Hoogste tijd voor discussie over koers en visie van het CDA - Hoofdinhoud

We moeten aan de slag met het Programma voor de Toekomst

Bron: Blog Ad Koppejan

Het kabinet Rutte-Verhagen heeft net geen meerderheid behaald in de Eerste Kamer. Een uitslag die met name te wijten is aan het grote verlies van het CDA.

In vergelijking met vier jaar geleden hebben heel veel Nederlanders niet meer op het CDA gestemd. Daardoor verliest het CDA bijna de helft van z'n zetels in Provinciale Staten en - straks - de Eerste Kamer.

Drie verkiezingen binnen een jaar verliezen, meer dan duizend CDA’ers die hun lidmaatschap hebben opgezegd wegens onvrede over hun partij - dat is triest, in-en-in triest. Maar erger nog dan het verlies aan stemmen en leden is dat het CDA vooral zichzelf dreigt te verliezen. Het ontbreekt de partij op dit moment aan een eigen authentiek verhaal.

Het valt niet langer te negeren: het CDA beleeft op dit moment één van de diepste crisissen uit haar bestaan. Het is voor het CDA “vijf voor twaalf”.

Na de desastreus verlopen verkiezingen voor de Tweede Kamer had, volgens sommigen, deelname aan het kabinet met VVD, gedoogd door de PVV, uitkomst moeten bieden op herstel. Men vreesde dat in de oppositie het CDA als vierde partij niet meer zou meetellen, geen relevante factor meer zou zijn in de Nederlandse politiek. Uiteindelijk wist de partijtop op het befaamde CDA -congres op 2 oktober 2010 tweederde van de achterban te overtuigen dat kabinetsdeelname het beste was voor het land en voor de partij. Ondanks mijn bezwaren tegen de politieke samenwerking met de PVV heb ik, samen met Kathleen Ferrier, gehoor gegeven aan de wens van deze ruime meerderheid van de CDA-leden om dit kabinet een kans te geven. Onder de voorwaarde dat wij de uitwerking van de in het regeer- en met name gedoogakkoord vastgelegde beleidsvoornemens kritisch zullen beoordelen.

We zijn nu vijf maanden verder. Plus een nieuwe verkiezingsnederlaag. Met de belofte om rekening te houden met die ‘32 procent' is voor de buitenwacht niets herkenbaars gedaan.

Wilders en de verwerpelijke ideeën van zijn PVV zijn door hun rol als gedoogpartner van dit kabinet, steeds meer salonfähiger geworden. De PVV groeit en het CDA krimpt.

De uitkomst van de provinciale Statenverkiezingen laat zien dat regeringsdeelname met goede ministers en staatssecretarissen op zichzelf onvoldoende is om als CDA weer relevant en interessant te zijn voor de kiezer. Daar is meer voor nodig. Je telt als politieke beweging weer mee wanneer je de kiezer echt iets te bieden hebt - in de vorm van een helder eigen verhaal, een verhaal waarmee je je onderscheidt van anderen. Waarin maakt het CDA in deze coalitie het grote verschil?

Begrijp mij goed: ik pleit er niet voor de deelname van het CDA aan dit kabinet opnieuw ter discussie te stellen. Ook niet nu het kabinet geen meerderheid lijkt te halen in de Eerste Kamer. De samenwerking met de VVD verloopt constructief. Wie zit er nu te wachten op een kabinetscrisis en vervroegde verkiezingen? We bevinden ons nog midden in een financieel-economische crisis. Niemand wil nu Belgische toestanden. De linkse oppositie, sterk verdeeld als ze is, ontbreekt het aan een geloofwaardig alternatief. De crisisbestrijding, inclusief sanering van de overheidsfinanciën, is juist één van die zaken die met ministers als Jan Kees de Jager en Maxime Verhagen goed worden aangepakt.

Maar dat is niet toereikend. Een goed, gedegen financieel economisch beleid, hoe belangrijk ook, is niet het wezenskenmerk van de christen-democratie.en ook niet exclusief het CDA. Het CDA zal zich meer moeten onderscheiden op immateriële onderwerpen.

