Memorie van toelichting - Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) en van de begrotingsstaat van het Waddenfonds voor het jaar 2008 - Hoofdinhoud

Deze memorie van toelichting i is onder nr. 2 toegevoegd aan wetsvoorstel 31200 XI - Vaststelling begroting ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) en van de begrotingsstaat van het Waddenfonds 2008.

Officiële titel	Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) en van de begrotingsstaat van het Waddenfonds voor het jaar 2008; Memorie van toelichting
Document­datum	18-09-2007
Publicatie­datum	14-03-2009
Nummer	KST108433B
Kenmerk	31200 XI, nr. 2
Van	Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM)
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2007–2008

31 200 XI

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) en van de begrotingsstaat van het Waddenfonds voor het jaar 2008

Nr. 2

MEMORIE VAN TOELICHTING

Inhoudsopgave

A.

B. 1.

2.

2.1. 2.2.

ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Pag.

2

BEGROTINGSTOELICHTING                                                      3

Leeswijzer3

2.3.

Het beleid                                                                                    6

De beleidsagenda                                                                       6 3.

De beleidsartikelen                                                                   28

Artikel 1. Optimaliseren van de ruimtelijke afweging            28 4.

Artikel 2. Gebiedsontwikkeling en realisatie Nationale

Ruimtelijke Hoofdstructuur                                      35 5.

Artikel 3. Beperken van klimaatverandering en

grootschalige luchtverontreiniging                          45 6.

Artikel 4. Verbeteren van de milieukwaliteit van water

en bodem                                                                   55

Artikel 5. Verbeteren van de milieukwaliteit in de

bebouwde leefomgeving                                          67

Artikel 6. Verminderen van risico’s van stoffen, afval,

straling en genetisch gemodificeerde

organismen                                                                74

Pag.

Artikel 7. Versterken van het (inter)nationale

milieubeleid                                                               83

Artikel 8. Vergroten van de externe veiligheid                        90

Artikel9.Handhavingentoezicht                                            98

De niet-beleidsartikelen                                                          109

Artikel 91. Algemeen                                                               109

Artikel 92. Nominaalenonvoorzien                                      120

Verdiepingshoofstuk                                                              121

Conversietabel                                                                        135

Begroting van de Nederlandse Emissieautoriteit                147

Begroting van het Waddenfonds                                           151

Bijlage1.ZBO’senRWT’s                                                       158

Bijlage2.Overzichtsconstructie Milieu                                 160

Bijlage 3. Nalevingsstrategie VROM-Inspectie                     165

Bijlage4.MotiesenToezeggingen                                        172

Bijlage5.Lijst van afkortingen                                               206

Bijlage6.Trefwoordenregister                                               208

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) voor het jaar 2008 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten te zamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2008. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2008.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2008 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendienst)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendienst «Nederlandse Emissieautoriteit» voor het jaar 2008 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

Wetsartikel 3 (begrotingsstaat van het Waddenfonds)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Waddenfonds voor het jaar 2008 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten te zamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2008. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2008.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2008 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, J. M. Cramer

B. BEGROTINGSTOELICHTING

• 1. 

  LEESWIJZER

Bij de samenstelling van dit kabinet is er behalve sprake van de begroting van VROM, ook sprake van de programma begroting voor Wonen, Wijken en Integratie (WWI). Vanaf 2008 worden daarom twee begrotingen gepresenteerd.

Om van de «oude» naar «nieuwe» artikelstructuur te komen is een conversietabel gemaakt op instrumentniveau. Deze tabel maakt inzichtelijk waar instrumenten van de begroting 2007 heen zijn verplaatst in de ontwerpbegroting 2008. Deze tabel is opgenomen in hoofdstuk vier.

De memorie van toelichting van de VROM-begroting (XI) is opgebouwd uit de volgende onderdelen en is terug te vinden in de hoofdstukken:

2.1. De beleidsagenda

2.2. De beleidsartikelen

2.3. De niet-beleidsartikelen

• 3. 

  Verdiepingshoofdstuk

• 4. 

  Conversietabel

• 5. 

  Begroting van de Nederlandse Emissieautoriteit

• 6. 

  Begroting van het Waddenfonds Bijlage 1. ZBO’s en RWT’s Bijlage 2. Overzichtsconstructie Milieu Bijlage 3. Nalevingsstrategie VROM-Inspectie Bijlage 4. Moties en toezeggingen Bijlage 5. Lijst van afkortingen Bijlage 6. Trefwoordenregister

De (niet)beleidsartikelen van de programmabegroting van WWI kennen alleen de component programmageld. De apparaatsuitgaven worden geraamd op de VROM-begroting op het niet-beleidsartikel «Algemeen». Op dat artikel is inzichtelijk hoe de totale apparaatsinzet voor de beleids-diensten wordt toegerekend aan de desbetreffende beleidsartikelen.

De beleidsagenda voor de VROM-begroting

In het verlengde van het Coalitieakkoord en het beleidsprogramma van

het kabinet, is de beleidsagenda van VROM ingedeeld in de volgende

prioriteiten:

+ Duurzame ruimtelijke inrichting Nederland;

+ Klimaat & Energie: Schoon & Zuinig;

+ Markten voor duurzame producten;

+ Burgers in een gezonde en veilige leefomgeving;

+ Proactief opereren in een internationale arena;

+ Minder regeldruk.

Iedere prioriteit wordt gevolgd door de belangrijkste prestaties voor 2008. De beleidsagenda wordt afgesloten met een overzichtstabel met daarin de belangrijkste beleidsmatige mutaties en bijbehorende toelichting. Deze tabel geeft de aansluiting weer tussen de vorige begroting en de nu voorliggende ontwerpbegroting.

De (beleids)artikelen

De begroting bestaat uit 9 artikelen waarvan 2 artikelen op het terrein van Ruimte, 5 artikelen op het terrein van Milieu en 2 brede artikelen op de terreinen externe veiligheid en handhaving. Daarnaast zijn er twee niet-beleidsartikelen te weten artikel 91 «Algemeen» en artikel 92 «Nominaal en onvoorzien». Op artikel 91 «Algemeen» worden behalve de apparaatsuitgaven voor de WWI-begroting ook de apparaatsuitgaven voor Ruimte en Milieu en de Gemeenschappelijke Dienst inzichtelijk gemaakt. De Gemeenschappelijke Dienst werkt voor heel VROM. Ten slotte staan op dit artikel ook uitgaven geraamd van een aantal instrumenten die niet een beleidsmatig doel hebben, passend bij een van de beleidsartikelen. «Nominaal en onvoorzien» is louter een administratief artikel waarop zaken worden geparkeerd die nog niet direct verdeeld kunnen worden over de andere artikelen.

In de beleidsartikelen komt het beleid voor de komende jaren aan bod. Elk artikel start met een omschrijving van de algemene beleidsdoelstelling. Hierbij wordt in algemene vorm consequent ingegaan op: omschrijving, verantwoordelijkheid, externe factoren en meetbare gegevens. Daarna volgt de tabel «budgettaire gevolgen van beleid». Deze tabel geeft meer financieel inzicht op het gebied van begrotingsstanden. In de tabel is een cijfermatige uitsplitsing gemaakt van de «programmagelden». Dit artikelonderdeel «programma» wordt vervolgens weer opgedeeld naar de diverse operationele doelen die weer zijn opgebouwd uit (financiële) beleidsinstrumenten.

Het cijfermatige gedeelte wordt afgesloten met een overzicht van de budgetflexibiliteit van het desbetreffende artikel. Dit geeft inzicht in het nog te beïnvloeden deel van de uitgavenraming.

De algemene beleidsdoelstelling van een artikel wordt geconcretiseerd en geoperationaliseerd bij de beschrijving van de operationele doelen. Elk operationeel doel wordt apart tekstueel toegelicht. Bij ieder operationeel doel wordt consequent ingegaan op: motivering, instrumenten en meetbare gegevens. Ieder artikel wordt afgesloten met een overzicht van geplande beleidsonderzoeken.

Het is in deze begroting nog niet mogelijk gebleken om ieder beleids-artikel te beleggen met meetbare effect- of prestatiegegevens. Het betreft doelstellingen die een ruimte planhorizon kennen, doelstellingen die met name betrekking hebben op instrumentele dan wel coördinerende verantwoordelijkheden dan wel doelstellingen die nog nader moeten worden uitgewerkt. In onderstaande tabel is aangegeven voor welke operationele doelstelling het nog niet mogelijk is gebleken om meetbare effect- of prestatiegegevens op te nemen:

Artikel Operationele doelstelling

Motivering

• 1. 

  Ruimtelijk instrumentarium ontwikkelen en beheren

• 4. 

  Geïntegreerd milieubeleid voor andere overheden

• 1. 

  Strategieontwikkeling en adequaat generiek instrumentarium

• 2. 

  Internationaal milieubeleid

Het gaat bij deze doelstelling om het stimuleren, coördineren en faciliteren van andere overheden, waarvoor het niet zinvol is om prestatie-indicatoren te ontwikkelen. Het effect komt waar mogelijk tot uitdrukking in andere operationele doelstellingen (2.1 en 2.2) Het gaat bij deze doelstelling om het stimuleren en faciliteren van andere overheden, waarvoor het niet zinvol is om prestatie-indicatoren te ontwikkelen. Het effect zal tot uitdrukking komen in andere operationele doelstellingen (5.1 en 5.2) Het gaat bij deze doelstelling om het ontwikkelen van beleid om burgers, bedrijven en overheden te stimuleren om milieuvriendelijker te opereren en het stimuleren van gebruik en productie van duurzame goederen. Daarnaast vinden op dit OD strategische en beleidsonderbouwende onderzoeken-plaats. Het is niet zinvol daarvoor prestatie-indicatoren te ontwikkelen De effecten van het coördineren van milieubeleid laat zich niet afdoende in kwalitatieve of kwantitatieve termen formuleren.

De Baten-lastendiensten en Fondsen

Tegelijkertijd met de VROM-begroting wordt ook de begroting van de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) gepresenteerd en de begroting van het Waddenfonds.

Verdiepingshoofdstuk

In het verdiepingshoofdstuk zijn de mutaties in de volgorde van de begrotingsartikelen van de begrotingsstaat opgenomen. Technische mutaties dan wel beleidsmatig niet relevante mutaties worden slechts cijfermatig gepresenteerd. Alleen indien er sprake is van een grote omvang worden ook technische mutaties nader toegelicht. De beleidsmatig relevante mutaties worden nader omschreven in de toelichting waarbij het bijbehorende mutatiebedrag wordt genoemd. Een beleidsmatige mutatie is het gevolg van gevoerd beleid en is dus te beïnvloeden (bijvoorbeeld beleidsintensivering en -extensivering, beleidswijzigingen met financiële gevolgen, afwijkingen uit hoofde van behoorlijk bestuur).

5

7

7

WETSARTIKEL 1 (BEGROTINGSSTAAT MINISTERIE VAN VROM XI)

• 2. 

  HET BELEID

2.1. De beleidsagenda

Inleiding: Duurzame ontwikkeling is van ons allemaal

In het coalitieakkoord en in het beleidsprogramma heeft het kabinet de ambitie neergezet om de duurzame ontwikkeling van het overheidsbeleid in de volle breedte te verbeteren. Het kabinet wil concrete stappen zetten naar een duurzame samenleving en kiest daarom voor een pragmatische aanpak met zichtbare resultaten. Hierbij moet ook de samenhang en verbinding in het beleid, tussen verschillende doelstellingen en tussen de pijlers worden geborgd. Dit moet voorkomen dat ontwikkelingen elkaar in de weg zitten; dit is vooral een opgave voor het interne werkproces bij het Rijk. Hoe richten we ons werk in gericht op samenhang, wat vraagt dat van de medewerkers en leiding? Hoe koppelen we onze beleidsdoelstellingen aan onze eigen bedrijfsvoering: ofwel, doen we zelf wat we anderen willen laten doen? In 2008 formuleert dit kabinet met welke doelstellingen uit het beleidsprogramma het zinvol is de duurzaamheids-afwegingen expliciet te maken en het zinvol is de samenhang expliciet te maken en formuleert de indicatoren waarmee prestaties in beeld worden gebracht. Ook zal een onafhankelijke externe monitoring worden opgezet om de ontwikkelingen in beeld te brengen.

Het kabinet zal de dialoog met de samenleving op dit onderwerp in 2008 nader vormgeven.

Behalve deze verankering van duurzaamheid in het beleid zal ook de bedrijfsvoering van de overheid zelf duurzamer worden. Het gaat hierbij niet alleen om concrete doelen en prestaties op het terrein van duurzaam inkopen, maar bijvoorbeeld ook om energiebesparing, duurzaam bouwen en inrichten van overheidsgebouwen, structureel mobiliteitsbeleid van werknemers en een evenwichtig personeelsbeleid gericht op diversiteit, antidiscriminatie en het voorkomen van uitsluiting op de arbeidsmarkt.

In het perspectief van het streven naar een duurzame ontwikkeling van de leefomgeving, zoals in pijler drie van het beleidsprogramma is geschetst, zal de Minister van VROM samen met andere ministers, andere overheden, bedrijven en instellingen de volgende beleidsprioriteiten uitvoeren:

• 1. 

  Duurzame ruimtelijke inrichting van Nederland.Het adagium «centraal wat moet» in het kader van de Nota Ruimte wordt nader ingevuld door:

• a. 

  Het tegengaan van de verrommeling van het landschap.

• b. 

  Het realiseren van een klimaatbestendige inrichting van Nederland.

• 2. 

  Klimaat&Energie: Schoon&Zuinig.Een pakket aan maatregelen op het terrein van klimaat en energie gericht op «meters maken», «meters voorbereiden» en verdergaande innovaties wordt doorgevoerd. Op basis van de bevindingen in het «peiljaar» 2010 zal het kabinet besluiten over de precieze inzet en vormgeving van een tweede golf aan maatregelen.

• 3. 

  Markten voor duurzame producten.Markten voor duurzame producten worden ontwikkeld langs de weg van de inkoopmacht van de overheid en belastingprikkels om bedrijven te prikkelen nieuwe duurzame producten en technieken te ontwikkelen.

• 4. 

  Burgers in een gezonde en veilige leefomgeving.Een impuls wordt gegeven aan een gezonde en veilige leefomgeving voor burgers door

met prioriteit te werken aan verbetering van de luchtkwaliteit en vermindering van geluidsoverlast en bodemsanering.

• 5. 

  Proactief opereren in de internationale arena.Nederland kan effectiever opereren in de internationale arena en de Minister van VROM zal hier op een actieve en constructieve manier aan bijdragen, waarbij zij zich in het bijzonder inzet voor een effectiever Europees en mondiaal milieubeleid, op het verbeteren van de internationale naleving van milieuregelgeving en op het versterken van de inzet op biodiversiteit en klimaat.

• 6. 

  Minder regeldruk.In het licht van het kabinetsstreven om de regeldruk voor burgers en bedrijven te verminderen, draagt de Minister van VROM zorg voor een pakket maatregelen om de regeldruk verder te verminderen, onder andere door regelgeving, uitvoering, naleving en toezicht integraal te benaderen. Behalve het verminderen van regeldruk en toezichtslasten zal zij daarom ook aandacht vragen voor een kwaliteitsverbetering van toezicht en professionalisering van de uitvoering bij medeoverheden. Kortom: slimmere regels, betere uitvoering en minder lasten.

• 1. 

  Duurzame ruimtelijke inrichting: Mooi Nederland

Het kabinet bevordert met kracht de duurzame ruimtelijke inrichting van Nederland voor de functies wonen en werken, een vitaal platteland en leven met water en duurzame energie met het oog op een veranderend klimaat. In het coalitieakkoord is gesignaleerd dat, gegeven de aard van een aantal problemen, op onderdelen de Rijksregie en betrokkenheid bij de ruimtelijke inrichting van Nederland versterkt moet worden («centraal wat moet»). Het gaat hierbij om het aanscherpen van afspraken met andere overheden, het verhelderen van de beleidskaders zoals ten aanzien van bedrijventerreinen, het selectief verbeteren van instrumentarium en het versterken van een stimulerend kwaliteitsbeleid. Hierbij past een selectief maar effectief toezicht op de ruimtelijke plannen van andere overheden.

Prioriteit wordt hierbij gegeven aan: + Het tegengaan van de verrommeling van het landschap

Nederland wordt voller. De bouw van woningen en bedrijventerreinen gaat gestaag door. De congestie neemt toe en de milieukwaliteit staat in toenemende mate onder druk. De groene ruimte rond de steden neemt snel af. Deze ontwikkelingen hebben bijgedragen en dragen bij aan een breed gedeeld gevoel van verrommeling van Nederland. Op welke manieren is deze verrommeling een halt toe te roepen? In de eerste plaats door het bestaande bebouwde gebied beter te benutten, waardoor de noodzaak afneemt om open ruimte te gebruiken voor bebouwing. In de tweede plaats zal het moeilijker worden gemaakt om in de open ruimte te bouwen. Bundelingsdoelstellingen uit de Nota Ruimte blijven actueel. In de derde plaats kan verrommeling worden verminderd door het bevorderen van meer samenhang in de ruimtelijke besluitvorming, in de vorm van meer gelijktijdige besluitvorming over onderdelen van de fysieke ruimte, en meer gezamenlijke visievorming door de betrokken partijen. Tenslotte is in de ruimtelijke ordening meer aandacht nodig voor de kwaliteit van het ruimtelijk ontwerp én de waarborging hiervan in de uitvoeringspraktijk. Passende regimes voor bufferzones, nationale landschappen en snelwegpanorama’s worden (door)ontwikkeld. + Het realiseren van een klimaatbestendige inrichting van Nederland Bij de keuze voor locaties voor en inrichting van wonen of bedrijventerreinen moet nadrukkelijk rekening worden gehouden met het

veranderende klimaat. Versterking van de groene en blauwe doorade-ring in steden en dorpen hoort hierbij.

Deze ambities, relevant voor de uitvoering van het Nota Ruimtebeleid,

pakt de Minister van VROM in 2008 op door:

+ Stimuleren van duurzaam en efficiënt ruimtegebruik voor werken en

wonen + Behouden en versterken openheid van het landschap + Verhogen van kwaliteit in ruimtelijke planvorming + Realiseren complexe ruimtelijke opgaven + Opstellen langetermijn visie Randstad + Een klimaatbestendige inrichting van Nederland

Stimuleren van duurzaam en efficiënt ruimtegebruik voor werken en wonen

Het verstedelijkingsbeleid heeft als doel om op duurzame wijze voldoende ruimte te bieden voor de ontwikkeling van de door burgers en bedrijven gevraagde woonmilieus, voorzieningen en bedrijventerreinen. Hiervoor zijn voldoende, tijdig beschikbare bouwlocaties nodig. VROM streeft ernaar dat het bestaand bebouwd gebied optimaal wordt benut en dat waar nieuwe uitleg noodzakelijk is wordt voldaan aan de uitgangspunten bundeling, betere balans rood-groen, tijdige ontsluiting, klimaatbestendig, regionaal afgestemd en met oog voor sociale diversiteit.

Om te voldoen aan de woningbehoefte moeten jaarlijks 80 tot 100 000 nieuwe woningen worden gerealiseerd. Van deze woningen moeten jaarlijks, vanaf 2008 en tot in elk geval 2020, tussen de 25% en 40% van de uitbreiding van de woningvoorraad in (dus exclusief sloop-nieuwbouw) binnen het bestaand bebouwd gebied worden gerealiseerd. Tegelijkertijd wil het kabinet de groeiende mismatch aanpakken tussen de gevraagde en aangeboden woonmilieus om onze internationale concurrentiepositie – met name van de Randstad – te verbeteren. Het tekort aan met name de groenstedelijke en centrumstedelijke woonmilieus moet aanzienlijk worden verkleind. De minister van VROM wil dit op duurzame wijze doen. Uit de monitor Nota Ruimte is gebleken dat de groenontwikkeling in en rond de steden achterblijft.

Het komend jaar zal worden ingezet op het in 2009 tot stand brengen van verstedelijkingsafspraken. Daarbij wordt een relatie gelegd met het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT). Het gaat daarbij specifiek om gebieden waar de verstedelijkingsopgave complex en omvangrijk zijn. De afspraken worden gemaakt met betreffende regio’s en gaan over verstedelijking na 2010. In het bijzonder gaan deze afspraken over: + het concretiseren van de toepassing van de criteria voor duurzame

verstedelijking; + nadere uitwerking samen met de regio van de in de Nota Ruimte

aangegeven zoekgebieden verstedelijking 2010–2020 (w.o. Almere,

Zuidplaspolder); + en het bieden van voldoende ruimte voor wonen (130% overcapaciteit

in ruimtelijke plannen om uitval te compenseren, binnenstedelijk en in

uitleg).

Daar waar de Minister van WWI verantwoordelijk is voor de woningbouwopgave zal de Minister van VROM in aanvulling daarop inzetten op de realisatie van voldoende passende ruimte voor bedrijvigheid en woningbouw, versterking van duurzaamheid op het gebied van energiebesparing,

kwaliteit van de ruimte en inspelen op demografische ontwikkelingen. De Minister van VROM zal dit met provincies en gemeenten uitwerken in de realisering van klimaatvriendelijke wijken.

Behalve voor woningbouw is er ook aandacht nodig voor bedrijventerreinen. Het kabinet wil voldoende ruimte bieden aan de functie «werken», maar wel op slimme en zuinige manier. Recente cijfers tonen aan dat gemiddeld 1000 ha nieuw bedrijventerrein wordt aangelegd en 300 ha geherstructureerd wordt per jaar. Van de bestaande bedrijventerreinen (bruto 31 000 ha) toe is aan herstructurering. Daarvan wordt momenteel 10% geherstructureerd. De doorlooptjd van herstructurering is echter (te) lang. De ambitie is het bestaande bebouwde gebied beter te benutten door het aantal hectares waarvan de herstructurering wordt voltooid, vanaf 2008 te verhogen zodat vanaf 2010 jaarlijks minimaal 1000 à 1500 ha wordt opgeleverd. De aantasting van open ruimte door aanleg van nieuwe bedrijventerreinen kan worden verminderd door een versterkte regie op en meer regionale afstemming over de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen, het leggen van de relatie met herstructurering en meer nadruk op kwaliteit van deze nieuwe bedrijventerreinen.

In 2008 zal de Minister van VROM de volgende acties ondernemen om

duurzaam en efficiënt ruimtegebruik voor wonen en werken te stimuleren:

+ De SER-ladder, die aangeeft welke stappen worden ondernomen bij de planning van bedrijventerreinen (herstructureren – intensiveren – nieuwe uitleg), wordt uitgewerkt en gebruik daarvan door provincies, regio’s en gemeenten toegepast. De werkwijze is dat de ruimtebehoefte wordt bepaald en de nut-en-noodzaakdiscussie wordt gevoerd, vervolgens de volgorde van de SER-ladder wordt toegepast en op regionaal niveau wordt verankerd.

+ Het (financieel) instrumentarium wordt ontwikkeld waarmee de relatie tussen oude en nieuwe bedrijventerreinen op regionaal niveau beter kan worden gelegd (verevening).

+ Herstructurering wordt aantrekkelijker gemaakt door knelpunten in (bijvoorbeeld fiscale) regelgeving waar mogelijk weg te nemen, door stimuleringsmaatregelen en door versterking van kennis en ervaring.

+ Kwaliteit van bedrijventerreinen wordt bevorderd door bij aanleg en herstructurering de duurzame inrichting en het beheer zodanig te regelen dat snelle veroudering wordt voorkomen (onder andere door middel van pilots voor 500 ha bedrijventerreinen uit de Nota Ruimte met een ontwerpopgave voor kwaliteit). Voorkomen is beter dan genezen.

+ Het project «binnenstedelijk bouwen» verschaft in 2008 ten behoeve van de verstedelijkingsafspraken in 2009 inzicht in de werking van het Rijksinstrumenten bij locatiekeuzen en -ontwikkeling en in woningbouwcapaciteit in het bestaand bebouwd gebied 2010–2020. Daarnaast biedt dit project een praktisch toepasbare methode voor een regionale MKBA verstedelijking, waardoor de kwaliteit in ruimtelijke planvorming kan worden verbeterd.

+ Met marktpartijen afspraken maken over binnenstedelijk bouwen die betrekking hebben op financiering, programmering en toepassing van instrumenten.

Behouden en versterken openheid van het landschap Om de openheid van het landschap te versterken zal de Mnister van VROM de planologische randvoorwaarden voor landschappen van nationaal belang aanscherpen (in casus de Rijksbufferzones en nationale landschappen). Het tegengaan van verrommeling vraagt niet alleen om

het beperken van ongerichte ruimtelijke ontwikkelingen die ten koste gaan van openheid, maar ook om het stimuleren van ruimtelijke functies die bijdragen aan de openheid van het groene landelijke gebied in en rondom verstedelijkte regio’s.

Wat wil de Minister van VROM bereiken?

• 1. 

  In het bijzonder in Nationale Landschappen en Rijksbufferzones is de openheid als kernkwaliteit toegenomen (visueel-landschappelijk en niet verstedelijkt) en in 2008 is de bestaande verhouding tussen bebouwing binnen steden en dorpen (ca. 76%) en in het landelijk gebied (ca. 24%) onveranderd gebleven.

• 2. 

  Voor alle Rijksbufferzones en Nationale Landschappen zijn goed toepasbare ruimtelijke kwaliteitskaders beschikbaar. Regels voor het bouwen in deze gebieden zijn planologisch vastgelegd (2008), en over doorwerking zijn afspraken gemaakt met de andere overheden.

• 3. 

  Besluitvorming tot stand brengen over het Rijksinstrumentarium voor saneren ongewenste bebouwing en bestemmingen (in 2008) én er is vergevorderde besluitvorming over het saneren van 100 ha¹ ongewenste (bestemming voor) bebouwing/glas.

De Minister van VROM wil in 2008 een start maken met het bereiken van

deze doelen door:

+ een besluit te nemen over de mogelijke uitbreiding van het aantal en de omvang van de Rijksbufferzones en een passend planologisch regime voor bouwen in Rijksbufferzones uit te werken.

+ een pakket concrete voorstellen voor te bereiden om de sanering van ongewenste bestemmingen aan te pakken, met inbegrip van financieringsconstructies

+ het planologisch regime voor bouwen in Nationale Landschappen verder te ontwikkelen en hiermee de doorwerking van het kwaliteitskader voor Nationale Landschappen naar ruimtelijke plannen van provincies en gemeenten te borgen.

+ in vervolg op de structuurvisie snelwegpanorama’s wijst het kabinet 10 snelwegpanorama’s binnen de Ruimtelijke Hoofdstructuur aan, waarvoor het kabinet zich resultaatverantwoordelijk stelt en een planologisch instrumentarium zal ontwikkelen en benutten. Hiermee worden belangrijke snelwegpanorama’s veiliggesteld.

Kwaliteit in ruimtelijke planvorming

In de ruimtelijke ordening gaat het vaak om aantallen, bijvoorbeeld woningen, of hectares bijvoorbeeld bedrijventerreinen en natuurgebieden. Duidelijker wordt dat meer aandacht nodig is voor de kwaliteit van het ruimtelijk ontwerp én voor het waarborgen hiervan in de uitvoeringspraktijk. Het kabinet wil dat in 2011 burgers tevredener zijn met hun woon-en leefomgeving. Het gaat om functionaliteit en goede vormgeving van – ook stedelijke – landschappen, recreatief groen, tijdige aansluiting van nieuwe stedelijke locaties op openbaar vervoer, inpassing van woon- en bedrijfslocaties en aandacht voor de milieukwaliteit. Omdat ruimtelijke kwaliteit zich niet in absolute grootheden laat vastleggen, maar van gebied tot gebied steeds opnieuw benoemd moet worden, is de borging ervan in ruimtelijke planvormingsprocessen van cruciaal belang. Er bestaat een nadrukkelijke samenhang met het programma burgers in een gezonde, veilige en duurzame leefomgeving. Duurzaamheid is tegelijk ook het aangrijpingspunt om milieukwaliteiten tot stand te brengen en te versterken.

¹ Ca. 10% van het verspreid glas in Bufferzo_{nes, Nationale landschappen en natuur-}              + In 2008 wordt door VROM en OCW in samenspraak met LNV, VenW, gebieden.                                                           BuZa, EZ en Defensie een visie uitgebracht op het ruimtelijke

kwaliteitsbeleid en ruimtelijk ontwerp. Het doel is op alle schaalniveaus de ontwerpkwaliteit te versterken.

+ Er wordt in 2008 door VROM een stimuleringsprogramma ruimtelijke kwaliteit ontwikkeld en ingevoerd ter verbetering van de kwaliteit en ruimtelijke inpassing van herstructurering van bedrijventerreinen, uitleglocaties voor wonen en werken, rood voor groen, ruimte voor ruimte, sanering ongewenste bebouwing, klimaatbestendige inrichting en energievoorziening.

+ Met ingang van 2008 wordt in overleg met het College van Rijksadvi-seurs de inzet van kwaliteitsteams door provincies in de verschillende fasen van plan- en uitvoeringsprocessen van ruimtelijke projecten gestimuleerd.

Realiseren van complexe ruimtelijke projecten Er zijn in de komende decennia grote ruimtelijke investeringen van overheid en private partijen voorzien, zoals ingrepen aan kust en rivierengebied vanwege klimaatadaptatie, versterking van de openheid van het landschap en duurzame verstedelijking (wonen en werken waaronder binnenstedelijke transformatie). Het kabinet streeft naar versterking van de samenhang en kwaliteit in de besluitvorming over deze opgaven en investeringen zodat zowel nu als in de toekomst wordt gezorgd voor een hoge kwaliteit van de leefomgeving en efficiënt gebruik van de ruimte. Dat gebeurt in samenspraak met alle relevante partijen (overheden, marktpartijen en maatschappelijke organisaties). De investeringsprojecten hangen onder meer samen met een aantal te nemen vervolgbesluiten over de verstedelijking zoals aangekondigd in de Noordvleugelbrief en de Zuidvleugelbrief (2006). Deze besluiten zijn opgenomen in het Urgentieprogramma Randstad waarover in dat kader bestuurlijke «contracten» worden afgesloten. Het kabinet heeft middelen beschikbaar (Nota Ruimte budget) om, in aanvulling op sectorale budgetten, complexe integrale gebiedsontwikkelingsopgaven van nationale betekenis te ondersteunen. Het is de uitdaging om met deze projecten de prioriteiten uit het beleidsprogramma (klimaat, herstructurering etc) concreet en innovatief inhoud te geven.

De Minister van VROM heeft mede namens de bewindslieden van EZ, LNV en VenW in juli 2007 kenbaar gemaakt welke projecten voor een bijdrage uit het Nota Ruimte budget in aanmerking komen.

In 2008:

• 1. 

  Worden de in 2007 afgesloten bestuurlijke contracten (UPR) voor vijf complexe projecten uitgevoerd conform planning.

• 2. 

  Wordt een besluit genomen over de Rijksbijdrage aan de zogenaamde versnellingsprojecten in het kader van het NR budget (IJ-oevers, greenports, Klavertje 4 bij Venlo).

• 3. 

  Wordt voor de helft van de geselecteerde projecten in het kader van het NR budget een maatschappelijke kosten baten analyse afgerond en van een toetsing door de planbureaus voorzien.

• 4. 

  Wordt een verbeterde MKBA-systematiek voor integrale gebiedsop-gaven op basis van studieresultaat van planbureaus in gebruik genomen. Diverse onderdelen binnen integrale gebiedsopgaven komen in een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) immers vaak onvoldoende uit de verf. Dit is voornamelijk het gevolg van het onvoldoende beschikbaar zijn van geschikte referentieonderzoeken en ter discussie staande kengetallen.

Integrale langetermijnvisie Randstad 2040

De beperkte ruimte in de Randstad vraagt voor de lange termijn om slimme en duurzame combinaties van wonen, werken, groen, recreatie en verkeer. Welvaart en groei moeten worden verenigd met sociale, culturele en ecologische behoeften van de huidige en toekomstige bewoners. De Randstad heeft potenties om uit te groeien tot een duurzame en concurrerende Europese topregio. Hiertoe zal het kabinet in het voorjaar van 2008 een integrale langetermijnvisie voor de Randstad in 2040 uitbrengen, als onderdeel van het Urgentieprogramma Randstad (UPR) en in aansluiting op de Nota Ruimte. De basis voor de op te stellen langetermijnvisie vormt de Startnotitie Randstad 2040 die op 22 juni 2007 door het kabinet is vastgesteld. Met de visie wordt in beeld gebracht hoe het kabinet anticipeert op langetermijnopgaven voor de Randstad.

Om tot de integrale langetermijnvisie voor de Randstad in 2040 te komen,

worden de volgende acties en activiteiten uitgevoerd.

+ Dialoog: de Minister van VROM zal een dialoog organiseren. De dialoog is gericht op het verkrijgen van draagvlak bij de diverse stakeholders.

