Halsema (GroenLinks): Bevrijdingsdag toespraak over NAVO - Hoofdinhoud

Vandaag was Femke Halsema i te gast op het bevrijdingsdagsymposium in Wageningen. Zij sprak over het thema '60 jaar Navo' en ging in debat over dit thema met de voormalig VVD-leider en oud-Eurocommissaris i de heer Bolkestein. 'Laat de NAVO i bovenal nucleaire ontwapening behartigen. ... Ten aanzien van de dreiging die uitgaat van Iran, Pakistan of Noord-Korea past geen naïviteit. Maar van de Koude Oorlog moeten wij ook weten dat een wapenwedloop het antwoord niet is,' aldus Femke Halsema.

Femke Halsema

De toekomst van de NAVO

Dames en heren,

Rechtse leiders laten zich er vaak op voorstaan dat hun militaire realpolitik een einde aan de Koude Oorlog heeft gemaakt. Zo ook de zeer geachte heer Bolkestein die de NAVO zojuist de enige vredesbeweging noemde die de naam waardig is.

Let wel, wij spreken dan over de zogenaamde ABC-strategie: afschrikking, bewapening en confrontatie. Vrede bereikt door militaire superioriteit.

Nu geldt voor veel politieke pretenties dat zij voos zijn, om dat prachtige woord van de heer Bolkestein nog maar eens te gebruiken. Helaas geldt dat evenzeer voor de zijne.

Vandaag vieren wij onze vrijheid. Vrijheid en veiligheid zijn kwetsbare waarden. We hebben gisteren herdacht dat onze vrijheid werd ontnomen en uiteindelijk, tegen een hoge prijs, herkregen.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog was een militaire overwinning van de Geallieerden op het Derde Rijk. Maar onze bevrijding, hier in Wageningen bekrachtigd, is weliswaar met militaire middelen bevochten, maar vooral door morele moed beslecht. Democratie en vrijheid wonnen door volharding en opoffering van dictatuur en vernietiging. In 1945 én in de jaren daarna: met een economisch herstelplan, geloof in vooruitgang en democratische waarden schoot de vrede diep wortel in Europa. Vrijheid en democratie deden de vrede duurzaam bloeien. Dat is Realpolitiek doorspekt met een flinke dosis idealisme.

Dat neemt niet weg dat vrijheid en veiligheid ook na 1945 onder druk stonden. Jaren van economische wederopbouw, stijgende welvaart en maatschappelijke stabiliteit werden dikwijls overschaduwd door de dreigende confrontatie met het Oostblok.

En ook in de na-oorlogse jaren hebben we een prijs betaald voor onze vrijheid en maatschappelijke vrede. De wapenwedloop - de strategie van afschrikking, bewapening en confrontatie - die de heer Bolkestein nog altijd beschouwt als de enige juiste, historische route naar vrede, mondde in werkelijkheid uit in een pervers en heel kwetsbaar evenwicht. Dat evenwicht heette heel toepasselijk MAD: mutually assured destruction. Een destructief evenwicht gegarandeerd door twee machtsblokken – de NAVO en het Warschau Pakt – die in staat waren elkaar met kernwapens ruimschoots, volledig te vernietigen.

Een tot de tanden bewapende wereld is geen veilige wereld. Eén zenuwachtige leider, één trillende vinger voor mijn part, één uit de hand gelopen provocatie, die de levens van miljoenen op het spel zet: dat is geen veiligheid, dat is schijnvrijheid.

Het massale protest van Nederlanders begin jaren tachtig tegen de plaatsing van kruisraketten was een afgewogen en vreedzame afwijzing van deze schijnvrijheid. Het was ook een prachtige manifestatie van de democratische weerbaarheid van Nederlandse burgers.

Met de heer Bolkestein ben ik het eens dat deze demonstraties niet leiden tot verandering van de besluitvorming, maar wel tot een noodzakelijke schok in het politieke en bestuurlijke establishment. En terecht merkt de heer Bolkestein op dat zijn politieke bondgenoten – mede-aanhangers van de wapenwedloop – dunner gezaaid raakten.

