De boze burger en de politiek - Hoofdinhoud
Waarschijnlijk speelt de boze burger nergens een grotere rol dan in de politiek. Nou ja, op internet dan. Daar heeft hij de geuzennaam ‘reaguurder’ gekregen. En verdiend. Nergens worden mensen en groepen sneller afgebrand, botter weggejorist, nergens is minder argumentatie nodig om je punt te maken, nergens loopt de boosheid zo snel op om ook weer even snel weg te lekken. Het leidt tot niets, enkel tot het bezinksel van wrok en onvrede dat nu ‘de boze burger’ heet.
En die boze burger is vervolgens in Den Haag het argument waarmee politici hun gelijk halen. Nee, natuurlijk heet de burger niet boos. De burger heet Henk of Ingrid, of in een vlaag van Ruttiaans multicultureel opportunisme Fatima of Mohammed. De boze burger is een hardwerkende Nederlander. Of een hardrijdende, dat is nooit helemaal duidelijk. De boze burger is iemand die niet begrijpt dat de overheid dit doet of dat besluit. En als het aan de boze burger niet is uit te leggen, dan is het bij voorbaat verkeerd. Zo wordt Maurice de Hond de souffleur van onze parlementaire democratie.
De boze burger, zoals die de dromen of nachtmerries van politici bevolkt, is vooral iemand die je nooit tegen de haren in mag strijken. En als het er eenmaal anderhalf miljoen zijn, dan moet je ze hun zin geven. Ook als dat betekent dat andere anderhalf miljoenen het nakijken hebben. Die zijn immers niet ‘boos’ en dus geen bedreiging. Die trekken zich stil terug in de hoop dat de boosheid van de burger weer overwaait.
Het vreemde is alleen dat die boze burger eigenlijk helemaal niet bestaat. Nederlanders zijn gemiddeld gesproken heel gelukkig. Het geluks-rapportcijfer ligt tussen de 7,5 en 8 en dat is weer net wat meer dan bij de vorige meting. Natuurlijk zijn er problemen en onvervulde wensen, angsten, onzekerheden en nog zo een en ander. En natuurlijk zien we daar af en toe de uitbarstingen van, vooral op laagdrempelige internetsites. Maar het bruto nationaal geluk is hoog.
Nee, de boze burger is vooral een populistisch bedenksel, ten tonele gevoerd door machtsbeluste politici die angstbeelden schetsen, polariseren en boosheid aanwakkeren. Die zeggen op te komen voor Henk en Ingrid, maar feitelijk spelen met Jan Klaassen en Katrijn, die oerhollandse marionettenpoppen van de grote boze poppenspeler. De niet bestaande boze burger speelt de hoofdrol in het poppentheater van de populisten net zolang tot de omstanders geloven dat ze inderdaad eigenlijk heel erg boos zijn. En dat het nu maar eens afgelopen moet zijn met de elite en de immigranten.
Het is - als je van het genre houdt - knap gespeeld. Zoals vroeger de kerk het volk bespeelde met angst voor de duivel en het hellevuur, zo spelen nu de populisten met de mythische boze burger. Ze gaan in de poppenkast vol op het orgel en spannen gewone mensen met hun gewone dagelijkse hoop en vrees, angst en vreugde voor het karretje van hun woede. Knap gespeeld. Maar wat als die gewone mensen ontdekken dat ze gebruikt zijn voor het machtsspel van de marionettenspeler? Als ze ontdekken dat hij niet zoals beloofd hun belangen verdedigt, maar ze verkwanselt zodra het uitkomt? Wat gebeurt er dan met al die woede die hij heeft aangewakkerd? Als we de poppen aan het dansen hebben, wie is dan de dompteur?
De oplossing ligt er niet in dat we precies doen wat de boze burger vraagt om hem of haar maar tevreden te stellen. Dat leidt alleen maar tot meer olie op het vuur. De oplossing ligt er ook niet in dat we zelf net zo’n boze burger worden, zij het van een andere kleur of op een ander internetforum. De oplossing ligt erin dat we ophouden te geloven in de mythe van de boze burger en gewoon werken aan het oplossen van echte problemen. Het marionettenspel heeft lang genoeg geduurd.
Column uitgesproken op de VU-alumnidag, 28.05.2011