"E pur si muove" overdenkingen bij de Arabische omwentelingen - Hoofdinhoud
Het ‘Nieuwe Midden Oosten’ was een uitvinding van de neo-cons die een heilig geloof hadden in het van buiten met geweld opleggen van democratie aan de Arabische regimes. Voor hen was 9/11 de aanleiding om deze theorie in de praktijk te kunnen brengen, met het militaire potentieel van de machtigste natie uit de menselijke geschiedenis. Het effect was niet onverdeeld positief, om het voorzichtig uit te drukken.
Hoe ironisch is het dan dat het ‘Nieuwe Midden Oosten’ nu voor het eerst een echte kans krijgt onder druk van gewone mensen, met name jongeren? Mensen die niet beginnen met geld of macht, maar met dromen, verwachtingen, met boosheid over vernederingen, onvrijheid, corruptie. Alle, echt alle Arabische landen en Iran zullen hierdoor geraakt worden, overal zullen veranderingen komen, ook in landen waar het nu nog rustig is.
Satelliettelevisie, internet en de globalisering spelen hierbij een grote rol. De Arabische regimes zijn er losjes mee omgesprongen en hebben die grotere mediavrijheid gecompenseerd door een grotere controle op de staat. Daartoe is bijna overal een amalgaam van politici en rijke zakenlieden ontstaan, die samen de toegang tot de macht voor gewone mensen konden blokkeren. Zo kon men de illusie koesteren dat de grotere vrijheid in de samenleving geen gevolgen hoefde te hebben voor de wijze waarop de macht werd verdeeld. Ondertussen hebben de meeste regimes zichzelf ondermijnd door gedurende vele jaren steeds meer in onderwijs te investeren. Het was een economisch beredeneerde keuze: om de afhankelijkheid van olie te verminderen en een nieuwe economie op te bouwen. Maar de jongeren ontdekten dat hun steeds hogere opleidingen niet leidden tot betere banen en al helemaal niet tot meer invloed op de gang van zaken in hun land. Zij zien dat de toegang tot betere banen wordt geblokkeerd door een kleine groep zakenlieden die grote rijkdom heeft vergaard dankzij hun alliantie met de macht. De opstanden richten zich dan ook minstens even zeer tegen deze profiteurs als tegen de politiek.
Wie de erfgenamen van deze omwentelingen zullen worden, staat in de sterren geschreven. Er is geen garantie dat het allemaal goed loopt en er overal in de Arabische wereld vrijheid en democratie de overhand krijgen. Er is weinig tot geen ervaring met een democratische rechtsstaat, dus er kan nog veel misgaan. Toch is er ook reden tot hoop. Het buitenland heeft invloed op de ontwikkelingen, maar niet door allianties met de machthebbers. De invloed bestaat uit de beelden van het leven in de vrije wereld, uit de kansen die er daar wel zijn voor jongeren. “Dat willen wij ook” is een hele belangrijke drijfveer voor al die mensen die de straat opgaan. Dat is niet alleen een groot compliment aan de vrije wereld, maar ook een uitgestoken hand, die niet genegeerd mag worden. De nieuwe politiek van Europa jegens de Arabische wereld zal dit dan ook als uitgangspunt moeten hebben: ‘wie wil bereiken wat wij hebben, zal daarvoor het volgende moeten doen en kan daarbij rekenen op onze steun’.
Daarvoor moet de EU haar beleid omgooien en bereid zijn meer middelen voor de ontwikkeling in de Arabische wereld ter beschikking te stellen. Het is een verstandige investering: de potentie voor economische en sociale ontwikkeling is er groter dan in vele andere delen van de wereld. Onderdrukking, corruptie en conflicten staan voorspoed in de weg, als dat nu kan worden aangepakt, zijn de kansen voor het Europese bedrijfsleven enorm.
Een tweede reden voor hoop is het (vooralsnog) compleet falen van de politieke islam om aansluiting te vinden bij de volksbewegingen of om deze voor eigen gewin in te zetten. Zij lopen voortdurend achter de feiten aan en hopen wellicht aan te kunnen haken als de chaos lang duurt of de frustratie toeneemt bij mensen die zien dat alle inspanningen niet tot de gewenste resultaten leiden. Het is verrassend dat zij zich net zo hebben vergist in de eigen bevolking als de regimes en de buitenwereld. Dit biedt de landen zelf de kans de islamisten blijvend op achterstand te zetten. Door te laten zien dat religie en democratie samen kunnen gaan, zolang de staat een neutrale houding inneemt en burgerschap in plaats van geloof voorop staat in de relatie tussen staat en burger. Garantie op succes is er niet, maar de volksbewegingen die zich nu manifesteren, halen de schouders op over de politieke islam en hebben tegelijkertijd ook niks met de door de regimes gecultiveerde angst voor die politieke islam. Dat is geen slecht uitgangspunt voor wie een pluriforme samenleving nastreeft, al mag men niet naïef zien over de risico’s die met zo’n fundamentele transformatie samenhangen. Zoals ook is gebleken toen het IJzeren Gordijn viel.
De geopolitieke gevolgen van de omwentelingen in de Arabische wereld zullen groot zijn. De VS en Europa moeten niet alleen wennen aan nieuwe partners, maar ook aan een geheel nieuwe manier van omgaan met die partners, waarbij de interne ontwikkelingen in de Arabische landen van veel groter belang worden voor onze gezamenlijke veiligheid, stabiliteit en economische ontwikkeling. Het Europese en het Nederlandse beleid voor de regio kan niet meer worden bijgesteld, maar moet worden herschreven. Het beleid van de huidige Nederlandse regering voor de regio wordt gedicteerd door onze binnenlandse preoccupaties met de islam en komt, triest genoeg, in het coalitie akkoord niet verder dan ‘Forza Israel’. Daarmee doen wij niet alleen de Arabische wereld, maar vooral onszelf ernstig tekort.
Origineel bericht alleen toegankelijk voor leden facebook