Bijlagen - Miljoenennota 2003 (Nota over de toestand van 's Rijks Financiën) - Hoofdinhoud

Deze bijlage(n) is onder nr. 2 toegevoegd aan dossier 28600 - Miljoenennota 2003.

Officiële titel	Miljoenennota 2003 (Nota over de toestand van 's Rijks Financiën); Bijlagen
Document­datum	17-09-2002
Publicatie­datum	12-03-2009
Nummer	KST61973_2
Kenmerk	28600, nr. 2
Van	Financiën (FIN)
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2002–2003

28 600

Nr.2                                                        NOTA OVERDETOESTAND VAN’SRIJKS FINANCIËN

Aangeboden 17 september 2002

Bijlagen bij de Miljoenennota 2003

Toelichting op de bijlagen

De Miljoenennota 2003 omvat in totaal tien bijlagen. De bijlagen 1 tot en met 9 betreffen de «standaardbijlagen» van de Miljoenennota. Bijlage 10 «Begrotingsregels» is nieuw en omvat de integrale set van regels begrotingsbeleid voor de inkomsten en uitgaven.

Bijlage 1 «Budgettaire kerngegevens» is een soort samenvattende bijlage. Op toegankelijke wijze wordt een overzicht gepresenteerd van de meest relevante budgettaire cijfers. Wie nadere informatie zoekt (gedetailleerde cijfers e.d.), kan terecht in de erop volgende bijlagen. Bijlage 2 «Uitgaven en niet-belastingontvangsten 2001–2007» omvat informatie over de uitgaven en niet-belastingontvangsten van de begrotingen in meerjarig perspectief, de opbouw van en de toetsing aan de uitgavenkaders en financiële informatie van de diverse agentschapen. Bijlage 3 «De belasting- en premieontvangsten» bevat informatie over de belastingopbrengsten en de ontvangsten aan sociale premies. Bijlage 4 «EMU-saldo, EMU-schuld, sociale fondsen en financieringsbehoefte» geeft informatie voor de jaren 1990–2003 over de (EMU-)saldi van uitgaven en ontvangsten van de overheid, aangevuld met cijfers over de (EMU-)schuld van de overheid. Voorts omvat de bijlage informatie over de exploitatie- en vermogenssaldi per afzonderlijk sociaal fonds. Bijlage 5 «Belastinguitgaven» geeft een actualisatie van het budgettaire overzicht van belastinguitgaven. Voor het toetsingskader belastinguitgaven zij verwezen naar annex 2 van bijlage 10. Bijlage 6 «Horizontale Toelichting» omvat voor de jaren 2002–2007 een toelichting op het verloop van jaar tot jaar van de uitgaven en ontvangsten per begroting van de rijksbegroting. Tevens geeft deze bijlage inzicht op hoofdlijnen van het verloop van de meerjarencijfers van de sectoren Zorg en Sociale zekerheid en arbeidsmarktbeleid. Bijlage 7 «Verticale Toelichting» omvat voor de jaren 2002–2007 een toelichting op de mutaties in de begrotingen van de rijksbegroting sinds de Miljoenennota 2002. Tevens geeft deze bijlage inzicht in de mutaties van de sectoren Zorg en Sociale zekerheid en arbeidsmarkt. Bijlage 8 «Interdepartementale beleidsonderzoeken» omvat de voortgang van de politieke besluitvorming over de resultaten van de interdepartementale beleidsonderzoeken in de rondes 1999 tot en met 2001. Bijlage 9 «Staatsbalans» omvat de staatsbalans ultimo 2001, aangevuld met het garantie-overzicht. In het Financieel Jaarverslag van het Rijk over 2001 was al een pro forma Staatsbalans 2001 opgenomen. Bijlage 10 «Begrotingsregels» omvat de integrale set van de regels voor het begrotingsbeleid over de inkomsten en uitgaven. Het betreft een actualisatie van de eerdere regels zoals het laatst verwoord in de Miljoenennota 1999.

1 Budgettaire kerngegevens

In tabel 1.1 wordt de opbouw van het EMU-saldo weergegeven

2002

2003

2004

2005

2006

• 1. 

  Netto-uitgaven onder het kader RBG-eng

• 2. 

  Netto begrotingsgefinancierde uitgaven SZA

• 3. 

  Netto uitgaven niet relevant voor enig kader*

• 4. 

  Netto uitgaven wel relevant voor RBG-eng maar niet voor saldo

441

422

465

529

605

• * 

  excl. aflossing en uitgifte vaste schuld en incl. verkooptaakstelling

¹ EMU-saldo Sociale Fondsen 2003–2006 inclusief conditionele lastenverlichting.

In de tabellen 1.2–1.4 wordt per uitgavenkader eerst de bepaling van de reële ijklijnen weergegeven. De reële ijklijnen worden bepaald door de meerjarencijfers (relevant voor de respectievelijke ijklijnen) stand Miljoenennota 2003 te defleren met de raming voor de prijsontwikkeling van de Nationale Bestedingen (NB-deflator) uit de MEV2003. Vervolgens wordt weergegeven hoe de actuele raming van de uitgaven zich verhoudt tot de ijklijn in lopende prijzen. De ijklijn in lopende prijzen is te bepalen door de reële ijklijn te corrigeren voor de actuele raming van de NB-deflator. Daarnaast wordt gecorrigeerd voor de aanwending van de uitgavenreserve, de overboekingen tussen de sector Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt en de sector Zorg enerzijds en de Rijksbegroting-in-enge-zin anderzijds en tot slot voor statistische factoren. Bij de start van de kabinetsperiode is de actuele raming van de NB-deflator gelijk aan de NB-deflator die gebruikt wordt voor de bepaling van de reële ijklijnen. Voor de kadertoetsing van de sector Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt zijn niet alleen de begrotingsgefinancierde uitgaven (zie tabel 1.1) van belang, maar ook de premiegefinancierde uitgaven (zie tabel 2.3 Bijlage 2). Bij de sector Zorg is van belang dat van de totale uitgaven aan zorg (Budgettair Kader Zorg, BKZ) 86¾% collectief gefinancierd wordt, de overige 13¹∕4% wordt gefinancierd door de particuliere ziektekostenverzekeraars. In tabel 1.5 wordt het totaal van de ijklijnen weergegeven.

Tabel 1.2 Uitgaventoetsing Rijksbegroting in enge zin in miljoenen euro (min betekent onderschrijding)

2002

2003

2004

2005

2006

• 1. 

  Raming uitgaven Miljoenennota 2003

• 2. 

  NB-deflator MEV2003

• 3. 

  Reële ijklijn

• 4. 

  NB-deflator

• 5. 

  Uitgavenreserve (aanwending)

• 6. 

  Overboekingen

• 7. 

  Statistisch

• 1. 

  Raming uitgaven Miljoenennota 2003

• 2. 

  NB-deflator MEV2003

• 3. 

  Reële ijklijn

• 4. 

  NB-deflator

• 5. 

  Uitgavenreserve (aanwending)

• 6. 

  Overboekingen

• 7. 

  Statistisch

• 8. 

  Uitgavenkader SZA in lopende prijzen

• 9. 

  Actuele raming uitgaven

w. v. begrotingsgefinancierd w. v. premiegefinancierd

• 10. 

  Over/onderschrijding (10=9-8)

Tabel 1.4 Uitgaventoetsing Budgettair Kader Zorg in miljoenen euro (min betekent onderschrijding)

2002

2003

2004

2005

2006

• 1. 

  Raming uitgaven Miljoenennota 2003

• 2. 

  NB-deflator MEV2003 3a. Reële BKZ 3b. Reële IJklijn Zorg

• 4. 

  NB-deflator

• 5. 

  Uitgavenreserve (aanwending)

• 6. 

  Overboekingen

• 7. 

  Statistisch

• 8. 

  BKZ in lopende prijzen

• 9. 

  Actuele raming uitgaven

w.v.particulier gefinancierd/WTZ

Tabel 1.5 Uitgaventoetsing totaal kader in miljoenen euro (min betekent onderschrijding)

2002

2003

2004

2005

2006

• 1. 

  Reële ijklijnen

• 2. 

  NB-deflator

• 3. 

  Uitgavenreserve (aanwending)

• 4. 

  Overboekingen

• 5. 

  Statistisch

• 6. 

  Uitgavenkader in lopende prijzen

• 7. 

  Actuale raming uitgaven

• 8. 