+ Verdieping: voor een betere onderbouwing van de te maken keuzen zullen samen met o.a. de planbureaus studies worden gestart. Hierbij wordt gedacht aan studies naar knelpunten tussen verschillende ruimtevragende functies en langetermijnontwikkelingen (ex-ante toets), naar milieueffecten of een toekomstverkenning van de ontwikkeling van de landbouw.

+ Ruimtelijke ontwikkelingsbeelden: de te maken keuzen monden uit in een ruimtelijk ontwikkelingsperspectief voor de Randstad. Dit wordt uitgewerkt in ruimtelijke ontwikkelingsbeelden voor (delen van) de Randstad (bijvoorbeeld de kustzone, grote rivieren en het Groene Hart) of voor specifieke onderwerpen (bijvoorbeeld een robuuste groen-blauwe structuur voor de Randstad).

+ Vernieuwende allianties en ideeën voor de uitvoeringvan het lange termijnperspectief zijn noodzakelijk. Samen met stakeholders zal inzicht moeten worden verkregen in relevante interventies en mogelijke knelpunten.

+ Verzamelen overige bouwstenen: aangesloten wordt bij andere relevante projecten en programma’s van Rijk en regio, zoals de langetermijnverkenning Schiphol en de op te stellen watervisie.

Klimaatbestendige inrichting

Het klimaat zal de komende eeuwen ingrijpend veranderen. De toenemende kans op extreme weersomstandigheden kunnen leiden tot verschillende vormen van overlast. In de fysieke leefomgeving stelt klimaatverandering ons voor een complex vraagstuk. Het tijdig en offensief aanpakken van de verwachte problemen als gevolg van de klimaatverandering, stelt ons in staat nieuwe kansen te benutten. Daarbij kunnen we ook voorkomen dat besluiten worden genomen die later voor hoge aanpassingskosten zorgen. We zullen moeten leren omgaan met onzekerheden.

Het kabinet stelt zich ten doel om te komen tot een klimaatbestendige inrichting van Nederland, waarbij risicobeheersing en het herstel van natuurlijke processen bodem, water en groen/natuur – een meer sturende rol krijgen voor de ruimtelijke inrichting. Uiterlijk in 2015 moet dit in alle ruimtelijke plannen zijn verankerd. Herijking van het ruimtelijk beleid en aanpassing wet- en regelgeving zal uiterlijk in 2011 zijn voltooid.

Deze doelstelling wordt langs drie lijnen uitgewerkt:

+ Het is van belang bestaande inzichten bij het maken van actuele ruimtelijke afwegingen toe te passen, onder andere bij een aantal grootschalige verstedelijkingslocaties (zoals Haarlemmermeer, Almere, Stadshavens en Zuidplaspolder).

+ Met de andere overheden zullen afspraken gemaakt worden over een klimaatbestendige ruimtelijke inrichting. Daarbij zal gebruik gemaakt worden van de begin 2008 vast te stellen Nationale Adaptatiestrategie (ARK) en de reactie op de motie Bochove/Depla inzake klimaatbesten-dige inrichting.

+ Het verder uitbouwen van en delen van kennis over klimaatverandering en de gevolgen voor de ruimtelijke inrichting; lange termijn verkenningen en herziening van wet- en regelgeving dragen bij aan steviger verankeren van het klimaatbestendig denken en handelen.

Om bovenstaande te bereiken zullen in 2008 de volgende acties worden

uitgevoerd:

+ Opstellen en coördineren van de uitvoering van de nationale adaptatiestrategie en -agenda. De Nationale Agenda zal in de vorm van een bestuurlijke intentieverklaring of bestuursovereenkomst worden opgesteld.

+ Opstellen van een afwegingskader voor locatiekeuze en -inrichting van grootschalige projecten, gebiedsontwikkelingen en investeringsprogramma’s.

+ Uitvoering Kennis voor Klimaat: een praktijkgericht onderzoeksprogramma voor een klimaatbestendige inrichting van Nederland op te zetten door de departementen van VROM, LNV en VenW, een aantal kennisinstituten en regionale partijen. Interactie tussen wetenschap en concrete regionale projecten denken en doen – staat daarbij centraal.

+ Uitvoering van pilots «Ruimtelijk Ontwerpen met Water» en «Klimaatbuffers»

+ Opstellen van uitgangspunten voor een klimaatbestendige ontwikkeling, op basis van een lange termijn onderzoek naar de kwetsbaarheid van de Ruimtelijke Hoofdstructuur («systeemanalyse»).

• 2. 

  Klimaat en Energie: Schoon & Zuinig

Het klimaat verandert en vereist een mondiale en nationale aanpak. Het Rijksbrede werkprogramma «Klimaat & Energie: Schoon & Zuinig» richt zich op wat Nederland gaat doen. Het kabinet wil grote stappen zetten om een van de schoonste en efficiëntste energievoorzieningen in Europa te creëren in 2020. Dit vereist een forse trendbreuk in ons denken en doen. In het coalitieakkoord en het beleidsprogramma kiest het kabinet voor de volgende doelstellingen: + Het aandeel hernieuwbare energiebronnen gaat van 2 à 3% nu naar

20% in 2020; + Het energiebesparingspercentage gaat na verloop van tijd van 1% naar

2% per jaar; + Een reductie van de uitstoot van broeikasgassen van 30% in 2020 ten

opzichte van 1990. De broeikasgassen omvatten zowel CO₂ die bij de

verbranding van fossiele brandstoffen vrijkomt, alsook de overige

broeikasgassen, zoals lachgas en methaan.

De doelen komen in zicht door via de volgende drie «golven» maatregelen te treffen:

+ «Meters maken» door het hele pakket aan maatregelen dat nu al «op de plank» ligt in te voeren.

+ «Meters voorbereiden» door versneld te werken aan opties die over enkele jaren voluit kunnen worden ingezet, maar die nog wel enige ontwikkel- en aanlooptijdnodig hebben. In een aantal gevallen is het mogelijk nodig om specifieke beleidsinstrumenten te ontwikkelen, bestaande instrumenten aan te passen en/of barrières te slechten.

+ Verdergaande innovaties door het uitvoeren van een innovatieagenda voor de middellange en lange termijn, onder meer via het versterkt doorzetten van de Energietransitie als permanente bron van innovaties uit de samenleving.

De bereidheid van de bedrijven, andere overheden en burgers om tot concrete acties en innovaties te komen, is groot. Omdat de overheid de klimaatproblematiek allesbehalve alleen kan oplossen, is dit zeer bemoedigend. Dit geeft het kabinet de gelegenheid ontwikkelingen te stimuleren, te ondersteunen en barrières weg te nemen. Als resultaat van de 100-dagen dialoog sluit het kabinet in 2007 een Duurzaamheidsakkoord met ondernemend Nederland. In 2008 zal dit leiden tot nadere afspraken met alle (deel)sectoren. Ook sluit het kabinet in oktober 2007 een Bestuursakkoord met de VNG en later ook met het IPO waarin afspraken worden gemaakt over de acties die op lokaal en regionaal niveau worden uitgevoerd.

Jaarlijks rapporteert het kabinet over de voortgang van het project. Op basis van de verrichte prestaties en de te verwachten verdere ontwikkeling tot 2020 wordt in 2010 bepaald of Nederland op koers ligt. Indien nodig worden dan extra maatregelen doorgevoerd.

Sectorale ambities en maatregelen

Gebouwde omgeving

De ambitie van het kabinet voor de bebouwde omgeving (woningen en utiliteitsbouw) is 6 tot 11 Mton CO₂-emissiereductie in 2020 ten opzichte van ongewijzigd beleid. Het beleid richt zich op grootschalige toepassing van energiebesparende maatregelen. Voor de gebouwde omgeving wordt voor de periode tot en met 2011 € 121 mln extra beschikbaar gesteld, onder andere voor uitvoering van het publiek-private actieplan «Meer met minder». In 2011 zijn 500 000 gebouwen 20% tot 30% energiezuiniger. Er wordt in 2008 een energielabel voor gebouwen ingevoerd dat meteen al verplicht is voor woningeigenaren die hun huis verkopen dan wel verhuren. Verder maakt het kabinet afspraken met de woningbouwcorporaties over verbetering van de energieprestatie van sociale huurwoningen. Ook komt er een innovatieprogramma voor de nieuwbouw en renovatie van bestaande bouw. Ten slotte worden bestaande normen voor gebouwen, zoals de EPC, en normen voor huishoudelijke apparaten aangescherpt.

Energie- en industriesectoren

De ambitie voor de energie- en industriesectoren is 53 tot 61 Mton

C0₂-emissiereductie in 2020 ten opzichte van ongewijzigd beleid. Het

accent ligt op emissiehandel met als doelstelling 30% C0₂-emissiereductie

in 2020 ten opzichte van 1990. Nederland zet in op een verbeterd

Europees emissiehandelssysteem, meer harmonisatie en het zo veel

mogelijk veilen van emissierechten.

De overheidmaakt afspraken met exploitanten van nieuwe kolencentrales

voor een inspanningsverplichting in aanvulling op het ETS. Vanaf 2015

dient zeer substantieel CO₂ gereduceerd te zijn in het centrale bestand van

de betreffende exploitant. Deze afspraken moeten het kabinet de

zekerheid geven dat de noodzakelijke reducties worden gehaald. De investeerders moeten aantonen hoe zij die reducties substantieel realiseren. Via het sluiten van convenanten worden afspraken gemaakt over het afvangen en opslaan van CO₂ in de bodem. Schone fossiele brandstoffen kunnen zodoende als overgangstechnologie naar een duurzame energievoorziening worden ingezet. Ook zetten ze in op extra bijstook van biomassa of zelfs het vervroegd sluiten van oude weinig efficiënte kolencentrales die tot het eigen productiepark behoren. Nieuwe kolencentrales moeten nu al capture ready worden gebouwd.

Samen met de sector worden twee grote CCS-demo’s voorbereid in het kader van het EU-programma. Nederland zal financiële ondersteuning vanuit Brussel bepleiten. In de komende jaren wordt bekeken op welke wijze de grote demo’s het beste kunnen worden gerealiseerd. Nederland bepleit binnen de EU een verplichtstelling van CCS voor nieuwe kolencen-trales op het moment dat het als stand der techniek kan worden beschouwd.

Het verhogen van het aandeel aan hernieuwbare energie zal in de komende 4 jaar vooral van windenergie op land moeten komen. Om de doelen in zicht te houden, is het bijvoorbeeld nodig om de komende jaren voor 2000 MW (ca. 2,6 Mton CO₂-emissiereductie) te committeren voor wind op land uit de nieuwe Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE). Dat is meer dan een verdubbeling ten opzichte van de 1 500 MW die er nu al staat. Hiertoe ontwikkelt de Minister een plan in samenwerking met andere overheden op de (on)mogelijkheden van de plaatsing van zeer grote windturbines in specifieke landschappen. Daarnaast is de ambitie om te bezien welke mogelijkheden er zijn en welke voorwaarden er geschapen kunnen worden voor windenergie op zee.

Om ruimte te vinden voor windenergie zet de Minister van VROM de volgende acties in gang in 2008:

• 1. 

  De belemmeringen, kansen en consequenties in kaart brengen ten aanzien van het (kunnen) plaatsen van de nieuwe windturbines.

• 2. 

  Eind 2007 verkennen en in 2008 implementeren van de Landelijke Uitwerking Ruimte voor Windenergie (= nationaal plan), waarin is aangegeven welk gebieden niet geschikt zijn voor zeer grote windturbines omdat die het landschap te sterk aantasten (vrijwaringsgebieden), respectievelijk welke gebieden een landschap hebben dat geschikt is voor grootschalige plaatsing van grote windturbines (concentratiegebieden). Tevens omvat het een verkenning van windenergie op zee. Bedoeling is om het plan («kaartbeeld») bestuurlijk vast te stellen en vervolgens ter kennisname aan de Tweede Kamer te sturen.

Voor alle industriesectoren zal door middel van innovatieagenda’s worden geanalyseerd hoe tot 50% energiebesparing in de keten in 2030 kan worden gerealiseerd. Daar wordt nu al een start mee gemaakt. In 2008 wordt voor 10 industriële sectoren gestart met het maken van concrete, ambitieuze energie-effiencyafspraken om te komen tot 50% energiebesparing in 2030. De chemische industrie zet bijvoorbeeld in op industriële biotechnologie, katalyse, materialen en procestechnologie. De papierindustrie heeft als doel om het energiegebruik in de gehele papierketen in 2020 met 50% te verminderen door onder meer in te zetten op energieneutraal papier (vergroten van de inzet van reststroom en andere potentiële energiebronnen op het eigen bedrijfsterrein). Ook wordt de bestaande milieuwetgeving beter gehandhaafd, zoals het

doorvoeren van een besparingsoptie wanneer de terugverdientijd korter is dan vijf jaar. De lopende MJA-2-afspraak wordt voor de periode na 2012 geïntensiveerd.

Verkeer en vervoer

De ambitie voor de sector verkeer en vervoer is 13 tot 17 Mton CO₂-emissiereductie in 2020 ten opzichte van ongewijzigd beleid. Centraal staat de introductie en opschaling van zuinigere auto’s via het aanscherpen van normen, financiële prikkels, vergroeningsmaatregelen in het belastingplan van 2008, verplichting voor biobrandstoffen en innovatie. Nederland zet bij personenauto’s in op een Europese normering van 120/130 gr CO₂/km per 2012, 100 gr CO₂/km in 2016 en 80 gr CO₂/km in 2020. Er komt een eerlijkere en naar tijd, plaats en milieukenmerken gedifferentieerde kilometerprijs. Het kabinet onderzoekt of het mogelijk is om in Europa in te zetten op een hoger verplicht percentage biobrandstoffen van 20%, uiteraard dienen deze wel te voldoen aan duurzaamheids-criteria. Ook gaat in 2008 het innovatieprogramma «De auto van de toekomst gaat rijden» van start, waarbij Nederland zich neerzet als proeftuin en markt voor duurzame mobiliteit. «De auto van de toekomst» en «innovatieve biobrandstoffen» zijn interdepartementale programma’s die door het ministerie van VenW getrokken worden.

Land- en tuinbouw

De ambitie voor de land- en glastuinbouwsector is 1 tot 2 Mton CO₂-emissiereductie in 2020 ten opzichte van ongewijzigd beleid. In de glastuinbouw staat centraal het doorzetten van de ontwikkeling naar een energieneutrale glastuinbouw en onder optimale condities zelfs de energieleverende kas. In 2008 komt additioneel geld beschikbaar voor de bouw van (semi-)gesloten kassen. Ook voor de overige broeikasgassen, zoals lachgas (N2O) en methaan (CH4), is het de ambitie te komen tot een verdere reductie. Het kabinet zet in op (co-)vergisting van mest, verandering in veevoeding, emissiereducerende huisvesting en precisielandbouw.

Instrumenten

Welke instrumenten de Rijksoverheid in zal zetten, hangt af van de verschillende doelen. Mogelijk moeten er ook nieuwe beleidsinstrumenten worden ingezet als het «peiljaar» 2010 daartoe aanleiding geeft. De belangrijkste instrumenten zijn de volgende:

• 1. 

  Emissiehandelmaakt het beprijzen van CO₂ mogelijk. Het Europese Systeem van Emissiehandel is de hoeksteen van Schoon & Zuinig. De Europese Commissie zal in 2008 een voorstel doen tot herziening van het Europese emissiehandelssysteem.

• 2. 

  Normenfungeren als minimumeisen en gefaseerde normstelling kan innovaties uitlokken. In verband met de regels rond de interne markt kunnen maatregelen als efficiencynormen voor apparaten alleen in Europees verband worden genomen.

• 3. 

  Innovatieleidt tot kostenverlaging van nieuwe technologieën, het versterkt de concurrentiekracht van bedrijven en kan helpen op kosteneffectieve wijze de doelen zoals de gewenste CO₂-reductie te behalen.

• 4. 

  Tijdelijk stimulerenversnelt de marktintroductie en uitrol van nu nog onrendabele technieken. Hiertoe treedt bijvoorbeeld in 2008 de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE) als opvolger van de MEP (Milieukwaliteit elektriciteitsproductie) in werking (zie begroting van Economische Zaken).

• 5. 

  De overheid geeft het goede voorbeelddoor als «launching customer» innovatieve maatregelen op het gebied van gebouwde omgeving en mobiliteit versneld toe te passen.

• 6. 

  Internationale klimaat- en energiediplomatiespeelt een cruciale rol bij het beïnvloeden van de internationale beleidsarena. Instrumenten als emissiehandel en normering worden voor een groot deel in Europees verband vastgesteld.

• 3. 

  Markten voor duurzame producten

Langs twee wegen wil de Minister van VROM bereiken dat meer duurzame producten op de markt komen:

• 1. 

  De overheid zal via belastingmaatregelen een prijsverschil tussen een aantal gewone en duurzame producten opheffen of verkleinen. Dit werkt ook als een rechtstreekse prikkel voor bedrijven om nieuwe duurzame producten en technieken te ontwikkelen. In het belastingplan 2008 zullen de vliegticketbelasting, de milieudifferentiatie van de BPM, de taakstellende verhoging van de belasting op milieuonvriendelijke energie en brandstof en de verpakkingenbelasting ingevoerd worden. In 2008 zal het kabinet met het oog op het belastingplan 2009 en daarna een aanvullend, substantieel pakket vergroeningsmaatrege-len voorstellen.

• 2. 

  De Rijksoverheid heeft als doel om uiterlijk in 2010 voor 100% duurzaam in te kopen. Najaar 2007 worden in een bestuursakkoord afspraken gemaakt met provincies, gemeenten en waterschappen over het traject waarlangs ook de overige overheden volledig duurzaam zullen gaan inkopen. In 2008 zal overleg worden gevoerd met aan de overheid gelieerde organisaties en met het bedrijfsleven over hun ambities ten aanzien van duurzaam inkopen. Met deze gezamenlijke marktmacht beoogt het kabinet het bedrijfsleven te stimuleren tot de productie van duurzamere en betaalbare producten. In 2008 zal tussentijds de voortgang van het proces worden gemonitord.

Om vast te stellen wat onder «duurzaam inkopen» wordt verstaan, stellen we voor 40 productgroepen in 2007 duurzaamheidscriteria op. Voorbeelden van productgroepen zijn dienstauto’s, catering, grond-, weg- en waterbouw, gas en elektra en kantoorartikelen. In 2008 wordt een start gemaakt met de implementatie van deze productgroepen. In 2008 stellen we naar verwachting nog voor ruim 40 extra productgroepen duurzaam-heidscriteria op. Dit kabinet kiest er voor om de criteria zo ambitieus mogelijk te stellen voor zover dat financieel en juridisch mogelijk is. Als een overheid besluit om in een bepaald geval de duurzaamheidscriteria niet toe te passen, moet zij dat kunnen verantwoorden.

• 4. 

  Burgers in een gezonde en veilige leefomgeving

De Minister van VROM stelt zich ten doel het realiseren van een gezonde, veilige en duurzame leefomgeving voor burgers. Het gaat daarbij om schone lucht, een bodemgesteldheid die in overeenstemming is met het gebruik, beheersbare risico’s op het gebied van externe veiligheid, schoon en beschikbaar grond- en oppervlaktewater en aanvaardbare geluidsniveaus. De afgelopen jaren zijn veel activiteiten op dit vlak opgepakt en zullen de komende periode nog verder worden uitgewerkt. Deze kabinetsperiode zal het accent komen te liggen op de verbetering van de lucht- en geluidskwaliteit en aanpak van de bodemsanering, omdat daar in Nederland nog sprake is van situaties waarin de (wettelijke) normen worden overschreden.

Luchtkwaliteit

Te hoge concentraties fijnstof zijn schadelijk voor de gezondheid en vormen belangrijke beperkingen voor nieuwe bouwactiviteiten, indien die leiden tot een verslechtering van de luchtkwaliteit. De beleidsinzet is sinds enkele jaren versneld om deze ongewenste situatie te keren. Het kabinet bouwt hierop voort door met een omvangrijk pakket aan maatregelen tijdig aan de binnenkort herziene Europese richtlijn te kunnen voldoen. De herziene richtlijn geeft de mogelijkheid om de normen enkele jaren later te bereiken, mits lidstaten kunnen aantonen dat de grenswaarden dan overal bereikt zijn. Om de luchtkwaliteit te verbeteren zal de Minister van VROM in 2008 de volgende acties ondernemen:

+ In 2008 zal het kabinet het Nationale Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) vaststellen en dit voorleggen aan de EU om dit uitstel in 2009 te verkrijgen. Het NSL bevat alle nationale en regionale maatregelen die nodig zijn om de overschrijdingen te compenseren zodat er overal en tijdig aan de Europese luchtkwaliteitseisen (2010 voor fijnstof en 2015 voor NO₂) zal worden voldaan. + Generieke maatregelen treffen, die zich voor een belangrijk deel richten op het stimuleren van de toepassing van roetfilters voor diverse voertuigtypen. + Lokale maatregelen stimuleren, die uiteen lopen van schermen langs

snelwegen tot milieuzones in de grotere steden in ons land. + Via de fiscale vergroening van de mobiliteitsbelastingen, zoals verhoging dieselaccijns, differentiatie van autobelastingen naar vervuilende uitstoot, wordt de luchtkwaliteit nog verder verbeterd. Daarnaast wordt aan de verbetering van de luchtkwaliteit een extra impuls gegeven door lokale overheden de mogelijkheid te geven de parkeertarieven te differentiëren naar vervuilende uitstoot.

Geluid

Door het toegenomen verkeer is op een aantal plekken in ons land de

geluidhinder, soms fors, toegenomen. De huidige wetgeving biedt daar

tegen onvoldoende bescherming voor burgers. Om de geluidskwaliteit te

verbeteren zal de Minister van VROM in 2008 de volgende acties

ondernemen:

+ In 2008 zal een wijziging van de Wet geluidhinder voor de Rijksinfra-structuur bij de Tweede Kamer worden ingediend. In dit wetsvoorstel zal met behulp van het instrument van de geluidsproductieplafonds de handhaving van de vastgestelde geluidsniveaus worden verbeterd, waarmee de rechtszekerheid in de richting van burgers zal worden hersteld. Daarbij zal ook een vereenvoudigingsslag van de normstelling worden doorgevoerd.

+ Voorts zullen de doelstellingen op het gebied van geluid worden herijkt en verder in de tijd doorgetrokken, zodat de sturende werking ervan verbeterd wordt.

+ In het kader van de modernisering van de APK wordt bezien of de APK kan worden uitgebreid met een controle op de geluidemissies van voertuigen. Het gaat hier bijvoorbeeld om een check op de aanwezigheid van illegale, lawaaiige uitlaatsystemen bij auto’s, brommers en motoren.

+ In de EU wordt ingezet op aanscherping van de geluidsnorm voor bandenlawaai met 3db(A). In de tussentijd wordt de promotie van de aanschaf van stille banden voortgezet als onderdeel van Het Nieuwe Rijden.

+ In toenemende mate worden bij de aanleg en onderhoud van Rijkswegen toepassing gegeven aan (zeer) stille wegdekken.

+ Voor het spoorverkeer wordt een systeem van naar geluid gedifferen-

tieerde gebruiksvergoedingen vastgesteld ten einde de inzet van meer dan 7db(A) stillere treinen te bevorderen. Verder wordt het gebruik van raildempers als reductiemaatregel erkend.

+ Op sommige plekken is sanering de enige optie. Voor het urgente deel van de sanering is de uitvoering gericht op afronding in 2023. Met de introductie van de gewijzigde Wet geluidhinder zullen alle woningen met een toegenomen belasting van 5 db(A) eveneens voor sanering in aanmerking komen.

+ Er wordt een beslissing genomen over de vraag of en, zo ja, hoe de saneringsoperaties voor de Rijksinfrastructuur van VROM en VenW kunnen worden samengevoegd.

Bodemsanering

Op veel plaatsen in ons land voldoet de bodemkwaliteit niet aan de eisen die het huidige of toekomstig gewenste gebruik daaraan stelt. In die situaties zijn maatregelen nodig om de kwaliteit te verbeteren of tenminste de risico’s van aanwezige verontreiniging te beheersen. Omdat de maatregelen om de bodemkwaliteit te verbeteren kostbaar zijn, vindt sanering zo veel mogelijk plaats in combinatie met herstructurering. Om de bodemkwaliteit te verbeteren zal de Minister van VROM in 2008 de volgende acties ondernemen:

+ In 2008 maakt de Minister, op basis van de inventarisatie door provincies en gemeenten van locaties met bodemverontreiniging, waar met het oog op gezondheidsrisico’s maatregelen genomen moeten worden, afspraken met de provincies en gemeenten over welke maatregelen zullen worden getroffen. In 2010 moeten tenminste de risicobeheersende maatregelen getroffen zijn. + In 2008 maakt de Minister afspraken met de provincies en gemeenten over de inventarisatie van alle locaties met bodemverontreiniging waar niet aanvaardbare risico’s voor ecosystemen of voor verspreiding van verontreiniging aanwezig zijn. In 2015 zullen ook daar waar nodig risicobeheersende maatregelen genomen zijn.

Bij het maken van de afspraken hanteert de Minister de volgende

uitgangspunten:

+ Ten aanzien van het nemen van definitieve maatregelen (daadwerkelijk saneren) ligt tot 2015 de prioriteit bij situaties waar sprake is van gezondheidsrisico’s en bij herstructurering binnen stedelijk gebied.

+ De aanpak van bodemverontreiniging wordt zo veel mogelijk gecombineerd met andere werkzaamheden in het kader van de verbetering van de leefomgeving.

• 5. 

  Proactief opereren in de internationale arena

In het coalitieakkoord heeft het kabinet uitgesproken dat Nederland een meer actieve en constructieve internationale positie kiest, en voor grensoverschrijdende milieu- en energieproblemen meer Europese samenwerking na wil streven.

Hoewel Nederland absoluut gezien niet tot de grootste vervuilende landen behoort, is de Nederlandse mondiale voetafdruk (qua CO₂-uitstoot, gebruik van natuurlijke hulpbronnen en ruimte in het buitenland) behoorlijk. Nederland voelt zich hiervoor verantwoordelijk en wil daarom efficiënter met energie, natuurlijke hulpbronnen en ruimte omgaan. In de strijd tegen mondiale milieuproblemen, zoals klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, wil Nederland een voortrekkersrol spelen.

De internationale milieubeleidsagenda van het kabinet heeft drie centrale

thema’s:

+ verbetering proces richting Europa;

+ verbetering internationale naleving en handhaving van regels;

+ versterkte inzet op biodiversiteit en klimaat.

Daarbij kunnen de eerste twee punten als dwarsdoorsnijdend en generiek

worden gezien.

Verbetering van het proces richting Europa vergt het actief van de Minister van VROM samen met de andere betrokken ministeries inzetten in EU-kader op bindende afspraken op het gebied van vervoersemissies, energiebesparing en duurzame energie en het nemen van initiatieven voor enkele nieuwe EU-dossiers die Nederland verder helpen, zoals aanpak van de emissies van de scheepvaart. Daarnaast zal het kabinet actief blijven inzetten op: + slim reserveren (bijvoorbeeld multifunctioneel) van ruimte voor natuur

en biodiversiteit; + de aanpassing aan klimaatverandering; + vergroten van het Europese budget voor natuur en milieu; + het vergroenen van het Europees landbouwbeleid vooral tijdens de

Review van de Financiële Perspectieven (2008–2009); + het operationaliseren van duurzaamheid bij Europese budgetten voor

bijvoorbeeld infrastructuur.

Gemaakte internationale afspraken moeten door alle landen worden nagekomen. Alleen dan bereiken we de doelen en ontstaat er een gelijk speelveld voor het bedrijfsleven. Nederland zal zich meer inzetten op de wijze waarop de naleving van de internationale milieuovereenkomsten, inclusief de EU-milieuregelgeving, verbeterd kan worden. Gecoördineerde handhavingsacties in de EU zullen worden gestimuleerd.

In breder internationaal verband zal Nederland actief bijdragen aan het tot stand komen van nieuwe ambitieuze internationale klimaatdoelstellingen voor na 2012 en zich actief inzetten voor het keren van het biodiversiteits-verlies. Nederland zal bijdragen aan het versterken van het internationale institutionele bouwwerk voor de aanpak van milieuproblemen, waaronder versterking van UNEP en het opzetten van een wetenschappelijk panel inzake natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit. De ministers van VROM en OS zullen in 2008 actief lobbyen om meer internationale consensus over duurzaamheidscriteria voor prioritaire productketens te bereiken. VROM concentreert zich hierbij op hout en biomassa voor energiedoeleinden. Beoogd wordt partnerschappen met het bedrijfsleven en NGO’s af te sluiten om prioritaire productketens te verduurzamen. In een aantal landen, waaronder Indonesië, Mozambique en Mali, zal Nederland demonstratieprojecten opzetten voor verduurzaming van biomassaproductie voor energiedoeleinden.

De inzet van Nederland is dat tijdens de VN-klimaatconferentie in december 2007 de onderhandelingen worden gestart met als doel een in 2009 vast te stellen pakket van effectieve en breed gedragen internationale klimaatafspraken. Nederland zal actief aan dit intensieve onderhandelingsproces deelnemen, zowel in de feitelijke onderhandelingen als in het meer informele circuit. Kern van de onderhandelingsinzet is dat de EU zich wil verbinden tot een reductie van 30% van de broeikasgasemissies tegen 2020 ten opzichte van 1990, op voorwaarde dat andere ontwikkelde landen zich tot vergelijkbare emissiereducties verbinden en economisch meer gevorderde ontwikkelingslanden ook een bijdrage

leveren. Tegelijkertijd zal in EU-verband, in vervolg op de afspraken die in de Voorjaarsraad van 2007 zijn gemaakt met betrekking tot de emissiereductie inspanningen van de EU, verder gewerkt worden aan de ontwikkeling van het Europese energie en klimaatpakket. De Europese Commissie zal hier voor eind 2007 met een reeks van voorstellen komen.

Alhoewel veel winst te behalen valt met harmonisatie van milieubeleid, vereist de specifieke Nederlandse situatie soms ook flexibiliteit. Soms omdat de specifieke kenmerken van ons land strengere maatregelen dan voor de EU gemiddeld noodzakelijk maken (bijvoorbeeld bij roetfilters op dieselauto’s om luchtkwaliteitsdoelen te halen). Het kan ook betekenen dat – vanwege bijvoorbeeld ruimtelijke overwegingen – op een generieke Europese norm voor de Nederlandse situatie binnen het Europese kader een uitzonderings- of overgangsmaatregel zou moeten gelden (zoals die bijvoorbeeld voor de luchtkwaliteitseis NO_x wenselijk is).

• 6. 

  Minder regeldruk

VROM zet in op minder, maar tegelijkertijd effectievere regels. Daarvoor zijn de laatste jaren al veel maatregelen genomen, zoals het schrappen van overbodige wetten en regels, het samenvoegen van meerdere wetten tot één omgevingsvergunning (WABO), en de omzetting van milieuvergunningen in algemene regels. De naleving van de regels wordt gerichter gehandhaafd. De Minister van VROM gaat door met deze verbeteringen.

In 2008 wordt een nieuwe impuls gegeven aan het verminderen van de VROM-regeldruk. Het opstellen van nieuwe regels en het doorlichten van bestaande regelgeving gebeurt op basis van vertrouwen in de eigen verantwoordelijkheid van burgers en bedrijven voor de naleving van de regels. Tegelijkertijd zal de overheid wel streng en effectief optreden als blijkt dat de regels niet worden nageleefd. Het draagvlak voor een dergelijke werkwijze staat of valt bij de professionaliteit van de vergunningverleners en toezichthouders, op Rijks-, provinciaal en gemeentelijk niveau. Daarom worden regeldruk, administratieve lasten en de kwaliteit van vergunningverlening en toezicht in samenhangend aangepakt. Het doel: een slimmer, slanker en effectiever systeem waardoor burgers en bedrijven met een minimale regeldruk en toezichtslast regels naleven. Het programma «slimmere regels, betere uitvoering, minder lasten» kent dan ook de volgende onderdelen: + De Cosmetica Voorbij: slimmere regels met een nieuwe doorlichting

van regelgeving; + Kwaliteitsimpuls vergunningverlening en toezicht: betere uitvoering

door medeoverheden te helpen bij een kwaliteitsverbetering van

vergunningverlening en toezicht; + Minder toezichtslasten:effectiever en efficiënter toezicht op burgers en

bedrijven door samenwerking, selectiviteit, risicobenadering en

doorpakken waar nodig. Het programma vormt de uitwerking van het in juli aan de Tweede Kamer aangeboden plan van aanpak regeldruk bedrijven dat onder meer tot doel heeft regeldruk en daar aan gekoppelde de administratieve lasten, bestuurlijke lasten en toezichtslasten te verminderen.