Misschien is dat ook wel de kern van de crisis waarin de traditionele politieke bewegingen in verkeren. De christen-democratie niet minder dan de andere politieke hoofdstromingen zoals de sociaal-democratie en het democratisch-liberalisme. Alle drie zijn ze opgericht vanuit een omlijnde, heldere ideologie en een diep verankerde visie op de samenleving. Men had antwoorden op de vragen van toen. Maar honderd jaar verder stelt zich de vraag naar hun toegevoegde waarde. De samenleving is drastisch veranderd, er zijn andere maatschappelijke verhoudingen en de problemen zijn anders dan onder Thorbecke, Kuyper, Schaepman en Troelstra. Is het probleem niet dat traditionele partijen zich met pragmatische politiek wel laten beïnvloeden door de huidige tijdsgeest - zonder een echt eigen, fundamenteel antwoord te formuleren op wat zich aandient?

Het is daarom nu de hoogste tijd dat het CDA een eigen authentiek antwoord formuleert op de vragen van deze tijd. Zoals eerder is gebeurd. Onder Van Agt, onder Lubbers en onder Balkenende. Het CDA en de partijen waaruit het is voortgekomen zijn vaker sterk teruggekomen uit een crisis. Waarom zou niet kunnen wat al een paar keer eerder is gelukt?

Ik ben dan ook niet pessimistisch. Mits we maar bereid zijn om met elkaar weer de juiste koers te vinden.

Daarom pleit ik voor het volgende:

1. Een fundamentele bezinning op koers van het CDA: terug naar het midden.

De laatste jaren is het CDA steeds meer afgegleden naar een meer eenzijdig rechts-conservatieve koers. In een interview in de Volkskrant (27 november 2010) noemde Hans Hillen het CDA een conservatieve partij. De Commissie Frissen die de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen evalueerde, betitelde het CDA verkiezingsprogram als “VVD-light”.

Dit terwijl het CDA vanaf haar oprichting altijd een volkspartij in het midden is geweest. Van Agt sprak destijds de woorden: “we buigen niet naar links en niet naar rechts”. Het CDA beleefde eind jaren “80 onder Lubbers z'n hoogtepunt. Toen waren we nog een volkspartij die grote groepen in de samenleving wist aan te spreken met een boodschap waarin burgers worden opgeroepen om verder te kijken dan alleen hun eigen belang, om verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar en voor hun omgeving.

Door de eenzijdig rechtse koers zijn we als partij uit balans geraakt. In de strijd om de kiezersgunst op rechts verliest het CDA het vervolgens van het veel authentiekere rechtse geluid van de VVD. Waarom voor een kopie gekozen als de “real thing” onder handbereik is? Doorgaan op die weg, de eenzijdig rechtse koers, zal daarom de electorale neergang niet keren. Het zal er op uitlopen dat het CDA definitief in de marge van de Nederlandse politiek belandt, vrees ik. Een plaats vergelijkbaar met de positie die de christen-democratie inneemt in landen als Frankrijk en Italië.

Er is slechts één alternatief voor dit doemscenario. Dat is een herbezinning op de koers van het CDA, een herbezinning die uitmondt in een hernieuwde keuze voor het politieke midden. Niet als doel op zich, maar als resultante van de christen-democratische kijk op mens en samenleving, als uitvloeisel van een eigentijdse invulling van de 'C' van het CDA. Als een partij die verbindt, die tegenstellingen probeert te overbruggen, die werkt aan consensus, die het 'samen verantwoordelijk' hoog in het vaandel heeft. Als volkspartij. Als partij waar de belangen van de verschillende groepen in de samenleving in redelijkheid tegen elkaar worden afgewogen. Als partij ook waar de werknemer, de zzp’ er, de werkgever, de inwoners van de stad en van het platteland, jongen en oud, man en vrouw, de allochtoon en de geboren Zeeuw, zich verbonden voelen door een gezamenlijke gedragen maatschappijvisie en gedreven worden door een gemeenschappelijk ideaal die het eigen belang en het groepsbelang overstijgt.

