Verkiezingen in Limburg. Een impressie - Hoofdinhoud

In 2002 heb ik na de verkiezingen in De Gelderlander de vraag gesteld waarom mensen gestemd hadden, zoals ze gestemd hadden. In antwoord kreeg ik meer dan driehonderd mails. Uiteraard liepen de reacties sterk uiteen, maar waren er wel een paar overeenkomsten. In de eerste plaats de vaststelling dat de gevestigde politiek niet meer van de mensen was. Dus een tik moest krijgen om weer te luisteren naar wat mensen echt bezig hield. Dat was een bemoedigend antwoord, want hield de belofte in dat als men wel zou luisteren, het vertrouwen weer zou kunnen terugkeren. Hetgeen in 2003 ook geschiedde voor de PvdA. De tweede constatering was dat het land in een rokende puinhoop was veranderd door paars. Niets deugde meer, we stonden aan de rand van de afgrond en dat was allemaal de schuld van paars. Dat was een minder bemoedigend antwoord, want dat een regering wordt weggestemd is ‘all in the game’, maar dat het land wordt omschreven als Dresden na het bombardement, schept wel een bijzondere uitdaging. Want bevestig je de mensen in die perceptie, doe je de waarheid, maar bovenal het land en zijn mensen, groot onrecht aan. Maar bestrijd je de perceptie, bevestig je mensen in hun eerste vaststelling, namelijk dat de politiek niet meer luistert en de problemen ontkent. Dus koos de politiek massaal voor de eerste variant en zei collectief dat we iets moesten doen aan de rokende puinhopen van paars. Wij zijn nu acht jaar verder. De ontevredenheid met de politiek is vandaag net zo groot als toen. Een rondgang door Zuid-Limburg levert mij deels dezelfde resultaten op als de mails uit 2002. Overigens inclusief de vaststelling dat mensen vaak hun stemgedrag achteraf voor zichzelf en voor de vragensteller gaan verklaren en rationaliseren. Dat maakt het trekken van al te ferme conclusies over de gesprekken niet mogelijk. In alle menselijk gedrag zit een mix van ratio en emotie. Anders zouden we wel allemaal in dezelfde auto rijden. Een aangenaam verschil met toen is dat de woede tegen PvdA politici nu veel beperkter is. Dat maakt het voeren van gesprekken met PVV kiezers bijna altijd tot een aangename bezigheid. Een enkele keer kijken mensen je aan of je de baarlijke duivel bent, soms wordt er flink gescholden en slechts 1 keer ben ik bedreigd, maar de overgrote meerderheid wil best rustig vertellen waarom zij hun vertrouwen aan de PVV hebben geschonken. In 2002 was er niet alleen veel meer boosheid, maar ook veel meer neiging om zich te verontschuldigen voor de LPF stem of het eigen ongemak daarmee te verhullen in grote boosheid. In ieder geval was het toen voor mij veel moeilijker praten met mensen. Ook omdat ik na een aantal ferme scheldpartijen, waar soms mijn kinderen getuige van waren, de gesprekken zelf ontliep. In Limburg spreekt de hoefijzerbenadering van de PVV mensen duidelijk aan. Dus de combinatie van zeer conservatief rechts op sociaal-cultureel terrein met zeer conservatief links op sociaaleconomisch terrein. Dat was uit Heerlen al bekend door het succes van de SP, die sinds de jaren ‘80 in veel mildere vorm een dergelijke behoudende combinatie aan de kiezer voorlegde. Maar omdat de SP nooit de xenofobe kant op zal gaan, werd zij in die combinatie nu duidelijk overtroefd door de PVV. In Heerlen zijn zonder twijfel veel SP kiezers direct naar de PVV overgestapt. Dat hoefijzer vinden ook veel oudere, voormalige CDA kiezers aantrekkelijk. Zij zijn afhankelijk van zorg en sociale zekerheid en zij hunkeren naar een weer herkenbare en veilige omgeving. Hun gevoelens van onveiligheid zijn trouwens veel meer een resultaat van vervreemding dan van daadwerkelijke onveiligheid. De islamofobie van Wilders laat de mensen doorgaans koud. Hem wordt de obsessie met de islam vergeven als een pekelzonde. Wat men ervan onthoudt is niet zozeer de angst voor islamisering, maar de wens de vervreemding tegen te gaan, het eigene te hervinden of te behouden. Daar is een sterke behoefte aan. Limburg moet Limburg blijven of, sterker nog: Limburg moet weer Limburg worden. Natuurlijk heeft de individualisering in Limburg net zo postgevat als elders in het land. Maar de achtergrond waartegen, is een andere dan boven de grote riolen. In de eerste plaats omdat men eeuwen lang gewend is de echte macht buiten de eigen omgeving te plaatsen. De politieke macht lag in ‘Holland’, de geestelijke macht bij de Kerk, de economische macht bij de mijn of de fabriek. Zij hadden de macht, maar ze deden er iets voor terug, al was het altijd net te weinig om tevreden te zijn en net te veel om in opstand te komen. Wat zij er voor terugdeden, was vooral veel zaken uit handen nemen. Ieder op zijn terrein en vaak in combinatie, in onderling overleg of zelfs in kongsi. Alles, echt alles werd voor mensen geregeld, zolang zij zich maar voegden in de geldende verhoudingen. Gemopperd werd er thuis of in de kroeg, maar op straat, in de kerk en op de mijn werd er gehoorzaamd en gebogen. Met dit laatste is nu definitief afgerekend. Soms bewust als ik naar oude streekgenoten luister, meestal onbewust: “wij laten ons door jou niet vertellen op wie wij