  Over/onderschrijding (ijklijn-termen)

173 808

183 138

189 422

198 685

205 572

2 De uitgaven en niet-belastingontvangsten 2001–2007

Tabel 2.1 Uitgaven begrotingen¹; in miljoenen euro

Begrotingen

2001

2002

2003

¹ In deze tabel zijn de uitgaven voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen uitgaven voor Internationale Samenwerking zijn tussen haakjes vermeld.

waarop deze worden verantwoord. De totale

Tabel 2.2 Niet-belastingontvangsten¹; in miljoenen euro

Begrotingen

2001

2002

2003

Hoge Colleges van Staat en Kabinet der Koningin

6,0

8,6

11,2

141,3

1 071,0

270,8

1 167,0

444,8

3 844,1

281,8

205,6

1  508,7

2 780,6 544,8 685,8 184,5

(206,1) 0,0 6 725,1

1  988,2

2  695,1 247,0

6 363,4

4,5

7,6

29,7

787,8

823,1

229,2

1  304,2

2  093,8

3 032,2 228,9

182,7

371,3

2 936,5

691,9

565,0

110,0

(84,8)

24,4

6 386,3

2 015,4

2 941,7

38,7

6 308,3

4,4

14,2

12,9

509,3

937,4

207,5

1  154,8 981,4

2  688,6 272,6

55,9 191,9

2 855,5 616,9 541,9 101,5 (68,2)

1 632,8 6 301,1 1 926,8

3 205,1

0,0 6 589,0

Totaal

18 448,5

18 496,6

17 623,4

¹ In deze tabel zijn de niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord. De totale niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking zijn tussen haakjes vermeld.

2004

2005

2006

2007

Begrotingen

4,4

14,2

13,5

525,6

948,0

210,6

1  185,1 741,7

2  296,0 216,1

54,2 228,5

2  443,8 389,5 458,2 101,7 (54,8)

1 600,3 5 461,6 1 748,5

3 482,0

0,0 5 757,1

4,4

14,2

14,6

557,0

949,6

215,2

1  217,2 731,3

2  245,2 208,7

51,4 213,3

2  143,6 394,2 459,6 101,7 (55,3)

1 542,2 5 412,6 1 652,3

3 769,6

0,0 5 762,7

4,4

14,2

14,7

584,1

950,6

214,4

1  254,5 711,1

2  250,0 204,9

40,7

213,6

2 257,4

396,8

595,7

101,7

(54,1)

1 509,2

5 380,9

1 784,0

4 071,5

0,0

5 703,4

16 366,3

16 135,1

16 851,0

15 574,8

Tabel 2.3 geeft een overzicht van de netto premiegefinancierde uitgaven in de sector SZA, onderverdeeld naar de verschillende fondsen.

Tabel 2.3 Raming netto premie-uitgaven vallend onder de ijklijn SZA; in miljoenen euro

2002

2003

2004

2005

2006

• 1. 

  AOW

• 2. 

  ANW

• 3. 

  WAO

• 4. 

  WAZ

• 5. 

  Wgf

• 6. 

  AWF

• 7. 

  Vangnet

• 8. 

  UFO

• 9. 

  Totaal fondsen SZA

39 272

41 577

42 606

43 829

44 942

Tabel 2.4 geeft een overzicht van de uitgaven in de sector Zorg.

Tabel 2.5 geeft een overzicht van de belangrijkste posten vallend onder «netto uitgaven niet relevant voor enig kader» uit tabel 1.1 van Bijlage 1.

Tabel 2.5 Uitgaven niet relevant voor enig kader

2002

2003

2004

2005

2006

Rijksbijdragen aan de Sociale fondsen

Gasbaten (niet FES)

Munten

Netto verstrekking Studieleningen

FES-saldo

Netto-verkoopstaatsbezit

BTW-compensatiefonds

Rente-ontvangst AOW-spaarfonds

Investeringen Koninklijke Luchtmacht (JSF)

Heffings- en invorderingsrente + fiscale boetes

Netto kredietverlening (RWT’s)

Nominale ontwikkeling (loon- en prijsbijstelling)

Overig (o.a. heffingen)

Totaal netto niet relevante uitgaven

7 922

7 214

8 328

11 346

11 388

Tabel 2.6.1 Agentschapsbegrotingen 2003; in miljoenen euro

Naam agentschap

• 1. 

  Centrum tot Bevordering van de Import uit Ontwikkelingslanden

• 2. 

  Immigratie- en Naturalisatiedienst

• 3. 

  Dienst Justitiële Instellingen

• 4. 

  Centraal Justitieel Incasso Bureau

• 5. 

  Korps Landelijke Politiediensten

• 6. 

  Informatievoorziening Overheidspersoneel

• 7. 

  Centrale Archiefselectiedienst

• 8. 

  Basisadministratie Persoonsgegevens en Reisdocumenten

• 9. 

  IT-organisatie

• 10. 

  Centrale Financiën Instellingen

• 11. 

  Rijksarchiefdienst

• 12. 

  Belastingdienst

• 13. 

  Defensie Telematica Organisatie

• 14. 

  Dienst, Gebouwen, Werken en Terreinen

• 15. 

  Rijksgebouwendienst

• 16. 

  Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

• 17. 

  Telecom

• 18. 

  Senter

• 19. 

  Economische Voorlichtingsdienst

• 20. 

  Bureau Industriële Eigendom

• 21. 

  Plantenziektenkundige Dienst

• 22. 

  Bureau Heffingen

• 23. 

  Laser

• 24. 

  RVV

• 25. 

  Agentschap SZW

• 26. 

  College ter Beoordeling van Geneesmiddelen

• 27. 

  Keuringsdienst van Waren

BUZA

1998

9,36

9,38         10,83         10,83         13,72         13,72         14,00         14,00

Totaal

3 266,65 3 341,63 3 980,00 4 038,19 4 102,31 4 137,43 6 748,40 6 726,67

Toelichting

Agentschappen werken op basis van het stelsel van baten en lasten. In bovenstaande tabel wordt een totaaloverzicht gegeven van de door de verschillende agentschappen gegenereerde baten en lasten.

Tabel 2.6.2 Agentschapsbegrotingen 2003; saldi voor consolidatie in kasgegevens; in miljoenen euro

Naam agentschap

Consolidatiesaldo 2000

Consolidatiesaldo 2001

Consolidatiesaldo 2002

Consolidatiesaldo 2003

• 1. 

  Centrum tot Bevordering van de Import uit Ontwikkelingslanden

• 2. 

  Immigratie- en Naturalisatiedienst

• 3. 

  Dienst Justitiële Instellingen

• 4. 

  Centraal Justitieel Incasso Bureau

• 5. 

  Korps Landelijke Politiediensten

• 6. 

  Informatievoorziening Overheidspersoneel

• 7. 

  Centrale Archiefselectiedienst

• 8. 

  Basisadministratie Persoonsgegevens en Reisdocumenten

• 9. 

  IT-organisatie

• 10. 

  Centrale Financiën Instellingen

• 11. 

  Rijksarchiefdienst

• 12. 

  Belastingdienst

• 13. 

  Defensie Telematica Organisatie

• 14. 

  Dienst, Gebouwen, Werken en Terreinen

• 15. 

  Rijksgebouwendienst

• 16. 

  Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

• 17. 

  Telecom

• 18. 

  Senter

• 19. 

  Economische Voorlichtingsdienst

• 20. 

  Bureau Industriële Eigendom

• 21. 

  Plantenziektenkundige Dienst

• 22. 

  Bureau Heffingen

• 23. 

  Laser

• 24. 

  RVV

• 25. 

  Agentschap SZW

• 26. 

  College ter Beoordeling van Geneesmiddelen

• 27. 

  Keuringsdienst van Waren

Totaal

316,39

433,11

538,77

437,57

Toelichting

Om de invloed op het EMU-saldo te bepalen moeten de begrotingen van agentschappen vertaald worden in kastermen. Deze vertaling komt erop neer dat lasten tot uitgaven en baten tot ontvangsten moeten worden herleid, waarbij alleen de uitgaven aan derden en ontvangsten van derden relevant zijn voor het EMU-saldo. Deze boekhoudkundige bewerking levert bovenstaande tabel op, waarin is opgenomen het geconsolideerde saldo van uitgaven aan derden minus ontvangsten van derden van alle agentschappen.

Het totaal geconsolideerde saldo van de agentschappen is meegenomen in de berekening van het EMU-saldo in bijlage 10.

Tabel 2.6.3 Agentschapsbegrotingen 2003; beroep op leenfaciliteit; in miljoenen euro

Toelichting

Bovenstaande tabel geeft een overzicht van het beroep op de leenfaciliteit door de verschillende agentschappen alsmede de aflossingen op de leningen.

Over het algemeen geldt dat alleen een beroep op de leenfaciliteit wordt gedaan voor nieuwe investeringen.

Een beroep op de leenfaciliteit voor de overdracht van vermogens-bestandsdelen doet zich in 2001 voor bij de Economische Voorlichtingsdienst, in 2002 bij het Bureau Industriele Eigendomen in 2003 bij de RVV en de Belastingdienst.

