No greed in Tilburg - Hoofdinhoud
Frans Timmermans was op de universiteit van Tilburg. 'Het was leuk de actualiteit te koppelen aan wat meer fundamentele zaken, zoals de oorsprong van de crisis. Deze kan in mijn ogen niet los worden gezien van drie van de belangrijkste economische uitgangspunten van het Thatcher-Reagan tijdperk', schrijft hij op zijn weblog.
Gisteren mocht ik in Tilburg in debat met een volle zaal economiestudenten van de plaatselijke universiteit. Een enthousiast en betrokken gehoor, natuurlijk vooral geïnteresseerd in de Europese dimensie van de financiële crisis. Het was leuk de actualiteit te koppelen aan wat meer fundamentele zaken, zoals de oorsprong van de crisis. Deze kan in mijn ogen niet los worden gezien van drie van de belangrijkste economische uitgangspunten van het Thatcher-Reagan tijdperk: het stimuleren van eigenwoningbezit; (financiële) deregulering en een ongeremd geloof in de vrije markt. Deze drie uitgangspunten hebben Europa en de VS in de afgelopen dertig jaar ook zeer grote voordelen gebracht. Onze welvaart en onze individuele vrijheden zijn mede hierdoor meer toegenomen dan ooit tevoren in de menselijke geschiedenis. Maar de neo-liberalen hebben deze gedachten tot in het absurde doorgedrukt. De combinatie van steeds makkelijkere hypotheekverstrekking, steeds minder (overheids)toezicht en steeds fanatieker - bijna fundamentalistisch - geloof in de ongebreidelde vrije markt hebben een dodelijke cocktail opgeleverd. Ook goede ideeën kunnen te ver worden doorgevoerd en dan fatale consequenties hebben. Maar zelden zo erg als nu.
Kunstmatig goedkope leningen geven, in combinatie met een handel in leningen die veel weg heeft van de zeventiende eeuwse tulpenhandel, tegen de achtergrond van overheden die zichzelf steeds verder wegrelativeerden, leidden tot het ontstaan van financiële producten waarvan uiteindelijk de handelaren noch de oorsprong, noch de waarde konden duiden. Ergens in dat proces werd de handel belangrijker dan het product waarin gehandeld werd, zodat ieder zicht op de echte waarde van het product verloren ging. Het vertrouwen in ons hele financiële en daarmee economische systeem staat ter discussie. Nog een overeenkomst met de zeventiende eeuwse fatale tulpenhandel is dat deze net als de handel in derivaten nu, vooral werd gedreven door een ongebreidelde hebzucht. Net als toen hebben wij als samenleving de morele teugel die onze hebzucht moest intomen laten vieren. Veel economische actoren leefden naar het motto van Gordon Gekko, de doortrapte corporate raider uit de film Wall Street van Oliver Stone.
(Stone bedacht Gordon Gekko voor Wall Street en stelde zelf vast dat er nu een heleboel gekko's rondlopen. Karakteristiek voor Gekko waren zijn bretels, die nog steeds kenmerkend schijnen te zijn voor de gekko's op het echte Wall Street. De naam Gordon Gekko was ook niet toevallig gekozen door Stone. Een kleine salamander waarvan als je hem wil pakken je in het beste geval de de staart in je handen hebt. Geen grip op te krijgen.)
Gordon Gekko zegt in de film: “The point is, ladies and gentlemen, that ‘greed’ - for lack of a better word - is good. Greed is right. Greed works. Greed clarifies, cuts through and captures the essence of the evolutionary spirit.” Het is een op z’n minst amorele, zo niet immorele uitspraak, die ons aan het denken moet zetten over de noodzaak wat meer moraliteit in ons economisch handelen onder te brengen. Niet de dienstbaarheid aan de klant en samenleving, maar het vermogen om snel geld te verdienen, is centraal komen te staan. Beloningsstructuren werden gericht op korte termijnwinst en stimuleerden zo hit and run gedrag, waarbij bestuurders met een grote zak met geld een goed heenkomen konden zoeken, hun bedrijf en werknemers niet zelden op termijn met de brokstukken achterlatend. Nu de lange termijn schade zo helder aan het licht is gekomen, is het tijd de nodige maatregelen te nemen om het systeem weer van een aantal ethische ankers te voorzien. Hierbij mag veel worden gevraagd van het zelfreinigend vermogen van de banken en andere financiële instellingen. De overheid deelt hier de verantwoordelijkheid met de markt en ook individuele burgers. De nationale overheid deelt weer de verantwoordelijkheid met de Europese overheid en met mondiale financiële instellingen. Om dat goed te regelen, hebben we nog een hele weg te gaan. De Europese Raad heeft er vorige een goede aanzet voor gegeven, dus dat stemt optimistisch. Maar waar ik echt optimistisch van word, zijn die ruim tweehonderd jonge Tilburgse economen, die gisteren duidelijk stonden te trappelen hun talent en creativiteit in te zetten voor een betere (financiële) wereld. Dat geeft de burger moed.