Memorie van toelichting - Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 1999 - Hoofdinhoud

Deze memorie van toelichting i is onder nr. 2 toegevoegd aan wetsvoorstel 26200 V - Vaststelling begroting Buitenlandse Zaken 1999.

Officiële titel	Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 1999; Memorie van toelichting
Document­datum	15-09-1998
Publicatie­datum	12-03-2009
Nummer	KST29770_2
Kenmerk	26200 V, nr. 2
Van	Buitenlandse Zaken
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 1998–1999

26 200 V

Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 1999

Nr. 2

MEMORIE VAN TOELICHTING

8.4

Grensoverschrijdende georganiseerde criminali-

14.7

14.8

14.9

14.10

14.11

14.12

14.13

Financieel beheer

Veranderingen interne controle

Subsidies

Informatiesystemen

Aanpak van het millenniumprobleem

Beheer gebouwen buitenland

Beveiliging

ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen)

Hoofdbeleidsterrein 6. Algemeen binnenland

Hoofdbeleidsterrein 7. Algemeen buitenland

Hoofdbeleidsterrein 8. Europese Unie

Hoofdbeleidsterrein 9. Veiligheid, mensenrechten, conflictbeheersing en democratisering

Hoofdbeleidsterrein 12. Milieu

Hoofdbeleidsterrein 13. Maatschappelijke ontwikkeling

Hoofdbeleidsterrein 14. Onderwijs, onderzoek en culturele samenwerking

Hoofdbeleidsterrein 15. Macrosteun, schuldverlichting en speciale landenfondsen

Hoofdbeleidsterrein 16. Overige ontwikkelingssamenwerkingsprogramma’s

Hoofdbeleidsterrein 17. Overige uitgaven internationale samenwerking

Hoofdbeleidsterrein 18. Economie, werkgelegenheid en regionale ontwikkeling

94 95 95 96 96 97 97

98 107 121

125 135 142

163

177

187

198

207

Wetsartikel 2 (ontvangsten)

Hoofdbeleidsterrein 6. Algemeen binnenland                                     231

Hoofdbeleidsterrein 7. Algemeen buitenland                                      233

Hoofdbeleidsterrein 9. Veiligheid, mensenrechten, conflictbeheersing en democratisering                      238 Hoofdbeleidsterrein 12. Milieu                                                                239 Hoofdbeleidsterrein 16. Overige ontwikkelingssamenwerkingsprogramma’s                                                    240 Hoofdbeleidsterrein 17. Overige ontvangsten internationale samenwerking                                                  242

Wetsartikel 3 (agentschapbegroting)

Het Centrum tot Bevordering van de Import uit ontwikkelingslanden (CBI)                                                                                                    245

Bijlagen

Bijlage 1. De overzichten inzake personeelsgegevens

Bijlage 2. De wetgevingsbijlage

Bijlage 3. Het overzicht van door de Staten-Generaal aanvaarde moties en door bewindslieden gedane toezeggingen

Bijlage 4. De bijlage inzake circulaires

Bijlage 5. De bijlage inzake aanbevelingen Nationale Ombudsman

Bijlage 6. De subsidiebijlage

Bijlage 7. De bijlage inzake evaluatieonderzoek

Bijlage 8. De bijlage inzake economische en functionele classificaties

Bijlage 9. De voorlichtingsbijlage

Bijlage 10. Lijst van afkortingen

Annex Toerekeningen

• 1. 

  INLEIDING

1.1 Algemeen

Nederland kenmerkt zich van oudsher door een actieve internationale instelling. Het is het enige land dat in zijn grondwet de «bevordering van de internationale rechtsorde» heeft opgenomen (artikel 90). Een voorbeeld is de Nederlandse voortrekkersrol bij de totstandkoming van het verdrag over het Internationaal Strafhof. De vestiging van het Hof in Den Haag is een blijk van erkenning daarvan. Ook onze bijdrage aan de internationale organisaties telt. Nederland is de vijfde contribuant van de Verenigde Naties. De integratie in de Europese Unie, waarvan Nederland een krachtig voorstander is, heeft ook de vorming van een rechtsgemeenschap tot doel. In de internationale financiële instellingen nemen wij een belangrijke positie in. Nederland is binnen de NAVO een betrouwbare bondgenoot. De krijgsmacht wordt intensief ingezet voor vredesoperaties, zoals op dit moment in Bosnië en op Cyprus. Nederland dwingt respect af met zijn hoge bijdrage op het terrein van ontwikkelingssamenwerking. Nederlandse kunst en cultuur zijn wereldwijd vermaard.

