heeft de elite van een volk een verantwoordelijkheid in een samenleving.

Ligt de wijsheid in een democratie altijd bij een meerderheid? Als die meerderheid wil dat je de sharia invoert is dat dan democratisch? Volgens Eerste Kamerlid Ruard Ganzevoort(Groen Links) niet. “Democratie is meer dan de wil van vijftig plus één, het is ook rekening houden met minderheden. Maar als de meerderheid van een bevolking wil dat de Sharia wordt ingevoerd, kan je er weinig tegen doen.”

Al ruim een jaar probeert Ganzevoort(47 jaar) in Den Haag ervoor te waken dat wetten die de Tweede Kamer doorvoert wel rechtsgeldig en democratisch zijn. Naast zijn werk als Eerste Kamerlid runt de Groen Linkser een duurzaam hotel in Utrecht met zijn partner en is hij hoogleraar praktische theologie aan de VU.

Ganzevoort is iets te laat voor het gesprek, vanwege een werkafspraak in Den Haag. Als hij aankomt schuift hij gelijk aan bij zijn volgende afspraak, dit interview.

Hoe bevalt het eerste jaar als Eerste Kamerlid?

“Nou, het is een complex leven. Ik doe het naast mijn werk op de universiteit, dus het zijn volle weken. En je moet over heel voor onderwerpen heel snel afwegingen maken. Dat is wel even wennen. Maar het gaat steeds beter.”

Meerderheid vs. Minderheid

Wat voegt de Eerste Kamer toe aan onze democratie?

“De ene kant van democratie is volksvertegenwoordiging, die gaat over de stem van de meerderheid en de tweede kant is de rechtstaat die gaat over ‘het beschermen van de minderheid’. Als je alleen de stem van de meerderheid hebt, dus vijftig procent plus één, loop je het risico dat die van alles gaat doordrukken wat het bestaan van minderheden onmogelijk maakt. Een extreem voorbeeld: Hitler is democratisch aan de macht gekomen. Terwijl zijn hele beleid vervolgens een antidemocratische toon had. Dus het beschermen van de minderheid en het spreken van de meerderheid, die twee moeten in balans gebracht worden. De Eerste Kamer speelt grote rol in het vinden van die balans.”

Er wordt wel eens gezegd: ‘het feit dat antidemocratische personen als bijvoorbeeld een Hitler ook een stem hebben en gekozen kunnen worden, legitimeert een democratie’.

“Wel wat betreft de volksvertegenwoordigde kant, als een meerderheid dat wil, wil zij dat kennelijk. Volgens de regel, werkt democratie zo, maar als de meerderheid bijvoorbeeld hoofddoekjes wil verbieden, dan zal dat toch niet gebeuren in een democratie. Iedereen moet namelijk verschillend kunnen zijn.”

Wanneer mag vrijheid van een minderheid in een democratie worden ingeperkt?

Als een groep haar regels wil opleggen aan een samenleving. Bijvoorbeeld orthodox-christenen die niet alleen zelf niet aan euthanasie willen doen, maar ook dat niemand daar aan mag doen. Mag deze groep uiten dat ze tegen euthanasie zijn? Ja. Mag deze groep dat binnen eigen kring prediken? Ja. Mag een minderheid iets opleggen aan een meerderheid? Nee.

Elite

De Eerste Kamer wordt ook wel een ‘elitair bolwerk’ genoemd, met 7 nevenfuncties per kamerlid en een gemiddeld hoge opleiding. Wat vind u daarvan?

“Met deze definitie is het inderdaad elitair. Maar het is een beetje onvermijdelijk. Je hebt namelijk mensen nodig in de Eerste Kamer die wetten kunnen analyseren en juridisch doorgronden. Het vraagt om bepaalde kwaliteiten die je vooral vindt bij mensen met een hoge opleiding. En vanwege die opleiding krijgen die mensen bepaalde functies.

Belangrijker vraag is: op wat voor manier hebben leden van de Eerste Kamer oog hebben voor er in het land leeft en welke groepen er allemaal zijn. Dat vind ik belangrijker dan wat voor opleiding ze hebben.”

Verschillende pleitbezorgers van de democratie van vroeger en nu staan een ‘elitetheorie’ voor, de burger kiest uit de elite die verder het land bestuurt. Wat voelt u hier dan voor?

“Een probleem is dat wij dat wat je met je hoofd doet belangrijker willen maken, dan dat wat je met je handen doet. Dus het keur van dat wij elite noemen, zijn mensen die wat met hun hoofd kunnen doen. Dat vind ik een heel ongezond beeld, omdat ik denk dat we mensen met ambachtelijke kwaliteiten veel harder nodig hebben.

Ik vind wel: hoe meer mogelijkheden iemand heeft in een samenleving, hoe meer verplichtingen. Dus een elite moet niet zijn rechten claimen, maar heeft gewoon meer verantwoordelijkheden.”

Hoe voelt u zelf die plicht?

“Het is dubbel, ik zit ook in de politiek omdat ik het leuk vind. Maar ik zit er ook omdat ik zie dat er dingen nodig zijn en anders moeten. Voordat ik de politiek inging, keek ik op de VU veertien hoog over de wereld uit en dacht ik: ik zit hier wel mooie ideeën te bedenken die misschien voor een paar mensen leuk zijn, maar de echte beslissingen over deze wereld worden ergens anders genomen. Misschien wordt het tijd om me daar eens mee te bemoeien.”

Reaguurders

Winston Churchill zei ooit: ‘Het beste argument tegen democratie is een gesprek van vijf minuten met de gemiddelde kiezer.’

“Ja..[stilte]..Ik ben trouw bezoeker van allemaal sites waar mensen kunnen reageren.”

De reaguurders¹⁾?

“Ja. En hun reacties stemmen niet hoopvol. Maar ik check ze elke dag om bewust te blijven van de hele grote kloof tussen dat waar je zelf in de politiek mee bezig denkt te zijn en de beelden die mensen daarvan hebben. Laatst reageerde iemand met: ‘In Den Haag proberen ze ons allemaal kapot te maken.’ Ik snap dat niet, waarom deze man denkt dat politici er op uit zijn om hem kapot te maken. Maar het is wel realiteit dat hij zo denkt en dat mensen zich in de steek gelaten voelen. Ik vind belangrijk om naar die mensen te luisteren.”

In hoeverre zijn de ‘reaguurders’, een groep die vaak vergeten wordt in de politiek?

“Het is heel makkelijk om deze mensen weg te zetten als ‘niet goed geïnformeerd en een beetje dommig’, maar dat zijn ze niet. Er zitten ongetwijfeld mensen tussen die dit zijn, maar de reacties zijn ook een scherpe thermometer van hoe mensen denken. Al is het een beetje opgeblazen, want je kan op internet van alles roepen. De tonen die op die sites klinken worden wel door meer mensen gedragen, al zou niet iedereen alles zo scherp zeggen. Het is een interessante zoektocht want: moet ik nou reageren op de botheid en formulering van de reacties , of moet ik verstaan wat mensen onder die reacties drijft? Dat laatste is interessanter.”

• 1) 

  Reaguurders waren in eerste instantie mensen die reageren op artikelen die verschijnen op de website geenstijl.nl. Tegenwoordig worden mensen die reageren op andere websites als telegraaf.nl, joop.nl ,dejaap.nl en vk.nl ook reaguurders genoemd.