2. Een eigen CDA verhaal, toegespitst op de vragen van deze tijd.

Er kan geen koerswijziging plaatsvinden zonder gelijktijdig een heldere visie op de toekomst van de samenleving te ontwikkelen, een stip aan de horizon. Met de theoloog en lid van het CDA Theologen Netwerk, Kees van der Kooi, pleit ik voor “een visie op menselijk leven en samenleven”. 1) Het opnieuw beschrijven van het grote verhaal achter alle dagelijkse politieke standpunten. Juist van het CDA mag een eigen authentiek verhaal gevraagd worden. Een visionair verhaal dat inspireert, mensen in beweging zet en bij elkaar brengt.

Een eigentijdse vertaling van de christendemocratische uitgangspunten dient daar onderdeel van uit te maken. Goed dat daar in de verschillende CDA geledingen (WI en CDA Theologennetwerk) al over wordt nagedacht. Met een eigentijdse verwoording van wat ons ten diepste drijft in de politiek kan het CDA ook weer aansprekend worden voor de groep van burgers die niet meer elke zondag naar de kerk gaan maar nog wel open staan voor de christelijk geïnspireerde waarden waar het CDA voor staat. Waarden zoals het besef dat het leven betekenis krijgt door wat wij voor elkaar kunnen betekenen in het omzien naar elkaar.

Als denkmodel om tot zo’n visie te komen heb ik wel eens eerder voorgesteld dat het CDA een antwoord formuleert op de volgende vraag. Stel, dat anno nu in Nederland geen politieke partij als het CDA zou bestaan, waarom zou het CDA dan vandaag onmiddellijk moeten worden opgericht?

Het antwoord op die fundamentele vraag ('Waartoe is het CDA op aarde?') moet worden uitgewerkt in de verschillende thema’s, onderwerpen waar het CDA het verschil maakt. Zelf heb ik eerder gesproken over een CDA dat kleurrijk, duurzaam en sociaal is - als elementen die in een moderne christen-democratische partij een plek dienen te krijgen.

Er is ongetwijfeld meer. Er zijn veel ontwikkelingen waar wij vanuit de politiek de komende tijd een antwoord op moeten formuleren. Op dit moment leven we in een tijd waarin van alles in beweging is, niets is meer vanzelfsprekend, veel staat ter discussie. Nationaal zowel als internationaal. Europeanisering, globalisering, integratie en democratisering wedijveren met problemen als de klimaatcrisis, de financiële crisis en de politieke legimititeitscrisis. Het lijkt er op dat wij ons in een overgangsfase bevinden naar een nieuw tijdperk. Het wordt niet meer zoals het geweest is.

Dat stelt ook hoge eisen aan de christen-democratie.

Als CDA zullen we opnieuw antwoorden moeten formuleren op de uitdagingen van de 21ste eeuw - christen-democratische antwoorden.

3. Politieke vernieuwing en een open partijcultuur

Politieke en programmatische vernieuwing vergt ook nog iets anders: een open partijcultuur, een cultuur waar mensen naar elkaar willen luisteren, elkaar niet verketteren of zwart maken, maar vanuit een positieve grondhouding met elkaar in debat willen gaan.

Je wilt toch horen bij een club behoren waar positivisme de toon zet, waar het levendig toegaat, waar de sfeer ontvankelijk voor goede ideeën is en de wijze van omgang je aanspreekt. Gelukkig is het CDA op veel plaatsen nog zo’n club. Een club van betrokken mensen die zich vanuit een gemeenschappelijk ideaal zich voor de samenleving willen inzetten. Een politieke partij als het CDA dient een beweging te zijn van betrokken mensen. Wij zijn bij uitstek de partij van de maatschappelijke betrokkenheid. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat dit niet overal meer zo vanzelfsprekend is, we hebben ook onaangename discussies meegemaakt. In de politiek draait het ook om macht. Zonder macht geen mogelijkheden om je idealen in de praktijk te realiseren. Maar het streven naar macht en het behoud daarvan, brengt niet altijd het beste in de mens naar boven. Ook niet bij CDA’ers. We zijn daarin niet veel beter dan anderen.