De Cosmetica Voorbij

In dit project wordt ervan uitgegaan dat het niet meer genoeg is bestaande wet- en regelgeving te veranderen om de gevoelde regeldruk en de administratieve lasten te verminderen. Er wordt daarom fundamenteel gekeken naar noodzaak en vormgeving van overheidsingrijpen op

bepaalde beleidsterreinen, om te kunnen vaststellen of een vermindering dan wel andere inrichting van de overheidsinterventie op het desbetreffende beleidsterrein mogelijk en zinvol is. Het jaar 2007 wordt gebruikt om twee afgebakende domeinen door te lichten. In 2008 wordt een verder aantal nader te bepalen beleidsterreinen doorgelicht, om in beeld te brengen waar vermindering van de regeldruk en administratieve lasten nog meer mogelijk is. Deze acties dragen bij aan de realisatie van de kabinetsdoelstelling om de administratieve lasten met 25% te verminderen.

Kwaliteitsimpuls vergunningverlening en toezicht

Dit project is eind 2006 gestart en heeft inmiddels een praktische maatlat opgeleverd, die gebruikt gaat worden om per gemeente en provincie de minimaal benodigde schaalgrootte van de uitvoeringsorganisatie te bepalen. De maatlat wordt momenteel in een beperkt aantal gemeenten en provincies getest, waarna hij medio 2008 aan alle instanties beschikbaar wordt gesteld. Met VNG en IPO is overeengekomen dat de toepassing van de maatlat niet vrijblijvend is, en dat zij daarom zullen bevorderen dat alle gemeenten en provincies het instrument ter hand nemen. Concreet betekent dit dat in 2008 voor iedere uitvoeringsorganisatie de kritische massa wordt bepaald en dat noodzakelijke organisatorische verbeteringen worden geïnventariseerd. Doelstelling is dat binnen deze kabinetsperiode de organisaties die zijn belast met vergunningverlening en toezicht, over voldoende kritische massa beschikken om hun taken op een adequate wijze uit te voeren. Regionale bundeling van expertise wordt overwogen.

Vermindering toezichtslasten

De Minister van VROM zal de Kamer voor het einde van 2007 een strategische uitvoeringsnotitie handhaving aanbieden. Deze notitie beschrijft, aan de hand van facts en figures, de stand van zaken in het toezicht. Op basis van een risicoanalyse wordt aangegeven hoe de VROM-Inspectie haar prioriteiten stelt in de VROM-Nalevingsstrategie. De notitie geeft in haar toekomstperspectief ook het instrumentarium en de mogelijkheden die de VROM-Inspectie heeft om verbeteringen in de handhaving te realiseren. Daarbij wordt geprobeerd de uitvoering en handhaving meer te bundelen, zodat de noodzakelijke professionalisering robuust en effectief kan plaatsvinden. Dit zal tevens leiden tot een vermindering van het interbestuurlijk toezicht. Bij het thematisch toezicht op medeoverheden, en het toezicht op bedrijven, staan selectiviteit en vertrouwen centraal. Om de toezichtslast te beperken en de kwaliteit van het toezicht te vergroten (Eenduidig Toezicht), werken de toezichthouders van de verschillende inspectiediensten veel samen. De VROM-Inspectie maakt daarbij zoveel mogelijk gebruik van bestaande informatiebronnen. Waar mogelijk zullen doelgroepen van toezicht worden ingedeeld in enerzijds nalevingsgezinde bedrijven en instellingen, en anderzijds overtreders («free riders») die op een andere manier onderzocht worden. Hierdoor komt de toezichtslast vooral bij overtreders te liggen.

Doelstellingen beleidsprogramma 2007–2011

Pijler 1: Een actieve internationale en Europese rol

Project

Doelstelling

Actief bijdragen aan het tot stand komen van nieuwe

ambitieuze internationale klimaatdoelstellingen voor na

2012

De Millennium Ontwikkelingsdoelen Dichterbij

Beleids-artikel 3

16 Project

Pijler 2: Een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie

Doelstelling

Minder regels, minder instrumenten, minder loketten Urgentieprogramma Randstad

Beleids-artikel 7, 9 2

21 22 23

24

26

27

29

Werkprogramma

Pijler3: Een duurzame leefomgeving

Doelstelling

De overheid wil uiterlijk in 2010 duurzaamheid als zwaarwegend criterium meenemen in al haar aankopen Het stimuleren van duurzame consumptie en productie

Het bevorderen van een tijdig en op de vraag afgestemd

aanbod van ruimte voor kwalitatief goed ingepaste

bedrijfslocaties en 80 000 tot 100 000 nieuwe woningen

per jaar

In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over

het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het

platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd

in natuurgebieden

Klimaatbestendige inrichting van Nederland waarbij

water een meer bepalende factor is bij ruimtelijke

afwegingen, inclusief locatiekeuzes. Meer ruimte voor

herstel van natuurlijke processen (bodem, water en

natuur)

Duurzaam waterbeleid als schakel tussen ecologie en

economie. Nederland (weer) aan de internationale top

van innovatieve deltatechnologie

Het realiseren van een beperkt aantal complexe,

samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale

betekenis

Schoon & Zuinig: Zorgen van vandaag – kansen voor

morgen

Beleids-artikel 7

3, 4, 5, 6, 7 2

1, 2

63

Pijler5: Veiligheid, stabiliteit en respect

Doelstelling

Veiligheidsregio’s zijn georganiseerd en de rampenbestrijding voldoet eind 2009 aan de basisvereisten

Beleids-artikel 8, 9

69

Pijler 6: Overheid en dienstbare publieke sector

Doelstelling

Het oplossen van de 10 meest gevoelde knelpunten bij administratieve lasten

Beleids-artikel 7, 9

Toelichting:

In de bovenstaande tabel staat weergegeven in welke beleidsartikelen van

de VROM-begroting de doelstellingen uit het beleidsprogramma

terugkomen.

8

7

2

8

4

3

Verdeling van middelen uit het Coalitieakkoord (bedragen in € 1 000)

Omschrijving

2008

2009

2010

2011

2012

Categorie

Pijler 2, Weerstandsverhoging onderzoeksinstellingen

(CBRN)

Pijler 2, Kennis voor klimaat

Pijler 3, Water en kust: waterkwaliteit/Kennis voor

klimaat

Pijler 3, Projecten Schoon & Zuinig: overig

Pijler 5, CBRN Security

Toelichting:

Definitief: deze bedragen zijn definitief toegekend.

AP: aanvullende post, deze bedragen zijn wel toegewezen aan de Minister

van VROM, maar zullen jaarlijks bij Kaderbrief/Voorjaarsnota per tranche

beschikbaar worden gesteld.

FES: Fonds Economische Structuurversterking, deze middelen worden

verdeeld via de reguliere FES-procedure, besluitvorming zal plaatsvinden

in de periode augustus tot en met september 2007.

De uitgaven- en lastenenveloppen uit het Coalitieakkoord zijn voor de gehele kabinetsperiode verdeeld over de ministers. De bedragen voor 2008, inclusief de meerjarige doorwerkingen, zijn overgeboekt naar de departementale begrotingen. De resterende bedragen voor 2009 en verder blijven conform de afspraak uit het Coalitieakkoord per departement gereserveerd op de aanvullende post van het Rijk. Deze bedragen worden jaarlijks bij Voorjaarsnota per tranche beschikbaar gesteld.

Op enkele terreinen loopt de besluitvorming via een apart traject. In afwachting van deze besluitvorming blijven de desbetreffende bedragen ook op de aanvullende post van het Rijk staan. De toedeling naar de departementale begrotingen gebeurt na besluitvorming in de Ministerraad over de aanwending van deze bedragen.

Een deel van de enveloppen wordt verdeeld via het FES. Voor dit deel is de FES-procedure van toepassing. Voor een voortvarende uitvoering van het beleidsprogramma vindt een toetsing van de daarin beschreven programma’s op programmaniveau plaats. Voorzover ten behoeve van de voorgestelde verdeling de FES-wet moet worden aangepast, zal dit zo spoedig mogelijk gebeuren. Om te voorkomen dat de voorziene uitgaven uit het FES in 2008 worden belemmerd omdat de aangepaste FES-wet nog niet is goedgekeurd door het Parlement, zullen in de begroting van het FES voor 2008 de noodzakelijke wetsaanpassingen al worden opgenomen.

De FES-bedragen voor de jaren 2012 en verder zijn voorlopig. Eventueel kan de aangekondigde aanpassing van de voedings- en uitgavensystematiek van het FES leiden tot een herziening van de bedragen, die via het FES lopen. De intensiveringsenveloppen uit het Coalitieakkoord zijn echter structureel. Dit betekent dat de bedragen die nu voor 2012 zijn opgenomen, ook daadwerkelijk voor deze terreinen beschikbaar zijn.

Belangrijkste beleidsmatige uitgavenmutaties ten opzichte van de ontwerpbegroting 2007 (bedragen in € 1 000)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

art.nr

Stand Ontwerpbegroting 2007 (Geconverteerd naar XI)

1 225 005

971 928

880 016

897 219

867 300

Mutaties 1e suppletore begroting 2007:

1     Overdracht dossier Klimaat voor Ruimte

2     Herverdeling budgetten industrie-lawaai

3     FES-middelen luchtkwaliteit verkeer

4     Bijdrage in de kosten zwerfafval

5     RIVM

6     Overige mutaties

Nieuwe mutaties:

7     Het Waddenfonds

8     FES-middelen t.b.v. project CO₂-opslag

9     Nettering specifieke uitkeringen naar Gemeentefonds en Provinciefonds

10   FES-bijdrage 2e tranche t.b.v. het project luchtkwaliteit

11   FES-middelen t.b.v. subsidie Euro-5 motoren

12   Kasschuif m.b.t. uitvoering verkeersmaatregelen FES

13   Zwerfafval

14   Voorlopige invulling Rijksbrede taakstelling apparaat

Enveloppen uit Coalitieakkoord

15   Schoon en Zuinig

16   FES Kennis voor Klimaat

17   Uit pijler 5 t.b.v. CBRN

8 457

7 000

7 041

1 en 3

18 Overige mutaties

22 416

5 002

650

22 821

15 411

845 881

diverse

Stand ontwerpbegroting 2008

1440 152 1302 124 1118 403 1037 985 1015 620

979 624

0

Belangrijkste beleidsmatige ontvangstenmutaties ten opzichte van de ontwerpbegroting 2007 (bedragen in € 1 000)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

art.nr

Stand Ontwerpbegroting 2007 (Geconverteerd naar XI)

Mutaties 1e suppletore begroting 2007:

19   NSP Breda, Rotterdam, Utrecht, Den Haag

20   BIRK

21   Herverdeling budgetten industrie-lawaai

22   FES middelen Luchtkwaliteit verkeer

23   Overige mutaties

Nieuwe mutaties:

24   Van EZ middelen t.b.v. project CO₂-opslag

25   FES-bijdrage 2e tranche t.b.v. het project luchtkwaliteit

26   FES-middelen t.b.v. subsidie Euro-5 motoren

27   Kasschuif m.b.t. uitvoering verkeersmaatregelen FES

Enveloppen uit Coalitieakkoord

28   FES Kennis voor Klimaat

29   Overige mutaties

409 953           197 381

107 563

73 679

51 979

Stand ontwerpbegroting 2008

578 910          372 611

190 041

101 926

99 451

50 479

Toelichting mutaties:

De mutaties 1e suppletore begroting 2007 zijn toegelicht in de 1e

suppletore wet 2007 (Kamerstukken II, 2006–2007, 31 061 XI, nr. 2).

Nieuwe mutaties:

Ad 7) Omdat de vergunningen voor de gaswinning definitief verkend zijn, is er een meerjarige reeks van € 33,878 mln opgenomen om het Waddenfonds tot en met 2026 te kunnen voeden. Dit geld wordt in het Waddenfonds gestort.

Ad 8) Deze mutatie betreft een opboeking van € 60 mln die uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) beschikbaar is gesteld voor het project «Europese aanbestedingsregeling CO₂-opslag», als onderdeel van de in totaal € 250 mln die uit het FES bestemd is voor duurzaamheid. De genoemde € 60 mln is bedoeld voor het stimuleren (via een Europese aanbestedingstender) van projecten die voor een periode van 10 jaar naar verwachting 0,4 Mton CO₂ per jaar aan ondergrondse opslag zullen opleveren. Gelet op de lange looptijd betreft de mutatie dan ook de periode 2007 tot en met 2019, waarbij de opboeking na 2012 als volgt is: in 2013 tot en met 2018 een bedrag van € 6 mln per jaar en in 2019 een bedrag van € 3 mln.

Ad 9) In 2003 is het BTW-compensatiefonds ingevoerd waardoor gemeenten en provincies de door hun betaalde BTW kunnen declareren bij het BTW-compensatiefonds (BCF). Het kabinet heeft besloten ook de

0

bestaande specifieke uitkeringen netto te gaan verstrekken. Het kabinet, de VNG en het IPO zijn overeengekomen dat de nettering van de specifieke uitkeringen volledig wordt gecompenseerd. Dienovereenkomstig zijn enkele specifieke uitkeringen op de VROM en WWI begrotingen verlaagd.

Ad 10) Vanuit het FES wordt voor de jaren 2008 tot en met 2011 € 150 mln beschikbaar gesteld voor het treffen van lokale maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit. Deze maatregelen worden getroffen om de gezondheidsrisico’s te verkleinen.

In 2006 en 2007 is de eerste tranche van € 90 mln ter beschikking gesteld voor lokale maatregelen.

Ad 11) Deze reeks betreft de opboeking van de resterende € 51 mln bestemd voor de stimulering van Euro-5 motoren. Dit liep aanvankelijk via het fiscale traject van de MIA-regeling, maar is eind 2006 omgezet in een VROM-subsidieregeling.

Ad 12) Deze kasschuif van 2009/2010 naar 2008 van € 34,9 mln vloeit voort uit de ramingsbijstelling van de in de diverse jaren benodigde FES-middelen voor het totaal van de diverse subsidieregelingen in het kader van de verkeersmaatregelen luchtkwaliteit.

Ad 13) In 2008 wordt de verpakkingenbelasting ingevoerd. Daarvan zal € 115 mln via de VROM-begroting aan een nog op te richten Afvalfonds worden toegevoegd.

Ad 14) In het Coalitieakkoord is een Rijksbrede personele taakstelling opgelegd. Later zal deze reeks worden ingevuld op specifieke apparaatsinstrumenten.

Ad 15) Binnen het werkprogramma Schoon & Zuinig is budget uit de aanvullende post aan de VROM-begroting toegevoegd. In het bestuursakkoord nieuwe stijl (BANS) hebben het Rijk, IPO en VNG afgesproken dat provincies en gemeenten zich meer gaan inzetten voor de reductie van broeikasgassen. Ook zal het kabinet zich inspannen om burgers en consumenten te betrekken bij het breiken van de doelstellingen van Schoon & Zuinig.

Ad 16) De mutatie betreft de toevoeging van FES-middelen voor Kennis voor Klimaat, een programma dat zich richt op onderzoek voor het klimaatbestendig maken van Nederland. € 3 mln per jaar komt uit pijler 2 (een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie) van het Coalitieakkoord, € 7 mln per jaar uit pijler 3 (duurzame leefomgeving).

Ad 17) Uit pijler 5 (veiligheid, stabiliteit en respect) is € 1,9 mln toegekend voor maatregelen ten behoeve van CBRN (chemische, biologische, radiologische of nucleaire)-security.

Ad 24 t/m 28) Zie de toelichting bij de uitgaven hierboven.

2.2. De beleidsartikelen

Artikel 1. Optimaliseren van de ruimtelijke afweging

1.1. Algemene beleidsdoelstelling

1.1.1. De ruimtelijke afweging organiseren door het beheren en ontwikkelen van het ruimtelijke instrumentarium

Motivering

Het gaat om het zodanig beheren en ontwikkelen van ruimtelijke instrumenten dat andere overheden kunnen bijdragen aan het versterken en duurzaam ontwikkelen van de economische, ecologische en sociaal-culturele waarden van de ruimte in Nederland. Zie ook de Nota Ruimte deel 4 Tekst na parlementaire behandeling (Kamerstukken II, 2004–2005, 29 435 XI, nr. 153), De uitvoeringsagenda Nota Ruimte (Kamerstukken II, 2003–2004, 29 435 XI, nr. 3) en de Uitvoeringsagenda 2006 (Kamerstukken II, 2006–2007, 29 435 XI, nr. 174).

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

De uitwerking van het Nota Ruimte concept «centraal wat moet»;

De ruimtelijke uitwerking van de pijler «duurzame leefomgeving» uit

het Beleidsprogramma;

Het stellen van nationale kaders en regels en het doorvertalen van

relevante Europese beleidskaders;

Beïnvloeden van de ruimtelijke impact van de Europese regelgeving;

De coördinatie van de uitvoering van het ruimtelijk beleid;

Doorwerking van het Rijksbeleid in decentraal beleid;

Afstemming van het Nederlandse ruimtelijk beleid op dat van de

buurlanden.

Externe factoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van de mate waarin andere overheden in staat zijn hun ruimtelijke afweging op een ordentelijke manier te maken. Het nationaal ruimtelijk beleid en de Europese relevante kaders zijn hierbij afgestemd.

Meetbare gegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat ruimtelijke afwegingen integraal en gecoördineerd plaatsvinden, zowel verticaal (tussen bestuurslagen) als horizontaal (tussen departementen).

Tabel 1.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Ontvangsten:

5 855

15 785

13 000

10 033

Grafiek 1.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

Toelichting

De juridische verplichting bestaat in hoofdzaak uit de (FES) projecten

Habiforum (circa € 6 mln) en Ruimte voor Klimaat (circa € 7 mln).

Daarnaast is ook het kasbedrag voor Interreg (€ 3,5 mln) volledig

verplicht.

1.2. Operationele doelstelling

1.2.1. Ruimtelijk instrumentarium ontwikkelen en beheren

Het gaat om het bereiken van een goed ruimtelijk systeem door middel van samenhangende besluitvorming.

Motivering

+ Om ruimtelijk relevante wet- en regelgeving te onderhouden;

+ Om ruimtelijke afwegingsprocessen te coördineren en optimaliseren;

+ Om decentrale overheden in staat te stellen hun ruimtelijke beleid uit

te voeren; + Om het Nederlandse belang in te brengen in Europese kaders die van

invloed zijn op de ruimtelijke afweging.

Instrumenten

De belangrijkste instrumenten zijn: Wet- en regelgeving

• a. 

  Wet op de ruimtelijke ordening (WRO) De Wro bepaalt hoe ruimtelijke plannen van Rijk, provincies en gemeenten tot stand komen en gewijzigd worden alsook de taken van de overheid en de rechten en plichten van burgers, bedrijven en instellingen.

Invoeringswet Wro: het in werking laten treden van het besluit op de ruimtelijke ordening.

• b. 

  Wet grondexploitatie Doelstelling van de wet is een goede regeling voor kostenverhaal en enkele locatie-eisen bij particuliere projectontwikkeling.

• c. 

  Wet voorkeursrecht gemeenten Met de wet wordt een vereenvoudiging beoogd van de wetgeving rond grondverwerving door gemeenten en het toekennen van bevoegdheden aan provincie en Rijk.

Kaderstelling

• d. 

  Structuurvisies en AMvB’s Het beoordelen van provinciale structuurvisies en/of het uitbrengen van Rijksstructuurvisies en AMvB’s (concrete structuurvisies zijn vermeld in begrotingsartikelen 2 en/of 8)

Financieel

• e. 

  Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT) VROM draagt bij aan het gezamenlijk met VenW uit te brengen Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) inclusief integrale gebiedsontwikkeling, afstemming van spelregels en werkwijzen (budgetafstemming).

• f. 

  Fonds Economische Structuurversterking Via de Interdepartementale Commissie Economische Structuurversterking/Kennisinfrastructuur (ICES/KIS) wordt (ook) ingezet op het verkrijgen van voldoende wetenschappelijke output in het kader van vernieuwend ruimtegebruik en het opzetten van uitvoeringsgerichte proeftuinen met synergie gericht op een duurzame ruimtelijke kwaliteit.

• g. 

  Europese subsidieprogramma INTERREG Met INTERREG wordt beoogd de deelname van Nederlandse organisaties aan Europese samenwerkingsprojecten onder het Europese subsidieprogramma INTERREG te stimuleren. Hiertoe wordt de Projectstimuleringsregeling (PSR) ingezet om projecten te stimuleren

een INTERREG-aanvraag in te dienen en vindt cofinanciering plaats van INTERREG-projecten (A, B en C) die direct uitvoering geven aan de Nota Ruimte.

Bestuurlijk

• h. 

  Gemeenschappelijk ontwikkelingsbedrijf (GOB)

Het GOB werkt namens het Rijk aan gebiedsontwikkelingsprojecten waar meerdere departementen vanuit verschillende invalshoeken bij betrokken zijn. Het GOB beoogt sneller, beter of goedkoper Rijksdoelen te realiseren in concreet benoemde gebiedsontwikkelingsprojecten. VROM voert het secretariaat en financiert waar nodig de planvoorberei-dingskosten voor GOB-projecten en het materieel beheer van gronden.

Communicatie

• i. 

  Digitale Uitwisseling in Ruimtelijke Processen (DURP)

Op 1 juli 2008 treedt de nieuwe Wro in werking. Vanaf dat moment moeten ruimtelijke plannen digitaal worden gemaakt, gebruikt in ruimtelijke processen en procedures en ter beschikking worden gesteld aan een ieder volgens bepaalde afspraken en standaarden. Het digitale plan is vanaf dan het authentieke ruimtelijke plan. DURP is verantwoordelijk voor het opstellen en implementeren van deze standaarden en afspraken, beschreven in het pakket standaarden 2008 dat wordt ontwikkeld.

Daarnaast wordt een internetportaal (RO-online) ontwikkeld waar deze plannen aan burgers en bedrijven en professionals worden aangeboden. De eerste versie wordt op 1 januari 2008 opgeleverd. De tweede versie moet op 1 juli 2008 actief zijn. Zowel het pakket standaarden als RO-online moeten vanaf 1 januari 2008 beheerd gaan worden.

• j. 

  Europese samenwerking

VROM ziet toe op de ruimtelijke impact van voorgenomen Europese initiatieven en richtlijnen. Daarnaast draagt VROM bij aan het selecteren uit Europese beleidskaders van relevante kernthema’s, (bijvoorbeeld mobiliteit, klimaatbeleid en energie) en stimuleert in Eurodelta-verband grensoverschrijdende samenwerking met Vlaanderen en Nordrhein-Westfalen.

• k. 

  Uitvoeringsagenda Nota Ruimte

De uitvoeringsagenda Nota Ruimte beschrijft op hoofdlijnen de doelstellingen van ruimtelijk beleid, de verantwoordelijkheden van het Rijk, de rolverdeling binnen het Rijk en tussen Rijk en decentrale overheden, de concrete acties en de financiële inzet.

• l. 

  Onderzoek

• m. 

  Ruimteforum

Ruimteforum is een interactief online communicatie-instrument dat de Minister van VROM inzet ter ondersteuning van de RO-professional bij de uitvoering van het ruimtelijk beleid uit de Nota Ruimte; het programma «Mooi Nederland» in het bijzonder.

Meetbare gegevens

Tabel 1.2. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

Invoeringswet Wro (incl. eerste deel vereenvoudiging Wet voorkeursrecht gemeenten) naar Eerste Kamer

Invoeringswet 1-3-2008 Wro in Staatsblad

• a. 

  Operationeel maken RO-online

Gereed

1-7-2008

a.+ b. Invoeringsbegeleiding Wro en Grondexploi-tatiewet

Rijk,

provincies en gemeenten zijn voorbereid

1-7-2008

• b. 

  Opstarten programma «inzet instrumentarium grondbeleid in de praktijk»

Start programma

1-1-2009

Zenden van 2e deel vereenvoudiging Wet voorkeursrecht gemeenten naar de Eerste Kamer

Gereed

1-7-2008

• e. 

  Opstellen van een MIRT-projectenboek

MIRT projec-tenboek 2009 gereed en verzonden aan Kamer

1-9-2008

Maken van bestuurlijke afspraken tussen Rijk en regio over de aanwending van de MIRT-gelden

Afspraken MIRT 2009 gemaakt en gemeld aan Kamer

1-12-2008

• e. 

  Opstellen spelregelkader MIRT

Onderzoek spelregelkader gereed

1-7-2008

Spelregelkader

verwerkt in MIRT 2009

1-9-2008

• g. 

  GOB projecten

Voorbereiding besluitvorming van 5 projecten

1-1-2008

Ministeriële bekrachtiging van project-besluiten

2008-2009

• g. 

  Afronding businesscase voor Marinevliegkamp Valkenburg (GOB-project) ten behoeve van Rijksbesluitvorming

Gereed

1-1-2009

a.

c.

e.

Tabel 1.2. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

• h. 

  INTERREG III en IV

• 1. 

  In uitvoering komen van INTERREG IV projecten binnen B en C met Nederlandse deelname

50

2008

200

2013

• 2. 

  Deelname van Nederland in INTERREG IV B en C.

Een van de

grootste

deelnemers

2013

• 3. 

  In uitvoering komen van INTERREG-projecten die uitvoering geven aan NR

10

2008

50

2013

• 4. 

  Afronden 157 INTERREG IIIB/C-projecten met NL deelname

Projecten afgerond en resultaten gereed

Medio 2009

• 5. 

  Communicatie over

«lessons learnt» lopende programma’s en opstarten nieuwe programma’s

«Lessons learnt» en toekomst informatie gereed

2008

• i. 

  Uitbrengen, implementeren en in beheer nemen van pakket standaarden DURP

Overheden kunnen digitale plannen maken, gebruiken en beschikbaar stellen op basis van het pakket standaarden 2008

1-7-2008

• i. 

  Operationeel maken, ondersteuning bieden bij implementatie en in beheer nemen van RO-online

Operationeel zijn RO-online (2e versie)

1-7-2008

• i. 

  De standaarden voor digitale plannen worden nader beschreven in een ministeriële Regeling voor digitale plannen

ministeriële Regeling voor digitale plannen gereed

eerste kwartaal 2008

• j. 

  Zenden van rapportage over ruimtelijke impact voorgenomen Europese initiatieven en richtlijnen aan Tweede Kamer en Eerste kamer

Gereed

1-1-2009

Tabel 1.2. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

• j. 

  Afspraken over

grensoverschrijdende samenwerking Vlaanderen/Nordrhein Westfalen

Start inventarisatie potentiële samenwer-kingsprojec-ten

1-1-2008

Resultaten gereed

1-1-2009

• j. 

  Selectie van Europese        Analyse

beleidsthema’s uit               gezamenlijke mobiliteit, klimaatbeleid    beleidsactivi-en energie t.b.v. het            teiten uit benutten van kansen om   gekozen ruimtelijke doelen               thema dichterbij te brengen

1-1-2008

Inventarisatie en selectie prioritaire beleids-activiteiten

• k. 

  Uitbrengen Uitvoeringsagenda 2008 Nota Ruimte aan de Tweede Kamer

Gereed

1-1-2009

• l. 

  Doorwerking Verkenning Start analyse Ruimtelijke Opgaven          strategische

2020–2040                             institutionele

vraagstukken

1-1-2008

Resultaten gereed

1-1-2009

• l. 

  Analyse rol en positie planbureaus en adviesraden

Analyse bevoegdheden en samenwerking van planbureaus en adviesraden

1-1-2008

Resultaten gereed

1-1-2009

• m. 

  Ruimteforum, Inzet             – 400 sessies

interactieve website ter (bezoekers) ondersteuning bij                per dag

uitvoering RO-beleid           – tevredenheid

website van 58%

1-1-2008

– 600 sessies

(bezoekers)

per dag

– tevredenheid

website van

70%

1-1-2009

1.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Tabel 1.3. Overzicht onderzoek naar doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid

Soort onderzoek

Onderwerp onderzoek

Alg.doel/ Op.doel

A. Start

B.  Afgerond

Effecten onderzoek ex post

Monitor Nota Ruimte (voorheen Monitoren

doelbereiking)

Overig evaluatie-onderzoek:

– evaluatie werkwijze preventief toezicht

– evaluatie doorwerking ruimtelijk beleid

– evaluatie grondbeleidinstrumentarium

1e vervolgmeting

werkwijze preventief toezicht Nader in te vullen Nader in te vullen

Artikel 2. Gebiedsontwikkeling en realisatie Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur

2.1. Algemene beleidsdoelstelling

2.1.1. Gebiedsontwikkeling stimuleren en de Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur realiseren

Motivering

Door middel van het realiseren van de Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur dient de internationale concurrentiepositie te worden versterkt, krachtige steden en een vitaal platteland te worden bevorderd en (inter)nationale ruimtelijke waarden te worden geborgd en ontwikkeld. Zie ook de Nota Ruimte deel 4 Tekst na parlementaire behandeling (Kamerstukken II, 2004–2005, 29 435 XI, nr. 153), de Uitvoeringsagenda Nota Ruimte (Kamerstukken II, 2003–2004, 29 435 XI, nr. 3) en de Uitvoeringsagenda 2006 (Kamerstukken II, 2006–2007, 29 435 XI, nr. 174).

Verantwoordelijkheid

Externe factoren

Ter zake is de Minister van VROM verantwoordelijk voor de ruimtelijke aspecten van de uitvoering van het Rijksbeleid met betrekking tot: + Het stellen van nationale kaders en regels en het doorvertalen van

relevante Europese beleidskaders; + Verstedelijking, stedelijke netwerken en centrumvorming (Nieuwe

Sleutel Projecten); + Landschappelijke ontwikkeling (onder andere nationale landschappen

en Rijksbufferzones); + Rivieren, grote wateren en kust (zie ook artikel 8); + Rijksinfrastructuur.

Het behalen van deze doelstelling hangt mede af van de mate waarin de andere overheden en marktpartijen komen tot gedragen uitvoeringsplannen.

Meetbare gegevens

Het behalen van de Ruimtelijke Hoofdstructuur Nationale doelstelling heeft als effect dat de nationale stedelijke netwerken, Rijksbufferzones, en nationale landschappen als onderdelen van de Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur worden gerealiseerd. VROM wil dat ter zake de volgende effecten worden bereikt: + Minimaal gelijk blijven van het aandeel van de woningvoorraad in

bundelingsgebieden (54% van de woningvoorraad in 2004); + Minimaal gelijk blijven van het aandeel werkzame personen in

bundelingsgebieden (58% van de werkzame personen in 2004 binnen

de bundelingsgebieden); + 25 tot 40% van alle nieuwe woningen dient binnen bestaand bebouwd

gebied te worden gerealiseerd; + 130% overcapaciteit voor wonen in ruimtelijke plannen; + Haven- en industriegebied dat geherstructureerd moet worden, wordt

verhoogd tot minimaal 1000 tot 1500 hectare per jaar vanaf 2010. + In 2008 is het aandeel van bebouwing in het landelijk gebied niet

toegenomen (in 2007: 24%) + De beschikbaarheid van mogelijkheden om te kunnen wandelen en

fietsen binnen 5 kilometer van de woning voor de vijftig grootste

gemeenten is ten opzichte van 2004 toegenomen; + De beschikbaarheid openbaar groen binnen 500 meter van de woning

per woning (m² per woning) in de vijftig grootste gemeenten is

tenminste gelijk gebleven; + Een toename van de intensiteit van het gebruik in de centra van de

Tabel 2.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Nationale Sleutel Projecten (NSP) en intercityknooppunten (intensiteitsindex in 2002 op waarden 25 respectievelijk 15); De ontwikkeling van het areaal aan rode gebieden (woon- en werkgebieden, infrastructuur en glastuinbouw) in nationale landschappen zoveel mogelijk beperken. Het «ja, mits»-principe dat hiervoor thans geldt, zal worden heroverwogen;

Een toename van het aantal woningen in nationale landschappen voor ten hoogste de eigen bevolkingsgroei (migratiesaldo nul). De indicator is in ontwikkeling en komt in 2008 beschikbaar);

De panorama’s op het landschap vanaf de hoofdinfrastructuur blijven behouden (indicator in ontwikkeling, 2008 beschikbaar); Het areaal of oppervlaktepercentage van kernkwaliteiten in de nationale landschappen blijft tenminste gelijk (indicator in ontwikkeling, 2008 beschikbaar);

100 hectare ongewenste (bestemming voor) bebouwing/ glas is gesaneerd;

Meer inwoners van nationale landschappen zijn tevreden over het landschap, meer Nederlanders zijn tevreden over het landschap.(Een uitgebreide beschrijving van bovenstaande indicatoren staat op www.monitornotaruimte.nl.)

Artikel 2. Gebiedsontwikkeling en realisatie Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur

x € 1 000

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Ontvangsten:

43 007

302 667

138 141

31 187

11 836

20 728

2 406

Grafiek 2.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

Operationeel doel:

• 1. 