moeten stemmen.” Dat wordt tegen mij gezegd, omdat ik vragen stel, maar de boodschap is gericht aan alle partijen waar men vroeger uit gewoonte of uit (vermeende) afhankelijkheid op stemde, het CDA voorop, maar ook de PvdA en inmiddels de SP. Met de massale stem op de PVV geven Limburgers naar mijn waarneming dus uiting aan hun definitieve ontvoogding. En tegelijkertijd zit er ook een vaak onuitgesproken verlangen in dat zaken toch voor hen worden geregeld, dat iemand toch aangeeft dat hij dat wel eens even voor elkaar zal boksen. Dat de macht zo lang elders heeft gelegen en niet gezien werd als iets dat uit de mensen zelf voortkwam, maakt het ook makkelijk alle schuld af te schuiven, de eigen verantwoordelijkheid zeer sterk te relativeren en dus zichzelf nodeloos in een afhankelijkheidspositie te manoeuvreren. “Den Haag doet alles voor die Hollanders en niks voor ons” rolt even makkelijk over de lippen als: “de gemeente doet alles voor de buurman en niets voor mij”. In feite is dit ook een hoefijzer: de verworvenheden van de individualisering dienen behouden te blijven, maar collectiviteit moet versterkt worden. Als ik mij in dit verband een opmerking over de positie van het CDA mag veroorloven: op beide kanten van het hoefijzer hebben zij zich van de Limburgers vervreemd. Enerzijds botst de calvinistische agenda voor de persoonlijke levenssfeer met de als bevrijdend ervaren individualisering, anderzijds wordt de mantra van ‘eigen verantwoordelijkheid’ van Balkenende uitgelegd als: “zoeken jullie het zelf maar uit”. Misschien zijn Limburgers wel meer dan anderen aan het zoeken naar een comfortabele balans tussen ‘ik’ en ‘wij’. Maar net als andere Nederlanders claimen wij op hoge toon onze rechten en wijzen wij de buurman op hoge toon op zijn plichten. Als we hier mee doorgaan, raken we als samenleving volkomen verlamd. Een ander kenmerk van de individualisering is dat mensen van zichzelf vinden dat zij glashelder geweest zijn in hun politieke keuze en dus niet begrijpen dat de politiek niet even helder met die duidelijke keuze omgaat. Het feit dat nu al acht jaar het collectieve gedrag van de kiezers aan de basis ligt van de onhelderheid en het schipperen in Den Haag, dringt niet of nauwelijks door bij de man of vrouw die van zichzelf vindt toch een helder signaal te hebben gegeven. Die onhelderheid is in hun perceptie de schuld van de politici-plucheplakkers. Dus stemmen ze de volgende keer op politici die nog radicalere uitspraken doen, want dat zijn mensen die niet gaan schipperen. Dat versterkt telkens weer de flanken en schept telkens nieuwe flanken, met een verdergaande versnippering van het politieke landschap tot gevolg. En nog meer schipperen om het land te kunnen regeren, dus nog meer teleurstelling bij de kiezer die dit fenomeen niet ziet of verkiest niet te zien. Probeer dit met mensen te bespreken en ze zeggen: “jongen, daar wordt jij voor ingehuurd, dat is niet mijn probleem.” De vaak gemaakte analyse dat men hier meer op de PVV heeft gestemd, omdat Wilders een Limburger is, kan ik niet bevestigen op basis van de gesprekken. Mensen hebben hem op de nationale tv bij de debatten goed gevolgd en vonden dat hij het duidelijkste verhaal had, zowel wat betreft de nationale eigenheid, als wat betreft veiligheid en sociale zekerheid. Mensen zien in hem een goede behartiger van de belangen waar zij aan hechten en zij zien iemand die het Haagse zootje een schop onder het achterste zal geven. Dat is een winnende combinatie in Limburg. Dat hij ‘een van ons’ is, wordt bijna nooit opgemerkt. Overigens was de PVV campagne ook volstrekt niet specifiek op Limburg gericht. In de Heerlense en Kerkraadse wijken die ik bezocht, had zich vlak voor de verkiezingen een boeiend fenomeen voorgedaan. Mensen waren sinds lange tijd weer met elkaar in gesprek gekomen over hun stemgedrag. Er was zoveel verwarring, zoveel onduidelijkheid over de plannen, over wie gelijk had en niet, over wie het goed deed en wie niet, dat men elkaar daarover aansprak. En er ontstond kennelijk een momentum om maar eens lekker een tik uit te delen, om het die babbelaars maar eens te laten voelen. Met name bij twintigers en dertigers is de behoefte om eens een klap uit te delen “en dan maar zien wat er gebeurt daar in Den Haag” erg groot. De concrete voorstellen van Wilders spelen daarbij een veel minder grote rol dan zijn positie als leider van de anti-elite. Ik merkte dat ook aan PvdA kiezers, die zich meer dan anders moesten verdedigen voor hun keuze. Deels omdat men niets zag in de PvdA, maar verrassend vaak omdat men eigenlijk vond dat men samen PVV moest stemmen, als een collectief signaal van de gemeenschap aan Den Haag. Dit boeit mij zeer. Want in de buurten uit mijn kinderjaren, waar toen iedereen elkaar kende, met alle positieve en negatieve gevolgen van dien, leven mensen nu vaak een anoniem en eenzaam bestaan. Als de politieke keuze mensen weer meer met elkaar in gesprek krijgt en mensen aanzet zich samen ergens voor in te zetten, is dat per definitie een goed begin, ongeacht waar de stem dan neerslaat.

Origineel bericht alleen toegankelijk voor leden facebook