Ook op economisch terrein speelt Nederland een vooraanstaande internationale rol. Wij zijn een belangrijke handelsnatie en behoren tot de grootste investeerders in buitenlandse markten. De wereldmarkt is de laatste jaren groter en toegankelijker geworden en biedt daardoor meer kansen. Met een actieve internationale gerichtheid kan hiervan optimaal gebruik worden gemaakt. Nederland heeft als open economie groot belang bij een stabiel en krachtig multilateraal economisch stelsel en onderkent de noodzaak van internationale ordening. De Regering zal zich inzetten voor een verdere versterking hiervan en zal erop toezien dat de spelregels ook arme landen in staat stellen hieraan effectief deel te nemen.

De behoefte aan ondersteuning blijft bij de armste landen onverminderd groot. Terwijl de hulpomvang internationaal terugloopt, zal Nederland met een bijdrage van 0,8% van het BNP een voorbeeldfunctie blijven vervullen. Het onwikkelingssamenwerkingsbeleid zal in hoge mate gericht blijven op de verbetering van de levensomstandigheden van de armsten. Economische groei in de ontwikkelingslanden is hiervoor noodzakelijk, maar niet voldoende; gericht beleid is nodig om uitsluiting te voorkomen, ongelijkheid te verminderen en arme mensen toegang te verschaffen tot de middelen waarmee zij hun leefsituatie kunnen verbeteren. Zeggenschap en participatie zijn hierbij sleutelbegrippen.

Internationale hulp werkt het meest doelmatig als ontwikkelingslanden vooral een goed macro-economisch beleid voeren. De ervaringen uit het verleden zijn verwerkt in het huidige Nederlandse ontwikkelingssamen-werkingsbeleid. De samenwerking richt zich vooral op landen met een goed beleid en een goed bestuur. Het beleid voor de allerarmsten in de wereld omvat meer dan alleen de overdracht van geld, een percentage van het BNP. Het gaat daarnaast ook om internationale afspraken in de sfeer van de wereldhandel, het financieel stelsel en sociale doelstellingen, die arme landen reële kansen geven te delen in de mondiale welvaartsgroei en het lot van hun burgers te verbeteren. Het ontwikkelingssamen-werkingsbeleid zal zich richten op een afgewogen inzet van middelen in bilateraal verband en via de multilaterale instellingen. De Nederlandse positie in de multilaterale instellingen maakt een actieve bijdrage aan de oplossing van wereldvraagstukken mogelijk. Wij moeten daar onze kansen benutten, hetgeen onder meer vraagt om een coherente inbreng en dus ook een goede coördinatie van de Haagse departementen. Ook de kennis en ervaring van onze bilaterale posten zal daarbij worden benut.

Het proces dat moet leiden tot een verenigd Europa lijkt sinds 1989 onomkeerbaar. Met het Verdrag van Amsterdam is een betekenisvolle stap voorwaarts gezet. De Europese Unie is bezig een solide Economische en Monetaire Unie (EMU) tot stand te brengen. Samen met een goed werkende interne markt en een open handelspolitiek zal een stabiele EMU een sterke impuls aan de integratie geven, met zowel krachtige interne als externe effecten. De invoering van de euro zal de Europese integratie op een tot nu toe ongekende wijze tastbaar maken voor de burger. De EMU vraagt om een goede coördinatie van het financieel-economische en het sociale en werkgelegenheidsbeleid op Europees niveau. De noodzakelijke mate van beleidsharmonisatie of -coördinatie zal tevens worden bezien in het licht van het subsidiariteitsbeginsel: het beleid en bestuur zo dicht mogelijk bij de burger.

Naast de EMU zal de uitbreiding van de Unie met landen van MiddenEuropa en Cyprus de Europese agenda domineren. De stabiliteit en de economische en sociale ontwikkeling van Europa vragen om een breder kader van samenwerking en integratie. Op de Nederlandse overheid wordt een beroep gedaan de kandidaat-lidstaten van de EU te ondersteunen bij de voorbereiding van hun toetreding, de zogenaamde pre-accessiesteun. Nederland zal op deze uitdaging een antwoord moeten geven, hetgeen bijvoorbeeld betekent dat de betrokken Nederlandse diensten zich op passende wijze zullen moeten inrichten. Nederland ondersteunt de uitbreiding van de EU uit volle overtuiging.

Vóór de uitbreiding zal de Unie verder worden hervormd. Een Unie met een groter aantal lidstaten dient slagvaardig te blijven. Mede in dit verband moeten het landbouwbeleid, het structuurbeleid en het financiële kader worden aangepast. In dit hervormingsproces zal gezocht moeten worden naar een goede afweging tussen doelmatigheid, cohesie en een rechtvaardige verdeling van lasten. De Regering zal zich krachtig inzetten voor een zo evenwichtig mogelijke verdeling van de lasten binnen de nieuwe financiële perspectieven.

Op de grondslag van het Verdrag van Amsterdam zal de Regering effectieve Europese samenwerking op het terrein van de buitenlandse politiek en het asiel- en immigratiebeleid bevorderen.