  Stedelijke gebieden van nationaal belang verder ontwikkelen

• 2. 

  Bufferzones

• 3. 

  Belvedere

• 4. 

  Waddenfonds

Toelichting:

De juridische verplichtingen voor de FES projecten BIRK (€ 100,6 mln) en Nieuwe sleutelprojecten (€ 35,3 mln) vormen samen met de aanvullende BIRK projecten op subsidies stedelijk gebied (€ 14 mln) het totaal van € 150 mln.

Motivering

De bufferzonereeks (€ 6,1 mln in 2008) is volledig bestuurlijk verplicht aan de provincies in het kader van ILG. Jaarlijks wordt de reeks Belvedere (€ 2,1 mln in 2008) overgeheveld naar OCW als gevolg van bestuurlijke afspraken. Het volledige bedrag voor de Waddenfonds (€ 33,9 mln) wordt 20 jaar lang overgeboekt naar de Waddenbegroting.

2.2. Operationele doelstelling

2.2.1. Stedelijk gebied van nationaal belang verder ontwikkelen

Bij het verder ontwikkelen van stedelijk gebied van nationaal belang gaat om het verbeteren van de leefbaarheid in de steden en de sociaal-economische positie van steden, het versterken van de kracht en diversiteit van de belangrijkste economische kerngebieden, het versterken van bereikbare en toegankelijke recreatievoorzieningen in en rond de steden, het versterken van nationale stedelijke netwerken.

Instrumenten                                           Debelangrijkste instrumenten zijn:

Bestuurlijk

• a. 

  Programma Mooi Nederland Dit programma beoogt een nieuwe stimulans te geven voor «slim» en kwalitatief hoogwaardig ruimtegebruik voor wonen en werken in binnenstedelijk gebied, alsmede behoud en versterking van ruimtelijke kwaliteit van het (open) landschap.

• b. 

  Urgentieprogramma Randstad (UPR) Het uitvoeren van die projecten die in het kader van het Urgentieprogramma Randstad onder de verantwoordelijkheid van de Minister van VROM zijn gebracht, hetzij als UPR-project, hetzij als kandidaat UPR-project. Ook het programma Zuidvleugel is onderdeel van het UPR.

• c. 

  Visie Randstad 2040 Het Kabinet heeft gelijktijdig met het Urgentieprogramma Randstad de Startnotitie Randstad 2040 (R2040) vastgesteld. Op basis daarvan zal het kabinet een dialoog vormgeven met decentrale overheden, private partijen, maatschappelijke organisaties en burgers. Aansluitend daarop zal het Kabinet, als onderdeel van het UPR, in 2008 een lange-termijn-visie op de Randstad opstellen.

• d. 

  Nationale stedelijke netwerken Het Rijk geeft gerichte ondersteuning door middel van kennis en geld (NR-budget) aan de nationale stedelijke netwerken en stedelijke centra.

• e. 

  Kabinetsstandpunt Schiphol Het actieprogramma uit het «kabinetsstandpunt 2006» wordt uitgevoerd en hetgeen is vastgelegd in het nieuwe regeerakkoord met betrekking tot de ruimtelijke en milieu-aspecten.

Financieel

• f. 

  FES-budget Uitvoering Nota Ruimte; Het bijdragen aan integrale gebiedsontwikkeling binnen de Ruimtelijke Hoofdstructuur vanuit het budget uitvoering NR van € 1 mld (2007– 2014). Voor de uitvoering van de Nota Ruimte is een budget van € 1 mld beschikbaar ten behoeve van complexe integrale gebiedsontwikkelingsprojecten van nationaal belang. Daarbij is een impuls vanuit het Nota Ruimte-budget gewenst om het gebied op een hoger plan te brengen. De bijdragen van het Rijk zullen met name worden gekoppeld aan de doelstellingen van «Mooi Nederland» en aan de doelstellingen van het Urgentieprogramma Randstad. In 2006 en 2007 zijn in totaal 22 projecten toegelaten tot de verkenningsfase in de procedure NR-budget.

• g. 

  Subsidies Nieuwe Sleutelprojecten (NSP); NSP wordt ingezet ter ontwikkeling en versterking van 6 centra in nationale stedelijke netwerken door (her)ontwikkeling van HSL-stations en omgeving.

• h. 

  Subsidie Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK)

BIRK wordt ingezet ter ontwikkeling en versterking van centra in nationale stedelijke en nationale landschappen door subsidiëring van projecten die kwaliteit toevoegen aan het gebied.

Wet- en regelgeving

• i. 

  Tracéwet

In het kader van de Tracéwet neemt VROM als mede bevoegd gezag besluiten over de aanleg en ruimtelijke inpassing van infrastructuur en de milieurandvoorwaarden.

Meetbare gegevens

Tabel 2.2. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

Uitvoeren voorbeeldprojecten grondbeleid waaronder herstructurering bedrijventerreinen

5 projecten            1-1-2009

opgestart

• a. 

  Onderzoek naar financiering herstructurering bedrijventerreinen

Onderzoek afgerond

1-1-2009

Maken van afspraken met decentrale overheden over gebruik van SER-ladder

Afspraken gemaakt

1-1-2009

• a. 

  Opstellen handreiking voor regionale MKBA verstedelijking

Handreiking aan Tweede Kamer verzonden

1-1-2009

Brief aan Tweede Kamer over nieuwe woning-behoeftencijfers (Primos) inclusief migratiesaldo 0 in nationale landschappen

Gereed

1-6-2008

Maken van afspraken met marktpartijen over financiering, programmering en toepassing van instrumenten in relatie tot binnenstedelijk bouwen

Afspraken gemaakt

1-9-2009

• b. 

  Urgentieprogramma

Randstad (UPR) 1. Uitvoeren van projecten 5 projecten            1–1–2008

waar VROM verantwoor- onder ver-delijkheid heeft                    antwoordelijk-heid VROM; waarvan 1 UPR-project en 4 kandidaat UPR-projecten

• 2. 

  Besluitvorming Hoekse Uitkomsten           1–3–2008

Waard                                    alternatieven

onderzoek en gebiedsvisie gereed

1-5-2008

Opstellen lange termijn visie Randstad

Gereed

1-1-2009

a.

a.

a.

a.

c.

Tabel 2.2. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

Formuleren Rijksvisie op stedelijke netwerken buiten Randstad

Brief aan TK en EK (motie Lemstra)

1-1-2009

• d. 

  Herijken en zo nodig vernieuwen van de afspraken met de 5 stedelijke netwerken buiten Randstad

Gereed

1-6-2008

• e. 

  Kabinetsstandpunt Schiphol

• 1. 

  Besluitvorming over maatregelen voor de korte en middellange termijn (2025) om de milieucapaciteit van Schiphol optimaal te kunnen benutten, in relatie tot de integrale ruimtelijke opgaven van de regio

• 2. 

  Besluitvorming over de lange termijnstrategie voor het nationale luchthavensysteem i.c. de ontwikkeling van de fysieke capaciteit, in relatie tot de integrale ruimtelijke opgave van de regio

Besluitvorming korte termijn afgerond

Voorbereiding afgerond en besluitvormingstraject aangevangen

1-1-2009

Besluitvorming

middellange termijn

1-1-2009

1-1-2009

Gereed

1-1-2010

• f. 

  Uitvoering Nota Ruimte;    22 projecten Selectie van projecten        in verkendie in aanmerking               ningsfase NR komen voor € 250 mln       budget. die versneld kan worden ingezet in 2007–2010.

1-1-2008

– Besluitvorming over toelating van projecten naar volgende fase (versnelling) – Opstellen MKBA’s voor projecten; opstellen business cases voor projecten

1-1-2009

• f. 

  Vaststelling van de

definitieve Rijksbijdrage aan de volgende 4 zogeheten versnellingsprojecten: Eindhoven A2, Noordelijke IJ-oevers (Amsterdam), Klavertje 4 (Venlo greenport), en Green-ports, op basis van business cases/ projectexploitaties

Beschikkingen 1-1-2009 gereed

• g. 

  Oprichting Onderneming Zuidas

Bestuurlijke

goedkeuring

prospectus

1-3-2008

Geslaagde

veiling

aandelen

1-7-2008

c.

Tabel 2.2. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

• i. 

  Besluiten Tracéwet (TW) lange procedure 5 besluiten voor majeure, ruimtelijk ingrijpende projecten: A4 Delft-Schiedam, corridor Schiphol Amsterdam– Almere–Lelystad (weg en OV), A13–A16, RW31 Leeuwarden en A15–A12

Voorbereiding 1-4-2008 besluiten

Gereed

1-1-2009

• i. 

  Besluiten TW verkorte procedure – 20 besluiten over reguliere projecten Rijksinfrastructuur

Eerste 10 besluiten TW verkort

1-1-2009

2.2.2. Landelijk gebied van nationaal belang verder ontwikkelen

Motivering

Om de openheid van het landschap te versterken zullen de planologische randvoorwaarden voor landschappen van nationaal belang moeten worden aangescherpt (in casus de Rijksbufferzones en nationale landschappen). Het tegengaan van verrommeling vraagt niet alleen om het beperken van ongerichte ruimtelijke ontwikkelingen die ten koste gaan van openheid, maar ook om het stimuleren van ruimtelijke functies die bijdragen aan de openheid van het groene landelijke gebied in en rondom verstedelijkte regio’s.

Instrumenten

De belangrijkste instrumenten zijn:

Bestuurlijk

• a. 

  Programma Mooi Nederland.

Dit programma beoogt het tegengaan van «verrommeling» van het landschap en het bevorderen van intensief ruimtegebruik voor wonen en werken in binnenstedelijk gebied.

Wet- en regelgeving

• b. 

  Wet grondexploitatie;

Door de Wet grondexploitatie kan de balans tussen rood en groen/

blauw worden behouden en versterkt.

Financieel

• c. 

  Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) Het Investeringsbudget Landelijk Gebied wordt ingezet ter verbetering van de kwaliteit van het landelijk gebied.

• d. 

  Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK) Met BIRK wordt beoogd samenhangende oplossingen te laten aansluiten voor functiecombinaties met water, ecologische waarden te versterken, recreatiemogelijkheden voor stedelingen bij de structuurdragers in het gebied te laten toenemen, zodanig dat gebiedseigen kenmerken worden behouden en deze meer identiteit worden gegeven.

• e. 

  Bufferzones Door het aankopen van gronden in de bufferzones wordt de recreatieve functie van Rijksbufferzones versterkt. In de bestuursovereen-

Meetbare gegevens

komsten 2007–2013 (ILG) zijn met de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht afspraken gemaakt over de oppervlakten te verwerven gronden ten behoeve van de Rijksdoelen ecologische hoofdstructuur en recreatie om de stad alsmede over het door het Rijk daarvoor aan de provincie ter beschikking gestelde budget.

• f. 

  Belvedere Belvedere wordt ingezet ter versterking van bijzondere cultuurhistorische waarden.

• g. 

  Kwaliteitsatlas Met financiële ondersteuning door VROM laat de Stuurgroep Groene Hart een Kwaliteitsatlas Groene Hart ontwikkelen in de vorm van een website. Via de website kunnen partijen uit het gebied kennis en ervaring delen over kwaliteit, elkaar aanspreken op afgesproken kwaliteiten en spiegelen aan elkaars ambities. Neveneffecten zijn verbeterde beeldvorming en bekendheid van het Groene Hart en het zichtbaar maken van verborgen kwaliteiten en een bredere bekendheid van het gebied het Groene Hart.

Kaderstelling

• h. 

  Actieprogramma Ruimte en Cultuur (ARC)

Met het Actieprogramma Ruimte en Cultuur wil het Rijk (OCW, VROM, LNV, VenW, BuZa, EZ en Defensie) anderen verleiden om tot een hogere architectonische en cultuurhistorische kwaliteit van stedelijke en landelijke gebieden te komen. Stimuleringsmaatregelen, kennisontwikkeling, investeringsbudgetten en betere toepassing van wettelijke instrumenten, zoals Welstand en de Wet op de architecten-titel dragen daaraan bij.

• i. 

  Ecologische Hoofdstructuur

Met de ecologische hoofdstructuur wordt beoogd een samenhangend geheel van natuurgebieden te ontwikkelen en vast te leggen in ruimtelijke plannen.

• j. 

  Nationale Landschappen

Nationale landschappen zijn gebieden met internationaal zeldzame of unieke en nationaal kenmerken. De daar aanwezige landschapskwaliteiten en in samenhang daarmee bijzondere natuurlijke en recreatieve kwaliteiten moeten worden behouden en ontwikkeld. Ongewenste bedrijfsactiviteiten (waaronder glastuinbouw) zullen hier bij voorrang worden gesaneerd. Daarbij wordt de optie van een saneringsfonds verkend.

Tabel 2.3. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw.1              Periode

Streefw. 2

Periode

Tabel 2.3. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

• a. 

  Inzet kwaliteitsteams

Inzet gestart

1-1-2009

Uitvoeren vervolg Structuurvisie «Panorama’s en de snelwegzone»

Instrumentarium gereed

1-1-2009

• a. 

  Te zamen met OCW

uitbrengen van een visie op ruimtelijk kwaliteitsbeleid en ruimtelijk ontwerp

Visie uitgebracht

medio 2008

• e. 

  Opstellen plan van aanpak transformatie bufferzones

Gereed

1-1-2014

• e. 

  Grondaankopen in bufferzone

Overeenkomstig de afspraken in het ILG

Uitvoeren afspraken groene partners (G31 en Rijk)

Gereed

1-1-2009

• e. 

  Groene verbindingen versneld realiseren

In 2015 heeft Nederland voldaan aan Europese verplichtingen voor Natura 2000

1-1-2016

• g. 

  Rijksprogramma Groene Hart – Uitwerken Basisatlas tot complete kwaliteitsatlas

Definitieve atlas gereed en operationeel

1-1-2009

• j. 

  Uitbrengen stimuleringsprogramma Ruimtelijke kwaliteit

Gereed

1-1-2009

• j. 

  Opstellen maatwerk-          Provinciale

instrumentarium                  inventarisatie

sanering «papieren             uitgevoerd

glas», bij voorrang uit te voeren in kwetsbare gebieden

Nadere afspraken met provincies gemaakt

1-1-2009

• j. 

  Afwegen noodzaak tot opstellen structuurvisie «Groene gebieden»

Met TK vaststellen of e.e.a. nodig

1-1-2009

a.

e.

Tabel 2.3. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

• j. 

  Provinciale kaders voor Aanjagen ruimtelijke kwaliteit in verbetering nationale landschappen ruimtelijke kwaliteit op Rijksniveau i.s.m. provinciale initiatieven

1-1-2008                 Provinciale            1-1-2009

kaders gereed

2.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Tabel 2.4. Overzicht onderzoek naar doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid:

Soort onderzoek

Onderwerp onderzoek

Alg.doel/Op.doel A. Start

B. Afgerond

Beleidsdoorlichting

Effecten onderzoek ex post

Monitor Nota Ruimte

Monitor Nationale Landschappen

Beleidsdoorlichting operationeel doel 2.2.1

1e vervolgmeting Nulmeting kernkwaliteiten

Overig evaluatie-onderzoek:

– evaluatie nationale landschappen                       Nader in te vullen

– evaluatie doelbereiking ruimtelijke kwaliteit Nader in te vullen

stedelijk gebied

– evaluatie doelbereiking ruimtelijke kwaliteit Nader in te vullen

landelijk gebied

– evaluatie doorwerking ruimtelijk beleid             Nader in te vullen

evaluatie werelderfgoed evaluatie functiemenging

Nader in te vullen Stimulering functiemenging

Artikel 3. Beperken van klimaatverandering en grootschalige luchtverontreiniging

3.1. Algemene beleidsdoelstelling

3.1.1. Klimaatverandering door menselijke beïnvloeding tegengaan net als verzuring van het milieu en de aantasting van de gezondheid door luchtverontreiniging, te bereiken door emissies door de industrie, de landbouw, het verkeer, de binnenvaart, de bebouwde omgeving en de consumenten te beperken.

Motivering

Verantwoordelijkheid

Om een duurzame samenleving te bereiken, waarin mens en natuur minder nadelige (gezondheids)effecten ondervinden van temperatuurstijging en van de uitstoot van schadelijke stoffen. Door milieu een prijs te geven wordt het onderdeel van de besluitvorming over investeringen en gedrag. Inzetten op innovatie wordt steeds belangrijker, evenals internationale samenwerking. De emissiedoelen (CO₂, NO_x, SO₂ en fijnstof) komen meestal in Brussel tot stand en hebben meer en meer een hard en verplichtend karakter. De overheid voert onderhandelingen over internationale verplichtingen in de EU of andere internationale kaders, geeft het noodzakelijke wettelijke stelsel vorm en faciliteert, ook in financiële zin, de uitvoering van het beleid. VROM zet hierbij in op samenwerking, in mondiaal en Europees kader en op nationaal niveau met bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden.

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor het vormgeven van wettelijke kaders en het voldoen aan internationale verplichtingen op het terrein van klimaatverandering, verzuring en grootschalige luchtverontreiniging. De Minister van VROM blijft verantwoordelijk voor het VROM-beleid dat wordt uitgevoerd door het Agentschap SenterNovem, dat onderdeel is van EZ.

De Minister van VROM is de eerstverantwoordelijke voor de vormgeving en coördinatie van het project «Klimaat en energie: Schoon & Zuinig». De uitvoering is een gezamenlijke verantwoordelijkheid met de Ministers van EZ, LNV, WWI, VenW en Financiën.

Externe factoren

Meetbare gegevens

Het behalen van deze doelstelling hangt af van:

+ Voldoende medestanders in de internationale onderhandelingen over (middel)lange termijnafspraken en over Europees beleid (in de vorm van richtlijnen, verordeningen, etc.). Het belang van Europees beleid voor het realiseren van nationale verplichtingen neemt sterk toe;

+ Draagvlak in de samenleving (bij bedrijven en burgers) om de doelen te verwezenlijken. Het is belangrijk om naast het mobiliseren van koplopers ook het peloton voldoende snelheid te laten maken;

+ Technische en bedrijfseconomische haalbaarheid van internationaal vastgestelde emissiereducties en -plafonds.

Het succes van het beleid kan op diverse manieren worden gemeten. In de eerste plaats door de uitstoot van milieuverontreinigende stoffen te meten, de energiebesparing en de mate van overschakeling naar andere energiedragers. De bijdrage van de overheid daarin is meetbaar door de snelheid en mate van faciliterend beleid vast te stellen (wet- en regelgeving, creëren van de juiste randvoorwaarden). Concrete effectgegevens zijn opgenomen bij de operationele doelen.

Tabel 1.3. Budgettaire gevolgen van beleid

Artikel 3. Beperken van klimaatverandering en grootschalige luchtverontreiniging

x € 1 000

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Programma: Realisatie Kyoto klimaatverplichtingen: Binnenlandse klimaatinstrumenten Clean Development Mechanism

Beperken klimaatverandering door post-Kyoto afspraken

Beperken aantasting van de ozonlaag

Beperken van verzuring en grootschalige luchtverontreiniging

5 931

8 503

6 496

6 382

6 312

3 926

3 928

Ontvangsten:

9 011

250

250

2 500

6 000

6 000

6 000

Grafiek 3.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

123

juridisch verplicht beleidsmatig gebonden

bestuurlijk verplicht

Operationeel doel:

• 1. 

  Realisatie Kyoto klimaatverplichtingen

• 2. 

  Beperken klimaatverandering door post-Kyoto afspraken

• 3. 

  Beperken van verzuring en grootschalige luchtverontreiniging.

Toelichting

De bestuurlijk gebonden bedragen bij het operationeel doel «Realisatie Kyoto-klimaatverplichtingen» betreffen met name de bedragen die in de uitvoeringssfeer nodig zijn voor opdrachtverlening aan de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa), voor de uitvoering van haar wettelijke taken. Bij de operationele doelen «Beperken klimaatverandering door post-Kyoto-afspraken» en «Beperken van verzuring en grootschalige luchtverontreiniging» zitten de bestuurlijk gebonden bedragen deels in de uitvoeringssfeer (betreffende de uitvoering van regelingen), deels in contributies ten behoeve van internationale organisaties en voorts in meerjarige onderzoeksprogramma’s.

3.2. Operationele doelstellingen

3.2.1. Realisatie van de nationale Kyoto-klimaatverplichtingen (2008–2012) en van de klimaat- en energiedoelen van het Coalitieakkoord voor 2020

Motivering

Nederland kent in het kader van het Kyoto-Protocol een verplichting om de nationale broeikasgasemissies in de periode 2008–2012 met 6% ten opzichte van 1990 te reduceren. Daarnaast is in het Coalitieakkoord opgenomen, dat Nederland de komende kabinetsperiode grote stappen zet in de transitie naar een van de schoonste en efficiëntste energievoorzieningen in Europa in 2020. Deze energietransitie moet worden bereikt door energiebesparing (naar 2% per jaar), een toename van het gebruik van hernieuwbare energie (naar 20% in 2020) en de afvang en opslag van CO₂. Samen met andere maatregelen moet dat leiden tot een reductie van de uitstoot van broeikasgassen, bij voorkeur in Europees verband, van 30% in 2020 ten opzichte van 1990. Op grond van de meest recente inzichten wordt verwacht dat Nederland de Kyoto-doelstelling gaat halen. De uitdaging is daarom nu vooral gelegen in het realiseren van de ambities voor de periode tot 2020.

Instrumenten

De benodigde aanpak is breed en kent de volgende onderdelen (zie voor

meer details het werkprogramma van Schoon & Zuinig dat in september

2007 verschijnt):

+ Afspraken met sectoren, maatschappelijke organisaties en andere overheden;

+ Een op innovatie gerichte transitiebenadering;

+ Beperking van de emissieruimte (via het Europese handelssysteem en nationale systemen ter aanvulling);

+ Europees beleid gericht op normstelling;

+ Financiële prikkels (subsidies en fiscale faciliteiten);

+ Ter aanvulling van nationaal beleid het aankopen van CO₂-rechten via het Clean Development Mechanism (CDM);

+ Bijdragen aan onderzoek en ontwikkeling van veelbelovende technieken;

+ Voorlichting en kennisoverdracht.

Meetbare gegevens

Voornaamste beleidsprestaties 2008: In 2007 is het fundament gelegd om de ambities voor 2020 (werkprogramma Schoon & Zuinig) te kunnen waarmaken. Het jaar 2008 wordt het jaar waarin de ruwbouw van het overheidsbeleid moet plaatsvinden en in de samenleving moet worden gestart met de uitvoering. De voornaamste prestaties van het ministerie van VROM zijn (voor andere relevante prestaties wordt verwezen naar de begrotingen van EZ, VenW, LNV en het Belastingplan en tevens naar

andere paragrafen 5.2.3. in de VROM-begroting en 2.2.3. in de WWI-begroting voor de onderdelen verkeer respectievelijk de bebouwde

omgeving):

+ Afronding van de afspraken met doelgroepen over de uitvoering van het werkprogramma Schoon & Zuinig (voorzover nog niet afgerond in 2007);

+ Samen met andere verantwoordelijke departementen opstellen en aan de Tweede Kamer aanbieden van de jaarlijkse voortgangsrapportage over uitvoering werkprogramma Schoon & Zuinig;

+ Inzetten in de Europese Unie op de totstandkoming van beleid en weten regelgeving ter realisering van de ambities van de Europese Raad en het kabinet op het gebied van energie en klimaat. Belangrijke dossiers zijn de review van het ETS (gericht op wijzigingen in het emissiehandelsysteem voor de periode na 2012) en een geharmoniseerd Europees beleid met betrekking tot afvang en opslag van CO₂ en waar mogelijk veilen van emissierechten;

+ Voorbereiding, zonodig door middel van aanvullend onderzoek, met het oog op de begroting voor 2009 van voorstellen gericht op financiële en fiscale stimulering van reductie van de emissie van broeikasgassen, van energiebesparing en van de introductie van hernieuwbare energie;

+ Emissiehandel: het implementeren van aanpassingen naar aanleiding van de uitkomsten van het onderzoek van de Algemene Rekenkamer en van de nationale evaluatie die in 2007 is uitgevoerd. Deze aanpassing is voornamelijk gericht op het robuuster en eenvoudiger maken van het systeem, door het aanpassen van de wetgeving in 2008, zodat de administratieve en zo mogelijk ook de bestuurlijke lasten afnemen;

+ Invoering van een intern kostenvereveningssysteem voor de CO₂-emissies binnen de glastuinbouw, als voorloper op een mogelijk toekomstige koppeling aan het ETS. Een voorwaarde hierbij is dat de sector met een werkbaar voorstel voor een dergelijk systeem komt;

+ Verkenning naar een systeem waarbij voor niet ETS-sectoren CO₂ een prijs krijgt;

+ Inzetten op het in de nieuwe Europese richtlijn voor hernieuwbare energie opnemen van duurzaamheidscriteria;

+ Brief aan de Tweede Kamer inzake uitwerking van het nationaal beleid ten aanzien van CO₂-afvang en -opslag. Het samen met bedrijven en samen met EZ voorbereiden van Nederlandse projecten in het kader van het Europese demonstratieprogramma en het maken van afspraken over de bijdrage van de overheid daaraan;

+ Instellen van Taskforce Verlichting met producenten, retailers en gebruikers van verlichting. In de taskforce zullen concrete afspraken worden gemaakt om nog in deze kabinetsperiode de sprong te maken naar de meest zuinige verlichting voor openbare-, kantoor- en huishoudelijke verlichting.

+ Beleidsnotitie met vernieuwde aanpak voor het beleid ten aanzien van overige broeikasgassen tot 2020. Dit is een van de pijlers om de klimaatambitie van 30% reductie in 2020 te kunnen realiseren;

+ Een subsidieregeling ter stimulering en intensivering van klimaatbeleid op lokaal en regionaal niveau voor de periode 2008–2011(opvolger van het BANS-klimaatconvenant);

+ Aangezien de totale bijdrage via het CDM aan de Kyoto-taakstelling (2008–2012) nagenoeg is afgedekt met koopcontracten, ligt de focus in 2008 op het, met behulp van een actief risicomanagement op portfolio-en projectniveau, daadwerkelijk geleverd krijgen van de gecontracteerde emissiereducties. Ook zullen de kennisbasis en het netwerk op

het gebied van CDM en Joint Implementation (JI) in stand worden gehouden, om aankopen na 2012 mogelijk te maken.

Indicatoren:

In de periode 2008–2012 moet de emissie van de broeikasgassen met 6% zijn gereduceerd ten opzichte van het basisjaar 1990. Dit betekent naar verwachting (de VN dient dit nog goed te keuren) een gemiddeld toegestaan emissieniveau van max. 200,5 Mton CO₂-eq. per jaar. Het Kyoto-beleid is ten opzichte van voorgaande jaren enigszins gewijzigd en kent nu twee hoofdsporen:

+ Het zoveel mogelijk beperken van de nationale emissies. Ten gevolge van het post-Kyoto-beleid (project Schoon & Zuinig) kunnen de emissies lager uitkomen dan de huidige ECN-prognose (zie tabel 3.2); + Voor zover de nationale emissies het niveau van 200,5 Mton CO₂-eq. overschrijden, wordt het verschil gecompenseerd door de aankoop van emissierechten via Joint Implementation (JI) en het CDM. De huidige inschatting is dat hiervoor over de gehele periode 2008–2012 gerekend circa 75 Mton aan rechten nodig is. Met de beschikbare budgetten lijkt dit binnen bereik. Het totaalbeeld laat zien dat Nederland op basis van de huidige inzichten zijn Kyoto-verplichting zal realiseren. De benodigde aankoop van CDM/JI-credits bedraagt daarbij circa 15 Mton per jaar (75 Mton gerekend over 5 jaar), eerder bedroeg het doel 20 Mton per jaar.

Begin 2004 is de binnenlandse taakstelling vertaald naar streefwaarden voor de diverse sectoren, waarbij werd uitgegaan van de aankoop van 20 Mton aan CDM/JI-credits per jaar. Hiermee werd transparant gemaakt welke inspanning per sector wordt gevraagd. Recente ontwikkelingen zoals de vaststelling van het emissieplafond van het nationale allocatie-plan voor het Europese handelssysteem (ETS) brengen met zich mee dat de verwachte emissieniveaus rond 2010 voor sommige sectoren nogal afwijken van de streefwaarden. Tabel 3.2. geeft hiervan een beeld.

Tabel 3.2. Streefwaarden binnenlands klimaatbeleid (2008–2012) en laatste prognose voor 2010

Sectoren                                                                             Streefwaarden                       Recente

2008–2012            prognose ECN

(Mton/jr)             2010 (Mton/jr)

Industrie/energie

Landbouw

Gebouwde omgeving

Verkeer

Overige broeikasgassen

Emissies bossen

Totale landelijke emissie

• * 

  Bij toename van het areaal glastuinbouw tot 11 500 hectare of meer, wordt de CO₂-streefwaarde voor de landbouw verhoogd van 7,6 Mton tot maximaal 8,2 Mton. ** Exclusief de effecten van de voorgestelde opt-in voor lachgas in de chemie.

Voor de periode na 2012 (post-Kyoto) gelden de ambities uit het Coalitieakkoord voor 2020:

+ 30% reductie van broeikasgassen (CO₂, lachgas, methaan en de fluorgassen) in 2020 ten opzichte van 1990. Dit betekent een overblijvende nationale emissieruimte van 150 Mton CO₂-eq. in 2020;

+ Een toename van het aandeel van hernieuwbare energiebronnen naar

20% van het nationale energiegebruik in 2020; + Een geleidelijke versnelling van het tempo van energiebesparing naar

2% efficiency-verbetering per jaar.

3.2.2. Beperken klimaatverandering door mondiale post-Kyoto afspraken

Motivering

Voor de langere termijn is het nagestreefde doel de klimaatverandering te beperken tot een maximale temperatuurstijging van 2°C ten opzichte van de periode voor de industriële revolutie (1870). Klimaatverandering door menselijke beïnvloeding is een mondiaal probleem en kan uiteindelijk alleen maar effectief worden bestreden door een mondiale aanpak. Daarom zet Nederland zich samen met de andere EU-landen krachtig in om op mondiaal niveau vervolgafspraken op het Kyoto-Protocol tot stand te brengen. De EU heeft daartoe in 2007 betekenisvolle stappen gezet die nu een vervolg moeten krijgen.

Instrumenten

De aanpak, die in meer detail wordt uitgewerkt in de regeringsreactie op

het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Toekomstig internationaal

klimaatbeleid (verschijnt in september 2007), bestaat uit de volgende

onderdelen:

+ Internationale onderhandelingen, o.a. in het kader van het UNFCCC

(UN Framework Convention on Climate Change); + Bi- en multilaterale overleggen (formeel en informeel); + Internationale samenwerkingsprojecten; + Voorlichting en kennisoverdracht; + Wetenschappelijk onderzoek gericht op aanvulling en versterking van

de Nederlandse inzet in de EU positievorming.

Meetbare gegevens

Voornaamste beleidsprestaties 2008:

De voornaamste prestaties van het ministerie van VROM zijn (voor andere

relevante prestaties wordt verwezen naar de begrotingen van VenW, LNV

en BuZa/OS):

+ Inzetten in de EU en de UNFCCC op afspraken die op effectieve, efficiënte en rechtvaardige wijze de doelstelling om de temperatuurstijging te beperken tot maximaal twee graden ten opzichte van de periode voor de industriële revolutie (1870), binnen bereik te houden;

+ Wetenschappelijke onderzoeken, assessments en beleidsanalyses laten uitvoeren ter ondersteuning van de EU-positie in de internationale onderhandelingen;

+ Dialoog met (internationale) bedrijfsleven en niet-gouvernementele organisaties intensiveren met als doel samenwerking aan concrete oplossingen in internationaal verband.

Indicatoren:

Vertrekpunt voor het post-Kyoto-beleid zijn de maximale emissieniveaus die gerealiseerd moeten zijn in de Kyoto-periode 2008–2012. Samen met de EU streeft Nederland in de mondiale context naar beleid van ontwikkelde landen gericht op CO₂-emissiereducties van 30% in 2020 en 60–80% in 2050 ten opzichte van 1990 (voor sommige andere broeikasgassen 1995). De EU heeft hierin in 2007 reeds belangrijke (unilaterale) stappen gezet.

3.2.3. Beperken aantasting van de ozonlaag

Motivering

Aantasting van de ozonlaag leidt tot verhoogde UV-straling, waardoor gezondheidsproblemen, met name huidkanker en oogproblemen zoals staar toenemen. Om het risico daarop te verminderen zijn internationale afspraken gemaakt om de concentraties van ozonlaagafbrekende stoffen op het niveau van vóór het «gat in de ozonlaag» (1980–1990, de basiswaarde) terug te brengen. In het Montreal Protocol is daarom voor verschillende stoffen vastgelegd binnen welke termijnen de productie en consumptie van deze stoffen moet worden afgebouwd¹. De reductieschema’s voor ontwikkelde landen zijn strenger dan voor ontwikkelingslanden.

