Wiedervereinigung - Hoofdinhoud

Ruim een week na het bezoek aan Berlijn denkt Frans Timmermans terug aan de viering van 35 jaar Bondsrepubliek in 1984 en het debat over de Wiedervereinigung. 'Het was allemaal onzin, volstrekt utopisch, onwenselijk en ondenkbaar. Vijf jaar voor de Wende.'

Het bezoek aan Berlijn waarover ik in de voorgaande blogs schreef, stond in het teken van de twintigste verjaardag van de Val van de Muur. Dit jaar valt er in Duitsland nog meer te vieren. De Bondsrepubliek bestaat zestig jaar. Ik herinner mij nog de viering van 35 jaar Bondsrepubliek. Ik studeerde in Frankrijk en de universiteit had een groot colloquium georganiseerd om bij de verjaardag van het buurland stil te staan. Een aantal vooraanstaande sprekers was uitgenodigd, waaronder grote Europeanen als Altiero Spinelli, professor Reuter en twee rechters van het Hof in Luxemburg. Op een bepaald moment mocht het publiek vragen stellen aan het panel. Een Franse kolonel nam het woord en vroeg de mening van het panel over de mogelijkheid van een Duitse hereniging en wat dat zou betekenen voor de veiligheid in Europa. Onze kolonel was duidelijk als de dood voor een ongedeeld Duitsland. Of, positiever geformuleerd, hij hield zoveel van Duitsland dat hij blij was dat er twee van waren.

Het panel reageerde alsof de kolonel ze zag vliegen, dan wel een oneerbaar voorstel had gedaan. Altiero Spinelli, Italiaanse verzetsheld, communist en groot voorstander van een verenigd Europa vond de deling van Duitsland de natuurlijke en permanente uitkomst van de Tweede Wereldoorlog. Een standpunt dat ook jaren later nog breed gedragen werd in de Bondsrepubliek zelf, door vooraanstaande mensen als Günter Grass, Willy Brandt en Joschka Fischer. Allemaal onder het motto ‘houd ons gedeeld, anders begaan we weer een ongeluk’.

Met name de Duitsers in de zaal reageerden furieus op de vraag van de kolonel. Het was allemaal onzin, volstrekt utopisch, onwenselijk en ondenkbaar. Vijf jaar voor de Wende. En een jaar voordat we via Gorbatsjov in de gaten krijgen dat er iets staat te veranderen in de Sovjetunie. Willy Brandt maakte misschien wel de mooiste volte-face in de geschiedenis van de Bondsrepubliek, door eerst zijn zorg uit te spreken over alle speculaties over Wiedervereinigung en er de gevaarlijke kanten van te benadrukken, om vervolgens korte tijd later, toen de ineenstorting van de DDR manifest werd de historische zin uit te spreken: “Jetzt wächst zusammen was zusammen gehört”. Het ultieme en complete succes van de buitenlandse politiek van de Bondsrepubliek, waarvan hij de architect was in de voetsporen van Adenauer, overviel hem kennelijk compleet. Het in mijn ogen beste boek over de Duitse Ost- en Europapolitik is trouwens geschreven door een Brit: Timothy Garton Ash.

Ook Nederland zat goed fout in die jaren. Zorgen over de Wiedervereinigung bestonden in het hele Westen, met name in Londen en Parijs. Maar men was daar wel verstandig genoeg om zich te onthouden van uitspraken in het openbaar. Zo niet in Den Haag. Minister-President Lubbers beging de historische fout zich kritisch uit te laten over de heling van de ‘Innerdeutsche’ wond. Hij zal wel gedacht hebben - typisch Hollands? - laat ik nou gewoon hardop zeggen wat Margaret Thatcher en François Mitterrand denken. Het heeft hem de eeuwige vijandschap van zijn partijvriend Helmut Kohl opgeleverd. Jacques Chirac had hier een mooie uitdrukking voor, die hij zelf wel heel ongelukkig heeft gebruikt, maar dit terzijde: “Il a perdu une bonne occasion de se taire”, hij heeft een mooie kans laten lopen om z’n mond te houden.

Inmiddels is het einde van de Europese en Duitse deling een gigantisch succes. Zeker, niet alles is perfect gelopen en er is ook bepaald geen einde gekomen aan de geschiedenis, zoals indertijd wel de door Fukuyama verwoordde communis opinio was. Er is Ostalgie en ook veel Westalgie, zeker in Nederland, waar hele volksstammen vallen voor de valse nostalgie die door opeenvolgende populisten handig wordt verwoord. Maar dit neemt allemaal niet weg dat waar we in 1984 nog serieus rekening hielden met een nucleair conflict met de Sovjetunie en er daar ook serieuze plannen bestonden voor de invasie van het Westen, we tien jaar later aan het onderhandelen waren over de toetreding van de voormalige vijand in Centraal-Europa tot de Europese Gemeenschappen.

Veel hebben we te danken aan Helmut Kohl en zijn standvastigheid. Zijn pragmatisme, gecombineerd met een aantal onwankelbare overtuigingen waar hij ondanks grote druk nooit van is afgeweken. Het Westerse spookbeeld van een neutraal en stuurloos Duitsland in het hart van Europa heeft hij terzijde geschoven door het ongedeelde Duitsland volledig en volwaardig Navo- en EU lid te maken. Zeker, er zijn fouten gemaakt, ook door hem, met name op economisch vlak. Maar die fouten verbleken in het licht van het historische en onbetaalbare succes van de Wiedervereinigung.