De Toestand (11) - Hoofdinhoud
Hoe meer moslims integreren, hoe meer ze worden gewantrouwd
Wanneer een vriendin me niet nog eens op het stuk had gewezen had ik het halverwege ongelezen laten liggen. Want ik ben het om te beginnen helemaal niet eens met Wouter de Been, op Joop, die de vraag stelt: Wat te doen met de problemen van de multireligieuze samenleving? Hier
De Been stelt dat er een consensus is dat de ‘multiculturele samenleving failliet is’. En dat het goed is dat de problemen nu maar eens benoemd worden. Alleen: dat de benoemers niet met een oplossing aankomen voor wat het probleem zou zijn: “dat het toelaten van een aanzienlijke moslimgemeenschap op een mislukking is uitgelopen”.
O ja? Het belangrijke punt is dat ook De Been niet werkelijk benoemt wat de problemen dan zijn. Tenzij het ook voor hem vanzelf spreekt dat het is omdat de migranten moslims zijn dat we problemen hebben. In dat geval heeft hij zich al aardig laten beïnvloeden door Wilders c.s., de grote islamiseerder. Hij citeert nog even Rob de Wijk die zich afvraagt wat het alternatief zou moeten zijn voor ‘de multiculturele samenleving’. Alsof er iemand voor heeft gekozen om van Nederland een multiculturele samenleving te maken en alsof je er nu voor kunt kiezen om die maar weer af te schaffen.
Dit zijn mijn uitgangspunten: de multiculturele samenleving is een feit. Een feit dat je alleen ‘op zou kunnen lossen’ door massadeportatie. Nou zijn er tegenwoordig wel mensen die dat geen slecht idee zouden vinden, maar ik geloof toch niet dat het echt gaat gebeuren. Nederland heeft altijd groepen migranten geabsorbeerd, de ene keer met meer conflicten en weerstanden dan de andere. En op dit moment heeft een deel van Nederland er grote moeite mee. Wat nog niet wil zeggen dat die multiculturele samenleving ‘failliet’ is, maar wel dat we de werkelijke problemen onder ogen moeten zien. Maar dan wel de werkelijke problemen.
Verder: een groot deel van de meest recente migranten integreren als een speer. Er zijn tussen de eerste en de tweede generatie migranten bijvoorbeeld wat opleidingsniveau betreft grotere verschillen dan je gemiddeld aan zult treffen in de verschillende generaties autochtonen. We hebben een massa voorbeelden van buitengewoon geslaagde integratie in ons land. Onder wie Kamerleden, staatssecretarissen en burgemeesters.
En inderdaad, er zijn problemen met groepen jongens die in een vicieuze cirkel terechtkomen en hun draai niet vinden en overlast of criminaliteit veroorzaken. Er zijn vrouwen, met name bij de eerste generatie, die geïsoleerd raken, buiten de samenleving blijven, en een groter risico lopen op geweld dan toen ze nog een beschermend netwerk hadden. Er zijn meegenomen problemen als gedwongen huwelijken en eergerelateerd geweld. Er vindt hier en daar nog steeds genitale mutilatie van meisjes plaats. Overigens allemaal problemen die veel meer met traditie dan met geloof te maken hebben. Er zijn kleine gemeenschappen die zich, mede door de ervaren onveiligheid, terugtrekken in een orthodox geloof, die niet gevaarlijk zijn (niet radicaliseren) maar wel moeilijk bereikbaar zijn. En er zijn complexe problemen in wijken waar veel kansarmen - onder wie migranten - bovenop elkaar wonen.
Kijk, dat zijn de echte problemen, en daar is wel degelijk wat aan te doen. Meer dan dat: daar wordt al aan gewerkt al gaat het soms langzaam.
Is dat het failliet van de ‘multiculturele samenleving’? Helemaal niet. Het zijn gewoon problemen die bij migratie komen kijken, vooral als het veel migranten ineens zijn. En vooral als de ontvangende samenleving zelf al aardig in de problemen zit en zich om allerlei redenen, werkelijke en vermeende, onzeker voelt in het bestaan. Ook dat zijn problemen die absoluut benoemd moeten worden.
Waar we in Nederland vooral mee zitten, is een grote groep autochtonen die zijn gaan geloven dat al hun problemen aan de komst van de islam te danken zijn, dat ze bang moeten zijn voor hun medeburgers en buren met een ander geloof en soms met andere kleren aan. Dat is een veel taaier probleem dan de problemen die ik noemde, omdat het wantrouwen zorgvuldig gecultiveerd en aangewakkerd wordt door politici die daar belang bij hebben, en het is duidelijk, dat wantrouwen maakt de oplossing van de werkelijke problemen niet bepaald makkelijker. Integendeel.
Dat dacht ik toen ik het eerste deel van De Beens stuk op Joop las, en ik zapte het weg. Kwam dus die vriendin die zei: lees het even uit. Goed advies, want daarna werd het voor mij pas interessant.