Instrumenten

De benodigde aanpak is breed en kent de volgende onderdelen:

+ Internationale onderhandelingen gericht op de naleving van het Montreal Protocol, versnelling van de uitfasering van HCFK (zachte chloorfluorkoolstofverbindingen) en afname van het gebruik van methylbromide als Quarantaine- en Preshipment (QPS) toepassing;

+ Ondersteuning van ontwikkelingslanden bij de naleving van het Montreal Protocol via het Multilaterale Fonds van het Montreal Protocol;

+ Europees beleid gericht op de uitfasering van de productie en consumptie (EG Verordening 2037/2000 i);

+ Verbeteren nationale regelgeving gericht op het voorkomen/beheersen van emissies en de inzameling van ozonlaagafbrekende stoffen ten behoeve van recycling, regeneratie en vernietiging;

+ Voorlichting en kennisoverdracht (en overleg met betrokkenen) ter bevordering van het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven (ook wereldwijd);

+ Onderzoek ter ondersteuning van de ontwikkeling van alternatieven voor het gebruik van methylbromide en milieuvriendelijke alternatieven voor koelapparaten.

Meetbare gegevens

Voornaamste beleidsprestaties 2008:

In 2007 wordt het fundament gelegd voor afspraken over de toekomst van het Montreal Protocol. In 2008 zal VROM zich blijven inzetten in internationale fora op het in samenhang realiseren van de ambities voor het herstel van de ozonlaag en klimaat. Dit houdt onder andere in de realisatie van de uitfasering van CFK (harde chloorfluorkoolstofverbindingen) in ontwikkelingslanden per 2010, het versneld uitfaseren van HCFK, mogelijk en waar nodig opnemen van nieuwe ozonlaagafbrekende stoffen in het Montreal Protocol en het versterken van de afspraken over maatregelen tegen illegale handel in ozonlaagafbrekende stoffen.

¹ Deze afspraken zijn te vinden in het «Hand-book for the Montreal Protocol on substances that deplete the ozone layer». Zie http:// ozone.unep.org/publications/ 6ii_publications %20handbooks.shtml.

Overige prestaties die door VROM geleverd worden zijn:

+ Uitbreiden van de nationale regelgeving met betrekking tot de inzameling van ozonlaagafbrekende stoffen;

+ Nationale regelgeving met betrekking tot opleidingseisen voor personeel dat met ozonlaagafbrekende stoffen werkt;

+ Beëindiging van het gebruik van methylbromide voor kritische toepassingen;

+ Onderzoek naar de toepassing van methylbromide voor QPS (wereldwijd);

+ Verdere afspraken met de koelsector over de toepassing van milieuvriendelijke alternatieven, zoals koeling met natuurlijke koudemiddelen (CO₂ en ammoniak);

+ Jaarlijkse voortgangsrapportage aan de Europese Commissie en het UNEP Ozon-secretariaat.

Indicatoren:

+ Concentraties ozonlaagafbrekende stoffen en dikte ozonlaag

De effecten van het (met name internationale) beleid zijn af te leiden uit de concentraties ozonlaagafbrekende stoffen in de stratosfeer en de diameter van het gat in de ozonlaag, gemeten over enkele jaren. Eind 2006 is de vier-jaarlijkse analyse van het Wetenschappelijk Assessment Panel onder het Montreal Protocol verschenen. Daaruit blijkt dat de concentratie chloorhoudende stoffen in de stratosfeer afneemt. Het Montreal Protocol is effectief. De prognoses in het rapport van 2006 zijn echter minder rooskleurig dan eerdere wetenschappelijke prognoses. Herstel van het gat in de ozonlaag aan de Zuidpool wordt nu in 2065 verwacht in plaats van 2050 zoals eerder werd gedacht. Dit is onder andere het resultaat van de zeer sterke toename van het gebruik en de productie van ozonlaagafbrekende stoffen (HCFK) in ontwikkelingslanden en een groter effect van zogenoemde kortlevende ozonlaagafbrekende stoffen dan eerder werd verondersteld. Ook klimaatverandering en broeikasgassen hebben invloed op de mate van herstel van de ozonlaag.

+ Versnelling van het uitfaseringschema HCFK ontwikkelingslanden Een belangrijk resultaat van onder andere de Nederlandse inzet in de internationale onderhandelingen in 2007 en 2008 zal zijn de aanpassing (versnelling) van het uitfaseringschema van HCFK voor ontwikkelingslanden.

+ Productie- en consumptiecijfers

Nederland rapporteert de gegevens over productie en consumptie van de gereguleerde stoffen aan de Europese Commissie. De Commissie dient deze cijfers in bij het VN Ozon Secretariaat, die controleert of het Montreal Protocol wordt nageleefd. Tot nog toe ligt Nederland (en de EU) voor op het schema ten opzichte van de doelstellingen in het Montreal Protocol. Recente gegevens zijn beschikbaar via de UNEPwebsite: http://ozone.unep.org/Data_Reporting/Data_Access/.

+ Emissiegegevens:

De belangrijkste indicatoren voor emissies van ozonlaagafbrekende stoffen zijn halon, CFK, methylbromide en HCFK.

3.2.4. Beperking verzuring en grootschalige luchtverontreiniging

Motivering                                                Om verzuring en andere aantasting van het milieu door luchtverontreini-

ging te beperken en door emissies door de industrie, de landbouw, het verkeer, de bebouwde omgeving en de consumenten te reduceren. Uit de in april 2007 verschenen Grootschalige Concentratiekaart Nederland (GCN) blijkt dat Nederland mede dankzij het extra pakket aan maatregelen inmiddels op de meeste plaatsen aan de Europese luchtkwaliteitseisen kan voldoen. Voor met name fijnstof en NO₂ zijn in 2006 op enkele lokale «hotspots» de gestelde normen overschreden. Het blijft daarom noodzakelijk vooral op lokaal niveau extra maatregelen te nemen. Daarnaast zal met de inwerkingtreding van de Europese Richtlijn Luchtkwaliteit (voorzien voor begin 2008) een samenwerkingsprogramma van maatregelen van start gaan, in de vorm van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL).

Bij de onderdelen 5.2.1. en 5.2.3. is de aanpak opgenomen met betrekking tot de verbetering van lokale luchtkwaliteit respectievelijk het bevorderen van duurzame mobiliteit.

Instrumenten

+   Wet- en regelgeving;

+   De herziene Richtlijn Nationale Emissieplafonds/NEC;

+   Onderzoek (grote onderzoekprogramma’s);

+   Voorlichting en kennisoverdracht (overleg met betrokkenen);

+   Afspraken met andere overheden.

Meetbare gegevens

Voornaamste beleidsprestaties 2008:

+ Vaststelling door EU van de herziene Luchtkwaliteitsrichtlijn (begin

2008); + Vaststelling door EU van de herziene NEC-Richtlijn 2020 (in tweede

helft van 2008); + Vaststelling van de herziene UN-ECE (VN Economic Commission for

Europe) Conventie Long Range Transboundary Air Pollution; + Vaststelling van de herziene UN-ECE Protocollen Heavy Metals (eerste

helft 2008); + Acties naar aanleiding van de uitkomsten van het MNP-onderzoek naar

de onzekerheden rond fijnstof; + Besluitvorming over de emissies van ammoniak naar aanleiding van

de uitkomsten van het onderzoek naar het zgn. «ammoniak-gat» (dat

wil zeggen het verschil tussen de gemeten en de berekende waarden); + Vaststelling GCN kaarten 2008.

Indicatoren:

+ Emissieniveaus voor de diverse verzurende en luchtverontreinigende stoffen. Voor de (middel)lange termijn (2005 en 2010) zijn tussendoelen vastgesteld voor luchtkwaliteit en emissies. Over de emissiedoelen is in 2006 aan de Tweede Kamer en aan Brussel gerapporteerd in de «Nationale Rapportage NEC-plafonds 2006» (Uitvoeringsnotitie emissieplafonds verzuring en grootschalige luchtverontreiniging 2006 (Kamerstukken 2005–2006, 28 240 XI, nr. 66)), zie onderstaande tabel. Voor de NEC-emissiestoffen SO₂, NO_x, NH₃ en VOS wordt volgens de laatste NEC-rapportage met het huidige vastgestelde beleid het plafond zo goed als zeker gehaald voor VOS en NH₃. Het SO₂-plafond lijkt ook haalbaar, nu het SO₂-convenant met de energiebedrijven is gesloten. Alleen voor NO_x lijken aanvullende maatregelen nodig om tijdig aan het plafond te voldoen;

+ Voor de effectindicatoren met betrekking tot lokale luchtkwaliteit wordt verwezen naar tabel 5.2. bij onderdeel 5.2.1.

Tabel 3.4. Emissies 1980, 1990, 2000 en 2004, doelstellingen en prognoses 2010 (Kton/jr)

1980

1990

2000

2004

2010

2010

2010

SO₂ NO_x NH₃

VOS

Bron: Milieubalans MNP 2006

Tabel 3.5. Sectorplafonds van de doelgroepen voor 2010 (Kton)

SO₂

NO_x

NH₃

VOS

Industrie

Energie

Raffinaderijen

Consumenten

HDO* en Bouw

Landbouw

Verkeer

Onverdeeld

Totaal

50

260

128

185

Bron: «NEC-Rapportage 2006», uitvoeringsnotitie emissieplafonds verzuring en grootschalige luchtverontreiniging 2006 (bijlage bij Kamerstukken 2005–2006, 28 240 XI, nr. 66). * HDO = Handel, Diensten en Overheid emissietaakstelling 2010 (Kton/jaar) volgens de NEC-richtlijn.

3.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Tabel 3.6. Overzicht onderzoek naar doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid

Soort onderzoek

Onderwerp onderzoek

Alg.doel/Op.doel A. Start                       Vindplaats

B. Afgerond

Beleidsdoorlichting

Evaluatie klimaatbeleid

Streefwaarden sectoren klimaatbeleid

Evaluatie Reductieprogramma overige broeikasgassen

Effectenonderzoek ex post Evaluatie emissiehandel

Overig evaluatieonderzoek

Actualisatie uitstoot broeikas-gassen in het SE- en GE-scenario NEC-rapportage 2006

Toetsing toereikendheid voor NL van heavy metal en POP-protocollen (UN/ECE) Beleidsgericht onderzoek-programma fijnstof (terugdringen onzekerheden rond fijnstof)

Beleidsgericht onderzoeksprogramma Lucht & Klimaat (onderzoek effecten lucht- en klimaatmaatregelen op elkaar)

Artikel 4. Verbeteren van de milieukwaliteit van water en bodem

4.1. Algemene beleidsdoelstelling

4.1.1. De verbetering van de milieukwaliteit van water en bodem bevorderen

Motivering

Om een duurzame milieukwaliteit van het bodem- en watersysteem te

realiseren. En om in samenhang daarmee:

+ Gebiedsspecifieke Rijksmilieudoelen te realiseren;

+ Een ecologisch duurzame landbouw te realiseren;

+ Een optimale waterketen veilig te stellen;

+ Een verantwoord gebruik van de bodem te garanderen;

+ Een duurzaam gebruik van de biodiversiteit te bevorderen en ecosystemen in te zetten voor het realiseren van milieukwaliteitsdoelen in bijvoorbeeld de landbouw.

Verantwoordelijkheid

Externe factoren

+ De Minister is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van generiek en gebiedsspecifiek rijksbeleid en het faciliteren van de uitvoering daarvan door andere overheden, burgers en bedrijven. Voor water betreft dit vooral de normstelling voor grond- en oppervlaktewater; de beheersverantwoordelijkheid ligt bij de Minister van VenW.

+ De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de milieukwaliteit van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de vogelhabitatrichtlijn (VHR). Wat betreft de landbouw gaat het vooral om de milieukaders die voortvloeien uit de normstelling voor bodem en grond- en oppervlaktewater, alsmede om duurzaam gebruik van biodiversiteit.

+ De Minister van LNV is verantwoordelijk voor de realisatie van de EHS en voor het sectorale beleid Duurzame Landbouw (implementatie van het mestbeleid en beleid voor gewasbeschermingsmiddelen).

+ De Minister van VROM is medeverantwoordelijk voor beleidsvoorstellen van andere ministers, waar deze consequenties hebben voor de milieukwaliteit van het bodem- en watersysteem.

+ De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de duurzame veiligstelling van de drinkwatervoorziening.

+ De Minister van VROM coördineert de kabinetsbijdrage aan het Europees milieubeleid en aan beleid ten dienste van duurzame ontwikkeling op mondiaal niveau (bijvoorbeeld duurzaam gebruik van bodem en water als natuurlijke hulpbronnen).

Sterk bepalend voor realisatie van de doelstelling is de mondiale marktwerking in de landbouwsector en de ontwikkeling van het Europese landbouwbeleid. Verontreinigingen uit het verleden zullen nog lang invloed hebben op de kwaliteit van bodem en water. Het gebruik van bodem en water is afhankelijk van een complex van factoren op economisch, sociaal en cultureel gebied. Het vergt een lange adem om het «ecosysteemdenken» stevig te verankeren in dit complex.

Meetbare gegevens

Meetbare effectgegevens zijn opgenomen bij de operationele doelen.

Tabel 4.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Programma: Verbeteren van de milieukwaliteit van de bodem

Saneren van verontreinigde bodems Verbeteren van de milieukwaliteit van water

Bevorderen van gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijke gebied

Bevorderen van duurzame landbouw

155 085 3 426

148 214 1 495

160 231

2 007 143 214

3 578

171 362

1 634

142 359

13 164

181 910

1 789

142 926

13 161

202 061

2 033

158 346

13 709

218 379

2 033

184 025

13 709

218 384

2 033

184 028

13 709

Ontvangsten:

23 092

22 088

23 200

21 600

200

Grafiek 4.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Operationeel doel:

• 1. 

  Verbeteren van de milieukwaliteit van de bodem

• 2. 

  Saneren van verontreinigde bodems

• 3. 

  Verbeteren van de milieukwaliteit van water

• 4. 

  Bevorderen van gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijk gebied

• 5. 

  Bevorderen van duurzame landbouw.

Toelichting

Bij bodemsanering zijn de budgetten vrijwel voor 100% verplicht in verband met de systematiek van goedkeuring van meerjarensanerings-programma’s. Deze programma’s hebben een looptijd tot en met 2009.

Bij het operationeel doel «Verbeteren milieukwaliteit van water» zitten de bestuurlijk gebonden bedragen met name in de uitvoeringssfeer, bijvoorbeeld de uitvoering van de wettelijke taak van de Commissie van Deskundigen ex artikel 17 van de Waterleidingwet. Ook de gelden voor de uitvoering van de Toekomstagenda Milieu zijn niet-flexibel.

Bij het operationeel doel «Bevorderen gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijk gebied» zijn de bestuurlijk gebonden bedragen de gelden die beschikbaar zijn ten behoeve van de in december 2006 getekende ILG-Bestuursovereenkomsten 2007–2013.

Bij het operationeel doel «Bevorderen van duurzame landbouw» zitten de bestuurlijk gebonden bedragen met name in de uitvoeringssfeer, bijvoorbeeld als uitvloeisel van het convenant Glastuinbouw en Milieu (GLAMI) en de uitvoering van de wettelijke taak van het College voor de Toelating van Bestrijdingsmiddelen (CTB).

Ook de gelden voor het stimuleren van gecombineerde luchtwassers (onderdeel van de FES-gelden) zijn niet-flexibel.

4.2. Operationele doelstellingen

4.2.1. Verbeteren milieukwaliteit bodem

Motivering

Instrumenten

Meetbare gegevens

+ Om de chemische, fysische en biologische bodemkwaliteit te realiseren, die vereist is voor een optimale benutting van de kansen van het bodemsysteem. Dat wil zeggen geen nadelige effecten meer van handelingen op de bodem en «de juiste functie op de juiste plek» om onnodige beheerskosten en functieverlies van de bodem te voorkomen;

+ Om nieuwe verontreinigingen en aantastingen van het bodemsysteem «zoveel als redelijkerwijs mogelijk» te voorkomen;

+ Om de gebruiksmogelijkheden van de al verontreinigde (water)bo-dems te optimaliseren. Daarbij is essentieel dat de gewenste bodemkwaliteit bestuurlijk wordt vastgesteld.

+ Wettelijke regelingen: Wet milieubeheer, Wet bodembescherming, Wet verontreiniging oppervlaktewateren en hierop gebaseerde besluiten, met regels voor het toepassen van bouwstoffen, het hergebruik van grond en bagger, met eisen voor bodemintermediairs en eisen voor bodembescherming bij stortplaatsen;

+ Nederlandse Richtlijn Bodembescherming bedrijfsmatige activiteiten (NRB);

+ Thematische EU-strategie bodem;

+ Handreikingen voor het bevoegd gezag als toetsingsinstrument voor verbetering van de bodemkwaliteit bij ruimtelijke ingrepen;

+ Ondersteuning bevoegd gezag door uitvoeringsorganisatie Bodem+ bij de uitvoering van het bodembeleid.

Beleidsprestaties 2008:

+ Versterking van het preventieve bodembeschermingsbeleid door

herziening van de Nederlandse Richtlijn Bodembescherming bedrijfsmatige activiteiten en betere verankering van deze richtlijn in de regelgeving;

+ Verbetering van het toetsingskader voor een goede bodemkwaliteit door uitbouw van de handreiking met referenties voor een goede bodembiologische kwaliteit van landbouwgronden en natuurgebieden en maatregelen om die te bereiken;

+ Bijdrage leveren aan de thematische EU-strategie bodem via nationale standpunten en implementatie van deze strategie na vaststelling;

+ Ontwikkelen van handreikingen voor het bevoegd gezag als toetsingsinstrument voor verbetering van de bodemkwaliteit bij ruimtelijke ingrepen;

+ Verbetering van het inzicht in de bestaande en gewenste bodemkwaliteit ten behoeve van het grondverzet in Nederland door middel van het verder uitbouwen van het digitaal bodemfunctie- en bodemkwaliteitskaartsysteem.

Effectindicatoren:

Tabel 4.2. Effectindicatoren milieukwaliteit bodem

Effectindicator

Basiswaarde Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

Aantal nieuwe gevallen van bodem- Nulmeting* 2009 verontreiniging

Aantalen%vastgelegde gebiedenop 0                           2007

bodemkwaliteitskaarten

Geen toename t.o.v. nulmeting 100 (25%)

2012

2008

200 (50%)

2009

registratie resultaten nulmeting in Milieubalans en nog in ontwikkeling zijnde digitaal bodemkwaliteitskaartsysteem

In het Besluit bodemkwaliteit is voorgeschreven dat binnen een half jaar na inwerkingtreding (op zijn vroegst 1 oktober 2007) van dit besluit de gemeenten op een kaart hebben vastgelegd voor welke gebieden de bodemfunctieklasse «wonen» en voor welke gebieden de bodemfunctie-klasse «industrie» geldt. De bijbehorende maximale waarden voor de bodemkwaliteit kunnen worden beschouwd als doelen ten aanzien van de gewenste bodemkwaliteit. Binnen drie jaar na inwerkingtreding van het Besluit bodemkwaliteit dient dit besluit te worden geëvalueerd; die evaluatie biedt een indicatie voor het doelbereik. Voor de overige gebieden geldt dat alleen schone grond mag worden toegepast.

4.2.2. Saneren van verontreinigde bodems

Motivering

Om gezondheidsrisico’s weg te nemen of te beheersen en om beperkingen voor grondgebonden en economische ontwikkelingen weg te nemen (zie ook brief Voortgang bodemsanering, (Kamerstukken II, 2004–2005, 28 199 XI, nr. 11).

Uiterlijk in 2015 zullen in alle gevallen waarbij op basis van het huidige gebruik onaanvaardbare risico’s zijn geconstateerd, maatregelen zijn genomen om die risico’s weg te nemen of te beheersen. Het Rijk zal vanuit het bodemsaneringsbeleid tot uiterlijk 2030 het wegnemen van beperkingen bij grondgebonden ruimtelijke en economische ontwikkelingen faciliteren. Criterium daarbij is dat door de aanwezigheid van bodemverontreiniging geen stagnatie mag optreden in gewenste ontwikkelingen. Hierbij wordt nauw aangesloten bij het beleid voor «Mooi

Nederland», het beleid «Van aandachtswijk naar krachtwijk» en het beleid gericht op duurzame energie en adaptie aan klimaatverandering.

Instrumenten

Wet- en regelgeving bodemsanering: uitvoeren, onderhouden en ontwikkelen van de Wet bodembescherming en daarop gebaseerde besluiten. In 2008 wordt voortgegaan met de ontwikkeling van de gevalsoverstijgende aanpak;

Verlenen van subsidies in het kader van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing en de Wet bodembescherming; Kennisontwikkeling en kennisoverdracht door de Stichting Kennisontwikkeling en -overdracht Bodembeheer (SKB) en kennisoverdracht en ondersteuning aan het midden- en kleinbedrijf door het Bodemcentrum;

Ondersteuning van het bevoegd gezag door Bodem+ bij de uitvoering van het bodemsaneringsbeleid.

Meetbare gegevens

Beleidsprestaties 2008:

+ Op basis van de inventarisatie door provincies en gemeenten van

locaties met bodemverontreiniging, waar met het oog op gezondheidsrisico’s maatregelen genomen moeten worden, afspraken maken met de provincies en gemeenten over welke maatregelen worden getroffen;

+ Afspraken maken met de provincies en gemeenten over de inventarisatie van alle locaties met bodemverontreiniging waar niet aanvaardbare risico’s voor ecosystemen of voor verspreiding van verontreiniging aanwezig zijn;

+ Ondersteunen en faciliteren van lokale overheden bij het invullen van hun (decentrale) bodembeleid door het subsidiëren van de implementatie van een handreiking voor het invullen van lokale bodemambities en de ontwikkeling van de instrumenten hiervoor. Dit betreft de zogeheten risicobeoordelingsmethodieken.

Prestatie-indicatoren:

In onderstaande tabel opgenomen streefwaarde voor 2030 is gebaseerd op bestaand beleid zoals opgenomen in de brief aan de Tweede Kamer van april 2006 (LMV2006254611).

Tabel 4.3. Prestatieindicatoren bodemonderzoeken en bodemsaneringen

Prestatie-indicator:

Werk-voorraad

Peilda-                     Te

tum realiseren

productie

Periode

Streefw.

Periode

Oriënterende onderzoeken in stedelijk gebied (ISV) Oriënterende onderzoeken in landelijk gebied (Wbb)

Oriënterende onderzoeken in eigen beheer Nadere onderzoeken in stedelijk gebied (ISV) Nadere onderzoeken in landelijk gebied (Wbb) Nadere onderzoeken in eigen beheer Saneringen in stedelijk gebied (ISV) Saneringen in landelijk gebied (Wbb) Saneringen in eigen beheer

Tabel 4.4. Prestatie-indicatoren kennisontwikkeling bodemkwaliteit

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Peildatum

Streefw.1              Jaar

Streefw.2              Jaar

Percentage informatie-inwinningen over bodemkwaliteit bij onroerend-goed transacties

Aantal bezoekers van de website met daarop de handleiding beheer en herstel bodemkwaliteit

1-1-2005

1-1-2005

50%

2008

75%

2010

1 500 (75%)            2008

2 000(100%)          2010

4.2.3. Verbeteren milieukwaliteit water

Motivering

Instrumenten

Om de milieukwaliteit van het water te verbeteren, benaderd vanuit de facetten watersysteem en watergebruik:

Watersysteem

Om de milieukwaliteit van water voor nu en in de toekomst te kunnen waarborgen, is het noodzakelijk dat de gewenste kwaliteit (algemeen of passend bij de functie) van het water wettelijk en/of bestuurlijk wordt vastgelegd. De vast te stellen doelen vloeien voort uit Europese water-richtlijnen (Kaderrichtlijn water, Grondwaterrichtlijn, Richtlijn prioritaire stoffen, Zwemwaterrichtlijn). De doelstellingen bestaan uit biologische, fysische, chemische en bacteriologische componenten. Tevens moet verontreiniging van het water en ontstaan van afvalwater «zo veel als redelijkerwijs mogelijk is» worden voorkomen.

Watergebruik

Doel is een duurzame veiligstelling van de waterketen (de drinkwatervoorziening, riolering en afvalwaterzuivering). Daartoe is een meer doelmatige (kosteneffectieve) en transparante waterketen nodig (transparant wil zeggen dat de burger inzicht krijgt in de kosten en daarbij behorende prestaties). De prestaties op het gebied van volksgezondheid, milieu en leveringszekerheid moeten worden behouden en versterkt.

+ Wettelijke regelingen: Wet milieubeheer, Wet bodembescherming, Waterwet, Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegen-heden, Bestrijdingsmiddelenwet, Wet op de waterhuishouding en Wet verontreiniging oppervlaktewateren waarin doelstellingen en monitoring voor en eisen aan lozingen op water, bodem en riolering worden gesteld, Waterleidingwet en Waterleidingbesluit (in 2008 te vervangen door de nieuwe Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit);

+ Het Innovatieplatform Watertechnologie (gericht op Kaderrichtlijn Water);

+ Het Innovatieplatform (maatschappelijke uitdagingen);

+ Interdepartementale programmadirectie Kennis en Innovatie;

+ Bestuurlijk overleg in het Bestuurlijk Overleg Waterketen en Landelijk Bestuurlijk Overleg Water;

+ Bestuursakkoord Waterketen met tussentijdse ijking in 2009 en ijking van het beleid in 2011.

Meetbare gegevens

Beleidsprestaties 2008:

+ Uitvoering Bestuursakkoord Waterketen: hierin staan concrete

afspraken gericht op het uitvoeren van benchmarking in de sectoren,

0

0

het bevorderen van samenwerking, het realiseren van zicht op de kosten, het op basis van een langetermijnvisie bevorderen van innovatie en het betrekken van de burger bij het beleidsthema;

+ Publiceren van de nieuwe Drinkwaterwet en het daarbij behorende Drinkwaterbesluit in het Staatsblad;

+ Publiceren van de gewijzigde Wet en besluit hygiëne en veiligheid baden en zwemgelegenheden (Whvbz en Bhvbz) en Besluit kwaliteitseisen en monitoring water ten behoeve van juridische implementatie Zwemwaterrichtlijn;

+ Ontwerpbesluit Kwaliteitseisen en monitoring water naar de Tweede Kamer (juridische implementatie Kaderrichtlijn water).

Effectindicatoren:

Tabel 4.5. Effectindicatoren milieukwaliteit water

Effectindicator

Basiswaarde Peildatum           Streefw. 1

Periode

Streefw. 2           Periode

Percentage meetresultaten die voldoen aan de wettelijke normen voor drinkwaterkwaliteit

99,9%

2004

99,9%

2008

n.v.t.

n.v.t.

Mate van voldoen van drinkwaterbedrijven aan basisbeveiligingsniveau

50%

2003

100%

2008

n.v.t.

n.v.t.

Mate waarin drinkwaterbedrijven beschikken over goedgekeurde leveringsplannen

Nulmeting

2008

100%

2011

Mate waarin drinkwaterbedrijven voldoen aan de wettelijke leverings-zekerheidsnorm

nulmeting

2008

90%

2010

100%

2015

Toename doelmatigheidswinst in de nulmeting waterketen (per jaar 1 à 2%)

2e helft 2007 10 à 20%

2015

Percentage gesaneerde huishoudelijke ca. 5 lozingen in het buitengebied

2002

100

2008

n.v.t.

n.v.t.

Aantal oppervlakte- en grondwaterlichamen (in ha) t.o.v. het totaal van oppervlakte- en grondwaterlichamen waarvan de gemeten waarden (ecologische, chemische en kwantitatieve parameters) voldoen aan de geldende normen in KRW en EMS

Wordt in

2009

bepaald

2015

n.v.t.

n.v.t.

Percentage locaties t.o.v. het totaal aantal locaties, waarvan de actuele waterkwaliteit voldoet aan de geldende normen die gesteld zijn aan de gestelde gebruiksfunctie van de locatie

Wordt in

2009

bepaald

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

Percentage zwemlocaties die voldoen 92 zoet                2005

aan Zwemwaterrichtlijn?                            99zout                2005

100 100

2015 2015

n.v.t.

n.v.t.

Motivering

4.2.4. Bevorderen gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijk gebied

+ Om de vereiste milieucondities voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), de Vogel Habitat Richtlijn-gebieden (VHR) en de waterwin-gebieden te realiseren;

+ Om het gewenste gebruik van biodiversiteit buiten de EHS te behouden of te verkrijgen;

+ Om het gewenste duurzame gebruik van de bodem te bevorderen;

+ Om een duurzame productie in de landbouw en andere sectoren te bevorderen.

Instrumenten

Subsidie aan de 12 provincies via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) voor de prestatieafspraken voor de periode 2007–2013 inzake het verbeteren van de milieucondities van de EHS- en VHR-natuurgebieden; duurzaam ondernemen door de landbouw en duurzaam bodemgebruik;

Kennisontwikkeling en -verspreiding: kennis- en leertraject rondom ILG-pilots duurzaam bodemgebruik en duurzame productie in de landbouw, in samenwerking met LNV en LTO; Kennisontwikkeling en -verspreiding: programma’s «Biodiversity & Business» en «Ecobalans».

Meetbare gegevens

Beleidsprestaties 2008:

+ Kennisontwikkeling met betrekking tot duurzaam bodemgebruik en duurzame productie in de landbouw via ILG-pilots en het Functionele Agrobiodiversiteitproject (FAB-project) Hoeksche Waard;

+ Kennisverspreiding met betrekking tot duurzaam bodemgebruik en duurzame productie in de landbouw via het Stimuleringsprogramma agrobiodiversiteit en duurzaam bodemgebruik (SPADE);

+ Uitvoeren van het programma «Biodiversiteit & Business» en van het programma Ecobalans.

Effectindicatoren

Tabel 4.6. Effectindicatoren milieukwaliteit in het landelijke gebied

Verdroging

Milieutekort VHR (ha gevoelig gebied)

Geen

Matig

Ernstig

Zeer ernstig

nulmeting 2006 prestatie 2013 streefwaarde 2015

29 719            12 455            25 367              17 881

67 249            12 814              5 578                   929

86 570                     0                     0                       0

Milieutekort overige EHS (ha gevoelig gebied)

Geen

Matig

Ernstig

Zeer ernstig

nulmeting 2006 prestatie 2013 streefwaarde 2027

25 471               7 534            47 073             21 922

37 632            17 830            35 317              11447

102 337                      0                     0                       0

Verzuring en vermesting door atmosferische stikstofdepositie

Milieutekort VHR (ha gevoelig gebied)

Geen

Matig

Ernstig

Zeer ernstig

nulmeting 2006 streefwaarde 2027

46 638 240 358

40 049

0

83 839

0

55 932

0

Milieutekort overige EHS (ha gevoelig gebied)

Geen

Matig

Ernstig

Zeer ernstig

nulmeting 2006 streefwaarde 2027

77 127 275 642

54 190

0

100 094             35 831

0                       0

Het milieutekort is het verschil tussen de actuele milieukwaliteit en de gewenste milieukwaliteit van een natuurgebied.

Toelichting:

Deze cijfers zijn gebaseerd op de provinciale rapportages milieutekorten

2006 en de bestuursovereenkomsten ILG 2007–2013. Er zijn nog enkele

tekortkomingen in de nulmeting 2006. De cijfers zullen in 2008 worden

verbeterd. In 2010 en 2013 wordt de meting van de milieutekorten

herhaald.

Voor verdrogingsbestrijding zijn prestatieafspraken gemaakt met provincies in de bestuursovereenkomsten ILG 2007–2013 over de mate van hydrologisch herstel. Voor de vermindering van verzuring en vermesting zijn geen afspraken gemaakt over de mate waarin het milieutekort zal verminderen, maar wel over het aantal hectares waarvoor maatregelen worden getroffen. Provincies hebben namelijk niet veel invloed op de stikstofdepositie. Het probleem zal in belangrijke mate via generiek beleid moeten worden opgelost. Omdat er verschillen zijn in de

wijze waarop provincies prestaties hebben geformuleerd voor verzuring en vermesting voor het jaar 2013, zijn ze niet op te tellen tot een landelijk aantal hectares.

Jaarlijks rapporteren de provincies in het kader van het ILG over het aantal hectares natuur waarvoor zij milieumaatregelen hebben getroffen en over de besteding van de Rijksmiddelen; de rapportages worden naar de Tweede Kamer gestuurd zodat in de tussenliggende periode toch inzicht wordt gegeven in de voortgang.

Garantstelling jegens het College voor de Toelating van Bestrijdingsmiddelen (CTB).