3 De belasting- en premieontvangsten

Deze bijlage bevat een toelichting op de ramingen van belasting- en premieontvangsten. In het verleden werden de belastingen gepresenteerd op kasbasis en de premieontvangsten op transactiebasis. De belastingontvangsten worden nog altijd, overeenkomstig de Comptabiliteitswet, op kasbasis verantwoord, maar met ingang van deze Miljoenennota wordt tevens de aansluiting op EMU-basis vermeld. Ook de premieontvangsten zullen voortaan op EMU-basis worden gepresenteerd. Op deze wijze wordt de transparantie met het EMU-saldo verbeterd. In deze bijlage worden tevens de inkomstendrempel en het kader voor de microlastenontwikkeling voor deze kabinetsperiode afgeleid. Paragraaf 3.1 begint met een overzicht van de belastingraming voor 2002 en 2003. In paragraaf 3.2 worden de ramingsbijstellingen voor 2002 toegelicht ten opzichte van het voorgaande ramingsmoment (Voorjaarsnota 2002). Vervolgens bevat paragraaf 3.3 een toelichting op de ramingen voor 2003, die in deze Miljoenennota voor het eerst worden gepresenteerd. Voor een uitgebreidere toelichting op de ramingen en ramingsbijstellingen wordt verwezen naar de memorie van toelichting van begroting IX-B. Paragraaf 3.4 gaat in op de meerjarige belastingraming. Daarbij wordt aandacht geschonken aan de opbouw van de jaarlijkse groei gedurende deze kabinetsperiode, uitgesplitst naar maatregelen en endogene groei, waarbij de endogene groei nader wordt onderbouwd. Paragraaf 3.5 bevat een overzicht van de premieraming voor 2002 en 2003. In paragraaf 3.6 wordt de inkomstendrempel nader toegelicht. Tot slot bevat paragraaf 3.7 een overzicht van de microlastenontwikkeling voor deze kabinetsperiode. Deze tabel zal als kader gelden voor de toekomstig beleid. Tevens wordt een aansluiting gegeven met de cijferopstelling uit het Strategisch Akkoord.

3.1 De belastingraming voor 2002 en 2003

Tabel 3.1.1 bevat een overzicht van de raming van de belastingontvangsten 2002 en 2003 op kasbasis en de aansluiting naar de belastingontvangsten op EMU-basis¹.

Tabel 3.1.1 Belastingopbrengsten op kas- en EMU-basis 2002 en 2003 in miljoenen euro

Vermoedelijke Uitkomsten 2002

Ontwerpbegroting 2003

Kostprijsverhogende belastingen

Invoerrechten

Omzetbelasting

Belasting op personenauto’s en motorrijwielen

Accijnzen

– Accijns van lichte olie

– Accijns van minerale oliën, anders dan lichte olie

– Tabaksaccijns

– Alcoholaccijns

– Bieraccijns

– Wijnaccijns

Belastingen van rechtsverkeer

– Overdrachtsbelasting

– Assurantiebelasting

– Kapitaalsbelasting

Motorrijtuigenbelasting

Belastingen op een milieugrondslag

– Afvalstoffenbelasting

– Grondwaterbelasting

– Regulerende energiebelasting

– Waterbelasting

– Brandstoffenheffingen

Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken en andere producten

Belasting op zware motorrijtuigen

Belastingen op inkomen, winst en vermogen

Inkomstenbelasting

Loonbelasting

Dividendbelasting

Kansspelbelasting

Vennootschapsbelasting

– Gassector

– Niet-gassector

Vermogensbelasting

Successierechten

Als gevolg van afronding kan de som der delen afwijken van het totaal.

De belastingopbrengst op EMU-basis is de opbrengst van februari lopend jaar tot en met januari volgend jaar. Op deze wijze wordt zoveel mogelijk de opbrengst benaderd die samenhangt met de economische transacties uit het lopende jaar. Alleen de successierechten, inkomsten-, vennootschaps- en dividendbelasting zijn hiervan uitgezonderd. Voor deze categorieën is EMU-basis gelijk aan kasbasis. In deze gevallen wordt door de verschuiving van één maand geen betere aansluiting bereikt met de onderliggende economische transacties. Een substantieel deel van deze belastingen over het lopende belastingjaar wordt nog na deze periode betaald.

3.2 De belastingontvangsten in 2002

In tabel 3.2.1 is de raming voor 2002 opgenomen en zijn de belangrijkste mutaties ten opzichte van de Voorjaarsnota 2002 vermeld. Deze paragraaf bevat een toelichting op de ramingsbijstellingen in 2002.

Tabel 3.2.1 Raming belastingopbrengsten 2002 op kas- en EMU-basis in miljoenen euro

Voorjaarsnota 2002

Vermoedelijke Uitkomsten 2002

Verschil

Kostprijsverhogende belastingen

Omzetbelasting

Belasting op personenauto’s en motorrijwielen

Accijnzen

Belastingen van rechtsverkeer

Motorrijtuigenbelasting

Overig

Belastingen op inkomen, winst en vermogen

Inkomstenbelasting Loonbelasting Dividendbelasting Vennootschapsbelasting

Overig¹

¹ Inclusief niet aan afzonderlijke belastingsoorten toe te rekenen belastingontvangsten. Als gevolg van afronding kan de som der delen afwijken van het totaal.

Ten opzichte van de Voorjaarsnota 2002 is de raming voor de totale belastingontvangsten op kasbasis met 1,7 miljard neerwaarts bijgesteld. De ramingsbijstellingen vloeien voort uit bijstellingen in het economisch beeld van de Macro Economische Verkenning 2003 (MEV 2003) en uit inzichten ontleend aan de kasrealisaties en aanslagontwikkelingen tot en met juli. De ramingsbijstelling op EMU-basis is 1,9 miljard. De bijstelling van de aansluiting is veroorzaakt door verbeterde inzichten in het specifieke patroon van de EMU-relevante ontvangsten in de maand januari.

Sinds de Voorjaarsnota is het economisch beeld verslechterd. Zo is bijvoorbeeld de volumegroei van het BBP gehalveerd tot ³∕4% en die van de particuliere consumptie meer dan gehalveerd tot 1¹∕4%. De prijzen zijn opwaarts bijgesteld, maar per saldo is de totale nominale stijging van zowel het BBP als de particuliere consumptie gedaald. Ook de winstontwikkeling voor bedrijven is neerwaarts bijgesteld. Deze ontwikkelingen zijn van invloed op de belastingontvangsten. De raming van de kostprijsverhogende belastingen op kasbasis is ondanks het verslechterde economische beeld 0,1 miljard opwaarts bijgesteld. Dit wordt veroorzaakt door de opwaartse ramingsbijstelling van 0,6 miljard bij de accijnzen. Deze bijstelling houdt vrijwel geheel verband met de gunstige kasrealisaties tot en met juli. Het beeld bij de overige kostprijsverhogende belastingen is wel overeenkomstig het bijgesteld economisch beeld. De raming van de omzetbelastingis neerwaarts bijgesteld met 0,3 miljard, waarvan ruim 0,1 miljard verband houdt met de daling van de particuliere consumptie. Daarnaast heeft 0,2 miljard betrekking op de neerwaartse bijstelling van verwachte BTW-opbrengsten op infrastructuur van het Openbaar Vervoer. De raming van de belasting op personenauto’s en motorrijwielenis neerwaarts bijgesteld met 0,1 miljard, hetgeen wordt veroorzaakt door de neerwaartse bijstelling van de verwachte verkoop van motorvoertuigen. De raming van de motorrijtuigenbelastingis met 0,1 miljard neerwaarts bijgesteld vanwege tegenvallende kasopbrengsten tot en met juli. De raming van de overigekostprijsverhogende belastingen is per saldo nauwelijks gewijzigd.

Het verslechterd economisch beeld heeft bij de raming van de belastingen op inkomen, winst en vermogen geleid tot een neerwaartse bijstelling van 1,9 miljard. De grootste neerwaartse bijstelling betreft de raming van de vennootschapsbelasting(1,4 miljard). Deze bijstelling houdt verband met de lagere winstontwikkeling van bedrijven over oude belastingjaren. Van de neerwaartse bijgestelde raming van de vennootschapsbelasting heeft 0,4 miljard betrekking op het belastingjaar 1998 en ouder en 0,6 miljard op belastingjaar 2001. Bijstellingen van dergelijke omvang zijn voor de vennootschapsbelasting vanwege het volatiele karakter niet ongebruikelijk. De inkomstenbelastingis 0,1 miljard opwaarts bijgesteld. Dit heeft voornamelijk betrekking op de hoger dan verwachte kasrealisaties tot en met juli over belastingjaar 2001. Het bijgestelde economisch beeld heeft niet tot aanpassingen geleid. De raming van de loonbelastingis met 0,3 miljard neerwaarts bijgesteld op basis van kasrealisaties tot en met juli en is in lijn met de neerwaartse bijstelling van de geraamde contractloonstijging. De dividendbelastingis met 0,1 miljard neerwaarts bijgesteld als gevolg van de neerwaartse bijstelling van de verwachte winstontwikkeling van bedrijven. De overigebelastingen op inkomen, winst en vermogen zijn met 0,1 miljard neerwaarts bijgesteld, hetgeen geheel betrekking heeft op de successierechten. Dit houdt verband met de minder gunstige waardeontwikkeling van vermogenstitels.

