Waar zijn de progressief-religieuze stemmen? - Hoofdinhoud

Het wordt hoog tijd dat we leren ‘getuigen van de hoop die in ons is‘

Column in De Linker Wang, Mei 2011

Zeg je vandaag de dag ‘religieus’, dan denkt driekwart van Nederland direct aan orthodoxe en conservatieve kerken, organisaties en ideeën. Het woord Christelijk betekent voor veel mensen dat je tegen abortus en winkelen op zondag bent en waarschijnlijk ook tegen de Islam. Moslim betekent tegen emancipatie van vrouwen en voor onverdoofd ritueel slachten

Die negatieve beelden van religies zijn vervolgens precies het doelwit waarop de kritiek van liberale secularisten zich richt. En al gauw staat de godsdienstvrijheid zelf ter discussie, want we kunnen toch niet toelaten dat die achterlijke godsdiensten de vrije wereld bedreigen. Dat moet dus aan banden gelegd worden, goedschiks of kwaadschiks. Die kritische afwijzing roept bij de orthodoxe gelovigen dan weer een tegenreactie op: men schiet in het defensief en roept moord en brand over de antireligieuze machinerie die alles gelijk wil schakelen in een uniforme seculiere cultuur en hen steeds meer uit de samenleving lijkt te verbannen.

Niet te koop

Wiens schuld het is dat dit zo polariseert? Voor een deel is het te wijten aan het feit dat al de gematigde dan wel progressieve gelovigen veel te onzichtbaar zijn. Ze hebben niet altijd de behoefte zich bij een geloofsgemeenschap of religieuze organisatie aan te sluiten. Ze lopen niet te koop met hun religieuze overtuiging en inspiratie. Ze organiseren zich wel, maar niet per se langs de lijn van hun levensbeschouwing. En ze hebben er vaak goede redenen voor.

En zelfs als ze in een kerk of religieus gebonden organisatie actief zijn, dan hebben ze nog weinig behoefte zich te mengen in dat debat tussen seculieren en orthodoxen. Dat gaat immers over anderen? Of ze nemen het zelfs op voor de orthodoxen omdat ze vinden dat die de ruimte moeten houden voor hun eigen geloofsbeleving en levensinvulling. Terecht wat mij betreft, maar het gevolg is dat het beeld alleen maar bevestigd wordt dat alle gelovigen conservatief, orthodox en ouderwets zijn.

Plurale samenleving

Waarom hoor ik zo weinig Moslims en Joden protesteren tegen de misstanden bij het halal-slachten of argumenteren dat alleen ecologisch verantwoorde veeteelt past bij een koshere voedselpraktijk? Waarom zijn er zo weinig christenen die laten zien dat ze juist vanwege hun geloof opkomen voor de emancipatie van vrouwen en homo’s, de dialoog aangaan met andere religies en voorstander zijn van religieus gemengd onderwijs? Waar zijn de gelovigen die strijden voor het milieu en tegen kernenergie, overbevissing of overasfaltering? Die pleiten voor een eerlijker verdeling van de welvaart en die welzijn en harmonie belangrijker vinden dan maximale economische groei?

Kortom: waar zijn de progressieve linkse vrijzinnige gelovigen? Die niet links zijn en toevallig ook nog religieus, maar die links zijn precies omdat ze uit hun religieuze overtuigingen niet anders kunnen dan links zijn. Natuurlijk, ik weet wel dat ze bestaan. Ik kom ze tegen bij de Linker Wang en verwante organisaties. Maar vaak zijn ze me te stil over hun inspiratie en daardoor wordt het beeld altijd door de orthodoxe en conservatieve geloofsgenoten bepaald.

Als ik bijvoorbeeld naar het bijzonder onderwijs kijk, dan gaan de discussies meestal over de 5 % scholen met een sterke levensbeschouwelijk identiteit en de zorgen die je kunt hebben over emancipatie en integratie. Maar al die andere christelijke scholen zijn ook bezig met het vormgeven aan hun identiteit: open, oecumenisch, inclusief vaak, met ruimte voor leerlingen en soms ook medewerkers van verschillende overtuiging, volop deel van een plurale samenleving. Daar zou ik veel meer van willen horen. Veel zelfbewuster ook: ‘Wij zijn een christelijke school en DAAROM hebben we geen bezwaar tegen hoofddoekjes’. ‘Wij zijn een christelijke school en DAAROM hebben we geen bezwaar tegen homoseksuele leerkrachten’. Niet om zich op het geloof te laten voorstaan, want dit is op openbare scholen ook vanzelfsprekend. Maar om te laten zien dat voor hen een open identiteit is geïnspireerd door hun geloofstraditie.

De progressief-religieuze familie heeft een lange geschiedenis in het gelovig geïnspireerd strijden tegen misstanden en voor een betere wereld. Vaak vond men bondgenoten buiten de eigen geloofsgemeenschap. En vaak moest men zich tegen orthodoxe en conservatieve geloofsgenoten verzetten. Belangrijke voorbeelden zijn de strijd tegen apartheid, de bevrijdingstheologie, de acceptatie van homoseksualiteit, en vandaag de dag de aandacht voor de problematiek van Palestijnen in de bezette gebieden. In al die gevallen speelden kerken, gelovigen, theologen een belangrijke rol.

Compassie

Het is juist in onze tijd hard nodig dat dat progressief-religieuze geluid weer hoorbaar wordt. Niet alleen als progressief en links, want daar klinkt het wel, maar juist als religieus. Om te laten zien dat er veel meer is dan conservatieve en orthodoxe geluiden, dat er in Torah, evangelie, Koran en welke traditie ook een boodschap van compassie gelezen kan worden die aanzet tot maatschappijkritiek en profetisch verzet. Het wordt tijd dat we de verlegenheid afleggen en opnieuw leren getuigen van de hoop die in ons is.

Het wordt tijd voor een linkse kérk.