Israël/Palestina: het gevaar van eenzijdige theologie - Hoofdinhoud

Het conflict in Israël/Palestina is niet alleen diep geworteld en slepend, het roept ook in Nederland veel en vaak emotionele reacties op. Dat is niet zo vreemd. Er zijn historische banden en het is direct verbonden met de religieuze tradities die ook hier een rol spelen.Dat maakt de vraag belangrijk hoe wij op het conflict reageren en of we daarmee deel zijn van de oplossing of van het probleem.

Volgende week is er in Amsterdam een conferentie over het Kairos-Palestina document, een document van Palestijnse christenen die zich uitspreken over de nood van de Palestijnse bevolking en de gevolgen van de Israëlische bezettingspolitiek. Daar blijft het echter niet bij. Ze spreken zich ook uit tegen gewelddadig verzet en pleiten voor een geweldloze oplossing van vrede en verzoening.

Opvallend in het document is de kritiek op het gebruik van theologische argumenten: “Daarom verklaren wij dat gebruik van de Bijbel om politieke keuzes en visies te legitimeren en onrecht tussen mensen en volken te ondersteunen, godsdienst maakt tot een menselijke ideologie. Het ontdoet het Woord van God zo van zijn heiligheid, zijn universaliteit en zijn waarheid.” En: “… dat iedere theologie die de bezetting legitimeert, schijnbaar gebaseerd op de Bijbel, op geloofsbelijdenis of op geschiedenis, ver staat van de christelijke leer.”

Daar recht tegenover staat de oproep van een groep predikanten in de PKN om zich nadrukkelijker en eenzijdiger aan de kant van Israël te scharen. De auteurs menen “dat de Palestijnse kwestie ten diepste een religieus conflict is, dat gefrustreerd wordt door moslims. ‘Moslims zijn niet geneigd om een compromis te aanvaarden. De Arabieren zullen net zolang strijd blijven voeren totdat de zionistische entiteit is weggevaagd’.” Op hun website schrijven ze: “Binnen de Protestantse kerk is - terecht - veel aandacht voor het wel en wee van de Palestijnen. Het gevaar bestaat dat bij het maken van politieke keuzes, de kerk de theologische vragen rondom de unieke plek van Israël in Gods heilsplan dreigt te vergeten. In de kerkorde van de Protestantse kerk staat dat de kerk zich onopgeefbaar verbonden weet met Israël. De vraag is hoe de kerk daaraan vandaag invulling geeft.”

De nieuwe stichting CDA-Israël vindt dat ook het CDA een duidelijker pro-Israël standpunt moet innemen en zich niet moet laten leiden door pro-Palestijnse meningen als van Van Agt. De stichting baseert zich op het geloof “dat God trouw is aan Israël” en vertaalt dat in de volgende uitgangspunten:

• - 

  “Jeruzalem is ondeelbaar
• - 

  Het Palestijns vluchtelingenvraagstuk is doelbewust in stand gehouden om te dienen als pressiemiddel
• - 

  De betwiste gebieden zijn onderdeel van de onderhandelingen.
• - 

  Antisemitisme moet met wortel en tak worden uitgeroeid.”

Uitgangspunt 1 stelt al direct grenzen aan mogelijke uitkomsten van het vredesproces. Uitgangspunt 2 is geen uitgangspunt maar een (zeer discutabele en nogal harteloze) analyse. Uitgangspunt 3 is in zijn retoriek (niet “bezet” maar “betwist”, vet gedrukt in origineel) problematisch en miskent al vooraf het recht van Palestijnen. Met uitgangspunt 4 ben ik het natuurlijk eens, al vind ik de term “uitroeien” riskant en onheilspellend.

Gisteren mocht ik bij Dit is de dag een appeltje schillen met de voorzitter, Rens van Doeselaar. Daarin vielen een paar zaken op waar ik nog eens over nagedacht heb. Mijn verwijt dat de stichting een eenzijdig geluid laat horen, werd geaccepteerd, maar ‘dat is ook terecht’. Volgens Van Doeselaar is er op grond van de geschiedenis en de Bijbel een duidelijke belofte aan het Joodse volk dat het land voor hen is. Als historische basis verwees hij naar de Balfour-verklaring, een toezegging van Groot-Brittanië aan de zionistische beweging uit 1917 die stap voor stap leidde tot de vorming van Israël. Dat was niet alleen een typische koloniale beslissing - westerse landen die de rest van de wereld wel even verdelen - het was ook geen eenduidige keuze voor een puur-Joodse staat. De Balfour-verklaring zegt bijvoorbeeld ook: “…it being clearly understood that nothing shall be done which may prejudice the civil and religious rights of existing non-Jewish communities in Palestine…”. En in die - vaak geschonden - rechten ligt nu precies een deel van het probleem.

De theologische basis voor de steun aan Israël ligt in de bijbelse ‘landbelofte’. Daarover zegt, terecht volgens mij, het Kairos-document: “ In het licht van het heilige schrift was de landbelofte nooit een politiek program of bewijs van eigendom, maar veel meer het voorspel op een totale universele verlossing. Het was het begin van de vervulling van het Koninkrijk van God op aarde.” Net zo is de uitverkiezing van het volk tot volk Gods niet een uitverkiezing ten koste van anderen, maar juist een roeping omwille van anderen. Uiteindelijk draait het in de bijbelse, joodse, christelijke (en ook islamitische trouwens) boodschap om de hele aarde waar ruimte moet zijn voor iedereen. Het is juist een dwaling als die belofte versmald wordt tot de kleine groep van het eigen gelijk.

Ik ga zo op deze discussie in omdat onze opstelling hier invloed heeft op de problematiek daar. Eenzijdige politieke stellingnames dragen bij aan het voortslepende conflict omdat ze alleen maar tegenreacties oproepen. Eenzijdige theologische stellingnames zijn minstens zo gevaarlijk omdat ze elke compromisbereidheid wegnemen. Als je immers kunt claimen dat God zelf jou het land beloofd heeft, hoef je er ook geen meter van af te staan… Daarom heb ik grote moeite met de onverzoenlijke eenzijdige pro-Israël-ideologie die helaas een deel van de christelijke kerk aanhangt.Wat we nodig hebben is een theologie die Joden en Palestijnen (Moslims en Christenen) recht in de ogen ziet en niet de ene groep tegen de andere uitspeelt.

De apartheid in Zuid-Afrika werd lang door christenen verdedigd (ook hier, en vaak door dezelfde groepen die het nu voor Israël opnemen). Het Zuid-Afrikaanse Kairos-document verzette zich tegen die theologie en pleitte voor waarheid, gerechtigheid en verzoening. Net zo verzet het Palestijnse Kairos-document zich tegen een theologie die onrecht in stand houdt. De theologie die we nodig hebben is er een van meervoudige partijdigheid (oog voor alle partijen), verzoening en recht, gekleurd door de hoop op gemeenschappelijkheid en ruimte voor iedereen. En wie dat theologisch wil verwoorden: dat zit ook precies in beelden van de hemel en het Koninkrijk van God.