3.3 De belastingontvangsten in 2003

In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van de geraamde belastingontvangsten in 2003 ten opzichte van 2002 op hoofdlijnen nader toegelicht. Een uitgebreid overzicht van de raming voor 2003 naar alle belastingsoorten is opgenomen in paragraaf 3.1.

Tabel 3.3.1 Raming belastingopbrengsten 2003 op kas- en EMU-basis in miljoenen euro

Vermoedelijke Maatregelen Endogeen Endogeen Ontwerp-Uitkomsten                                            inmln                  in% begroting 2002                                                                                                   2003

Kostprijsverhogende belastingen

Omzetbelasting

Belasting op personenauto’s en motorrijwielen

Accijnzen

Belastingen van rechtsverkeer

Motorrijtuigenbelasting

Overig

Belastingen op inkomen, winst en vermogen

Inkomstenbelasting Loonbelasting Dividendbelasting Vennootschapsbelasting

Overig¹

¹ Inclusief niet aan afzonderlijke belastingsoorten toe te rekenen belastingontvangsten. Als gevolg van afronding kan de som der delen afwijken van het totaal

Op EMU-basis bedragen de totale belastingontvangsten in 2003 naar verwachting 112,1 miljard en op kasbasis 111,8 miljard. De geraamde stijging van de belastingopbrengsten op kasbasis is het saldo van 0,4 miljard lagere ontvangsten door maatregelen en voor 4,0 miljard hogere opbrengsten door endogene ontwikkelingen. Beide aspecten worden hieronder afzonderlijk toegelicht. De aansluiting op EMU-basis in 2003 herstelt zich naar verwachting van het incidenteel lage niveau in 2002 tot 0,3 miljard. In 2002 was het verschil tussen de opbrengst op kasbasis en EMU-basis incidenteel laag door het specifieke ontvangstenpatroon in januari en februari 2002. Ten opzichte van het normale patroon was circa 0,4 miljard van de belastingontvangsten reeds in januari ontvangen ten koste van de ontvangsten in februari.

3.3.1 Endogene groei belastingontvangsten 2003

De raming van de endogene groei is gebaseerd op het economisch beeld van de MEV 2003. De verwachte endogene toename van de totale belastingontvangsten (op kasbasis) bedraagt 4,0 miljard (3,7%) ten opzichte van 2002. Bij een groei van de belastingontvangsten die overeenkomt met de groei van het nominale BBP zou de stijging 1,0 miljard hoger zijn geweest. Het verschil wordt verklaard door een uiteenlopende groei van de onderliggende componenten van het BBP (samenstellingseffect) en incidentele factoren. In paragraaf 3.4 wordt hier dieper op ingegaan.

De endogene toename van de opbrengsten bij de kostprijsverhogende belastingen bedraagt naar verwachting 1,9 miljard ten opzichte van 2002. De raming voor de omzetbelastingneemt 3,4% toe (1,3 miljard) overeenkomstig de groei van de belaste bestedingscategorieën. De belasting op personenauto’s en motorrijwielenneemt naar verwachting endogeen toe met 0,2 miljard op basis van de verwachte ontwikkeling van de autoverkopen. De raming van de accijnzenneemt per saldo endogeen toe met 0,1 miljard. Dit is het saldo van een toename van de accijns voor minerale oliën anders dan lichte olie (vanwege de verwachte toename van het wagenpark) en een daling van de accijns van lichte olie en de tabaksaccijns. De belastingen van rechtsverkeernemen naar verwachting toe met 0,1 miljard. Dit is voornamelijk het gevolg van een toename van de overdrachtsbelasting als gevolg van een verwachte stijging van de huizenprijzen conform de inflatie. De verwachte endogene stijging van de motorrijtuigenbelastingbedraagt 0,1 miljard ten gevolge van een toename van het wagenpark. De overigekostprijsverhogende belastingen nemen naar verwachting toe met 0,2 miljard.

De endogene toename van de belastingen op inkomen, winst en vermogen bedraagt 2,0 miljard. De endogene daling van de inkomstenbelastingbedraagt 0,1 miljard en kan vooral verklaard worden uit een vertraagde doorwerking in de kasontvangsten van de winstontwikkeling van zelfstandigen in 2001 en 2002. De geraamde endogene toename van de loonbelastingbedraagt 1,4 miljard en is een gevolg van de verwachte loon- en werkgelegenheidsontwikkeling. De raming van de dividendbelastingdaalt ten opzichte van 2002 met 0,1 miljard. In de Voorlopige Rekening 2001 is de opbrengst van de dividendbelasting in 2001 geanalyseerd. In dat jaar was sprake van een sterke stijging en is geconcludeerd dat er deels sprake was van een incidenteel hoge opbrengst die in latere jaren geleidelijk zou verdwijnen. De daling in 2003 wordt derhalve verklaard uit de doorwerking van de hoge ontvangsten in 2001. De vennootschapsbelastingneemt naar verwachting toe met 1,0 miljard. Dit is het saldo van een verwachte daling van de vennootschapsbelasting van de gassector van 0,2 miljard (ten gevolge van een verwachte daling van de olieprijs) en een toename van de vennootschapsbelasting van de niet-gassector van 1,2 miljard. Naar verwachting zal er in 2003 een herstel optreden van de winstpositie van de bedrijven. De endogene daling van de overige belastingontvangsten bedraagt 0,2 miljard. Deze daling betreft vrijwel geheel de successierechten. De successierechten waren in 2001 tijdelijk 300 miljoen achtergebleven in verband met startperikelen na de reorganisatie van het dienstvak Registratie & Successie en daarmee samenhangende automatiseringsproblemen. Dit bedrag wordt in 2002 alsnog geïnd, waardoor in 2003 de groei van de successierechten met 300 miljoen wordt gemitigeerd.

3.3.2 Het effect van maatregelen op de belastingontvangsten

De belastingontvangsten nemen als gevolg van maatregelen af met 0,4 miljard euro op kasbasis. Dit is het saldo van beleids- en overige maatregelen. De overige maatregelen betreffen vooral maatregelen in de uitvoeringssfeer, het BTW-compensatiefonds, BTW over investeringen in de infrastructuur en nabetalingen. Door maatregelen op transactiebasis nemen de ontvangsten toe met 0,9 miljard. Het verschil tussen kas- en transactiebasis wordt bij het Strategisch Akkoord met name veroorzaakt door de afschaffing van de basisaftrek lijfrente. Deze maatregel wordt in 2003 getroffen, maar zal pas in 2004 via de ingediende aangiftebiljetten voor de inkomensheffing tot kaseffecten leiden. Ook leiden maatregelen uit het belastingplan 2001 nog tot kaseffecten, terwijl de maatregelen al eerder op transactiebasis zijn genomen. Tot slot leiden nabetalingen tot een groot verschil tussen het effect van maatregelen op kas- en transactiebasis, omdat nabetalingen kasverrekeningen betreffen tussen de belastingopbrengst en premies volksverzekeringen over oude transactiejaren. In tabel 3.3.2 wordt een overzicht gegeven van de maatregelen voor 2003.

