5 jaar na de moord op Pim Fortuyn - Hoofdinhoud

Het is 6 mei. Vijf jaar geleden werd Pim Fortuyn vermoord. In 2002 was ik zelf kandidaat voor de Kamer en 's ochtends op campagne in Breda. In het ene zaaltje sprak D66-er Thom de Graaf, in het andere Pim Fortuyn. Toen ik het gebouw uitliep keek ik nog even om het hoekje van dat zaaltje en zag Fortuyn spreken. Die middag ging ik naar Tilburg en had een tv-opname met Katja Schuurman en Bridget Maasland voor Lijst 0. Daarna snel met de trein naar Hengelo voor een tv-opname bij RTV-Oost. En midden in het live debat op tv, werd de uitzending onderbroken. Plotseling liep er een mevrouw in beeld en vertelde dat Fortuyn was neergeschoten. Het was nog niet duidelijk of hij dood was. De gespreksleider zei dat we dus maar even door moesten gaan met debatteren, maar dat lukte slecht. Een paar minuten later liep de mevrouw weer in beeld en meldde dat Fortuyn dood was.

De terugweg vanuit Hengelo

De gespreksleider vroeg de mensen die in debat waren om een reactie. Het was absurd. Opeens kwam er ook een columnist van RTV-Oost in beeld die iedereen begon uit te schelden. Na de uitzending zat iedereen verslagen bij elkaar. Ik wilde zo snel mogelijk terug naar Amsterdam. Aangekomen in Amsterdam liep ik over de Dam. Daar hadden enkele tientallen mensen zich verzameld. Jongens van het Amsterdams Studentencorps stonden te praten met een aantal taxichauffeurs. Een aantal linkse punkers met hanekammen hadden hielden een spandoek op: "Geweld is nooit de oplossing!"

Samen met mijn geliefde, een paar goeie vrienden en een vriendin die werkte bij het radio 1 journaal streken we neer bij cafe Van Dalen achter de Dam. Voortdurend belden we met mensen, hoorden we hoe er rellen waren uitgebroken op het Binnenhof in Den Haag en dat uiteindelijk de mogelijke dader was gepakt.

's Avonds laat zag ik de beelden van de dode Fortuyn op tv. Nederland was op slag veranderd en de campagne voor de 2de Kamerverkiezingen werd opgeschort.

Herinneringen

Fortuyn had ik een aantal maal ontmoet. De eerste keer dat ik hem sprak was in 1999, toen ik nog bij de Jonge Democraten zat. Er waren toen verkiezingen voor het Europees Parlement en er was een debat georganiseerd over de toekomst van Europa, onder meer met Fortuyn. Een aantal forumleden had echter afgezegd en het debat moest gecanceld worden. Ik belde Fortuyn op en legde hem de situatie uit. Hij was zeer geagiteerd en gooide de hoorn erop. Ik belde hem terug, maar hij was boos dat het niet doorging en was opnieuw zeer kortaf.

De keer daarop ging beter. Samen met een aantal jongerenorganisaties had ik in september 2000 een aanklacht geschreven tegen de doorgeslagen gedoogcultuur. We boden het de dag voor Prinsjesdag aan Jeltje van Nieuwenhoven, de Kamervoorzitter, aan en kregen veel aandacht. Alle kranten schreven erover, en ik haalde het NOS-journaal. Veel columnisten waren echter negatief. Vooral Marcel van Dam was boos: hij noemde ons 'rechts'. Dat was een beetje gek, want ook de jongeren van Groenlinks en de PvdA deden mee. En wat was er rechts aan een oproep om een einde te maken aan de rotzooi op straat? Pim Fortuyn, toen nog columnist bij Elsevier, deelde onze analyse wel. We nodigden hem uit voor een debat over onze aanklacht en tidens dat debat sprak ik hem. Hij zei tegen me: "Jij bent zo iemand die wel de politiek in wil, zeker?" Ik antwoorde bevestigend, en vroeg hem: "U toch ook?" Hij zei: "Ja, maar niet als Kamerlid. Als minister-president!"

