Politieke situatie Portugal - Hoofdinhoud

De regerende Socialistische Partij (PS) van premier Antonio Costa i behaalde in de verkiezingen van 2022 bijna 42 procent van de stemmen en wist daarmee een absolute meerderheid aan zetels te bemachtigen (117 van de 230) in het parlement. Andere linkse partijen en centrum rechts verloren stemmen, twee extreem rechtse partijen wonnen juist wat stemmen.

Na de val van het autoritaire bewind van Salazar (1932-1968) en Caetano (1968-1974) in de Anjer-revolutie van april 1974, werd Portugal omgevormd tot een parlementaire democratie. Het land kreeg in 1976 een nieuwe Grondwet. Nadien werden vrijwel steeds kabinetten gevormd door ofwel de PS ofwel de conservatief-liberale (centrumrechtse) PSD.

Portugal werd in 1986 lid van de Europese Unie. Het land was in de tweede helft van 2007 voorzitter van de EU i.

Portugal is een parlementaire republiek. De minister-president is regeringsleider en de president staatshoofd. De president benoemt formeel de minister-president en ministers en heeft de bevoegdheid om het parlement te ontbinden. Verder heeft hij een vetorecht bij wetgeving, maar dat kan door het parlement worden overruled. De presidentsverkiezingen vinden iedere vijf jaar plaats; een president mag maximaal twee periodes in functie blijven.

De uitvoerende macht berust bij het kabinet. Kabinet en parlement hebben samen de wetgevende macht. Het parlement bestaat uit één Kamer, de Assembleia de República (de Vergadering van de Republiek). Een kabinet kan alleen regeren als het het vertrouwen van het parlement heeft. De uit 230 leden bestaande Assembleia heeft verder volledige wetgevende bevoegdheden (vetorecht, recht van amendement, begrotingsrecht) en controletaken.

In Portugal kan een Constitutioneel Hof wetten toetsen aan de Grondwet. Het houden van bindende referenda is mogelijk op voorstel van de regering of het parlement. Ook kiezers kunnen een referendum aanvragen. In 2007 werd abortus na een referendum gelegaliseerd.

Kiesstelsel

De president wordt rechtstreeks gekozen, waarbij de kandidaat die de absolute meerderheid behaalt, de winnaar is. Zo nodig wordt een tweede ronde gehouden tussen de twee kandidaten met het meeste aantal stemmen in de eerste ronde.

De Assembleia wordt om de vier jaar gekozen via een stelsel van evenredige vertegenwoordiging in combinatie met districten. Er zijn 22 kiesdistricten; 18 op het vaste land, 1 op Madeira en 1 op de Azoren, 1 voor de Portugezen in andere EU-landen en 1 voor Portugezen elders in de wereld. Het aantal afgevaardigden per district hangt af van het aantal inwoners (Lissabon heeft bijvoorbeeld 48 afgevaardigden en Portalegre slechts twee).

Partijen

De belangrijkste politieke partijen zijn de sociaaldemocratische Partido Socialista (PS) en de centrumrechtse, conservatief-liberale Partido Social Democrata (PSD), die overigens is aangesloten bij de christendemocratische Europese Volkspartij i.

Ter rechterzijde bevindt zich ook de kleinere CDS-PP (Centro Democrático e Social - Partido Popular), een centrumrechtse, christendemocratische partij. Het is echter grondwettelijk verboden om religieuze aanduidingen (zoals christendemocraten) in partijnamen te gebruiken.

Aan de linkerzijde van het politieke spectrum staat het Linkse Blok (Bloco de Esquerda), een links-socialistische partij die is te vergelijken met de Nederlandse SP i. Eveneens links is CDU (Coligaçao Democrática Unitária), een samenwerking van de Portugese Communistische Partij (PCP) en Partido Ecologista Os Verdes (de Groenen). Er is ook een kleine milieupartij, PAN (Pessoas-Animais-Natureza (Volk-Dieren-Natuur).