Tabel 3.3.2 Effect van belasting- en premiemaatregelen 2003 in miljoenen euro

Strategisch Akkoord Grondslagverbreding Arbeidsmarkt

Afschaffen basisaftrek lijfrente

Gefaseerde afschaffing SPAK en afschaffen VLW

Afschaffen fiscale subsidieverlof-waaronder inperken Witteveenkader

Milieu

Afschaffen EPR, REB faciliteiten groene stroom en investeringsregelingen Defiscalisering diverse faciliteiten art. 36 WBM Verhoging REB-vermindering per aansluiting Overig

Vermogen, sparen en winst

Afschaffen spaarloon

Afschaffen belastingsubsidies beleggen

Afschaffen vrijstelling overdrachtsbelasting woningcorporaties Overig: Afschaffen faciliteiten vervroegde afschrijving en fietsaftrek Lastenverlichting Arbeidsmarkt

Gefaseerde verhoging arbeidskorting Invoering levensloopregeling

Lastenverschuiving

Verhogen AWBZ premie met 0,10%-punt Verlagen WAO-premie werkgevers met 0,15%-punt

Aanvullende besluitvorming Arbeidsmarkt

Extra verhoging arbeidskorting met€ 69

Afschaffen feestdagenregeling

Beperking scholingsaftrek

Beperking afdrachtvermindering speur- en ontwikkelingswerk (WBSO)

Aanscherping afbakeningsregeling WBSO¹

Overgangsregeling inperking Witteveenkader/ouderschapsverlof/ levensloopregeling

Afschaffen en overgangsregeling toetrederskorting

Overhevelen levensloop van fiscale regeling naar uitgaven Milieu: Afschaffen faciliteiten schone en zuinige auto’s Vermogen en winst

Begrenzing afschrijvingssystematiek onroerende zaken

Deblokkeren spaarloontegoeden Zorg: Verhogen nominale ZFW-premie met € 88,90¹ Overig Koopkracht pakket

Verhogen algemene heffingskorting met€ 50

Verhogen belastingtarief eerste schijf met 0,45%-punt

Verhogen algemene ouderenkorting met€ 22 Lastenverschuiving¹

Verlaging WAO-premie werkgevers met 0,3%-punt

Verhoging ZFW-premie werkgevers met 0,5%-punt

Grondslageffect schuif ZFW/WAO

Verlaging belastingtarieven eerste en tweede schijf met 1,7%-punt

Verhoging AWBZ-premie met 1,7%-punt

waarvan inkomstenverhoging waarvan lastenverlichting waarvan lastenverschuiving

Conditionele lastenverlichting in combinatie met Centraal Akkoord

¹  Is geen onderdeel van het Belastingplan 2003. Totaal Belastingplan 2 185 mln.

²  Dit betreft met name MOOZ- en WTZ-premie.

3.4 Meerjarige belastingramingen

De belastingraming voor de periode 2002–2007 wordt gepresenteerd in tabel 3.4.1. De ramingen voor 2002 en 2003 zijn in het voorgaande toegelicht. De belastingraming voor 2004–2006 is gebaseerd op het economisch beeld zoals geschetst in hoofdstuk 3 tabel 3.15 en de maatregelen die aan het Strategische Akkoord ten grondslag liggen. Voor 2007 heeft de raming een louter technisch karakter.

Een nadere duiding van de groei van de belastingopbrengst voor deze kabinetsperiode is samengevat in tabel 3.4.2. Hierbij wordt vooral ingegaan op de relatie met de economische groei, zowel reëel als nominaal. De groei van de belasting is daartoe onderverdeeld in het effect van maatregelen, endogene groei, kas/transactieverschillen en de aansluiting EMU-basis², waarbij de endogene groei verder wordt uitgewerkt in economisch gerelateerde componenten.

Tabel 3.4.2 Uitsplitsing groei belastingopbrengst EMU-basis 2003–2006 in miljarden euro

2003                            2004

2005

2006

Maatregelen Aansluiting EMU-basis Kas transactie verschillen Endogeen

BBP-prijs

BBP-volume

Samenstellingseffect

Totaal

3,80

5,70

10,70

5,75

Als gevolg van afronding kan de som der delen afwijken van het totaal.

Het effect van de maatregelen (op kasbasis) bestaat uit fiscale beleidsmaatregelen op het terrein van de belastingen en het effect van overige maatregelen die niet relevant zijn voor de microlastenontwikkeling (zoals nabetalingen en maatregelen in de uitvoeringssfeer). Voor 2003 bedraagt het effect – 0,45 miljard en is overeenkomstig het totaal van maatregelen uit tabel 3.3.2 uit de vorige paragraaf. In 2005 stijgt de belastingopbrengst sterk door maatregelen. Dit is met name het gevolg van de veronderstelde specifieke invulling van het compensatiepakket in verband met de stelselherziening in de zorgsector. Het belastingtarief in de eerste en tweede schijf in 2005 is 3%-punten verhoogd en de AOW-premie is 3%-punten verlaagd. Deze gedeeltelijke fiscalisering van de AOW leidt tot een verschuiving tussen de belasting- en premieopbrengst, die op kasbasis ook in 2006 nog zichtbaar is.

Zie voetnoot in paragraaf 3.1 voor aansluiting EMU-basis.

De aansluiting op EMU-basis is voor 2003 al toegelicht in paragraaf 3.3. In 2005 is er een incidenteel effect bij de aansluiting op EMU-basis, dat weer vervalt in 2006. Dit wordt eveneens veroorzaakt door de gedeeltelijke fiscalisering van de AOW in 2005, waarvan het effect op kasbasis gedeeltelijk neerslaat in januari 2006.

Voorts kan een kas-transactieverschil optreden. Voor een aantal belastingen geldt dat de verschuldigde belasting met betrekking tot een bepaald belastingjaar niet volledig in dat zelfde jaar wordt betaald. Dit geldt met name voor de vennootschapsbelasting en de inkomstenbelasting. De ontvangsten over een belastingjaar kunnen met een vertraging van vijf jaar of meer worden gerealiseerd. Over een langere periode nemen de belastingopbrengsten op kasbasis (het jaar dat de belasting wordt betaald) evenveel toe als op transactiebasis (het belastingjaar).

De endogene groei is in relatie tot de economische ontwikkeling onderverdeeld naar een drietal componenten. De eerste twee componenten betreffen de groei van de belastingopbrengst die zou resulteren bij een gelijke groei als die van het bruto binnenlands product (BBP), hetgeen overeenkomt met een progressiefactor gelijk aan 1. Bij deze groei blijft de druk van de belasting (exclusief beleid) ten opzichte van het BBP constant. Uit de tabel blijkt duidelijk dat de nominale component (prijs-BBP) in de periode 2003–2006 in belang afneemt (afnemende inflatie en contractloonstijgingen), terwijl de reële groei van het BBP juist voor een toenemende groei van de belastingopbrengst zorg draagt.

Daarnaast is ook de samenstelling van de economische groei van belang. Ten gevolge van een uiteenlopende groei van de componenten van het BBP kan de groei van de belastingopbrengst afwijken van de groei van het BBP. Dit geldt zowel voor een afwijkende volumegroei als voor een afwijkende prijsontwikkeling van de onderscheiden onderdelen van het BBP. Het samenstellingseffect wordt enerzijds veroorzaakt doordat niet op alle componenten van het BBP in gelijke mate belasting drukt (op investeringen van bedrijven drukt bijvoorbeeld geen belasting, terwijl over investeringen in woningen BTW wordt geheven), anderzijds doordat voor een aantal belastingsoorten sprake is van een progressief tarief in plaats van een proportioneel tarief (loon- en inkomstenbelasting). Het samenstellingseffect is nader uitgesplitst in tabel 3.4.3.

Tabel 3.4.3 Specificatie samenstellingseffect groei belastingopbrengst 2003–2006 in miljarden euro

2003

2004

2005

2006

Als gevolg van afronding kan de som der delen afwijken van het totaal.

Uit tabel 3.4.3 blijkt dat de bestedingen waarop de omzetbelasting drukt in de komende kabinetsperiode achterblijven bij het BBP. Daardoor blijft de groei van de opbrengst jaarlijks tot 250 miljoen achter bij de groei van het BBP. De accijnzen stijgen eveneens jaarlijks circa 250 miljoen minder dan op grond van het BBP verwacht zou mogen worden. Hiervan is de oorzaak dat een aantal accijnzen over volume-eenheden geheven wordt en dat de accijnzen ook historisch achterblijven bij de groei van het BBP. Bij de loon- en inkomstenbelasting komt duidelijk naar voren dat deze belastingen een progressieve structuur kennen. Zelfs bij een gelijke groei van de loonsom en het BBP zal de loon- en inkomstenbelasting sterker stijgen. Dit effect is sterker naarmate er meer sprake is van een reële loonstijging. In 2005 is dit effect het sterkst vanwege de tabelcorrectiefactor. De tabel-correctiefactor wordt afgeleid uit de inflatie, waarbij er vanwege de systematiek sprake is van enige vertraging. Zo is de tabelcorrectiefactor gestegen van 1,8% in 2001 naar 3,1% in 2002 vanwege de doorwerking van de inflatie in 2000 en 2001, waardoor in 2002 de progressie van het belastingstelsel wordt gemitigeerd. De lagere inflatie in 2003 en 2004 komt pas in 2005 tot uiting in een duidelijke afname van de tabel-correctiefactor, zodat de progressie van het stelsel in dat jaar duidelijk tot uiting komt. De vennootschapsbelasting opgebracht door de niet-gassector stijgt meer dan het BBP. Dit hangt samen met het geraamde herstel van de winsten (daling van de arbeidsinkomensquote). De vennootschapsbelasting-gas laat een daling zien, die wordt verklaard door de verwachte daling van de olieprijzen en stijging van de euro. De groei van de overige belastingen wijkt weinig af van de groei van het BBP. Tot slot is er voor 2003 nog sprake van een doorwerking van 0,7 miljard vanuit ontwikkelingen uit oude jaren. De opbrengst van de dividendbelasting was in 2001 incidenteel hoog. In de Voorlopige Rekening 2001 is geanalyseerd dat deze stijging voor een deel incidenteel was. Dit drukt de groei van de dividendbelasting in 2003 met 0,4 miljard. Daarnaast was sprake van een tijdelijk effect bij de successierechten. In 2001 bleven de opbrengsten tijdelijk 0,3 miljard achter, welke in 2002 alsnog zou worden ontvangen. De groei in 2003 wordt daardoor met 0,3 miljard getemperd.