Bij de taakuitvoering van het CTB kunnen zich situaties voordoen, waarbij het CTB door derden aansprakelijk wordt gesteld (hetzij voor eigen fouten van het CTB, hetzij voor fouten in wet- en regelgeving) en waarbij door derden schadeclaims worden ingediend. Gelet op de politieke verantwoordelijkheid en de achtervangposities van de ministeries betrokken bij de uitvoering van de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden (SZW, VWS, LNV en VROM) staan deze ministeries gezamenlijk garant voor eventuele schadeclaims.

Onder artikel 4 valt tevens het «besluit borgstelling MKB krediet bodemsanering». Het opgenomen verplichtingenbedrag bedraagt € 65,44 mln.

4.2.5. Bevorderen van duurzame landbouw

Motivering

Om een ecologisch duurzaam gebruik en beheer van bodem, water, lucht en overige natuurlijke hulpbronnen door de agrarische sector te bevorderen, met een passende ruimtelijke inpassing in het landelijk gebied en een goede kwaliteit van de leefomgeving.

Instrumenten

Ammoniak en geur

+ Generiek emissiebeleid voor ammoniak: Besluit ammoniakemissie

huisvesting veehouderij, implementatie IPPC-richtlijn; + (Gebiedsgericht) depositiebeleid voor ammoniak: Wet ammoniak en

veehouderij; + Wet geurhinder en veehouderij; + Algemene regels voor agrarische bedrijven op grond van de Wm

(AMvB’s); + Ondersteuning van het bevoegd gezag bij het uitvoeren van de

bovenstaande instrumenten.

Gewasbescherming

+ Toelatingsbeleid voor gewasbeschermingsmiddelen;

+ Beleidslijnen uit de Nota Duurzame Gewasbescherming (waaronder

geïntegreerde gewasbescherming); + Aanvullend beleid gericht op de aanpak van specifieke knelpunten

(maatwerkaanpak).

Mest/Nitraat

+ Regulering van het gebruik van meststoffen via de Meststoffenwet en het Besluit gebruik meststoffen, beide gebaseerd op het 3^e Nitraatactieprogramma in het kader van de Nitraatrichtlijn.

Meetbare gegevens

Beleidsprestaties 2008:

+ Modernisering algemene regels voor landbouwbedrijven (in het kader

van de modernisering VROM-regelgeving) en afstemming met andere

relevante beleidsterreinen;

+ Samenvoegen van bestaande AMvB’s en uitbreiden werkingssfeer met een belangrijk deel van de intensieve veehouderij (opheffen vergunningplicht voor circa 11 000 (intensieve) veehouderijen);

+ Maatwerkaanpak voor specifieke knelpunten gewasbescherming, op basis van de tussenevaluatie van de Nota duurzame gewasbescherming die heeft plaatsgevonden in 2006 en de brief terzake aan de Tweede Kamer;

+ Actualisering van de beoordelingsmethodiek voor gewasbeschermingsmiddelen, gelet op de winning van drinkwater uit oppervlaktewater;

+ Rapportage uitbrengen over uitvoering acties Beleidsprogramma biociden (Kamerstukken II, 2006–2007, 27 858, nr. 59);

+ Stroomlijnen regelgeving voor inrichtingen in de agrarische sector: integratie milieuregelgeving voor de agrarische sector en VenW-regelgeving, volgens systematiek van «modernisering VROM-regelge-ving»;

+ Rapportage aan de Europese Commissie over de resultaten van het beleid van het Derde Nederlandse Actieprogramma inzake de Nitraatrichtlijn (91/676/EEG) in de periode 2003–2007 en voortgangsrapportages voor de derogatie in het kader van de Nitraatrichtlijn;

+ Invulling geven aan het concept 4^e Actieprogramma waarover in 2009 onderhandeling plaats zal vinden met de Europese Commissie;

+ Bepalen van de Nederlandse inzet voor een vervolg op de derogatie.

Effectindicatoren:

Tabel 4.7. Effectindicatoren duurzame landbouw

Effectindicator

Basiswaarde Peildatum

Streefw. 1

Periode

Streefw. 2

Periode

130 kiloton

50%

Ammoniak: totale emissie van alle

doelgroepen (bron: Milieubalans

2005)

Gewasbeschermings-middelen:

procentuele vermindering van de

milieubelasting t.o.v. 1998 (bron: Nota

duurzame gewas-bescherming

Meststoffen: nitraatgehalte in het             90 mg/l

grondwater (bron: Milieubalans 2005) zandgrond

2003

2001

2002

128 kiloton         2010

(Europees)

75%

50 mg/l

2005

2009

95%

2010

Planning

De transitie naar een duurzame landbouw is in 2030 gerealiseerd.

4.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Tabel 4.8. Overzicht onderzoek naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid

Soort onderzoek

Onderwerp onderzoek

Alg.doel/Op.doel

A Start

B. Afgerond

Vindplaats

Beleidsdoorlichting

Verbeteren milieukwaliteit bodem

Sanering verontreinigde bodems

Verbeteren milieukwaliteit drinkwater

Bevorderen gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijk gebied Bevorderen duurzame landbouw

Effectenonderzoek ex post Verbeteren milieukwaliteit water: onderdeel

Waterketen

Verbeteren milieukwaliteit water: onderdeel

Watersystemen (normen)

Verbeteren milieukwaliteit water: onderdeel

Watersystemen (maatregelenprogramma’s) Overig evaluatie-                    Resultaten van uitgevoerde bodem-

onderzoek                                saneringen 2007

Artikel 5. Verbeteren van de milieukwaliteit in de bebouwde leefomgeving

5.1. Algemene beleidsdoelstelling

5.1.1. De lokale luchtkwaliteit verbeteren en de overlast door geluid verminderen en voorkomen, met bijzondere aandacht voor het verkeer

Motivering

Het voorkomen van schadelijke effecten van luchtverontreiniging en geluidhinder op de gezondheid en het welzijn van mensen.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM stelt hiervoor regels (al dan niet ter vertaling van Europees beleid) en stelt middelen ter beschikking voor sanering. Decentrale overheden, infrastructuurbeheerders en uitvoeringsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de daadwerkelijke uitvoering van beleid. De Minister van VROM schept hiervoor de juiste condities.

Externe factoren

Het behalen van de doelstellingen is sterk afhankelijk van de wijze waarop de provincies, gemeenten, samenwerkingsverbanden, infrastructuurbeheerders en uitvoeringsorganisaties hun taken en verantwoordelijkheden waarmaken. Een tweede factor is adequate normstelling voor (onderdelen van) voertuigen in EU- of UN/ECE-verband.

Tabel 5.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Artikel 5. Verbeteren van de milieukwaliteit in de bebouwde leefomgeving

x € 1 000

2006

2007

2008

2009

2010

Programma: Verbeteren van de lokale luchtkwaliteit

78 531 1 561

211 877

171 504 40 000

98 768 40 000

72 309 40 000

2011

63 099 30 000

2012

33 099

Verminderen van geluidhinder Bevorderen van duurzame mobiliteit

32 190

40 575 109 719

27 110 100 100

25 526 28 700

27 056

27 852

27 852

Geïntegreerd milieubeleid voor andere overheden

44 780             61 583

4 294

4 542

5 253

5 247

5 247

Ontvangsten:

39 636           171776           140 100

68 700             40 000

30 000

Grafiek 5.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

123                           4

juridisch verplicht beleidsmatig gebonden

bestuurlijk verplicht

Operationeel doel:

• 1. 

  Verbeteren an de lokale luchtkwaliteit

• 2. 

  Verminderen van geluidshinder

• 3. 

  Bevorderen van duurzame mobiliteit

• 4. 

  Geïntegreerd milieubeleid voor andere overheden

Toelichting

Middelen voor lokale maatregelen luchtkwaliteit zijn bestuurlijk verplicht en worden opgenomen in het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL).

De middelen voor geluidsanering zijn voor het merendeel juridisch verplicht via de subsidieregeling sanering verkeerslawaai.

Bij het operationeel doel «Bevorderen van duurzame mobiliteit» zijn de bestuurlijk gebonden bedragen de gelden die beschikbaar zijn voor verkeersmaatregelen in het kader van verbetering van de luchtkwaliteit (FES-middelen).

Het merendeel van de middelen is juridisch verplicht door de meerjarige verplichting die aangegaan is voor de leefbaarheidsprojecten Bestaand Rotterdams Gebied.

5.2. Operationele doelstellingen

5.2.1. Verbeteren van de lokale luchtkwaliteit

Motivering

Slechte lucht schaadt – vooral bij langdurige blootstelling – de gezondheid. Daarom dient de luchtkwaliteit te verbeteren. Tegelijkertijd moet het in Nederland mogelijk blijven om ruimtelijke en infrastructuurplannen doorgang te laten vinden.

Instrumenten                                           + Het uitvoeren en onderhouden van wet- en regelgeving zoals de Wet

luchtkwaliteit en de daaraan gerelateerde onderliggende regelgeving, de Wet ruimtelijke ordening, de Tracéwet, Wet luchtvaart en de Luchtvaartwet;

+ Europese emissienormstelling;

+ Subsidieverlening in het kader van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL);

+ Kennisontwikkeling en kennisoverdracht om andere overheden in staat te stellen een goed luchtkwaliteitsbeleid te voeren.

Meetbare gegevens                                 Beleidsprestaties 2008:

+ Het NSL vaststellen en voorleggen aan de EU, alsmede het uitvoeren en financieel faciliteren ervan;

+ Implementatie van de nieuwe EU-richtlijn luchtkwaliteit;

+ Lokale, regionale en provinciale maatregelen (uiteenlopend van

schermen langs wegen tot milieuzones) stimuleren ter verbetering van de lokale luchtkwaliteit. Het gaat zowel om het bijbrengen van kennis als om facilitering van de proceskant;

+ Periodiek rapporteren over de luchtkwaliteit aan de EU;

+ In 2008 wordt ten laste van de middelen uit het Fonds voor Economische Structuurverbetering (FES) een bijdrage van € 40 mln beschikbaar gesteld voor de verbetering van de luchtkwaliteit. Hiermee worden tientallen projecten uitgevoerd om te komen tot een verbetering van de luchtkwaliteit.

Effectindicatoren:

Tabel 5.2. Effectindicatoren lokale luchtkwaliteit

Effectindicator                                               Basiswaarde Peildatum           Streefw.1           Periode               Streefw.2           Periode

Aantal kilometers weglengte (totaal Ca.1000km 2005                     Ca.50km           2010                     Ca.5km              2015

van hoofdwegennet en onderliggend wegennet) met een overschrijding van de grenswaarde voor fijnstof (PM₁₀)

Aantal kilometers weglengte (totaal Ca.1900km 2005                     Ca. 480km         2010                     Ca. 140km 2015

van hoofdwegennet en onderliggend

wegennet) met een overschrijding van

de grenswaarde voor stikstofdioxyde

(NO₂)

NB: Totalen bepaald met NSL-saneringstool versie 1.2, bij uitvoering van het nationale en internationale beleidspakket, maar exclusief uitvoering van regionale en lokale luchtkwaliteitsmaatregelen. Het beleid is er op gericht om na 2010 geen overschrijdingen meer te hebben voor fijnstof en om na 2015 geen overschrijdingen meer te hebben voor stikstofdioxide.

5.2.2. Verminderen van geluidhinder

Motivering                                                Blootstelling aan geluid kan gezondheidsschade veroorzaken. Daarom

moeten overmatige geluidsniveaus worden voorkomen en bestreden.

Instrumenten                                           + Uitvoeren en ontwikkelen van Wet geluidhinder en Wet milieubeheer

met onderliggende regelgeving; + Subsidieverlening voor de sanering verkeerslawaai; + Kennisontwikkeling en -overdracht op het terrein van geluidbeleid.

Meetbare gegevens                                 Beleidsprestaties 2008:

+ Wetsvoorstel tot aanpassing van de Wet geluidhinder en de Wet

milieubeheer (met introductie van het begrip «geluidproductiepla-fonds» en vereenvoudigde normstelling) in procedure brengen bij de Tweede Kamer;

Aanbieden van voorlichtingsdagen over de uitvoering van wet- en regelgeving geluid;

Begeleiden van de andere overheden bij opstellen van actieplannen ter uitvoering van de EU-richtlijn geluid en rapporteren over de actieplannen aan de EU. De begeleiding van andere overheden vindt plaats door het ter beschikking stellen van een handreiking en door het bieden van een vraagbaakfaciliteit;

Herijking van de doelstellingen op het gebied van geluid; Publiceren subsidieplafond sanering verkeerslawaai; Verlenen van subsidies voor de sanering van verkeerslawaai; Er wordt een beslissing genomen over de vraag of en, zo ja, hoe de saneringsoperaties voor de Rijksinfrastructuur van VROM en VenW kunnen worden samengevoegd.

Prestatie-indicatoren:

Met betrekking tot verkeerslawaai worden de volgende indicatoren

gehanteerd:

Tabel 5.3.a Prestatie-indicator voortgang sanering verkeerslawaai; aantal woningen vallend onder urgente deel van de sanering

Prestatie-indicator

65–70 dB

>70 dB

Totalen

Hierbij wordt uitgegaan van lineaire inzet van middelen conform de huidige meerjarenraming.

Tabel 5.3.b Prestatie-indicatoren voortgang saneringsprojecten¹

Prestatie-indicator

Aantal projecten

Aantal betrokken

woningen²

VOORBEREIDING

in voorbereiding eind 2007

in voorbereiding genomen 2008

voorbereiding afgehandeld in 2008/in uitvoering

genomen 2008

totaal in voorbereiding einde 2008

UITVOERING

in uitvoering eind 2007

in uitvoering genomen 2008

afgehandeld 2008

totaal in uitvoering eind 2008

totaal in voorbereiding en uitvoering eind 2008 afgewezen projecten

Bron: Bureau Sanering Verkeerslawaai

¹     gaat om prognose uitgaande van huidig inzicht. Uitgangspunt prognose: Verplichtingen 2007: € 24,055 mln, verplichtingen 2008: € 23,612 mln.

²     een school is als 1 woning geteld

In de periode 2011–2020 wordt fors ingezet op de aanpak van de knelpuntsituaties in de Rijksinfrastructuur met een geluidbelasting hoger dan 65 dB Lden (weg) en 70 dB Lden (spoor). Hiervoor heeft het ministerie van VenW een bedrag van € 650 mln uitgetrokken. Door het toepassen van zoveel mogelijk innovatieve bronmaatregelen zal het plaatsen van geluidsschermen worden beperkt. De ambitie is dat de oppervlakte EHS met geluidsniveaus kleiner dan of gelijk aan 38 Lden vanwege de Rijksinfrastructuur in 2010 minimaal gelijk is aan die van 2000, vooral door het treffen van maatregelen aan de bron. Deze prestatie wordt gezamenlijk door het Rijk met andere overheden gerealiseerd.

5.2.3. Bevorderen van duurzame mobiliteit

Motivering

Het verkeer speelt een bijzondere rol in milieuproblemen op lokaal niveau. Om schadelijke gezondheidseffecten weg te nemen en om te voorkomen dat toekomstige generaties met de milieugevolgen van mobiliteit worden opgezadeld, worden de emissies door verkeer teruggebracht tot op het «no-effect level». Oftewel, het verkeer wordt schoon, zuinig en stil gemaakt.

Instrumenten

+ Wet- en regelgeving op terrein van luchtkwaliteit en fiscale wet en

regelgeving; + Subsidieverlening (diverse roetfilter- en aanverwante regelingen); + Voorlichting en kennisoverdracht op het gebied van duurzame

mobiliteit; + Bestuurlijk overleg.

Meetbare gegevens

Beleidsprestaties 2008:

+ Bezien of de APK kan worden uitgebreid met een controle op de geluidemissies van voertuigen;

+ In de EU wordt ingezet op aanscherping van de geluidsnorm voor bandenlawaai met 3db(A). In de tussentijd wordt de promotie van de aanschaf van stille banden voortgezet als onderdeel van Het Nieuwe Rijden;

+ Extra toepassing van (zeer) stille wegdekken bij de aanleg en het onderhoud van Rijkswegen;

+ Voor het spoorverkeer wordt een systeem van naar geluid gedifferentieerde gebruiksvergoedingen vastgesteld teneinde de inzet van meer dan 7db(A) stillere treinen te bevorderen. Verder wordt het gebruik van raildempers als reductiemaatregel erkend;

+ Aanpassing van de biobrandstofwetgeving in het kader van (de

discussie over) duurzaamheid en onderzoeken of het mogelijk is om in Europa in te zetten op een hoger verplicht percentage biobrandstoffen dan 20%;

+ In samenwerking met de stakeholders zal het onderzoek naar de optimale vormgeving van het energielabel voor personenauto’s worden afgerond en zal de vormgeving zonodig worden aangepast;

+ Implementatie van CO₂-plannen met betrekking tot verkeer vanuit het project Schoon & Zuinig, onder andere inzet bij personenauto’s op een Europese normering van max. 120 gram CO₂-uitstoot per kilometer per 2012, 100 gram/kilometer in 2016 en 80 gram/kilometer in 2020;

+ Voeren van onderhandelingen in EU-verband met betrekking tot de Euro-6-norm voor vrachtauto’s en bussen;

+ Faciliteren van gemeenten bij flankerend beleid voor stimuleringsmaatregelen schone en stille voertuigen (bijvoorbeeld milieuzones en differentiatie parkeertarieven);

+ Onderhandelen in EU over CO₂-emissies personenauto’s na 2008, emissie-grenswaarden voor voer- en vaartuigen en klimaat-maatregelen voor luchtvaart;

+ Uitvoeren nationale maatregelen CO₂-reductie (o.a. CO₂-differentiatie BPM, Het Nieuwe Rijden, snelhedenbeleid);

+ Stimuleren van de toepassing van roetfilters voor diverse voertuig-typen;

+ Vaststellen met VenW van kabinetsbesluiten, Trajectnota/MER’s in het kader van de Tracéwet;

+ Vormgeven met VenW en Financiën van prijsbeleid wegverkeer door een bijdrage te leveren aan het programma «anders betalen voor mobiliteit»;

+ Verdere fiscale vergroening autobelastingen in samenspraak met de ministeries van Financiën en VenW. Het betreft: + Differentiatie BPM naar zuinig;

+ Inspanningsverplichting om vanaf 2009 differentiatie MRB toe te passen naar vervuilende uitstoot (vindt plaats via stapsgewijze overheveling van BPM naar MRB); + Accijnsverhoging diesel; + Fiscale bijtelling leaseauto’s (differentiatie CO₂).

+ Samen met de ministeries van Financiën en VenW voorbereiden van de invoering ticketbelasting op vliegreizen;

+ Uitvoeren met VenW van het kabinetsstandpunt Schiphol.

Effectindicatoren:

Voor de sector verkeer gelden in zijn algemeenheid de emissieniveaus voor broeikasgassen en voor de diverse verzurende en luchtverontreini-gende stoffen als indicator; zie hiervoor ook artikel 3. Voor de middellange termijn tot 2010 zijn tussendoelen vastgesteld voor luchtkwaliteit en emissies;

Voor het jaar 2010 gelden de volgende plafonds (tevens grenswaarden, die niet overschreden mogen worden):

Wanneer de verkeersemissies tot het «no-effect level» zijn teruggebracht is er sprake van duurzame mobiliteit. Op weg daar naar toe:

• 1. 

  worden de gemiddelde geluidemissies van wegverkeervoertuigen, personen- en goederentreinen en vliegtuigen verlaagd. Voor wegverkeer wordt gestreefd naar een reductie met 2 dB(A) in 2010, voor spoorgoederenvervoer naar een reductie van 7 dB(A) in 2010 bij een meerderheid van de wagons, ten opzichte van goederentreinen met gietijzeren remblokken;

• 2. 

  worden de milieukosten in de prijs van mobiliteit verdisconteerd;

• 3. 

  wordt vanaf 2010 een absolute ontkoppeling ingezet tussen de groei van het verkeer en de emissie van broeikasgassen, in de transitie naar duurzame mobiliteit;

• 4. 

  zijn de milieuaspecten in de uitvoering van mobiliteitsbeleid verwerkt;

Motivering

Instrumenten

Meetbare gegevens

• 5. 

  functioneert vanaf 2006 Schiphol binnen de in de wet- en regelgeving vastgelegde milieugrenzen.

5.2.4. Geïntegreerd milieubeleid voor andere overheden

Andere overheden worden in staat gesteld om het milieubeleid integraal en gecoördineerd aan te pakken en een goede (zo mogelijk beter dan de basiskwaliteit) milieukwaliteit in de bebouwde omgeving gebiedsgericht te realiseren, in stand te houden en te verbeteren. Wet- en regelgeving ziet toe op de uitvoering en handhaving van het gebiedsgerichte milieubeleid.

+ Bestuurlijk overleg en bestuurlijke communicatie;

+ Wet- en regelgeving gericht op uitvoering en handhaving van het

gebiedsgerichte milieubeleid; + Kennisoverdracht en kennisontwikkeling verzorgen bij voorbeeld via

het MILO-project (Milieu in de Leefomgeving); + Financiële bijdragen verlenen.

Beleidsprestaties 2008:

+ Implementeren van de EU-richtlijn Inspire;

+ Leveren van een financiële bijdrage aan een aantal leefbaarheids-projecten als onderdeel van het Project Mainport Rotterdam ter verbetering van de milieukwaliteit, de ruimtelijke kwaliteit en het aanbod van natuur- en recreatiegebied in de regio Rotterdam;

+ Ontwikkelen en beschikbaar stellen van het digitale handboek «toetsen».

Effectindicatoren:

Bij de prestaties die voor deze doelstelling worden verricht, gaat het vooral om het stimuleren en faciliteren om te komen tot een samenhangend lokaal/regionaal milieubeleid. Gegeven de aard van de werkzaamheden is het niet zinvol hier effect-indicatoren aan te verbinden. De realisatie van het beleid valt af te lezen aan de uitvoering van de prestaties en de instrumenten.

5.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Tabel 5.5. Overzicht onderzoeken naar doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid

Soort onderzoek

Onderwerp onderzoek

Alg.doel/ Op.doel

A. Start B Afgerond

Effectenonderzoek ex post

Overig evaluatieonderzoek

Evaluatie energielabel personenauto’s Evaluatie verplichtstelling biobrandstoffen Stimulering aanschaf roetfilters Monitoring uitgevoerde NSL-plannen 2007 Evaluatie meerjarenprogramma PIEK Beleidsdoelstellingen geluid

Motivering

Artikel 6. Verminderen van risico’s van stoffen, afval, straling en genetisch gemodificeerde organismen

6.1. Algemene beleidsdoelstelling

6.1.1. De beheersing van risico’s voor mens en milieu bij het omgaan met stoffen, afvalstoffen, radioactieve stoffen, straling en genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s), rekening houdend met sociale en economische factoren

Om mens en milieu te beschermen tegen maatschappelijk onaanvaardbaar geachte, beheersbare gezondheidsrisico’s. + VROM formuleert beleid, beheer en onderhoud van de normstelling en

andere beleidsinstrumenten op het gebied van chemische stoffen,

afvalstoffen, straling en genetisch gemodificeerde organismen; + VROM coördineert het thema Verspreiding van stoffen en de daaraan

gerelateerde doel- en taakstellingen; + VROM levert expertise op de beleidsvelden stoffen, afvalstoffen,

straling en bioveiligheid.

Verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor:

+ de implementatie en uitvoering van EU-regelgeving en de uitvoering

van wettelijke taken op het gebied van stoffen; + de acties die voortkomen uit de nota Nuchter Omgaan met Risico’s en

het Actieprogramma Gezondheid en Milieu; + de sturing van het afvalstoffenbeleid; + de bescherming van de burgers tegen de gevaren van ioniserende en

niet-ioniserende straling; + de veiligheid van mens en milieu bij handelingen met GGO’s.

Externe factoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van een groot aantal factoren (zoals internationale ontwikkelingen, stand van de techniek). Essentieel is de betrokkenheid van een groot aantal organisaties, het bedrijfsleven, andere overheden en de burgers.

Meetbare gegevens

Er is niet één indicator te creëren om de mate van bereik van dit algemene doel te formuleren en te meten. Voor de risico’s van stoffen, afvalstoffen, straling en GGO’s zijn allerlei specifieke doelen en normen bepaald. Deze zijn bij de operationele doelen opgenomen. De feitelijke risico’s worden bepaald en afgewogen tegen de doelen en normen.

Tabel 6.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Programma:                                                               38998            41921          146 624          141 141          140 389          137 983            137 878

Veilig gebruik van chemische stoffen                14970            13156              7582              2540              3855               2615                2615

Reductie van milieubelasting door

afvalstoffen                                                             21011            21268          128 428          127 750          126 668          126 722            126 985

Bescherming tegen straling                                  2537              5522              5954              5826              5566               5543                4879

Verantwoorde toepassing van ggo’s                       480              1975              4660              5025              4300               3103                3399

Ontvangsten:

200

1 615

2 400

2 800

2 100

950

300

Grafiek 6.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

Operatoneel doel:

• 1. 

  Veilig gebruik van chemische stoffen

• 2. 

  Reductie van milieubelasting door afvalstoffen

• 3. 

  Bescherming tegen straling

• 4. 

  Verantwoorde toepassing van ggo’s

Toelichting

Bij het operationeel doel «veilig gebruik van chemische stoffen» zitten de bestuurlijk gebonden uitgaven in de uitvoeringssfeer, kosten die gepaard gaan met het uitvoeren van regelingen.

Motivering

Instrumenten

Meetbare gegevens

6.2. Operationele doelstellingen

6.2.1. Veilig gebruik van chemische stoffen

Om een situatie te bereiken waarin mens en milieu hooguit verwaarloosbare risico’s lopen als gevolg van de schadelijke effecten van stoffen en van nanotechnologie, om de negatieve gezondheidseffecten die optreden als gevolg van (een opeenstapeling van) blootstelling aan agentia in het milieu (stoffen, geluid, lucht- en bodemverontreiniging etc.) te reduceren en, om zoveel als mogelijk is, de ongerustheid weg te nemen over de mogelijke gezondheidseffecten van milieurisico’s. Dit past binnen het VROM-streven naar een gezonde en veilige samenleving.

Om deze doelstelling te realiseren wordt een mix van beleidsinstrumenten ingezet. Afhankelijk van de fase van het beleidsproces en de (inter)natio-nale context betreft dit (inter)nationale regelgeving (bijvoorbeeld ingeval van het beheersen van risico’s van stoffen REACH), het toepassen van voorlichting (bijvoorbeeld de burger informeren over de mogelijkheid om de kwaliteit van het binnenmilieu te verbeteren door ventilatie), het sluiten van convenanten (bijvoorbeeld ingeval van het beheersen van de risico’s van nanotechnologietoepassingen, omdat de regelgeving nog niet adequaat is) en het toekennen van subsidies (bijvoorbeeld ingeval van het saneren van asbestwegen in Gelderland en Overijssel).

Voornaamste beleidsprestaties 2008:

+ Invoering nieuw EU-stoffenbeleid (2006–2010): per 1 juni 2008 treden de laatste delen van EU-verordening REACH in werking (behoudens bijlage 17). Naast de reguliere onderhandelingen die plaatsvinden in het kader van de uitvoering, de herziening en verdere verfijning van REACH past Nederland in 2008 de nationale regelgeving inzake stoffen aan de REACH-eisen, voordat bijlage 17 in werking treedt. Ook wordt een voortgangsrapportage aan de Tweede Kamer aangeboden;

+ Uitvoering stoffenbeleid mondiaal: uitvoeren van de verplichtingen die samenhangen met de internationale strategie chemie en diverse verdragsverplichtingen (Verdrag van Stockholm, Verdrag van Rotterdam, etc.). Naast de reguliere onderhandelingen die plaatsvinden in het kader van de uitvoering en verdere uitbouw van de Verdragen start Nederland in 2008 met het project «Mondiaal verantwoord omgaan met chemische stoffen», waarin de relatie tussen het nationale, Europese en mondiale stoffenbeleid wordt verstevigd. Ook wordt een tussenrapportage aan de Tweede Kamer aangeboden;

+ Uitvoering huidige EU-regelgeving stoffenbeleid met betrekking tot regelgeving over nieuwe en bestaande stoffen, EU-verbodsrichtlijnen en de Wet milieugevaarlijke stoffen; reguliere EU-onderhandelingen voeren die uitmonden in onder andere het verbieden van bepaalde toepassingen van specifieke stoffen;

+ Uitvoering stoffenbeleid Nederland: onder andere monitoren emissiereductie prioritaire stoffen, beleidsmatig begeleiden van de uitvoering sanering asbestwegen 3^e fase en de regeling niet-beroepsgebonden asbestmesothelioomslachtoffers;

+ Uitvoering programma Gezondheid en Milieu 2006–2010: onder andere

Effectindicatoren:

uitvoering Programma Atlas Gezonde Leefomgeving (tussenrapportage aan Tweede Kamer) en kabinetsstandpunt «Nationale Aanpak Milieu & Gezondheid»;

Uitvoering Kabinetsbeleidsstandpunt met betrekking tot risico’s van nanotechnologie: tussenrapportage over de uitvoering van de «Nota Omgaan met Risico’s van Nanodeeltjes» aan de Tweede Kamer.

Tabel 6.2. Effectindicatoren veilig gebruik van chemische stoffen

Effectindicator:

Basiswaarde en basisjaar

Streefwaarde en streefjaar

Implementatiedatum van nieuwe regelgeving inzake Basiswaarde voor implementatie EU-Verordening REACHH9Wm                                             REACHishet jaar 2007(1januari)

waarin de nieuwe regelgeving nog niet van kracht is

Het aantal geregistreerde stoffen zoals per uitvoeringstermijn in REACH is afgesproken

Beleidsindicator emissies prioritaire stoffen en beleidsindicator milieukwaliteit prioritaire stoffen. De indicatoren geven voor het ensemble van prioritaire stoffen aan in hoeverre de streefwaarde nog wordt overschreden

Basiswaarde voor uitvoering registratie REACH is het jaar 2007, waarin nog geen bestaande stof is geregistreerd. Registratie (gebruik) van de in potentie meest gevaarlijke stoffen uiterlijk per 2010; Basiswaarden voor emissies prioritaire stoffen en beleidsindica-tor milieukwaliteit prioritaire stoffen zijn vastgelegd in het jaar 1990. Vanaf dat moment is gestart met de uitvoering van de afspraken met bedrijfsleven over emissiereductie en zijn andere instrumenten ingezet (zie NMP4 en Prioritaire Stoffen; TK, VROM-00694, 2001).

Beleidsindicator emissies stoffen en beleidsindicator Basisjaar is 2007. Basiswaarde waar milieukwaliteit stoffen. De indicatoren geven voor het van uit wordt gegaan is: geen ensemble van stoffen aan in hoeverre de streefwaarde bestaande stof is geregistreerd en nog wordt overschreden                                                         dusishet gebruik van die stof, de

emissies van de stof en de invloed van de emissies op de milieukwaliteit niet bekend zodat niet bekend is of er verstandig, voorzichtig en met voorzorg wordt omgegaan.

Beleidsindicator emissies                                                        Basisjaaris2007. Basiswaarde waar

nanodeeltjes en beleidsindicator milieukwaliteit                vanuit wordt gegaan is: het gebruik

nanodeeltjes. De indicatoren geven voor het ensemble van nanodeeltjes is niet bekend, van nanodeeltjes aan in hoeverre de streefwaarde nog toepassingen van nanodeeltjes zijn wordt overschreden                                                                 niet geregistreerd,deemissies van

nanodeeltjes en de invloed van de emissies op de milieukwaliteit zijn niet bekend zodat niet bekend is of er verstandig, voorzichtig en met voorzorg met nanodeeltjes wordt omgegaan.

Implementatie 2 weken na publicatie nieuwe regelgeving en inwerkingtreding diverse delen EU-Verordening, (hoofdstuk 9 Wm; 1 juni 2007); Inwerkingtreding overige delen EU-Verordening, (hoofdstuk 9 Wm; 1 juni 2008)

Inwerkingtreding laatste deel EU-Verordening, (hoofdstuk 9 Wm, annex 17; 1 juni 2009) Registratie (gebruik) van de in potentie gevaarlijke stoffen uiterlijk per 2013;

Registratie (gebruik) van de overige stoffen uiterlijk per 2018.

Doel: in 2010 lopen mens en milieu geen of verwaarloosbaar risico (streefwaarde) omdat verstandig, voorzichtig en met voorzorg wordt omgegaan met de prioritaire stoffen (m.a.w. voor elke prioritaire stof die geproduceerd, geïmporteerd, gebruikt en/of geëmitteerd wordt is het risico kleiner dan de vastgestelde norm zijnde het verwaarloosbaar risico).

