Klassenjustitie keert terug door wegvagen rechtshulp - Hoofdinhoud

Met haar plannen voor de gefinancierde rechtsbijstand maakt de regering fatsoenlijke juridische bijstand voor een grote groep mensen onbereikbaar. Sterker, zij brengt de klassenjustitie terug in ons land.

Mr. Jan de Wit is Tweede Kamerlid voor de SP

“Sluit een rechtsbijstandverzekering af want de gesubsidieerde rechtsbijstand wordt gekort.” Zo luidt de kop van een advertentie die al op maandag 27 oktober op het internet verscheen. De inkt van de kabinetsplannen voor de gefinancierde rechtsbijstand is nog niet droog of de commerciële verzekeraars ruiken hun kans al. Staatssecretaris van Justitie Albayrak legt met haar plannen nu echt de bijl aan de wortel van onze rechtsstaat.

De toegang tot de rechter zoals die is gewaarborgd in artikel 18 van de Grondwet is verworden tot slechts een “stok achter de deur”, als we Albayrak moeten geloven. Burgers worden zelf verantwoordelijk voor het oplossen van hun problemen en conflicten. Alleen de allerarmsten kunnen, als het aan Albayrak ligt, nog rekenen op gefinancierde rechtsbijstand. Daarom wordt voor de rechtsbijstand de maximale inkomensgrens voor alleenstaanden verlaagd van 22.900 euro naar 16.200 euro. Voor gezinnen gaat de maximale inkomensgrens van 32.400 euro naar 22.500 euro. Mensen die iets meer verdienen en zich willen indekken tegen de kosten van juridische procedures zijn gedwongen een rechtsbijstandsverzekering af te sluiten.

Met die verzekering wordt de illusie van rechtszekerheid gecreëerd, maar de door de verzekeraars gehanteerde “kleine lettertjes” in de voorwaarden kunnen aan die illusie van gegarandeerde rechtsbijstand snel een eind maken. Veel rechtsgebieden zijn uitgesloten van dekking, en wie te vaak gebruik maakt van de verzekering kan rekenen op een eenzijdige opzegging van de kant van de verzekeraar. Verder is het de verzekeraar die beslist of een zaak kansloos is en rechtsbijstand om die reden weigert. Hiermee gaat een juridisch medewerker van een commerciële verzekeraar op de stoel van de rechter zitten.

Daarnaast hebben verzekeraars een winstoogmerk, en dat speelt onvermijdelijk mee bij de afwegingen in een zaak. Alle argumenten die door het kabinet worden aangevoerd tegen het stelsel van “no cure no pay”, gelden ook voor de rechtsbijstandverzekeringen. Het is absoluut ongewenst dat een rechtshulpverlener een eigen commercieel belang heeft bij een zaak waardoor het belang van de burger ondergeschikt kan worden gemaakt aan de winstmarges van de verzekeraar. Als dit geldt voor de advocatuur waarom zou dit dan niet gelden voor rechtshulp door verzekeraars?

Tientallen jaren heeft de overheid er voor gezorgd dat iedereen op basis van gelijkheid recht kon halen en krijgen. Ook de mensen met een kleine portemonnee kwamen in aanmerking voor een gratis - of goedkope - advocaat. Opeenvolgende bezuinigingen hebben er sinds de jaren tachtig echter toe geleid dat het percentage burgers dat gebruik kon maken van gefinancierde rechtsbijstand daalde van 80 tot 43 procent. Met hogere drempels, hogere kosten en hogere risico’s werd door jarenlange opeenvolgende bezuinigingen de toegang tot het recht beperkt.

Als gevolg van deze steeds verder gaande bezuinigingen had in 2007 nog maar 40 procent van de Nederlandse burgers recht op gefinancierde rechtsbijstand. Met de nieuwe plannen van het kabinet wordt dat percentage nog eens aanzienlijk verlaagd. Uit de gepresenteerde plannen blijkt dat straks nog maar 25 procent van de burgers kan rekenen op een gefinancierde advocaat. Het kabinet wil dat de markt het overneemt. Hoe dat gaat uitpakken laat zich raden. Deze forse bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand gaan leiden tot aantasting van de toegang tot de rechter. Degene die zich een gespecialiseerde advocaat kan veroorloven is onvermijdbaar in het voordeel ten opzichte van degene die is aangewezen op de hulp van zijn rechtsbijstandverzekeraar. Uit kostenoverweging zal deze immers alleen als het niet anders kan een advocaat inschakelen.

Het in stand houden van een fatsoenlijk stelsel van gefinancierde rechtsbijstand is een publieke taak. De overheid moet niet bezuinigen maar juist investeren in een kwalitatief goed stelsel van gefinancierde rechtsbijstand. Verhoging van kwaliteit in het begin van de procedure zal uiteindelijk leiden tot besparingen, zoals bij de rechterlijke macht.

Met de voorgestelde maatregelen zorgt Albayrak ervoor dat het recht van de financieel sterkste nog meer dan nu al het geval is gaat gelden omdat kwaliteit wel degelijk te koop is. Daarmee wordt getornd aan het principe dat iedereen voor de wet gelijk is en gelijke toegang tot rechtsbijstand moet hebben. De aangekondigde maatregelen kunnen maar tot één gevolg leiden: de klassenjustitie komt terug.

Dit artikel verscheen op 22 november 2008 in BN/De Stem