3.5 De premieontvangsten in 2002 en 2003

Tabel 3.5.1 bevat de ramingen voor de premieontvangsten voor 2002 en 2003. Deze ramingen zijn conform de ramingen van de Sociale Nota 2003 en de Zorgnota 2003. Een uitgebreid overzicht van deze ramingen is opgenomen in de Zorgnota 2003 voor wat betreft de AWBZ en de ZFW en de Sociale Nota 2003 voor wat betreft de overige fondsen. De groei van de premieopbrengsten is onderscheiden naar endogene ontwikkeling en maatregelen die relevant zijn voor de microlastenontwikkeling. De microlastenontwikkeling leidt voor de volksverzekeringen tot een opbrengstverhoging van 2,45 miljard, door de premieverschuiving van WAO naar AWBZ (0,3 miljard) en door een verschuiving via een verlaging van het belastingtarief 1e en 2e schijf ten gunste van de AWBZ (2,0 miljard), en voor het overige door maatregelen op het terrein van de loon-en inkomensheffing. Bij de werknemersverzekeringen is sprake van 0,65 miljard opbrengst door maatregelen, waarvan 0,7 miljard door verhoging van de nominale ziekenfondspremie en 0,3 miljard daling door de premieschuif van WAO naar AWBZ. De verschuiving van premie WAO naar ZFW voor werkgevers is neutraal voor het totaal van de werknemersverzekeringen. De MLO is in overeenstemming met de MLO uit tabel in paragraaf 3.3.2. De endogene ontwikkeling van de premieontvangsten bedraagt 2,55 miljard ofwel 4,2%. De endogene groei van de volksverzekeringspremies is sterker dan van de werknemersverzekeringen. Dit hangt samen met het verschil in premiegrenzen, franchises en verschil in verzekerde populatie.

Tabel 3.5.1 Raming van de premie-ontvangsten 2002 en 2003 op EMU-basis in miljarden euro

3.6 De inkomstendrempel

Inkomstenmeevallers en inkomstentegenvallers lopen bij de huidige begrotingsregels in het EMU-saldo, tenzij het EMU-saldo de zogenaamde signaalwaarden (0% BBP en 2¹∕2% BBP) overschrijdt. Voorts is in het Strategisch Akkoord afgesproken dat inkomstenmeevallers die het begrotingsoverschot boven de 1% BBP brengen, tot een maximum van 1 miljard euro mogen worden aangewend voor lastenverlichting voor burgers en/of bedrijven. Om te bepalen of de inkomstenontwikkeling ruimte biedt voor bedoelde lastenverlichting, wordt een inkomstendrempel opgesteld. Deze inkomstendrempel is het inkomstenniveau (belastingen, premies en gasbaten) waarbij het EMU-saldo in de stand Miljoenennota 2003 uit zou komen op een overschot van 1% BBP. Bij een EMU-saldo hoger dan 1% BBP, mag 25% van de overschrijding van de totale inkomsten (op EMU-basis) ten opzichte van de inkomstendrempel worden ingezet voor lastenverlichting. De inkomstendrempel wordt reëel vastgesteld en jaarlijks nominaal gemaakt met het prijspeil van de nationale bestedingen (pNB).Tabel 3.6.1 presenteert de inkomstendrempel.

Nominale Inkomstendrempel Deflator NB

Reële inkomstendrempel

Tabel 3.6.1 geeft aan dat, uitgaande van de huidige inzichten, een overschrijding van de lastendrempel in de jaren 2004 en 2005 forse meevallers zou vereisen ten opzichte van de huidige inkomstenraming. In het laatste jaar van de kabinetsperiode behoort additionele lastenverlichting echter wel tot de reële mogelijkheden. Indien de drempel-relevante inkomsten in 2006 2,3 miljard euro hoger zijn dan thans geraamd, dan mag bij een saldo boven de 1% BBP worden overgegaan tot additionele lastenverlichting.

3.7 MLO-kader

Tussen de signaalwaarden voor het EMU-saldo kunnen de automatische stabilisatoren volledig werken (met uitzondering van de situatie waarbij de inkomsten de inkomstendrempel overschrijden). Inkomstenmeevallers en- tegenvallers lopen in het EMU-saldo. De microlastenontwikkeling (MLO) staat binnen de signaalwaarden vast op het niveau dat voor deze regeerperiode is overeengekomen. De overeengekomen lastenontwikke- ling vormt op deze wijze een kader voor de MLO in deze kabinetsperiode. Het budgettaire beslag van de overeengekomen belastingmaatregelen zal jaarlijks overeen moeten komen aan het bedrag uit het MLO kader. Indien de lastenverlichting groter (of de lastenverzwaring kleiner) is dan in het MLO kader is aangegeven, dan zullen compenserende, lastenverzwarende maatregelen moeten worden genomen. Op dezelfde wijze zullen ook nieuwe belastingmaatregelen moeten worden gecompenseerd. Indien de lastenverlichting lager uitpakt dan toegestaan op basis van het MLO kader, dan kan extra lastenverlichting plaatsvinden. Deze ruimte voor lastenverlichting mag ook via de lastenreserve worden meegenomen naar latere jaren. Binnen de signaalwaarden kan op deze wijze alleen sprake zijn van lastenverschuiving, niet van extra lastenverlichting of lastenverzwaring.

De vertaling van het lastenbeeld uit het Strategisch Akkoord naar de microlastenontwikkeling is opgenomen in tabel 3.7.1.

Bij de aansluiting spelen een aantal factoren een rol. Ten eerste zijn in het Strategisch Akkoord eveneens maatregelen in de uitgavensfeer betrokken, zoals bijvoorbeeld een deel van de compensatie van het zorgstelsel en de energiepremieregeling, die niet in de microlastenontwikkeling tot uitdrukking komen. Daarnaast luidt de lastenontwikkeling in het Strategisch Akkoord op kasbasis, terwijl de microlastenontwikkeling aansluit bij de jaren waarop de maatregelen betrekking hebben (transactiebasis). Zo vindt bijvoorbeeld het afschaffen van de basisaftrek lijfrente plaats in 2003, terwijl de ontvangsten hiervan pas in 2004 in de kas zullen stromen. Voorts luiden de bedragen uit het Strategisch Akkoord in reële termen die ten behoeve van de microlastenontwikkeling nominaal zijn gemaakt met de pNB-deflator. Voorts is voor de totale microlastenontwikkeling in 2003 het reeds bestaande beleid van belang, waaronder de ontwikkeling van de WTZ-, MOOZ- en de nominale ZFW-premie en de reeds eerder genomen maatregelen die deze kabinetsperiode nog doorwerken. Tot slot is in de tabel de besluitvorming opgenomen die deze zomer heeft plaatsgevonden als gevolg van het verslechterde economische en budgettaire beeld.

4 EMU-saldo, EMU-schuld, sociale fondsen,

financieringsbehoeften¹

Tabel 4.1 EMU-saldo en financieringsbehoefte in miljoenen euro en in % geharmoniseerd BBP

1990

1991

1992

1993

1994

1995 1996

1997 1998 1999 2000²

2001

2002 2003

• 1. 

  Feitelijk financieringssaldo Rijk

(in % geharmoniseerd BBP)

• 2. 

  Financiële transacties

• 3. 

  Kas-transactieverschillen (incl. derdenrekeningen en overig)

• 4. 

  Saldo Rijk (4=1+2+3)

• 5. 

  Saldo centrale overheid, niet-Rijk

• 6. 

  Saldo centrale overheid (6=4+5)

(in % geharmoniseerd BBP)

• 7. 

  Saldo lokale overheid (in % geharmoniseerd BBP)

• 8. 

  Saldo sociale-verzekeringsfondsen (in % geharmoniseerd BBP)

• 9. 

  EMU-saldo (9=6+7+8)

(in % geharmoniseerd BBP)

• 10. 