Doel: in 2020 lopen mens en milieu geen of verwaarloosbaar risico’s (streefwaarde) omdat verstandig, voorzichtig en met voorzorg wordt omgegaan met stoffen (m.a.w. voor elke stof die geproduceerd, geïmporteerd, gebruikt en/of geëmitteerd wordt is het risico kleiner dan de vastgestelde norm zijnde het verwaarloosbaar risico). Doel: mens en milieu lopen geen of verwaarloosbaar risico omdat verstandig, voorzichtig en met voorzorg wordt omgegaan met nanodeeltjes (m.a.w. voor elk nanodeeltje dat geproduceerd, geïmporteerd, gebruikt en/of geëmitteerd wordt, is het risico kleiner dan de vastgestelde norm zijnde het verwaarloosbaar risico).

Motivering

6.2.2. Reductie van milieubelasting door afvalstoffen

De doelstelling van het afvalbeleid is om afvalstoffen zodanig te beheren dat het milieu zo min mogelijk belast wordt. Dit door het voorkomen dat afval ontstaat en het afval dat ontstaat lekvrij te beheren. Het afvalbeleid draagt bij aan de volgende speerpunten van het VROM-beleid: een gezonde en veilige samenleving, voorkomen van klimaatverandering, kwaliteit van de leefomgeving en duurzaam consumeren en produceren.

Instrumenten

Meetbare gegevens

Afhankelijk van de fase van het beleidsproces en de (inter)nationale

context:

+ Het afvalbeleid wordt primair gestuurd met economische instrumenten (hoge stortheffing maakt preventie en hergebruik financieel aantrekkelijk) en met wet- en regelgeving die in toenemende mate Europees wordt vastgesteld;

+ Daarnaast zijn communicatie en voorlichting als ook in specifieke gevallen beleidsafspraken en convenanten relevant in de instrumentatie;

+ In 2008 wordt de verpakkingenbelasting ingevoerd. In het Coalitieakkoord is afgesproken dat er € 250 mln wordt geheven die ten goede komt aan de algemene middelen. Daar bovenop wordt een bedrag geheven van € 115 mln. Zodoende wordt bewerkstelligd dat alle heffingen voor het bedrijfsleven in het kader van het verpakkingendossier in de verpakkingenbelasting worden geïntegreerd en het bedrijfsleven geen eigen heffingen hoeft op te leggen. Eenzelfde bedrag van € 115 mln is toegevoegd aan de VROM-begroting en van daaruit in een nog op te richten Afvalfonds (een samenwerkingsverband tussen het Rijk, de VNG en het bedrijfsleven) gestort.

Voornaamste beleidsprestaties 2008:

+ Vernieuwen landelijk afvalbeleid: vaststellen van LAP II (2008–2018);

+ Beleidsontwikkeling ten aanzien van preventie en nuttige toepassing afval: onder andere met betrekking tot het instrument producentenverantwoordelijkheid, ketenbeleid (integraal productenbeleid), energie uit afval, biomassa en zwerfafval;

+ Beleidsontwikkeling ten aanzien van afvalverwijdering wat betreft storten en verbranden;

+ Wijzigen en uitvoeren regelgeving afvalbeleid, daarbij ook de

ervaringen op het gebied van handhaving onder andere implementeren EU-richtlijnen en opstellen algemene regels voor afvalverwerking;

+ Voorbereiden en ontwikkelen van internationaal beleid, onder andere voorbereiden EU-afvalstrategie, kaderrichtlijn en EU-richtlijnen, gelijkwaardig speelveld in Europa;

+ Uitwerken Toekomstagenda Milieu en Toekomstig Afvalbeleid met betrekking tot afvalbeleid;

+ Aansturen uitvoeringsorganisaties op het gebied van afvalbeheer;

+ Aanscherping bestaande energie-efficiencynormen voor huishoudelijke apparaten, rekening houdend met EU-richtlijn Ecodesign.

Effectindicatoren:

Voor het afvalbeheer zijn in het Landelijk Afvalbeheerplan (LAP) kwantitatieve doelen geformuleerd, gericht op het stimuleren van preventie, stimuleren van nuttige toepassing, optimaal benutten van de energie-inhoud van afval en het beperken van de hoeveelheid te verwijderen afval. Een kwalitatief doel richt zich op het realiseren van een gelijkwaardig Europees speelveld en het bevorderen van marktwerking en innovatie.

De onderstaande indicatoren zijn gekoppeld aan de kwantitatieve doelen. 60.000

50.000-

40.000-

30.000-

20.000-

10.000-

0~l-----1I-----1-----1I-----1-----1I-----1-----1I-----1-----1-----1I-----1-----1I-----1-----1I-----1

nuttige toepassing

verbranden

storten

□ Doel nuttige toepassing 2012 ▲ Doel verbranden 2012 ► Doel storten 2012

Motivering

Instrumenten

6.2.3. Bescherming tegen straling

Handhaven van de situatie waarbij mensen en milieu, zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, beschermd worden tegen de risico’s van ioniserende en niet-ioniserende straling is de hoofddoelstelling van het beleid. Hierbij vormen de internationaal vormgegeven grens- en advieswaarden het maximum. In Nederland worden deze maxima niet overschreden. Onder deze grenswaarden is ALARA («as low as reasonable achievable») het uitgangspunt. De optie kernenergie wordt aangehouden onder andere de randvoorwaarde dat veiligheid voor mens en milieu voorop staat.

+ Vergunningverlening- en meldingensysteem op basis van de

Kernenergiewet; + Convenant met VNO-NCW inzake standstill van straling in de woning; + Adviezen aan overige overheden inzake te hanteren beleid met

betrekking tot elektromagnetische velden in combinatie met het

Kennisplatform en het Onderzoeksprogramma Elektromagnetische

velden en Gezondheid.

Meetbare gegevens

Voornaamste beleidsprestaties 2008:

+ Regelgeving straling en kernenergie zonodig verder aanpassen, implementeren en uitvoeren, incl. afhandelen vergunningaanvragen Kernenergiewet en aanpassing Besluit stralingsbescherming;

+ Vernieuwen en uitvoeren beveiligingsbeleid met betrekking tot nucleaire inrichtingen en radioactieve bronnen, incl. transport en opslag (zoals beschreven in de Regeringsnota VITAAL);

+ Vernieuwen en uitvoeren beleid opwerking, ontmanteling en opslag radioactief afval, onder andere directe of uitgestelde ontmanteling nucleaire inrichtingen, haalbaarheid partitioning en transmutatie van bestraalde splijtstaven (nieuwe technieken), wel/niet opwerken en

onderzoek naar eindberging van radioactief afval «terugneembare ondergrondse berging van radioactief afval» (TOBRA); Uitvoeren en aanpassen van regelgeving met betrekking tot radioactieve stoffen (inclusief transport, natuurlijke bronnen, sludges, radioactief schroot);

Ontwikkelen en implementeren van beleid ioniserende en niet-ionise-rende straling (in en om woningen, gebruiksartikelen, hoogspanningslijnen, electromagnetische velden) inclusief voorlichting; Voorbereiden op en bijdragen aan internationaal beleid: Voorbereiden van en deelname aan IAEA-conventie, OSPAR, art. 31 EU.

Tabel 6.3. Effectindicatoren bescherming tegen straling

Effectindicator

Basiswaarde

Streefwaarde 2008

Emissies van radioactieve stoffen uit antropogene           Geen overschrijding van grens-                ALARA

bronnen naar waterenlucht                                                   waarden

Stralingindewoning                                                               Stralingsniveauinnieuwbouwwo-           Standstill voor nieuwbouwwoningen

ningen uit de periode 1990–1995              na 1995

Elektromagnetische velden van hoogspanningslijnen Aantal woningen binnen advies-              Standstill

waarden-contouren rond hoogspanningslijnen

6.2.4. Verantwoorde toepassingvan genetischgemodificeerde organis-men(GGO’s)

Motivering

Doelstelling van VROM is primair om een voldoende beschermingsniveau te bieden voor mens en milieu tegen mogelijk nadelige effecten van genetisch gemodificeerde organismen. Daarbij is transparantie van de besluitvorming over vergunningverlening voor werkzaamheden met GGO’s een belangrijke tweede doelstelling. Derde doelstelling is de kansen die de toepassing van GGO’s biedt in het wetenschappelijk onderzoek, landbouw, industrie of geneeskunde, optimaal te benutten onder waarborging van het vereiste veiligheidsniveau.

Instrumenten

Afhankelijk van de fase van het beleidsproces en de (inter)nationale

context:

+ (Inter)nationale regelgeving onder andere ter implementatie van EU GGO regelgeving;

+ Vergunningen en meldingen op basis van het Besluit GGO voor het gebruik van GGO’s;

+ Voorlichting en communicatie inzake het GGO-beleid;

+ Vergunningen voor het gebruik van GGO’s;

+ Onderzoek ten behoeve van risicoanalyse van het gebruik van GGO’s, vergunningverlening voor GGO’s;

+ Benutten van kansen van biotechnologie en regelgeving en beleidsontwikkeling voor biotechnologie.

Meetbare gegevens

Voornaamste beleidsprestaties 2008:

+ Verkennen en ontwikkelen GGO-beleid, onder andere communicatie

rond proefvelden in de praktijk; vertaalslag uitkomsten ecologisch

onderzoeksprogramma risicoanalyse van toekomstige GGO’s (ecologie

rond GGO’s (ERGO)) naar beleid; + Uitvoeren GGO-beleid en nationale regelgeving, onder andere

stroomlijnen en verdere kwaliteitsverbetering afhandelen van

vergunningenaanvragen door het Bureau GGO en wijziging c.q. vereenvoudiging van het Besluit GGO en van de Regeling GGO;

+ Uitvoeren EU-regelgeving over GGO’s, onder andere beoordelingen ten behoeve van markttoelatingen en verplichtingen in het kader van het Biosafety Protocol zoals het Biosafety Clearing House en uitvoering van milieurisicobeoordeling in lijn met uitkomst van de workshop;

+ Uitvoering geven aan het kabinetsstandpunt over biotechnologie (naar aanleiding van Trendanalyse Biotechnologie 2007), onder andere totstandkoming EU-standpunt over nieuwe plantveredelingstechnieken in relatie tot genetische modificatie en benutten van de kansen voor biotechnologie.

Effectindicatoren:

+ Aanpassing Besluit GGO zal 1e helft 2009 zijn afgerond waardoor het bedrijfsleven minder administratieve lasten ondervindt van het besluit en waardoor kansen van biotechnologie beter kunnen worden benut;

+ Vergunningen in het kader van het Besluit GGO worden tijdig verleend;

+ Het kabinetsstandpunt heeft als beoogd effect dat er een EU-standpunt tot stand komt.

Tabel 6.4. Afhandelen van vergunningen en marktaanvragen door het Bureau GGO-Kennisgevingen en vergunningen

Omschrijving:

Realisatie Realisatie Realisatie 2004               2005               2006

Prognose Prognose 2007                 2008

Kennisgevingen ingeperkt gebruik Vergunningen introductie in het milieu* Vergunningen marktintroductie in Nederland* Vergunningen marktintroductie in rest EU* Afhandelen bezwaarprocedures* Afhandelen beroepsprocedures*

761(29) 710(44) 765(60) 800                   820

18 (5) 11 (3) 16 (0) 16                      15

0022                        2 # # #

0 0 0 >3                     >3

1233                        3

procedures nemen meerdere jaren in beslag. Realisatie: aantallen zijn inclusief afgebroken/ingetrokken dossiers. Aantal beschikkingen die buiten de termijn zijn afgehandeld, staat tussen ( ) vermeld.

2001/18/EC dossiers: geen betrouwbare gegevens van te geven door van kracht worden van Verordening EG/1829/2003. Hierdoor is een aantal dossiers overgeheveld. Sommige dossiers lopen onder zowel Richtlijn 2001/18 i/EC als Verordening EG/1829/2003.

GGO s

#

6.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Tabel 6.5. Overzicht onderzoeken naar doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid

Soort onderzoek

Onderwerp onderzoek

Alg.doel/ Op.doel

A. Start

B. Afgerond

Beleidsdoorlichting

Effecten onderzoek ex post Overig evaluatieonderzoek

Doorlichting Stoffen, Afvalstoffen, Straling en GGO’s

Niet van toepassing

2e Vijfjaarlijkse evaluatie resultaten beleid

prioritaire stoffen

1e Tussentijdse evaluatie doelstellingen

vernieuwing stoffenbeleid (REACH/SOMS)

2e Tussentijdse evaluatie doelstellingen

vernieuwing stoffenbeleid (REACH/SOMS)

Tussentijdse evaluatie Omgaan met risico’s

van nanotechnologie

Tussentijdse evaluatie Nationale Aanpak

Milieu & Gezondheid

Vierjaarlijkse evaluatie Nationale Aanpak

Milieu & Gezondheid

Landelijk Afvalbeheerplan II (LAP II)

Jaarlijkse monitoring LAP II

Straling in de woningen (standstill woning)

Vierjaarlijkse wettelijke evaluatie Commissie Genetische Modificatie

Motivering

Verantwoordelijkheid

Externe factoren

Meetbare gegevens

Artikel 7. Versterken van het (inter)nationale milieubeleid 7.1. Algemene beleidsdoelstelling

7.1.1. Versterken van het (inter)nationale milieubeleid

Vergroten van de herkenbaarheid, de effectiviteit en de efficiency van en het draagvlak voor het nationale en internationale milieubeleid, opdat de diverse maatschappelijke actoren zich (meer) inzetten voor het bereiken van de gewenste milieudoelen. In aanvulling op de doelen van de artikelen 3 t/m 6 richt dit algemene milieudoel zich op de kaderstellende en aanvullende coördinatie van de beleidsontwikkeling en het ontwikkelen en toepassen van milieubreed instrumentarium.

De Minister van VROM is in het bijzonder belast met: + Milieu, duurzaamheid en coördinatie van het beleid gericht op het bevorderen en bewaken van duurzaamheid in de fysieke leefomgeving; + De internationale aspecten van het milieubeleid, inclusief het politieke optreden en de vertegenwoordiging in de betreffende internationale gremia. Daartoe horen onder andere de Europese Milieuraad en relevante VN-bijeenkomsten. De coördinatie van het internationaal milieubeleid ten behoeve van het politieke optreden en vertegenwoordiging van de Minister van VROM in de desbetreffende internationale gremia ligt bij de Minister van Buitenlandse Zaken.

Het behalen van deze milieudoelstellingen hangt af van voldoende maatschappelijk draagvlak in binnen- en buitenland voor de noodzakelijke milieumaatregelen en de daarmee samenhangende gedragswijziging van burgers en bedrijven.

Waar mogelijk en zinvol zijn deze opgenomen bij de operationele doelen.

Tabel 7.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Programma:

88 853           102 198

78 463

74 522

65 671

63 022

63 295

Strategieontwikkeling en adequaat

generiek instrumentarium                                   77731            89357            65525            62448            52924            49886              49330

Internationaal milieubeleid:                                   5375              6433              5662              4799              4289               4688                5717

Internationaal milieubeleid (HGIS-deel)                                                                       4643              4626              3813              3803              3846              4245                5074 Internationaal milieubeleid (niet HGIS-deel) 732 1807 1849 996 443 443                   643

Gecoördineerd milieubeleid voor industrie en MKB

5 747

6 408

7 276

7 275

8 458

8 448

8 248

Ontvangsten:

6 219

11 415

2 000

2 000

Grafiek 7.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

Operationeel doel:

• 1. 

  Strategieontwikkeling en adequaat generiek instrumentarium

• 2. 

  Internationaal milieubeleid

• 3. 

  Gecoördineerd milieubeleid voor industrie en MKB

Motivering

Instrumenten

Meetbare gegevens

7.2. Operationele doelstelling

7.2.1. Strategieontwikkeling en adequaat generiek instrumentarium

Milieubeleid moet zo goed mogelijk aansluiten bij ontwikkelingen in de samenleving. Daartoe worden verkenningen uitgevoerd en algemene strategieën voor milieubeleid ontwikkeld. Hierbij wordt de internationale dimensie uitdrukkelijk betrokken.

Strategieontwikkeling

in het verlengde van de politieke prioriteitsstelling in het Coalitieakkoord vinden verkenningen plaats naar de manier waarop zo effectief en efficiënt mogelijk de politiek gestelde doelen kunnen worden gerealiseerd. Dit gebeurt op het niveau van concrete beleidsterreinen, maar ook wordt op metaniveau onderzocht hoe een maatschappelijke kosten-baten-analyse (MKBA) nuttig kan zijn bij systematische ex-ante beoordeling van milieubeleidsopties.

Kennisoverdracht en kennisontwikkeling

Met name onderzoek door RIVM en MNP ter onderbouwing van het milieubeleid. Het onderzoek levert analyses, verkenningen en andere rapportages, die inzicht geven in de toestand en de toekomst van het milieu. Op grond hiervan worden prioriteiten gesteld, beleid bijgestuurd of aangescherpt en maatregelen en instrumenten gekozen en ingezet. Daarnaast zijn er projecten ter stimulering van betrokkenheid van maatschappelijke partners en de uitwisseling tussen beleid en onderzoek.

Regelgeving

Om het draagvlak voor het milieubeleid te behouden en de doelstellingen te halen is vermindering van de (ervaren) regeldruk en verbetering van de kwaliteit van het proces van vergunningverlening en toezicht noodzakelijk om een extra impuls te geven aan de vermindering van de regeldruk en invulling te geven aan de ambitie om de kwaliteit van de uitvoering van het omgevingsrecht te verbeteren, is in 2007 het programma «Slimmere regels, minder lasten en betere uitvoering» gestart.

Markten voor duurzame producten

Door een schone wijze van produceren en consumeren kan veel milieuwinst geboekt worden. Het creëren van markten voor duurzame producten is dan ook een belangrijk aangrijpingspunt voor een effectief milieubeleid. Het kabinet wil daarom bedrijven stimuleren duurzame producten te ontwikkelen en op de markt te brengen.

Vergroten maatschappelijk draagvlak voor milieubeleid Het programma Beleid met Burgers is het voertuig van het VROM-breed implementeren van burgergeoriënteerd werken. Dit is van toepassing voor alle VROM-terreinen en beperkt zich niet tot het milieubeleid.

Beleidsprestaties 2008:

Strategieontwikkeling

+ Drie milieubeleidsterreinen worden met behulp van een MKBA

doorgelicht. Verder zal voor twee beleidsterreinen verkend worden hoe een publiek-privaat arrangement kan leiden tot een andere maatschappelijk meer efficiënte taak- en verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid en private partijen.

Kennisoverdracht en kennisontwikkeling

+ Het RIVM ondersteunt VROM in de beleidsuitvoering (43% van het budget), draagt zorg voor de (wettelijk verplichte) (EU-)monitoring (53% van het budget) en doet beleidsonderbouwend onderzoek (4% van het budget). Begin 2008 stelt het RIVM, op basis van de verstrekte meerjarenopdracht en de aanvullingen voor 2008, een jaarplan op;

+ Het MNP levert een aantal wettelijk verplichte producten op, zoals de Milieubalans, coördineert internationale activiteiten en doet evaluaties en verkenningen. In het najaar wordt een definitief programma opgesteld;

+ Vaststellen van de milieukennisagenda. Vertalen van de strategische kennisvragen uit de milieukennisagenda in onderzoeksprojecten. Doorlopende inventarisatie van strategisch kennisvragen, ter aanvulling van de vragen in de milieukennis-agenda.

Regelgeving

+ Verder uitvoeren van het meerjarenprogramma Modernisering VROM-regelgeving:

+ Voorbereiden wijziging van het Activiteitenbesluit ter implementatie van de tweede fase activiteitenregime; + Publicatie Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) in de loop van 2008. In de planning wordt uitgegaan van inwerkingtreden op 1 januari 2009; + Implementatie omgevingsvergunning.

+ Doorlichting van beleidsterreinen en regelgevingscomplexen op mogelijkheden tot verdere reductie van regelgeving door het inzetten van alternatieve beleidsinstrumenten;

+ Afronding stelselherziening milieubeoordeling. Dit betreft het herzien van de milieueffectrapportage voor projecten;

+ De bevordering van de kwaliteit van de uitvoering door middel van het stimuleren van intergemeentelijke samenwerking. Het Rijk stimuleert, ondersteunt en faciliteert door middel van het in 2008 opstellen van een handreiking, een professionaliseringsproject voor vergunningen en voor handhaving en een publicatie met best-practices in de organisatie van intergemeentelijke samenwerking. Hiernaast is sprake van een aantal gemeentelijke uitvoeringstaken die dusdanig complex of uniek zijn dat hiervoor landelijke expertise en ondersteuning georganiseerd zal moeten worden.

Markten maken voor duurzame producten (zie ook 7.2.3.)

+ Vergroening van het belastingstelsel. In samenwerking met de ministeries van Financiën en VenW invoeren van verpakkingenbelasting, vliegticketbelasting, milieudifferentiatie BPM Schoon & Zuinig, taakstellende verhoging milieu-onvriendelijke energie en brandstof die 1 januari 2008 in werking zullen treden. De intensivering van de milieudifferentiatie BPM bestaat enerzijds uit een versterking van de bestaande BPM-differentiatie, die is gekoppeld aan het energielabel, en anderzijds wordt mede in het licht van de motie Huizinga-Heringa c.s. (Kamerstukken II 2006/07, 30 800 XI, nr. 61) een verhoging van de BPM voor personenauto’s met een hoge absolute uitstoot van CO₂ doorgevoerd. Daarnaast wordt de BPM aangepast met het oog op het terugdringen van de uitstoot van fijnstof. In 2008 onderzoekt het kabinet de mogelijkheden voor een additioneel pakket vergroeningsmaatregelen voor 2009 en verder;

+ Uitvoeren VAMIL/MIA en de Regeling Groen Beleggen;

+ Het in samenwerking met het bedrijfsleven ontwikkelen van milieu-

innovatieprogramma’s. Daarbij wordt zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de EZ-innovatieprogramma’s en het maatschappelijk innovatieprogramma Energie. + Innovatief duurzaam inkopen. De overheid zal daarbij optreden als launching costomer (zie ook 7.2.3.).

Maatschappelijk draagvlak voor milieubeleid

+ Uitvoeren Subsidieregeling Maatschappelijke Organisaties Milieubeheer (SMOM);

+ In samenwerking met het ministerie van LNV ondersteunen van de uitvoering van de Europese subsidieregeling LIFE+ ten behoeve van de realisatie van het 6^e Milieu Actie Programma (MAP) en aan het MAP gerelateerde jaarlijks vast te stellen nationale prioriteiten;

+ Uitvoeren nieuwe communicatiestrategie voor milieubeleid. Doelstelling van het programma «Beleid Beter Uitleggen» is om de afstand tussen burgers en het milieubeleid te verkleinen, door burgers beter te informeren over de achtergronden van het milieubeleid, gemaakte beleidskeuzen en resultaten van het beleid;

+ Afronding experimenten met instrumentarium gericht op een

zinvollere en effectievere dialoog met de samenleving en de besluitvorming ondersteunen ten behoeve van een duurzame ontwikkeling. Deze experimenten zullen eind 2007 worden opgestart;

+ Monitoren van het vertrouwen in en tevredenheid over milieubeleid bij burgers en bij participanten programma beleid met burgers.

Effectindicatoren:

In de «comply or explain»-brief 2006 is uitgelegd waarom het voor dit

operationele doel moeilijk is om zinvolle meetbare gegevens op te nemen.

7.2.2. Internationaal milieubeleid

Motivering

Om grensoverschrijdende milieuproblemen en nationale beleidstekorten

effectief aan te pakken vindt internationale samenwerking plaats.

Milieuverbetering is een belangrijke voorwaarde om gezondheid, welzijn,

veiligheid en duurzame ontwikkeling (hier en elders) te bereiken.

De internationale milieubeleidsagenda van het kabinet heeft drie centrale

thema’s, waarbij de eerste twee punten als dwarsdoorsnijdend en

generiek kunnen worden gezien:

+ Verbetering proces richting Europa;

+ Verbetering internationale regelgeving en handhaving van regels;

+ Versterkte inzet op biodiversiteit, klimaat en energie.

Instrumenten

Belangrijkste subsidies en bijdragen zijn:

+ Subsidieregeling «Internationale milieusamenwerking» (publicatie in

de Staatscourant eerste kwartaal 2008); + Subsidies op basis van de begroting in de vorm van gerichte bijdragen

aan (inter)nationale organisaties. De middelen worden ingezet om

uitvoering te geven aan de internationale VROM agenda; + Bijdrage in het Nederlands aandeel van de UNEP-contributie; + Bijdragen aan het Internationaal Polair Programma en Internationaal

Polair Jaar. De inzet van bovenstaande financiële instrumenten is op hoofdlijnen onderwerp van de jaarlijkse interdepartementale programmering in HGIS-kader. Buiten HGIS worden op bescheiden schaal financieel bijgedragen aan:

+ Het Nederlandse aandeel van de VN-Habitat-contributie; + De implementatie van de Habitat-agenda, voor samenwerking in

projecten met nabuurlanden op het terrein van huisvesting/ energiebesparing/klimaat-bescherming en met economisch achtergestelde landen in het kader van integratie; + Internationale kennisoverdracht en -uitwisseling.

7.2.3. Gecoördineerd milieubeleid voor industrie en MKB

Motivering

Om te zorgen voor een blijvende ontkoppeling van economische groei enerzijds en milieubelasting door de industrie anderzijds. Daartoe moet de industrie als geheel voldoen aan de NEC-doelstellingen 2010 wat betreft de uitstoot van verzurende stoffen (NO_x, SO₂, VOS en NH3) naar de lucht en moet zij bijdragen aan het verminderen van de uitstoot van fijnstof en NO₂. Daarnaast moeten specifieke industrietakken voldoen aan de voor 2010 afgesproken integrale milieutaakstellingen (IMT 2010), waarbij tevens milieuwinst in de productie- en consumptieketens wordt gerealiseerd.

Instrumenten

Voorlichting en kennisoverdracht;

Bestuurlijk overleg;

Convenanten;

Onderzoek;

Duurzaam inkopen;

(Beperkt) subsidieverlening.

Meetbare gegevens

Voornaamste beleidsprestaties 2008:

+ Actualisatie van regelgeving ter vermindering van de uitstoot van de verzurende en grootschalige luchtemissies bij de industrie in verband met de NEC-richtlijn;

+ Verschijnen van het uitvoeringsbericht inzake het plan van aanpak Industrie en luchtkwaliteit;

+ Verschijnen van de jaarlijkse samenvattende rapportage inzake het Doelgroepenbeleid Industrie;

+ Aanpassing van de Wet milieubeheer in verband met stroomlijning van regelgeving voor het MJV (Milieujaarverslag) met de EU-verorde-ning PRT (Pollutant Release and Transfer). Inwerkingtreding eind 2008;

+ Vaststellen van de duurzaamheidscriteria voor circa 40 productgroepen. Het kabinet kiest ervoor om de criteria zo ambitieus mogelijk te stellen, voorzover dit juridisch en financieel mogelijk is. Hierdoor zal voor bedrijven die innovatieve duurzame producten kunnen leveren de kans op overheidsopdrachten toenemen;

+ Afspraken met de aan de overheid gelieerde organisaties en met het bedrijfsleven, om de reikwijdte van duurzaam inkopen verder te vergroten;

+ Uitvoering van de tweejaarlijkse monitoring over de voortgang van duurzaam inkopen (najaar 2008);

+ Afspraken met relevante marktpartijen (bouw en grond-, weg- en watersector) om het aandeel duurzaam geproduceerd hout op de Nederlandse markt verder te vergroten.

Indicatoren:

+ Voor een aantal relevante bedrijfstakken zijn integrale milieutaakstellingen (IMT) voor 2010 vastgelegd. Als streefwaarde is voor de meeste stoffen in de IMT vastgelegd dat de emissie in 2010 met 80 tot 90% moet zijn gereduceerd ten opzichte van 1990. Er zijn geen tussendoelen geformuleerd. Voor de verzurende stoffen zijn de resultaatsverplichtingen vastgelegd in de nota «Erop of eronder», uitvoeringsnotitie emissieplafonds verzuring en grootschalige luchtverontreini-

ging 2003 (bijlage bij Kamerstukken II, 2003–2004, 28 663 XI, nr. 12).

Indicatoren voor het behalen van de resultaten zijn:

+ De jaarlijkse emissieontwikkeling voor een groot aantal stoffen die

in de IMT zijn opgenomen (bedrijven rapporteren, gesommeerd

geeft dit een landelijk beeld) met bijzondere aandacht voor de

NEC-stoffen; + De mate waarin bedrijven procesafspraken nakomen (opstellen

bedrijfsmilieuplannen, jaarlijks rapporteren over voortgang). + De Rijksoverheid heeft als doel om in 2010 voor 100% duurzaam in te kopen. De andere overheden hebben een ambitie van 50%. Er zijn geen tussendoelstellingen geformuleerd. Binnen het SenterNovem-program-ma «Duurzame Bedrijfsvoering Overheden» wordt in 2008 de monitoring van de voortgang van duurzaam inkopen door de overheid uitgevoerd. Voor duurzame inkoop door het bedrijfsleven zijn er geen concrete doelstellingen; + Monitoring van de ontwikkeling van het aandeel duurzaam geproduceerd hout op de Nederlandse markt.

7.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Tabel 7.2. Overzicht onderzoek naar doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid

Soort onderzoek

Onderwerp onderzoek

Alg.doel/ Op.doel

A Start

B Afgerond

Beleidsdoorlichting

Programma Slimmere regels, betere uitvoering, minder lasten: fundamentele doorlichting van de regelgeving van tenminste twee regelgevingsdomeinen (domeinen worden rond september 2007 vastgesteld)

OD 7.2.1.

A 2008 B 2009

Effectenonderzoek ex post

Overig evaluatieonderzoek

Artikel 8. Vergroten van de externe veiligheid 8.1. Algemene beleidsdoelstelling

8.1.1. Vergroten van de externe veiligheid

Motivering

Om een samenleving te bereiken waarin risico’s van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen, met betrekking tot het gebruik van luchthavens en met betrekking tot overstromingen bekend zijn, zoveel mogelijk beperkt zijn en maatschappelijk en bestuurlijk geaccepteerd zijn, en waarbij een bepaald basisveiligheidsniveau niet overschreden wordt. VROM zorgt voor eenduidige toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden aan partijen die bepalend zijn voor de veiligheid in (productie)ketens, (transport)netwerken en op locaties en voor het aanbieden van een kader waarbinnen overheden lokale afwegingen kunnen maken.

Bij het borgen van veiligheid tegen overstromingen gaat het om het borgen van de veiligheid van de kust met behoud van (inter)nationale ruimtelijke waarden, het versterken van de veiligheid tegen overstromingen in de Zuidwestelijke Delta en het borgen van natuurlijke kwaliteit en de toegankelijkheid voor de scheepvaart, het borgen van de veiligheid van het IJsselmeergebied met behoud van (inter)nationale ruimtelijke waarden.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

+ Het ontwikkelen van beleid met betrekking tot gevaarlijke stoffen in inrichtingen;

+ Het uitvoeren van het kabinetsstandpunt Ketenstudies;

+ De coördinatie van het Rijksbeleid met betrekking tot externe veiligheid bij gevaarlijke stoffen;

+ De vergunningverlening aan defensie-inrichtingen;

+ Buisleidingen voor het vervoer van gevaarlijke stoffen;

+ De ruimtelijke aspecten van de uitvoering van Rijksbeleid met betrekking tot rivieren, grote wateren en kust.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van een adequaat niveau van de uitvoering, goede ondersteuning van de uitvoering, en helderheid over verantwoordelijkheden bij andere overheden. VROM ondersteunt provincies en gemeenten door financiering.

Meetbare gegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

+ Het aantal knelpunten (overschrijding van de wettelijke grenswaarde voor het plaatsgebonden risico PR10^–6) afneemt en in 2010 is weggenomen, behoudens een bewust geaccepteerde restcategorie (de uitzonderingen);

+ Het bevoegd gezag de verplichte elementen uit de verantwoordingsplicht Groepsrisico zoals vermeld in het Besluit Externe Veiligheid Inrichtingen (BEVI) juist invult. Voorts worden indicatoren ontwikkeld voor:

+ De waarde onroerende zaken (WOZ-waarde) per hectare per dijkringgebied (indicator in ontwikkeling, 2008 beschikbaar);

+ Indicator «afvoercapaciteit/ruimte voor de rivier» (in ontwikkeling, 2008 beschikbaar);

+ Indicator «buitendijks bouwen» (in ontwikkeling, 2008 beschikbaar).