De NAVO heeft geen einde gemaakt aan de Koude Oorlog.

De drang naar vrijheid en echte veiligheid namen de overhand, in het Oostblok bij vooral de jongere generaties. De belofte van welvaart van een sociale markteconomie bleek veel sterker dan die van een onvrije planeconomie. En de Sovjet-Unie zakte economisch en militair door zijn hoeven.

En ook omdat na vele, vele jaren leiders aantraden die afstand namen van de strategie van afschrikking, bewapening en confrontatie en hun heil zochtten in diplomatie, ontwapening en toenadering.

Het moge duidelijk zijn dat de heer Bolkestein als minister van defensie in 1989 niet behoorde tot de leiders die ontwapening nastreefden. In zijn lezing – zo-even – memoreert hij dat hij destijds weigerde het verzoek van de Nederlandse luchtmacht te honoreren om 10 F-16’s te kopen.

Minstens zo veelzeggend echter was zijn beslissing om in NAVO-verband de korte afstandsraketten te moderniseren en zijn pleidooi de defensie-uitgaven te verhogen. Zijn argument toen, in 1989, was om de wapensystemen bij de dag te houden om een stap voor te blijven op de ‘grote militaire overmacht aan oostelijke kant’. Dit was een paar maanden voordat de muur viel.

De verdiensten van de NAVO in al die koude oorlogsjaren zijn wat mij betreft ambigue. Ja, het was een sterk bondgenootschap dat de collectieve veiligheid van West-Europa met militaire middelen verzekerde. Maar de NAVO voedde de militaire dreiging ook en speelde met vuur door veiligheid te verwarren met een wapenwedloop.

Daarbij kun je optellen dat de nucleaire erfenis uit de jaren van de Koude Oorlog nog altijd één van de grootste bedreigingen is van onze veiligheid.

Dames en heren,

De toekomst van de NAVO.

Het is geen geheim dat GroenLinks, opgericht in 1989, de afgelopen jaren een wisselend oordeel heeft geveld over de NAVO. In de nasleep van de Koude Oorlog hebben mijn voorgangers bij herhaling gepleit voor opheffing van de NAVO: een principiële afwijzing die echter veranderde in de jaren negentig toen de NAVO de enige internationale alliantie bleek die in de gruwelijke en onoverzichtelijke oorlogen op bijvoorbeeld de Balkan en in Kosovo handelde.

GroenLinks is pragmatischer geworden, maar beschouwt de NAVO nog wel met gezonde en kritische tegenzin. Vanwege het gebrek aan democratische verantwoording, het gebrek aan transparantie. En evenals de heer Bolkestein is GroenLinks een tegenstander van uitbreiding met Georgië en de Oekraïne op dit moment. Ook wij vinden dat dit de relatie met Rusland meer kwetst dan nodig is, zeker nu er dankzij Obama’s handreiking t.a.v. het omstreden raketschild, enige nieuwe beweging lijkt te ontstaan.

En anders dan de VVD, is GroenLinks het ook met de heer Bolkestein eens over de heilloze keuze voor de JSF. Het was GroenLinks-woordvoerder Mariko Peters die tijdens het JSF-debat de vraag van de heer Bolkestein – ‘Waar is de vijand’ – overnam en uitwerkte.Â

Maar deze fundamentele vraag raakt niet alleen aan de aanschaf van nieuwe gevechtstoestellen maar ook aan het voortbestaan van het NAVO-bondgenootschap zelf.

Het is dramatisch dat de Nederlandse defensie, noch de NAVO zelf een helder beeld lijkt te hebben van de toekomstige bedreigingen of van de wijze waarop deze het beste kunnen worden bestreden.