De Been refereert aan een essay van Jonathan Sacks “Judaism and Politics in the Modern World” over de geschiedenis van de integratie van de joden in Europa. De traditionele joodse cultuur en religie kwam onder druk te staan van twee invloeden: het vooruitgangsdenken van de Verlichting, en daarmee de toegenomen druk van de westerse manier van denken, waarbij de traditionele joodse manier van leven onverenigbaar werd geacht met emancipatie en modernisering. Vele joden keerden zich van hun geloof af en omarmden de moderniteit. En nu komt het belangrijke punt:
Met deze afwijzing van de joodse wortels en omarming van het moderne Westen kwam echter geen acceptatie, maar juist meer argwaan. Dit is de tweede crisis waarmee joden werden geconfronteerd. Hoezeer ze zich ook probeerden aan te passen, hun pogingen leidden vooral tot meer wantrouwen. Kort gezegd ging dat zo: Als men bereid was om de oorspronkelijke joodse identiteit zo snel bij het grof vuil te zetten, dan bewees dat ofwel de superioriteit van de westerse cultuur, ofwel de onwaarachtigheid van de bekeerling. Verwesterde Joden werden zo inferieure na-apers of onoprechte veinzers met een dubbele agenda. Aanpassing leidde op die manier tot steeds irrationelere vooroordelen. “The more assimilated they became,” merkt Sacks op, “the more anti-Semitism grew.”
Het zou treurig zijn als in de omgang met moslims in Europa dit patroon zou worden herhaald. Een aantal voortekenen zijn niet hoopgevend. De integratie van moslims werd zo onlangs nog geplaatst in de sleutel van tamelijk obscure leerstuk van “takiyya”, de aansporing aan moslims in een niet-islamitische omgeving om te liegen over hun geloof. Dit suggereert dat moslimimmigranten die zich voordoen als geïntegreerde medeburgers eigenlijk radicale zeloten zijn die antiwesterse denkbeelden aanhangen. Het is ook zichtbaar in het wantrouwen jegens Barack Obama. Hoewel Obama een volledig aangepaste, succesvol geïntegreerde immigrant is die zich nota bene heeft bekeerd tot het christendom, geeft het feit dat zijn vader een moslim was nog steeds aanleiding tot de wildste verdenkingen en complottheorieën. Iets soortgelijks is zichtbaar in de kritiek op de integratieboodschap van hoogleraar Tariq Ramadan - die met een dubbele tong zou spreken -, of op Feisal Abdul Rauf die met zijn boodschap van verzoening eigenlijk de bouw van een overwinningsmoskee op Ground Zero zou willen verhullen.
De les die de joden volgens Sacks uit hun historische ervaring hebben getrokken is dat zij het antisemitisme niet zelf kunnen wegnemen door zich te veranderen in modelburgers. Antisemitisme kan uiteindelijk alleen door antisemieten worden weggenomen.
Precies. En daar zijn we het weer eens.
Ik was weer eens bij een bijeenkomst in een moskee, en daar waren moslims bezig om opnieuw met elkaar te praten over de noodzaak om de hand in eigen boezem te steken, met elkaar eraan te werken dat moslims niet zo’n slechte naam hadden en te bedenken wat ze nog meer konden doen om mensen met hen te laten kennismaken, en vertrouwen te winnen. En ik zei dat ik dat echt geweldig vond, en dat ze daar vooral mee door moesten gaan, maar dat ik niet de illusie had dat daarmee de islamofobie de wereld uit zou zijn. Die fobie, het gecultiveerde wantrouwen tegen moslims, wordt namelijk niet (of nauwelijks) geproduceerd door moslims. Dus is het in feite ook niet hun probleem, het is een autochtonenprobleem.
Wat de dubbele paspoortenkwestie voor mij duidelijk heeft gemaakt is dat het wantrouwen tegen moslims niet daalt maar juist stijgt naarmate ze zich succesvol integreren. Dat was de boodschap die luid en duidelijk overkwam, en waardoor veel moslims die ik ken ook even totaal verbijsterd waren: als je zelfs zulke buitengewoon geslaagde migranten als Aboutaleb en Albayrak van disloyaliteit kunt beschuldigen, dan is er voor niemand een manier om het goed te doen.
Er zijn meer mensen die op de paradoxen van het integratieproces hebben gewezen. Anne-Ruth Wertheim laat in haar analyse van het nieuwe racisme ook zien dat de oude ‘gastarbeider’ veel minder geïntegreerd was maar veel meer geaccepteerd werd dan juist nu, nu zoveel islamitische (en andere) migranten als vanzelfsprekend hun plek in de samenleving opeisen en innemen. Zie haar artikel: hier.
En lees ook mijn artikel naar aanleiding van Steven Beller, die een belangrijk stuk schreef: Is Europa goed voor de joden? Hier.
En ik heb het ook al eerder gezegd: het wordt tijd dat we het autochtonenprobleem onder ogen zien en de moslims nou eens met rust laten. Hier.