Naast onze bijdrage op Europees niveau zullen wij ook veel aandacht moeten besteden aan de belangrijke effecten van de komst van de EMU op onze nationale economie, inclusief de inrichting daarvan. Vraagstukken op het gebied van bijvoorbeeld de fiscaliteit, marktordening en de werking van de arbeidsmarkt komen daarbij onherroepelijk aan de orde.

In een tijd van globalisering brengen onze internationale en Europese gerichtheid ingrijpende gevolgen voor het ministerie van Buitenlandse Zaken met zich mee. Deze liggen deels op het terrein van beleid, deels betreffen zij uitvoerende taken van vooral de vertegenwoordigingen in het buitenland. De posten vervullen in toenemende mate een rol bij het personenverkeer: uitvoeren van onderzoek ten behoeve van asielrapportage, beoordelen van visumaanvragen, onderzoek in verband met gezinshereniging, huwelijkssluiting of aanspraken op sociale zekerheid, alsmede de consulaire bijstand aan Nederlanders in het buitenland.

Bijzondere aandacht wordt besteed aan het toenemend aantal Nederlanders in buitenlandse gevangenissen. In samenwerking met Reclassering Nederland wordt gestreefd naar uitbreiding van het netwerk van vrijwilligers en ook wordt, waar nodig, vanuit het departement meer ondersteuning verleend aan posten in landen waar gedetineerden in een moeilijke situatie verkeren. De posten gaan meer directe contacten met de lokale gevangenisautoriteiten onderhouden over de situatie in gevangenissen met betrekking tot hygiëne, medische verzorging, voedsel, etc. Tezamen met het ministerie van Justitie wordt nagegaan welke mogelijkheden bestaan om landen te laten toetreden tot het Europees Verdrag inzake de overbrenging van gevonniste personen. Ook zal bezien worden of het aantal landen waarmee thans een verdragsrelatie bestaat, kan worden uitgebreid.

Het Nederlands buitenlands beleid is gedreven door idealisme, maar wordt gestuurd door pragmatisme en realisme. Pragmatisch als het gaat om het bewaken van de Nederlandse positie en belangen, realistisch als het gaat om haalbaarheid en het zetten van concrete stappen. Zo timmeren wij verder aan de weg in de internationale organisaties en in onze samenwerking met de Europese partners in het kader van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. Daarnaast zullen wij in de komende periode de bilaterale betrekkingen, die in wisselwerking met de multilaterale relaties staan, verder moeten verbreden en verdiepen om effectiever te werk te kunnen gaan.

Nederland heeft een slagvaardig buitenlands beleid nodig. Voor een samenhangend buitenlands beleid is een goede afstemming en samenhang tussen de departementen nodig. De systematiek van de financiering van de buitenland-uitgaven van de verschillende departementen, de zogenaamde Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS), wordt voortgezet.

1.2 De begroting op hoofdlijnen

Onderstaande grafiek laat zien dat de begroting van in totaal NLG 11,1 miljard voor het grootste deel bestaat uit buitenlandse uitgaven die behoren tot de Homogene Groep Internationale Samenwerking (60%). Dat betekent dat de politiek-financiële afweging van deze uitgaven binnen de HGIS plaatsvindt. De buitenlanduitgaven bestaan uit zuivere ontwikkelingshulp (ODA) en andere uitgaven in het kader van de internationale samenwerking (non-ODA), zoals de apparaatsuitgaven van de ambassades, de Financieringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden, hulp aan Midden- en Oost-Europa, het veiligheidsbeleid en internationaal cultuurbeleid. In het regeerakkoord is afgesproken dat de grondslag van de HGIS wordt uitgebreid met uitgaven voor internationale samenwerking die in Nederlandplaatsvinden. Dit betekent voor de begroting van Buitenlandse Zaken dat de uitgaven voor internationale organisaties en de apparaatskosten van het departement voortaan onder het regime van de HGIS vallen. Daarnaast staat op deze begroting de bijdrage van Nederland aan het vierde eigen middel van de Europese Unie (40%). De hoogte van de bijdrage wordt in EU-verband bepaald.

Samenstelling van de begroting

HGIS (non-ODA) 1,4 mld

Vierde eigen middel 4,3 mld

HGIS (ODA) 5,4 mld

Voor een nadere toelichting op de totale HGIS- en ODA-inspanning wordt verwezen naar de separaat te publiceren HGIS-nota 1999 en hoofdstuk 13 van het algemeen deel. Deze inspanningen overstijgen de begroting van Buitenlandse Zaken, omdat ook andere ministeries HGIS en ODA-uitgaven op hun begroting hebben staan.

De begroting van Buitenlandse Zaken kent een themagewijze indeling (dwars door de scheidslijnen van ODA en non-ODA heen). De geraamde uitgaven per hoofdbeleidsterrein in 1999 zijn in onderstaande grafiek opgenomen.