Dat vraagt ook om regelmatige bezinning op de cultuur en wijze van omgaan met elkaar. In een goede CDA cultuur kiezen we voor elkaar zonder aanzien des persoons of vooroordelen ten aanzien van de politieke positie die we in de partij innemen. Alleen kwaliteit telt. Plus de motivatie.

Om de cultuur binnen een organisatie als het CDA te versterken en beter aan te laten sluiten bij deze tijd dient ook volop ruimte te zijn voor vernieuwing. Nieuwe generaties dienen de kans te krijgen om het CDA op een eigentijdse wijze vorm te geven. Er loopt zoveel jong en betrokken talent rond binnen CDA en CDJA, geef dat een kans!

Het CDA bevindt zich momenteel onweersprekelijk in een diepe crisis. Maar daarom is de situatie niet hopeloos. We hebben eerder de weg teruggevonden. In de diverse geledingen in de partij borrelt en bruist het van initiatieven, ideeën en nieuw engagement. Ik denk daarbij aan het Slangenburgberaad op LinkedIn maar ook aan gevoerde discussies binnen het CDA Friesland 2), het CDA Noord-Brabant en binnen het CDJA 3) Er staan nieuwe generaties christen-democraten te popelen om hun bijdrage te leveren. Ex-CDA kiezers en leden zijn er om te worden teruggewonnen. Laten wij de kansen grijpen. Laten we de komende tijd goed benutten om ons nu voor te bereiden op verkiezingen die er ongetwijfeld weer zullen komen. Dan zijn er nieuwe kansen. Mits - mits, om te beginnen, ons eigen CDA verhaal op orde is.

Daarom heb ik mijn hoop gezet op een partijbrede discussie over hoe dat Programma voor de Toekomst er uit moet komen te zien. Ik hoop dat het CDA-partijbestuur met de nieuw te verkiezen partijvoorzitter een open discussie mogelijk maakt. Een discussie die van onderop, vanuit de basis van de partij wordt gevoerd. Ik zie daarbij het enerverende en sprankelende partijcongres van 2 oktober als grote voorbeeld. Daar werd met passie en betrokkenheid gediscussieerd over wat ons als christendemocraten werkelijk drijft. Een discussie die opvolging nodig heeft. Waarbij zonder taboes nagedacht kan worden over het Programma voor de Toekomst. En die op geen enkele wijze geremd wordt door het feit dat we nu deel uitmaken van een kabinet met een bepaalde politieke samenstelling. Niet het huidige regeerakkoord, maar onze eigen CDA-uitgangspunten, onze christen-demcratische kijk op mens en samenleving en onze christelijke inspiratie dienen leidend te zijn in de discussie over koers en visie van het CDA.

In een samenleving waarin de tegenstellingen weer sterk toe nemen, normen vervagen en iedereen meer op zichzelf wordt teruggeworpen. In zo’n samenleving is er meer dan ooit behoefte aan een brede middenpartij die vanuit een christelijke inspiratie verbindt, tegenstellingen overbrugt en mensen oproept om naar elkaar om te zien en verantwoordelijkheid te dragen. Laat het CDA die partij weer zijn.

Er is hoop - hoop voor wie wil leren van gemaakte fouten, wie bereid is te investeren in luisteren-naar-elkaar en wie er voor open staat om met elkaar de juiste koers te vinden. En nieuwe wegen in te slaan.

Ad Koppejan

Tweede Kamerlid voor het CDA

Iedereen die zich betrokken voelt bij de Christendemocratie en ideeën heeft voor het CDA Programma voor de Toekomst, kan deze mailen naar: cda«»programmavoordetoekomst.nl

U wordt dan op de hoogte gehouden van de voortgang.

• 1) 

  Kees van der Kooi, Trouw, 26 februari 2011, "Politici schuwen het grote verhaal"
• 2) 

  CDA Fryslân, Dialoog-250, CDA: Hoe verder?, februari 2011
• 3) 

  De toekomst van de christen-democratie in Nederland, redactie Paul Schenderling, september 2010