De aanloop en de gemeenteraadsverkiezingen

Midden 2001 stelde hij zich verkiesbaar voor de Tweede Kamer. Binnen mijn eigen partij was er veel discussie over hem. Was het een gevaar? Of had hij een punt? In veel dingen was ik het met hem eens. De politieke cultuur, het polderen, de bureaucratie in de gezondheidszorg en het onderwijs - al die dingen waren mij als D66-er net zo zeer een doorn in het oog. Zijn toon over immigratie, integratie en de islam vond ik ook wel intrigerend. Het was duidelijk dat hij provoceerde en het debat open wilde trekken. Ik vond het vooral zo opvallend dat hij altijd in tweede instantie veel redelijker was dan je eerst vermoedde. Het leek wel alsof hij er lol in had om zijn eigen kiezers daarbij op de proef te stellen. Zo was hij voor een generaal pardon en sprak hij warme woorden over de immigranten die hier al waren: "Dat zijn onze mensen, daar moeten we goed voor zorgen, die horen hier." Dat is nogal een contrast met de huidige toon van Wilders.

De Uitslagenavond

Tijdens de campagne voor de gemeenteraadverkiezingen had ik hem een aantal keer zien optreden bij debatten en ik was ook aanwezig bij het memorabele debat op de uitslagenavond van de gemeenteraadsverkiezingen. Dat vond plaats in Amersfoort, en ik bevond me in het perskamertje naast de studio. Fortuyn had net de verkiezingen gewonnen en was in opperbeste stemming. Dat stak nogal af tegen de chagerijnige houding die de meeste andere partijleiders innamen. Met name Ad Melkert (pvdA) verhulde zijn weerzin naar Fortuyn niet. Fortuyn schmierde zich door het debat, en deed dat vaak zo grappig dat iedereen in het perszaaltje in de lach schoot. Een opname-assistent kwam op een gegeven moment om het hoekje om ons te vermanen zachtjes te zijn.

De beelden van het debat na de gemeenteraadsverkiezingen zijn berucht geworden. Maar mij staan vooral de beelden van ná het debat bij. Toen de opnames afgelopen waren kwam Fortuyn vol enthousiasme de studio uit. Melkert vluchtte meteen, als een natte teckel, naar de make-up om afgeschminkt te worden. Hans Dijkstal (VVD) was daarna vooral bezig iemand te bewegen een auto voor hem te regelen: "Ik wil NU weg!". De Graaf (D66) en Rosenmuller (GL) stonden in een hoekje elkaar moed in te praten.

Intussen stond Fortuyn temidden van journalisten, met een toastje en een glas champagne in de hand, grapjes te maken. En Jan-Peter Balkenende? Die kreeg van zijn spin-docter Jack de Vries ook een glas champagne en werd door hem met zachte hand in de richting van Fortuyn gedreven. Geholpen door het kontje van Jack de Vries stond Balkenende opeens tegenover Fortuyn. Ze klikten de glazen tegen elkaar. Proost! Van dit moment maakte De Telegraaf een foto en die stond daarna op de voorpagina. Het pact tussen Fortuyn en het CDA was geboren.

Vijf jaar na dato

De weken, maanden en jaren daarna waren soms bizar. De campagne was on-nederlands, de moord was verschrikkelijk, het gedoe met de LPF in de regering was raar. Wat ik vooral zonde vind is dat het debat over integratie zo ontspoord is. Het is nu in handen van types die alleen maar willen bashen. Als de integratie ons ernst is dan moeten we toch geen nodeloze energie meer verspillen aan schelle, symbolische debatjes over de 'dubbele nationaliteit'? Die energie had zoveel beter kunnen worden besteed aan het gericht bestrijden van extremisme, het aanpakken en heropvoeden van probleemjongeren, het opknappen van wijken en het zorgen voor beter onderwijs!

Laten we hopen dat de komende vijf jaar beter worden besteed.

Lees mijn nieuwe column op Geenstijl over Fortuyn hier.