Maar de vijand van de 21e eeuw is een volstrekt andere dan die ten tijde van de Koude Oorlog. Bedreigingen komen nu in de gedaante van nucleaire proliferatie, terrorisme en de regionale en geopolitieke conflicten die volgen op klimaatverandering en schaarste van grondstoffen. Grote oorlogen tussen staten hebben plaatsgemaakt voor burger- en guerillaoorlogen, aanslagen op burgerdoelen en etnisch conflict.Â

Het is van groot belang dat de internationale gemeenschap snel en adequaat reageert op de conflicten en humanitaire crises van de 21e eeuw. En de NAVO als traditioneel militaire alliantie lijkt daartoe niet het meest geschikt.

Neem de falende NAVO-missie in Zuid-Afghanistan, waarbij het zo fraaie doel van de wederopbouw in toenemende mate verward raakt met het bestrijden van de Taliban, waardoor wederopbouw juist verder uit het zicht raakt en er duizenden burgerdoden vallen. De NAVO lijkt daar vooral militair te sterk om de oorlog te verliezen, maar politiek en diplomatiek onmachtig om de vrede te brengen.

Ook bij de – op zichzelf belangrijke en door GroenLinks gesteunde - piratenmissie voor de kust van Somalië blijven structurele oorzaken onaangeroerd: straffeloosheid, armoede, het ontbreken van een perspectief. De noodzakelijke diplomatieke en ontwikkelingsinitiatieven zijn bij deze missie afwezig en de NAVO is niet bij machte om deze te ontplooien.

In de 21e eeuw waar oorlog, armoede en onderdukking nauw verweven zijn en elkaar versterken, dienen militaire middelen ingebed te zijn in een bredere strategie van ontwikkeling en diplomatie. Zo civiel als mogelijk, en enkel militair als het niet anders kan.

In plaats van de NAVO zou de Europese Unie hierin een veel grotere, eigenstandige rol moeten spelen.

Idealiter – en hiermee keer ik enigszins terug bij de opvattingen van mijn voorgangers - houdt de NAVO op termijn op te bestaan en gaat zij deels over in een Europese veiligheidsorganisatie. Deze legt zich vooral toe op vredesmissies en staat onder democratische controle van het Europees parlement. Gewapend ingrijpen vindt enkel plaats als dit wordt gelegitimeerd door een mandaat van de Verenigde Naties. Dit betekent wel dat de VN-Veiligheidsraad wordt hervormd, om deze besluitvaardiger en representatiever te maken.

Ik realiseer me ten volle dat we hier nog ver van verwijderd zijn maar ik wil – vandaag – dit pleidooi toch houden.

De Europese Unie, als politieke en waardengemeenschap, is beter toegerust om een omvattende visie op veiligheid en vrijheid te ontwikkelen en uit te dragen dan de NAVO, dat per saldo een militair bondgenootschap blijft.

Nu het zo ver niet is, en wij de komende jaren zullen roeien met de riemen die wij hebben, wil ik besluiten met 2 hartekreten.

De eerste is dat de NAVO niet anders meer, dan met een behoorlijk mandaat van de VN, zich mengt in de strijd. Dit komt niet alleen de geloofwaardigheid en politieke slagkracht van de NAVO ten goede maar vooral ook de geloofwaardigheid van de VN die – mede dankzij eigen besluiteloosheid en bureaucratie – geleidelijk ondermijnd en tandeloos raakt.

En als tweede. Laat de NAVO bovenal nucleaire ontwapening behartigen. Het non-proliferatieverdrag staat onder druk en is dringend aan herziening toe. Het gevaar dat kernwapens in handen komen van terroristen, en van nieuwe landen die kernwapens nastreven zonder zich te houden aan de nodige safeguards moet worden afgewend. Ten aanzien van de dreiging die uitgaat van Iran, Pakistan of Noord-Korea past geen naïviteit. Maar van de Koude Oorlog moeten wij ook weten dat een wapenwedloop het antwoord niet is.

Ik eindig dan ook met een roemruchte slogan van de vrienden van de heer Bolkestein, de vredesbeweging: ‘kernwapens de wereld uit!’

Dank u wel.