  Financieringsbehoefte

(waarvan aflossingen)

• - 

  9 955    - 8 671 - 9 455    - 3 786       1 256

• - 

  4,1%     - 3,4% - 3,5%     -1,4%        0,4%

• - 

  1 397           177 - 1 321    - 5 499    - 8 943

• - 

  1 415          716 - 748       2 876    - 1 748 12 767    - 7 778 - 11 524    - 6 409    - 9 435

10 426    -4 335

• - 

  3,4%     - 1,4% 1 166       - 617

• - 

  1 652           245 10 912    -4 707

• - 

  5 020 - 1 496 - 5 815 - 2 934 - 3 587 - 3 652 - 4 355

• - 

  1,5% - 0,4% -1,6% - 0,7% - 0,9% - 0,8% - 1,0%

• - 

  2 382 - 2 471 - 964          464 2 764 1 137 - 732

559 - 257 3 881 1 371 - 6 843 - 4 224 - 2 898 - 1 099

280            866          894

• - 

  543 - 1 649 - 4 194

139

33

54

13

8

• - 

  9

• - 

  8

17

208

180

410

245

0

0

-12 628    - 7 745 - 11 470    - 6 422    - 9 427 - 10 921    - 4 715

• - 

  5,2%     - 3,0% - 4,3%     - 2,3%     - 3,3% - 3,6%     - 1,5%

199           202 213           215          316 790          709

0,1%        0,1% 0,1%        0,1%        0,1% 0,3%        0,2%

• - 

  518          718 48    - 1 546       - 819 - 2 423    - 1 739

• - 

  0,2%        0,3% 0,0%     - 0,6%     - 0,3% - 0,8%     - 0,5%

-12 947    - 6 825 -11 209    - 7 753    - 9 930 - 12 554    - 5 745

• - 

  5,3%     - 2,7% - 4,2%     - 2,8%     - 3,5% - 4,2%     - 1,8%

19 912     21 279 22 357     17 454     18 843 23 640     16 223

(9 956)   (12 607) (12 902)   (13 668)   (20 099) (13 213)   (11888)

• - 

  6 860    - 4 016    - 2 718       - 689

• - 

  2,1%     - 1,1%     - 0,7%     - 0,2% 3 200          321           541           179

1,0%        0,1%        0,1%        0,0%

• - 

  54          990       4 653       6 563

• - 

  0,0%        0,3%        1,2%        1,6% 0,1%

• - 

  3 714    - 2 705       2 476       6 053

• - 

  1,1%     - 0,8%        0,7%        1,5% 0,1%

0,5% - 0,5%

13 638 20 643 55 200 29 572 22 945 28 391 27 390

(8 600) (19 147) (49 385) (29 325) (19 358) (24 739) (23 035)

²   Exclusief de opbrengsten van de UMTS-veiling van 0,7% BBP.

³   Inclusief conditionele lastenverlichting.

Tabel 4.2 EMU-schuld in miljoenen euro en in % geharmoniseerd BBP

1990 1991         1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

2002 2003

• 1. 

  Geharmoniseerd BBP

• 2. 

  Staatsschuld (conform EMU-definitie) (in % geharmoniseerd BBP)

• 3. 

  Schuld overige overheden

(in % geharmoniseerd BBP)

• 4. 

  EMU-schuld

(in % geharmoniseerd BBP)

243 174   256 308   266 754   274 088   287 749 302 233   315 059 333 725   354 194   374 070   402 599   429 172    448 160  469 540

145 644   153 690   162 646   168 372   167 817 181 319   185 256 185 601    189 819   191 279   182 577   185 216    190 075   193 649

59,9%      60,0%      61,0%      61,4%      58,3% 60,0%      58,8% 55,6%      53,6%      51,1%      45,4%      43,2%       42,4%      41,2%

38 970     40 385     41 771     44 706     46 969 52 047     51 763 47 722     46 646     44 741     41 967     41 197      40 507     40 258

16,0%      15,8%      15,6%      16,3%      16,3% 17,2%      16,4% 14,3%      13,2%      12,0%      10,4%        9,6%         9,1%        8,6%

184 614   194 075   204 417   213 078   214 786 233 366   237 019 233 323   236 465   236 020   224 544   226 413    230 582  233 907

75,9%      75,7%      76,6%      77,7%      74,6% 77,2%      75,2% 69,9%      66,8%      63,1%      55,8%      52,8%       51,5%      49,8%

De gegevens van alle jaren zijn gebaseerd op het ESR 1995.

Tabel 4.3 Staatsschuld naar instrument in miljarden euro

1990 1991

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

• 4. 

  Totale staatsschuld (conform EMU-definitie)

• 5. 

  Gemiddeld resterende looptijd vaste schuld (in jaren)

• 6. 

  Gemiddelde couponrente (in %)

145,6 153,7 162,6 168,4 167,8 181,3 185,3 185,6 189,8 191,2 182,6 185,2 190,1 193,6

7,9

6,3           6,8           6,9

8           7,8           7,7           7,6

6,9           6,4           5,9           6,5           6,5           6,3           6,2          6,1

7,6           7,5           7,5           7,3           6,6           6,1           5,7          5,7

Tabel 4.4 Exploitatie- en vermogenssaldi sociale fondsen¹ 2002 en 2003 in miljarden euro

2002

exploitatiesaldo vermogen vermogensnorm vermogenssaldo

Totaal centrale fondsen

AOW

ANW

WAZ

WAO

AWF

AWBZ

ZFW-centraal

1 077

1 296

1

157

728

1 621

2 083 - 205

7 667

471 31

1 001

2 800 6 195 2 747

• - 

  84

1 712

551

-6 86

541 1 372

295 1 127

Totaal centrale fondsen

AOW

ANW

WAZ

WAO

AWF

AWBZ

ZFW-centraal

2 223

1 137

107

177

77

1 217

1 475

307

9 905

• - 

  555 114

1 178

2 845 7 373 1 273

223

1 833

640

0

86

547

1 381

321

1 142

5 955

-80

915

2 259 4 823

3 042 1 043

8 072

1 195 114

1 092

2 298 5 992 1 594 1 365

De exploitatiesaldi van de sociale fondsen maken onderdeel uit van het EMU-saldo. In het kader van het geïntegreerd middelenbeheer leiden de overschotten van de deelnemende fondsen tot een mutatie in de EMU-schuld.

De premievaststelling van de centrale fondsen gebeurt door de regering, terwijl de premievaststelling van de decentrale fondsen gebeurt door de individuele fondsen.

Inclusief goodwillfonds.

Exclusief conditionele lastenverlichting.