Tabel 8.1. Budgettaire gevolgen van beleid

Programma:                                                               44248            35379            48859            53664            56489            69660              81310

Bepalen van de aanvaardbaarheid van risicovolle situaties:                                                    910                  912              1307              1571              1103               1017                1020

Oplossen van niet-aanvaardbare risicovolle situaties:

Preventie tegen nieuwe risicovolle situaties:

16 296

11 749

7 239

16 011

21 536             21 723             25 200             25 590

20 043             27 800

24 990             30 490

39 800

30 490

Milieu en veiligheidsaspecten in ruimtelijke planvorming betrekken:

Onderzoek externe veiligheid

Overige instrumenten en milieu en

veiligheid

Schadeclaims

FES Kennis voor Klimaat

5 506 93

223

5 190

995

995

15 113

5 113 10 000

10 492

492 10 000

10 353

353 10 000

10 353

353 10 000

10 000

10 000

Ontvangsten:

5 000

10 000

10 000

10 000

10 000

10 000

Grafiek 8.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

Operationeel doel:

• 1. 

  Bepalen van de aanvaardbaarheid van risicovolle situaties

• 2. 

  Oplossen van niet-aanvaardbare risicovolle situaties

• 3. 

  Preventie tegen nieuwe risicovolle situaties

• 4. 

  Milieu en veiligheidsaspecten in ruimtelijke planvorming betrekken

0

Toelichting:

Voor het operationeel doel «Oplossen van niet aanvaardbare situaties» is het bestuurlijk gebonden bedrag gerelateerd aan verschillende saneringen. Voor de sanering van NH3-koelinstallaties, BRZO- en CPR15-bedrijven wordt een bedrag van € 2 mln gebudgetteerd. Verder is er in dit bedrag € 1 mln opgenomen voor de afwikkeling van de vuurwerksanering. Het grootse deel van het bestuurlijk gebonden bedrag betreft de schadevergoedingsregeling voor de sanering van LPG-tankstations. Van de circa 150 te saneren stations zullen er nog een veertigtal administratief afgehandeld moeten worden in 2008. Tot nu toe bedraagt de schadevergoeding per station circa € 100 000. Dat houdt in dat er gerekend moet worden met een bedrag van circa € 4 mln voor 2008.

Bij het operationeel doel «Preventie tegen nieuwe risicovolle situaties» is een bedrag van € 4 mln bestuurlijk gebonden als gevolg van bestuurlijke afspraken over de eerstelijnsondersteuning bij de uitvoering van externe-veiligheidstaken door andere overheden. In de Rijksbrede middelen voor Externe Veiligheid die in 2006 meerjarig aan de VROM-begroting zijn toegevoegd, was hiervoor oorspronkelijk een bedrag van € 5 mln per jaar vastgelegd waarvan voor 2008 nog € 4 mln resteert op de VROM-begroting.

Het juridisch verplichte deel betreft voor € 20 mln gelden die het Rijk uitkeert door middel van programmafinanciering (subsidieregeling Programmafinanciering EV-beleid voor andere overheden). Het Rijk heeft dit bedrag voor de periode 2006–2010 beschikbaar gesteld, bestemd voor het externe-veiligheidsbeleid door andere overheden.

Tevens is voor de uitfinanciering van opdrachten uit voorgaande jaren € 200 000 juridisch verplicht. Dit geldt ook voor de operationele doelen «Oplossen van niet aanvaardbare situaties» en «Bepalen van de aanvaardbaarheid van risicovolle situaties».

Het grootste deel van het vierde operationele doel «Milieu en veiligheidsaspecten in ruimtelijke planvorming betrekken» (€ 5 mln voor klimaatbuffers) is toegevoegd middels het amendement Van Velzen/Van der Ham. De projecten hiervoor zijn in voorbereiding.

8.2. Operationele doelstellingen

8.2.1. Bepalen van de aanvaardbaarheid van risicovolle situaties

Motivering

Om uiterlijk in 2008 de risico’s van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen en van luchthavens alsmede de mogelijkheden deze te verminderen, inzichtelijk te maken en duidelijk te krijgen of zij maatschappelijk en bestuurlijk aanvaardbaar zijn of niet.

Instrumenten Meetbare gegevens

Het Register van risicogegevens.

Beleidsprestaties voor 2008:

+ Vullen, actualiseren en beheren van het Register van risicogegevens;

+ Bepalen van de aanvaardbaarheid van de risico-situaties.

Tabel 8.2. Prestatie-indicatoren

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Streefwaarde 2008

• 1. 

  De mate van vulling van het Register van risicogegevens

• 2. 

  Beschikbaarheid van onderzoeksgegevens inzake de categorale inrichtingen en buisleidingen

Momenteel is er geen volledig overzicht van risicovolle situaties

Voor het Register van risico-gege-vens wordt gestreefd naar een volledige vulling Over categorale inrichtingen en buisleidingen dient alle relevante risico-informatie in 2008 beschikbaar te zijn. Op grond van deze gegevens kan dan een politieke beoordeling van het nut en de noodzaak tot vermindering van risico’s plaatsvinden

8.2.2. Oplossen van niet-aanvaardbare risicovolle situaties

Motivering

Om uiterlijk in 2010 alle in 2008 bepaalde niet-aanvaardbare risicovolle situaties op te lossen.

Instrumenten

Subsidies voor saneringsprogramma’s voor categorale inrichtingen, ammoniak-koelinstallaties, CPR15-inrichtingen en Besluit Risico’s Zware Ongevallen (BRZO)-bedrijven;

Regelgeving (ten behoeve van vergunningen door bevoegd gezag): Besluit Externe Veiligheid Inrichtingen (BEVI); Regeling Externe Veiligheid Inrichtingen (REVI), Vuurwerkbesluit.

Meetbare gegevens

Beleidsprestaties voor 2008:

+ Verstrekken van subsidies voor saneringsprogramma’s voor categorale inrichtingen, urgente gevallen van LPG-stations, ammoniak-koelinstal-laties, CPR15-inrichtingen en BRZO-bedrijven;

+ Uitvoeren van maatregelenpakketten uit het Kabinetsstandpunt Ketenstudies;

+ Opstellen regelgeving (vergunningen door bevoegd gezag), te weten aanpassing BEVI, 3^e tranche REVI, aanpassing Vuurwerkbesluit.

Effectindicatoren

Voor de effectindicatoren: zie bij meetbare gegevens in 8.1.

Tabel 8.3. Prestatie-indicatoren

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Streefwaarde

Aantal (opgeloste) knelpunten m.b.t. externe veiligheid.

Het aantal knelpunten wordt in 2008 Alle knelpunten opgelost die niet

gekwantificeerd. De sanering van LPG-stations wordt overigens al in 2008 voltooid.

voldoen aan het basis-veiligheidsniveau voor inrichtingen die onder het Besluit Externe Veiligheid Inrichtingen (BEVI) vallen of gaan vallen van PR 10^–6 en/of bestuurlijk niet acceptabel zijn. Voor het Plaatsgebonden Risico Schiphol geldt, dat het aantal woningen binnen de 10^–6 contour niet mag stijgen boven het aantal van 776.

Planning:

2008: alle knelpunten bepaald; 2010: alle niet-acceptabele knelpunten opgelost.

Motivering

Instrumenten

Meetbare gegevens

8.2.3. Preventie tegen nieuwe risicovolle situaties

Om de opbouw van het apparaat van andere overheden te bevorderen en de professionaliteit en kwaliteit van de uitvoering en handhaving op het gebied van gevaarlijke stoffen en het risicobeleid bij andere overheden te borgen. De kennis van en ervaring met het vernieuwde EV-beleid is nu nog onvoldoende doorgewerkt in de uitvoering. De mate waarin het doel bereikt wordt is af te lezen uit de provinciale rapportages.

+ Subsidies (programmafinanciering) aan provincies, gemeenten en Rijkspartijen voor zover belast met eerstelijnstaken ten behoeve van opbouw van apparaat in de periode tot 2010 om EV-beleid uit te voeren en te handhaven en de kwaliteit van deze activiteiten te verhogen.

Beleidsprestaties voor 2008:

+ Verstrekken van subsidies (programmafinanciering) aan provincies, gemeenten en Rijkspartijen voor zover belast met eerstelijnstaken ten behoeve van opbouw van apparaat in de periode tot 2010 om EV-beleid uit te voeren en te handhaven en de kwaliteit van deze activiteiten te verhogen;

+ In beeld brengen van de minimale omvang van een organisatie en de minimaal te stellen eisen aan een organisatie (PAO).

Effectindicatoren:

Voor de effectindicatoren: zie bij meetbare gegevens in 8.1.

Tabel 8.4. Prestatie-indicatoren

Prestatie-indicator

Basiswaarde

Streefwaarde

De (structurele) capaciteit voor EV bij gemeenten en De beschikbare capaciteit is ontoe-provincies                                                                                   reikend voor het vervullen van de

uitvoeringstaken. Voor sommige overheden is het niet mogelijk om zelf voldoende expertise op te bouwen

• 1. 

  Door gerichte opleiding, training, uitwisseling van ervaring en andere organisatie van de capaciteit en kwaliteit van de uitvoering in de periode tot 2010 borgen dat geen nieuwe knelpunten ontstaan;

• 2. 

  In het beschikbare budget is rekening gehouden met een toename van ca. 200 fte bij provincies en gemeenten t.o.v. 2004, te bereiken in 2010.

Planning:

In 2007 is er een concreet beeld van de minimale omvang van een organisatievorm en de daaraan te stellen eisen. In 2010 zijn de randvoorwaarden vervuld voor een adequate uitvoering en handhaving van het EV-beleid.

Motivering

8.2.4. Milieu- en veiligheidsaspecten vroegtijdig, gebiedsgericht en geïntegreerd in de ruimtelijke planvorming betrekken

+ Om de veiligheid tegen overstromingen te borgen;

+ Om de veiligheid van de kust te borgen met behoud van (inter)natio-nale ruimtelijke waarden;

+ Om de veiligheid tegen overstromingen te versterken, de toegankelijkheid voor de scheepvaart en natuurlijke kwaliteit in de Zuidwestelijke Delta;

+ Om de veiligheid van het IJsselmeer gebied te borgen met behoud van (inter)nationale ruimtelijke waarden.

Instrumenten

De belangrijkste instrumenten zijn:

Kaderstelling

• a. 

  Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK)

Bij de ruimtelijke inrichting van Nederland moet rekening worden gehouden met klimaatverandering. Het programma Adaptatie Ruimte en Klimaat moet die ontwikkeling een impuls geven. In samenwerking met VenW, LNV, EZ, IPO/VNG en de Unie van Waterschappen zal invulling worden gegeven aan het programma.

Financieel

• b. 

  Klimaatbuffers

In 2007 is € 5 mln beschikbaar gesteld (onder andere verwerving, inrichting en beheer) voor het realiseren van natuurlijke klimaatbuffers. De besteding van deze middelen zal ook in 2008 haar beslag hebben. Natuurlijke klimaatbuffers zijn natuurlijk ingerichte gebieden die bijdragen bij aan de klimaatbestendigheid van Nederland, zoals het vergroten van de veiligheid tegen overstromingen, het verminderen of

voorkomen van wateroverlast, het tegengaan van verdroging, etc. Klimaatbuffers zijn tevens aantrekkelijke gebieden met hoge natuurlijke en recreatieve waarden. De gelden worden ingezet op projecten die als doel hebben te komen tot een van onderstaande of een combinatie daarvan:

+ waterpeil (verlaging in tijden van hoogwater); + waterbergend vermogen (vergroten); + waterveiligheid (vergroten); + biodiversiteit (behouden en vergroten); + recreatieve waarden (vergroten); + verdroging (tegengaan).

Meetbare gegevens

Tabel 8.5. Prestatie-indicatoren (de letters verwijzen naar de opsomming hierboven)

Prestatie-indicator

Basiswaarde Peildatum

Streefw.1

Periode

• a. 

  In samenwerking met VenW opstarten van uitvoeringsprogramma Nationale Adaptatiestrategie

• a. 

  Extra ondersteunen van enkele zwakke schakels in de kustverdediging

• a. 

  Opstellen plan van aanpak

Stimuleringsprogramma Ruimte en Klimaat

• a. 

  Tussenrapportage experimenten aangepast bouwen aan Tweede Kamer verzenden

• a. 

  Ruimtelijk ontwerpen met water – uitvoering pilots gebiedswatersystemen

• a. 

  Adaptatieprogramma Ruimte en Klimaat

• 1. 

  Kennisontwikkeling en onderzoek

• 2. 

  Doorlichten wet- en regelgeving op klimaatbestendigheid

• 3. 

  Doorlichten pijplijn-projecten op klimaatbestendigheid

• a. 

  In samenwerking met VenW

opstellen van kustvisie a. In samenwerking met VenW

opstellen van herijking water-veiligheidsbeleid a. Opstellen van afwegingskader

voor locatiekeuze en -inrichting

van grootschalige projecten,

gebiedsontwikkelingen en

investeringsprogramma’s

• a. 

  Opstellen van uitgangpunten voor een klimaatbestendige ontwikkeling, op basis van lange termijn onderzoek naar de kwetsbaarheid van de ruimtelijke hoofdstructuur

• b. 

  Afronden van vijftal projecten ter 2007 verbetering van de klimaatbestendigheid van Nederland

1-1-2008

1-1-2008

8.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Tabel 8.6. Overzicht onderzoeken naar doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid:

Soort onderzoek

Onderwerp onderzoek

Alg.doel/ Op.doel

A. Start

B.  Afgerond

Effecten onderzoek ex post

Overig evaluatie-onderzoek:

– evaluatie doorwerking ruimtelijk beleid

Monitor Nota Ruimte

Nader in te vullen

OD 8.2.4.

OD 8.2.4.

A. 2007

B. 2008

B. 2008

Artikel 9. Handhaving en toezicht 9.1. Algemene beleidsdoelstelling

9.1.1. Slimmere regels, minder administratieve lasten, betere uitvoering

Motivering

Om een bijdrage te leveren aan de realisatie van de beleidsdoelen voor Milieu, Ruimte en Wonen Wijken en Integratie. Dit zal onder andere gebeuren door slimmere regels die zijn vereenvoudigd, gesaneerd en beoordeeld op handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid (internationale regelgeving). Tevens wordt aandacht besteed aan een verbetering van handhaving en toezicht door decentrale overheden waardoor de administratieve lastendruk afneemt. Ook wordt verwacht dat door het moderniseren van het Rijkstoezicht (Eenduidig Toezicht en interbestuurlijk toezicht (IBT)) een betere uitvoering en handhaving ontstaat.

Bijdrage

De VROM-Inspectie (VI) bevordert de naleving van VROM wet- en regelgeving. De voor de handhaving noodzakelijke internationale samenwerking om het «level playing field» te verbeteren en te versterken, wordt verder uitgebouwd. De VROM-Inspectie maakt bedrijven, burgers, brancheorganisaties en andere overheden bewust van hun verantwoordelijkheid en ziet toe op het naleven van de VROM-regels. Signalen uit de samenleving op het gebied van naleving van VROM-regelgeving worden opgepakt.

De prioritaire inspectieactiviteiten zijn gebaseerd op de Nalevingsstrategie in combinatie met activiteiten die een meer vernieuwend en verkennend karakter hebben en die vooral gericht zijn op de nieuwe politieke koers. Daarnaast zijn er enkele instrumentele wijzigingen in het VI-werk afkomstig van de politieke agenda’s, zoals de personele taakstelling op de gehele overheid en het verminderen van het systeemtoezicht (interbestuurlijk toezicht) op andere overheden vooruitlopend op de uitkomsten van de commissie Oosting. Verder beoogt de VI voldoende flexibiliteit te hebben om zo nodig goed in te kunnen spelen op incidenten en nieuwe politieke en maatschappelijke prioriteiten.

Verantwoordelijkheid

De Ministers van VROM en voor WWI zijn verantwoordelijk voor:

+ rechtstreeks toezicht op de naleving van VROM weten regelgeving

waarvoor het Rijk het bevoegd gezag is; + toezicht op de naleving van VROM wet- en regelgeving, waarvoor

andere overheden bevoegd zijn.

Externe factoren

Het behalen van deze algemene beleidsdoelstelling hangt af van:

+ de voortgang van de inrichting van de domeinen Eenduidig Toezicht

(ET); + de professionalisering en samenwerking van de lagere overheden en

schaalvergroting; + de mate waarin bij stroomlijning, vereenvoudiging, sanering en

beoordeling van wet- en regelgeving aandacht wordt geschonken aan

handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid (nationaal

en internationaal); + de betrokkenheid en adequate taakuitoefening door de andere

overheden en de samenwerking met andere inspecties (ET).

Meetbare gegevens

Gedragsverandering en toename van kennis van de VROM-regels, waardoor de uitvoering en de naleving worden bevorderd, blijkend uit de meting van de nalevingsindicatoren;

Vermindering van de toezichtslast binnen de VI-domeinen zowel horizontaal (tussen Rijksinspecties) als verticaal (gemeenten en provincies).

Tabel 9.1. budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek 9.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2008

Operationeel doel:

• 1. 

  Bevorderen naleving wetgeving voor Wonen, Wijken en Integratie

• 2. 

  Bevorderen naleving Voor Milieu en Ruimte

• 3. 

  Bevorderen samenwerking, methodiek en strategie

• 4. 

  Crisismanagement organiseren

• 5. 

  Opsporen en bestrijden van fraude

Motivering

9.2. Operationele doelstelling

9.2.1. Bevorderen naleving wetgeving voor Wonen, Wijken en Integratie

Om door het bevorderen van de naleving bij te dragen aan de pijlers van het kabinet op het gebied van Wonen, Wijken en Integratie: Van aandachtswijk naar krachtwijk en Burgers in een gezonde veilige en duurzame samenleving. Dit in relatie tot de beleidsartikelen van de betrokken beleidsonderdelen: + om mede het evenwicht tussen vraag en aanbod op de woningmarkt

te verbeteren, de doorstroming te bevorderen, de herstructurering van

de oude stadswijken een impuls te geven en de keuzemogelijkheden

van burgers te vergroten; + om mede de schadelijke effecten van luchtverontreiniging en

geluidhinder op de gezondheid en het welzijn van mensen te beperken

en te voorkomen; + om de juiste condities te scheppen voor een goede milieukwaliteit in

de bebouwde omgeving; + om mede de leefbaarheid, vitaliteit en sociale samenhang van steden

en wijken te borgen en verbeteren.

Instrumenten

+   Handhavingsonderzoek;

+   Compliance Assistance;

+   Audits bij andere overheden;

+   Toezicht;

+ Bestuursdwang/dwangsom; + Opsporing.

Prestaties

Stimuleren woningbouw enduurzame kwaliteit

+ Toezichtsactie op de onrechtmatige bewoning in relatie tot het

distributiebestand en statushouders genoemd in de Huisvestingswet; op basis van provinciale informatie wordt nagegaan in welke mate gemeenten aan hun taakstellingen statushouders voldoen, en de gevolgen van de afwikkeling van de nalatenschap oude Vreemdelingenwet opvangen;

+ Ondersteuning van lagere overheden bij het opheffen van vrijplaatsen;

+ Het in kaart brengen en tijdig signaleren van knelpunten bij locatieontwikkeling door andere overheden en het verduidelijking van weten regelgeving;

+ Onderzoek en ketenaanpak gericht op onveilige en ongezonde

woningen. Bij nieuwbouw en bestaande bouw worden de spreerpun-ten: brandveiligheid, constructieveiligheid en binnenmilieu. Onderzoeksactie naar duurzaam bouwen en energiezuinigheid (EPC) richt zich vooral op constructeurs, aannemers, gemeenten en niet- of minder zelfredzame mensen (verpleging, horeca, gevangenissen, studenten);

+ Toezichtsactie op CE-markering op bouwproducten en het strafrechtelijk optreden bij overtredingen.

Stimuleren krachtige steden en vitale wijken en milieukwaliteit in de

bebouwde leefomgeving

+ De doorwerking van het Rijksbeleid bij provincies en gemeenten in de ruimtelijke planvorming wordt thematisch getoetst, speerpunten zijn geluidshinder van verkeer (weg- vliegen railverkeer) en recreatiemogelijkheden in de leefomgeving. Bij het verbeteren van de luchtkwaliteit in relatie tot leefomgeving wordt fijnstof, No_x, de uitvoering van maatregelen van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit en bestemmingsplannen betrokken;

+ Uitvoeren van toezichtsacties op de veiligheid van industriële activiteiten, op prioritaire inrichtingen vallend onder het Besluit Externe Veiligheid Inrichtingen (BEVI) en de sanering van knelpunten BEVI, gerelateerd aan de leefomgeving;

+ Het tegengaan van verloedering van wijken als gevolg van externe milieufactoren (geluidhinder, luchtkwaliteit) wordt nog verder onderzocht;

+ Toezichtsacties om de veiligheid van consumentenvuurwerk te verbeteren worden uitgevoerd door de vliegende vuurwerkbrigade;

+ Het ontvangen en afhandelen klachten, brieven en signalen van burgers wordt door speciale VI-actieteams uitgevoerd;

+ Burgers hebben hun prioriteiten taken voor de handhaving in een representatieve steekproef («de S-factor») benoemd. Op basis van die prioriteiten worden burgers bij vijf toezichtsprojecten betrokken.

Doelgroepen Meetbare gegevens

Bedrijven, burgers, andere overheden.

De naleefindicatoren zijn ontwikkeld om ten behoeve van de begroting indicaties te geven in hoeverre de doelstellingen die in de begroting worden nagestreefd, ook daadwerkelijk worden gehaald. Vanaf 2005 zijn hiervan cijfers bekend, zoals in onderstaande tabel is weergegeven.

Tabel 9.2.1. Naleefindicatoren

Doel

Naleefindicator

Meting 2005 meting 2006 Eindwaarde

WRO >90% van gemeenten voert op

wezenlijke punten de VROM-taken op

een adequaat niveau uit

Wm >90% van gemeenten voert op

wezenlijke punten de VROM-taken op

een adequaat niveau uit

Woningwet >90% van gemeenten

voert op wezenlijke punten de

VROM-taken op een adequaat niveau

uit

Vuurwerkbesluit >90% naleving door

vuurwerkbedrijven

% van de onderzochte WRO-taken dat de             55

beoordeling «adequaat» heeft gekregen bij

eerste meting en na het nazorgtraject

% van de onderzochte Wm-taken dat de               66

beoordeling «adequaat» heeft gekregen bij

eerste meting en na het nazorgtraject

% van de onderzochte Woningwet-taken dat 49

de beoordeling «adequaat» heeft gekregen

bij eerste meting en na het nazorgtraject

% op basis van risicoanalyse geselecteerde 86 producten die voldoen aan de veiligheidseisen

58

74

56

84

>90

>90

>90

>90

9.2.2. Bevorderen naleving wetgeving voor Milieu en Ruimte

Motivering

Om vanuit het bevorderen van de naleving bij te dragen aan de pijlers van het kabinet op het gebied van Milieu en Ruimte: Schoon & Zuinig, Mooi Nederland, Krachtige inbreng in internationaal kader en Burgers in een gezonde veilige en duurzame samenleving. Dit in relatie tot de beleids-artikelen van de betrokken beleidsonderdelen:

+ om een bijdrage te leveren aan de goede inrichting van de ruimtelijke afwegingsprocessen en de internationale concurrentiepositie, krachtige steden en vitaal platteland; + om vanuit het toezicht de adaptie aan de klimaatverandering en de beperking van de grootschalige luchtverontreiniging te bevorderen; + om een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de milieukwaliteit

van water en bodem; + om de schadelijke effecten van luchtverontreiniging en geluidhinder op de gezondheid en het welzijn van mensen te beperken en te voorkomen. Om de juiste condities te scheppen voor een goede milieukwaliteit in de bebouwde omgeving; + om risico’s van stoffen, afval en straling te verminderen; + om internationaal een gelijk speelveld te realiseren (level playing field)

door de organisatie van het toezicht in EU te verbeteren; + om risico’s van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen en luchthavens te verminderen.

Instrumenten

Handhavingsonderzoek; Audits bij andere overheden; Compliance Assistance; Toezicht;

Bestuursdwang/dwangsom; Opsporing.

Prestaties

Optimaliseren van de ruimtelijke afweging, gebiedsontwikkeling en realisatie nationale ruimtelijke hoofdstructuur; Uitvoeren van thematische toetsen van de doorwerking van het Rijksbeleid bij provincies en gemeenten in de ruimtelijke planvorming; in ieder geval nagaan in hoeverre in het primair toezicht voldoende aandacht wordt besteed aan de leefomgevingskwaliteit, zodat verdere

verrommeling van het landschap wordt voorkomen en de geleidelijke verstening en verstedelijking zoals glastuinbouw en bedrijfsterreinen wordt tegegaan;

+ Afronden van het themaonderzoek handhaving bestemmingsplannen en dit verder ontwikkelen tot gebiedsgericht onderzoek. Uitvoeren van themaonderzoek op het gebied van stad en milieu (regelgeving) Nationale landschappen, Bufferzones en Ecologische Hoofdstructuur;

+ Het stimuleren van het gebruik van instrumenten op het gebied van Ruimtelijke Ordening om de externe veiligheid te bevorderen.

Beperken van klimaatverandering, grootschalige luchtverontreiniging

VI-programmameerjarenafspraken (MJA’s) schone technologie en

emissiehandel CO₂-uitstoot.

+ Toezichtsactie op de naleving van de meerjarenafspraken (MJA’s) tussen de overheid en bedrijven en instellingen over het effectiever en efficiënter inzetten van energie. Toezicht op het gebruik van verschillende brandstoffen. (biobrandstof en scheepvaart);

+ Toezichtsactie op de emissiehandel in broeikasgassen;

+ Uitvoeren van toezichtsacties bij bedrijven met grote koelinstallaties en installatiebedrijven, het intensiveren van het toezicht bij de kleinere koel- en vriesinstallaties in het Midden- en KleinBedrijf (MKB) door de toezichtsprogramma’s (Horeca en vleesketen) van het Frontoffice Eenduidig Toezicht.

VI-programmaTOP bedrijven/IPPC

+ De vergunningen van TOP-bedrijven worden getoetst op de implementatie van het Rijksbeleid (externe veiligheids- en milieudoelen). Deze TOP-bedrijven zijn de bedrijven die vallen onder het Besluit Risico Zware Ongevallen (BRZO), verplicht zijn een milieujaarverslag op te stellen of eindverwerkers van afvalstoffen. De vergunningen van de energiesector voor emissiebepalingen, ozonlaagafbrekende stoffen (o.a. Cfk’s) en niet-CO₂-broeikasgassen worden op de vastgestelde normen beoordeeld.

+ De uitstoot van broeikasgassen is een speerpunt bij het toezicht op de rapportages aan de overheid volgens de E-PRTR verordening en het Besluit milieuverslaglegging van de TOP-bedrijven.

Verbeteren van de milieukwaliteit van water en bodem

+ Uitvoeren van ketentoezichtsacties bodemsanering, grondstromen, teerhoudend asfaltgranulaat en bodemassen in samenwerking met de handhavingspartners.

+ Uitvoeren van toezicht op basis van informatie uit het toezichtloket Bodem, samen met de Inspectie Verkeer en Waterstaat, gericht op bodemintermediairs;

+ Uitvoeren van een ketenhandhavingsproject gericht op asbestwegen (met en zonder saneringsregeling) met nadruk op de verwijderingsfraude van asbest;

+ Toezien op de gehele leveringsketen (door benchmarking) bij drinkwaterbedrijven, waarbij extra aandacht wordt gegeven aan de leveringszekerheid en de controle op de Regeling materialen en chemicaliën;

+ Afhandeling van meldingen van legionellabesmettingen bij de

drinkwaterinstallaties (incl. eigen winningen). Bij waterleidingbedrijven wordt op de wettelijke jaarlijkse rapportageverplichtingen toegezien.

Verminderen van risico’s van stoffen, afval, straling en GGO’s

VI-programmastoffen en GGO’s

+ Uitvoeren van het handhavingsprogramma REACH (Europese

verordening voor registratie, evaluatie en autorisatie van chemische stoffen), samen met de Voedsel en Warenautoriteit en Arbeidsinspectie. Uitvoeren van (internationaal) ketentoezichtacties op (milieu)-gevaarlijke stoffen, gericht op de chemische industrie, importeurs en handelaren in chemische stoffen. REACH gaat gefaseerd in werking en vervangt een aantal bestaande wetten zoals het Besluit beoordeling en beperking risico’s bestaande stoffen, Kennisgevingsbesluit en het Veiligheidsinformatiebladenbesluit).

+ Ontwikkelen van een interdepartementaal handhavingsprogramma op de nieuwe Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden voor onder meer antifouling, houtverduurzamingsmiddelen en biociden in koelwater;

+ Toezichtsactie om de interne bedrijfscontrole te verbeteren bij de

introductie in het milieu van GGO’s die ingeperkt gebruikt worden. Een andere prioriteit is het toezicht op de invoer van niet-toegelaten GGO’s.

VI-programmaafval

+ Uitvoering van gerichte handhavingsacties bij risicovolle afvalstromen in samenwerking met o.a. de Douane en optreden tegen de illegale situaties op basis van de Europese Verordening voor de Overbrenging van Afvalstoffen (EVOA); Het voorkomen van onveilige en niet duurzame verwerking van afval (afvaldump) in niet-OESO landen

+ Steekproefsgewijze handhavingsacties op de productenbesluiten, waaronder het besluit verpakkingen.

VI-programmanucleaire industrie en straling

+ Uitvoering van toezichtacties bij afvalverwerkende inrichtingen ten aanzien van radioactief besmet schroot;

+ Toezicht op de naleving van de KeW en haar besluiten inclusief de vergunningen, bij alle vergunninghouders (140 inspecties) en 40 beoordelingen van wijzigingen op de bestaande vergunningen van de 8 nucleaire installaties, gericht op veiligheid en beveiligingsaspecten (synergie van nucleaire veiligheid, beveiliging en safeguards). Vanuit het IAEA (Internationale Atoomenergie Agentschap) worden internationale missies over en weer georganiseerd om de manier van toezicht te borgen aan internationale standaards. Specifiek aandacht voor tienjaarlijkse evaluaties en de doorwerking van het kabinetsbesluit over de verlengde openstelling van de kernenergiecentrale Borssele;

+ Implementeren van de internationale ontwikkelingen in de modernisering van inspectie- en beoordelingsmethodieken nucleaire veiligheid en de continue verbetering van de veiligheid.

Versterken van het (inter)nationale milieubeleid

+ Initiëren en uitvoeren in Europa van een reeks internationale

handhavingsacties, gericht op het creëren van een «level playing field» op het gebied van de handel in GGO’s, chemische stoffen en afvalstoffen. Specifiek voor afvalstoffen geldt:

• 1. 

  Versterken van de internationale samenwerken door gezamelijke acties en inspecties waarbij kennis en informatie wordt uitgewisseld. Dit gebeurt bij de handhaving van de EVOA in het kader van IMPEL-TFS. (The European Union Network for the Implementation and Enforcement of Environmental Law, Transfrontier Shipments of Waste);

• 2. 

  Opzetten van samenwerkingsverbanden met de autoriteiten in Afrika en in Zuidoost-Azië om afvalstromen beter te kunnen handhaven;

+ Ondersteunen van het mondiale INECE-netwerk (International Network for Environmental Compliance and Enforcement). In het voorjaar 2008 wordt de 8^e Internationale Conferentie in Kaapstad gehouden. Duurzame ontwikkeling van de derde wereld en de opkomende economische regio’s wordt bevorderd door de handhaving van regelgeving en goed bestuur;

+ Het informele IMPEL netwerk wordt ondersteunt bij de vorming van een internationale vereniging met een eigen, goed uitgerust secretariaat;

+ Binnen IMPEL-kader en daarbuiten worden «Better Regulation-initiatie-ven» ontwikkeld en ondersteund. Dit zijn verbeteringen van de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van Europese regelgeving en vergroten de effectiviteit en efficiency van uitvoering en handhaving. Proactief wordt bijgedragen aan de herziening en verdere implementatie van de Europese Aanbeveling inzake minimum criteria voor milieu-inspecties.

Vergroten van externe veiligheid

+ Verbeteren van de transportveiligheid samen met de Inspectie Verkeer

en Waterstaat (IVW), speerpunt daarbij is de tunnelveiligheid in relatie

tot Basisnet vervoer gevaarlijke stoffen en de ruimtelijke doorwerking; + Toezicht op risicovolle zware industrie en de opslag van gevaarlijke

stoffen o.a. gericht op de risicogebieden voor overstroming als gevolg

van klimaatverandering; + Audits bij gemeenten o.a. op het thema «de toepassing van de

verantwoordingsplicht bij groepsrisico’s»; + Uitvoeren van toezichtsacties op defensieterreinen en de Wet

explosieven civiel gebruik.

Doelgroepen Meetbare gegevens

Bedrijven, burgers, andere (internationale) overheden.

De naleefindicatoren zijn ontwikkeld om ten behoeve van de begroting, indicaties te geven in hoeverre de doelstellingen die in de begroting worden nagestreefd, ook daadwerkelijk worden gehaald. Vanaf 2004 zijn hiervan cijfers bekend.

Tabel 9.2.2. Naleefindicatoren

Doel

Naleefindicator