2

3

5 Belastinguitgaven

5.1 Inleiding

Sinds het begrotingsjaar 1999 wordt in de miljoenennota een bijlage over belastinguitgaven opgenomen. Het belangrijkste onderdeel van deze bijlage vormt een meerjarig budgettair overzicht van belastinguitgaven dat jaarlijks wordt geactualiseerd. Daarnaast wordt steeds afzonderlijk aandacht besteed aan actuele vraagstukken met betrekking tot de belastinguitgavendiscussie. Met ingang van het begrotingsjaar 2002 is de belastinguitgavenbijlage ingebed in de VBTB-verantwoordings-systematiek. Dit heeft er onder meer toe geleid dat het overzicht met toelichting op de afzonderlijke belastinguitgaven is uitgebreid met de (operationele) doelstellingen van belastinguitgaven, informatie over (geplande) evaluaties en voor zover mogelijk de vermelding van vakdepartementen die verantwoordelijk zijn voor het beleidsterrein waarop de belastinguitgave betrekking heeft. Ook deze gegevens worden jaarlijks geactualiseerd. Het VBTB-proces heeft tevens tot gevolg, onder meer door intensivering van de interdepartementale gegevensuitwisseling over belastinguitgaven, dat de kwaliteit van de ramingen van met name al langer bestaande belastinguitgaven sterk is verbeterd. Met ingang van het begrotingsjaar 2003 wordt de inzet van het instrument belastinguitgave voorts nadrukkelijker dan voorheen gereguleerd door de begrotingsregels. Dit komt tot uitdrukking in annex 2 bij bijlage 10 van deze miljoenennota, waarin een toetsingskader is opgenomen waaraan de intensivering van bestaande en de invoering van nieuwe belastinguitgaven verplicht moet worden getoetst. Dit toetsingskader is een nadere operationalisering van het toetsingskader zoals uiteengezet in de belastinguitgavenbijlage van de miljoenennota van 2001. De afgelopen vier jaren beperkte de belastinguitgavenbijlage zich tot de belastinguitgaven in de loonbelasting, inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting. De belangrijkste vernieuwing bestaat dit jaar dan ook uit toevoeging van de belastinguitgaven in de overige belastingen op inkomen, winst en vermogen (hierna ook wel aangeduid als directe belastingen) en de kostprijsverhogende belastingen (hierna ook wel aangeduid als indirecte belastingen). Hiermee wordt uitvoering gegeven aan de toezegging in de miljoenennota van vorig jaar om dit jaar een aanvang te maken met de inventarisatie van belastinguitgaven buiten de IB/LB/Vpb. De belastinguitgaven in de overige belastingen op inkomen, winst en vermogen (dividendbelasting, kansspelbelasting en successie- en schenkingsrecht) zijn geïntegreerd in de tot en met vorig jaar gehanteerde tabel «Overzicht van belastinguitgaven in de loonbelasting, inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting». Met het oog daarop heet deze tabel met ingang van dit jaar «Overzicht van belastinguitgaven in de belastingen op inkomen, winst en vermogen». De belastinguitgaven in de kostprijsverhogende belastingen zijn ondergebracht in een afzonderlijke tabel. Met het hanteren van de tweedeling tussen (1) belastingen op inkomen, winst en vermogen en (2) kostprijsverhogende belastingen wordt aangesloten bij de indeling die thans ook al (in de miljoenennota en overige begrotingsstukken) wordt gehanteerd bij de presentatie van de belastingopbrengsten. Van belang is dat het toevoegen van de belastinguitgaven in de kostprijsverhogende belastingen en de overige belastingen op inkomen, winst en vermogen op zichzelf beschouwd niet leidt tot een toename van het budgettaire belang van belastinguitgaven. Deze belastinguitgaven bestaan op zich al langer, maar zijn alleen tot nu toe nog niet in de belastinguitgavenbijlage opgenomen. Daarbij moet worden bedacht dat het antwoord op de vraag naar het totale budgettaire belang van de belastinguitgaven – en dit geldt evenzeer voor de tot nu toe gepresenteerde belastinguitgaven in de IB/LB/Vpb – in hoge mate afhankelijk is van de te hanteren definitie voor belastinguitgaven. Voor de inventarisatie van de in de belastinguitgavenbijlage op te nemen belastinguitgaven wordt steeds uitgegaan van de definitie dat onder een belastinguitgave valt te verstaan een overheidsuitgave in de vorm van een derving of een uitstel van belastingontvangsten die voortvloeit uit een voorziening in de wet voor zover die voorziening niet in overeenstemming is met de primaire heffingsstructuur van de wet. De invulling van de primaire heffingsstructuur verschilt per belastingsoort. De primaire heffingsstructuur van de IB/LB/Vpb is beschreven in paragraaf 5.1 van bijlage 5 van de Miljoenennota 1999 en – met het oog op de Belastingherziening 2001 – nader gepreciseerd in paragraaf 5.4 van bijlage 4 van de Miljoenennota 2001. Voor een toelichting op de primaire heffingsstructuur van het successie- en schenkingsrecht en de kostprijsverhogende belastingen wordt verwezen naar de paragrafen 5.2 respectievelijk 5.6 van deze bijlage.

De inventarisatie van belastinguitgaven in de kostprijsverhogende belastingen en de overige belastingen op inkomen, winst en vermogen heeft dit jaar nog een verkennend karakter. Mede om deze reden wordt dit jaar dan ook niet van de vakdepartementen verwacht dat zij wat betreft deze nieuw geïnventariseerde belastinguitgaven voldoen aan het VBTB-uitgangspunt om relevante belastinguitgaven op te nemen en te verantwoorden in hun respectievelijke conceptbegrotingen en jaarverslagen. Voorts wordt opgemerkt dat de systematiek van informatieverzameling ten behoeve van de raming van de belastinguitgaven in de indirecte belastingen thans minder ver gevorderd is dan die voor de directe belastingen.

Als bijdrage aan de discussie over belastinguitgaven wordt dit jaar (in paragraaf 5.5) nader ingegaan op enkele aspecten van de bij de raming van bepaalde belastinguitgaven gehanteerde ramingsmethodiek.

5.2 Belastinguitgaven in de belastingen op inkomen, winst en vermogen in 2002

Tabel 5.2.1 bevat een overzicht van het budgettaire belang op transactiebasis van belastinguitgaven in de belastingen op inkomen, winst en vermogen in 2002. Evenals de afgelopen jaren zijn deze belastinguitgaven gerangschikt naar de categorieën ondernemingen, arbeid, inkomsten uit vermogen en overige regelingen. Voor zover van toepassing is de met een belastinguitgave gemoeide budgettaire derving uitgesplitst naar loon-/ inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting, overige belastingen en premies volksverzekeringen. Om een indicatie te geven van de omvang van het met bepaalde categorieën van belastinguitgaven gemoeide budgettaire belang zijn in tabel 5.2.1 tussentellingen opgenomen. De uitbreiding van de tabel met «overige belastingen» op inkomen, winst en vermogen komt tot uitdrukking in de toevoeging van twee (categorieën van) regelingen in het successie- en schenkingsrecht. Dit zijn het bijzondere 11%-tarief en de diverse vrijstellingen voor algemeen nut beogende instellingen en de faciliteit voor bedrijfsopvolging, die er kort gezegd op neer komt dat de (conserverende) aanslag met betrekking tot 30% van het ondernemingsvermogen wordt kwijtgescholden indien de onderneming na het overlijden vijf jaar wordt voortgezet. Wat betreft de primaire heffingsstructuur van het successie- en schenkingsrecht is zoveel mogelijk aangesloten bij de al eerder voor de IB/LB en Vpb geformuleerde uitgangspunten (zie hiervoor de belastinguitgavenbijlagen van de miljoenennota’s voor de jaren 1999 en 2001). Dit betekent dat het progressieve tarief dat verband houdt met de omvang van de verkrijging (eerste progressie), het progressieve tarief dat verband houdt met de verwantschap met de erflater/schenker (tweede progressie), de op de mate van verwantschap gebaseerde basisvrijstellingen en de draagkracht-gerelateerde vrijstellingen tot de primaire structuur gerekend worden. Deze elementen zijn om die reden niet als belastinguitgave aan te merken. Voor het bepalen van de omvang van de twee geïdentificeerde belastinguitgaven wordt bij de faciliteiten voor algemeen nut beogende instellingen uitgegaan van het verschil in belastingheffing dat zou ontstaan indien algemeen nut beogende instellingen zouden worden belast volgens tariefgroep III (niet en ververwanten) en de algemene voetvrijstelling voor «andere gevallen» van € 1732 (2002). Bij de bedrijfsopvolgingsfaciliteit wordt uitgegaan van de gederfde belasting als gevolg van de verleende kwijtschelding.

Tabel 5.2.1 Overzicht van belastinguitgaven in de belastingen op inkomen, winst en vermogen in 2002,

budgettair belang op transactiebasis in miljoenen euro’s*

LB/IB

Vpb

Overig            Totaal belasting belasting

Premies

Totaal

Verlaging lastendruk op ondernemingen

• a) 

  algemeen

Zelfstandigenaftrek

Extra zelfstandigenaftrek starters

Meewerkaftrek

FOR, niet omgezet in lijfrente

Stakingsaftrek

Doorschuiving stakingswinst

Bedrijfsopvolgingsfaciliteit in Successiewet

Doorschuiving aanmerkelijk belangwinst bij aandelenfusie

Landbouwvrijstelling

• b) 

  investeringen in het algemeen

Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek

Willekeurige afschrijving immateriële bedrijfsmiddelen

Willekeurige afschrijving investeringen continentaal plat

Willekeurige afschrijving gebouwen in aangewezen gebieden

Willekeurige afschrijving starters

Willekeurige afschrijving arbo-bedrijfsmiddelen

Willekeurige afschrijving films

Willekeurige afschrijving zeeschepen

Keuzeregime winst uit zeescheepvaart (tonnagebelasting)

Aftrek speur- en ontwikkelingswerk

Filminvesteringsaftrek

• c) 

  investeringen ten behoeve van het milieu

VAMIL

Energie-investeringsaftrek

Milieu-investeringsaftrek

Bosbouwvrijstelling

Vrijstelling vergoeding bos- en natuurbeheer

Verlaging lastendruk op arbeid a) gericht op werkgevers

Afdrachtvermindering lage lonen Afdrachtvermindering langdurige werklozen Afdrachtvermindering onderwijs Afdrachtvermindering kinderopvang Afdrachtvermindering zeevaart Afdrachtvermindering speur- en ontwikkelingswerk Afdrachtvermindering betaald ouderschapsverlof Afdrachtvermindering arbo-investeringen (non-profit) Afdrachtvermindering scholing (non-profit) Scholingsaftrek

1 227

339 20 11

152 62

179

34 236

122

412

20

1 659

832

2 491

8 16

1 11

10

14

7

1 4

2 255

914 81 89

103 33

363

21

1

98

28

• - 

  57

22

104

1

43

73

11

0 11

48

132

23

1

224

20

224