De begroting naar thema

x NLG miljard 0                         12345

Algemeen binnen- en buitenland

Europese Unie

Veiligheid, mensenrechten e.d.

Milieu

Maatschappelijke ontwikkeling

Onderwijs, onderzoek en cultuur

Macro-steun, schuldv erlichting e.d.

Ov erige OS-programma's

Ov erige uitgaven Internat. Samenw.

Economie, werkgelegenheid e.d.

Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste wijzigingen in de uitgaven en ontvangsten ten opzichte van de vorige begroting. Dit is inclusief de mutaties Voorjaarsnota 1998. Alleen wijzigingen vanaf NLG 10 miljoen zijn opgenomen. Elk overzicht wordt gevolgd door een korte toelichting.

Wijzigingen op de hoofdbeleidsterreinen Algemeen binnenland (06) en buitenland (07)

De ophogingen bij de apparaatsuitgaven van Buitenlandse Zaken (departement en posten) heeft met name betrekking op de compensatie van loon- en prijsstijgingen en koersontwikkelingen en de extra kosten in verband met de wijziging van de rechtspositie per 1 januari 1998 van het lokaal personeel werkzaam op de posten in het buitenland (Project Lokale Medewerkers). Daarnaast zijn er diverse kleinere mutaties, zoals toevoeging van eindejaarsmarge, vergoeding voor millenniumkosten en overboeking van een huurbudget in verband met het nieuwe rijks-huisvestingstelsel.

De mutatie op artikel 07.04 is een saldo van ophogingen en verlagingen in het kader van het reserveren en uitdelen van middelen aan ministeries ter compensatie van loon- en prijsstijgingen en tegenvallers.

Wijzigingen op de hoofdbeleidsterreinen Europese Unie (08) en Veiligheid, mensenrechten, conflictbeheersing en goed bestuur (09)

De bijdrage van Nederland in het vierde eigen middel van de Europese Unie is afhankelijk van de inkomsten uit de overige drie middelen. De bijdrage is uitgedrukt in een percentage van het BNP. De geraamde daling is dan ook een resultaat van diverse mutaties in de raming van de EU-uitgaven en EU-inkomsten en het BNP. De belangrijkste mutatie is de besparing die in het kader van het Regeerakkoord is ingeboekt. Het gaat om een bedrag van NLG 425 miljoen in 2000 oplopend tot NLG 1,3 miljard in 2002. Inzet van Nederland is een sobere ontwikkeling van de EU-uitgaven voor de huidige lidstaten, overeenkomstig de recente jaren. De wijziging van de bijdrage aan het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF) is het gevolg van het feit dat de Europese Commissie meer middelen zal gaan afroepen dan in de begroting voor 1998 was voorzien. Door tegenvallende BNP-ramingen is de beschikbare ODA lager geworden. Ter compensatie is het budget voor noodhulp voor 1999 en de jaren daarna verlaagd.

Wijzigingen op de hoofdbeleidsterreinen Milieu (12), Maatschappelijke ontwikkeling (13) en Onderwijs, Onderzoek en Culturele Samenwerking (14)

De uitgaven ten behoeve van de landenprogramma’s in het kader van het milieubeleid in ontwikkelingslanden zijn in 1998 verlaagd als gevolg van vertraging van diverse milieuprojecten die door de ambassades worden uitgevoerd. De verhoging in 1999 en latere jaren hangt samen met de middelenaanvulling voor GEF-2.

De verlaging van artikel 13.09 in 1999 en latere jaren hangt samen met het overhevelen van bijdragen aan drie internationale organisaties van dit artikel naar artikel 13.08.

Wijzigingen op het hoofdbeleidsterrein Macrosteun, schuldverlichting en speciale landenfondsen (15), Overige ontwikkelingssamenwerkingsprogramma’s (16) en Economie, werkgelegenheid en regionale ontwikkeling (18)

Op het artikel macro-economische steun en schuldenbeleid worden de meerjarig door de groei van het BNP beschikbaar gekomen middelen geparkeerd. De uitgaven zijn meerjarig fors verlaagd als gevolg van ophogingen van andere onderdelen binnen ODA (hogere toerekening asielzoekers en extra kosten apparaatskosten postennet). Deze verlaging heeft een voorlopig karakter in afwachting van een hernieuwde prioriteitenstelling.

De betrekkingen tussen Nederland en Suriname zijn in 1998 onder verdere spanning komen te staan. Dit heeft er toe geleid dat er geen committeringen ten laste van verdragsmiddelen voor nieuwe activiteiten (of noodzakelijke aanvullingen voor lopende activiteiten) kunnen worden overeengekomen en uitsluitend de lopende projecten en programma’s, voorzover de bestaande committeringsruimte dit toelaat, worden voortgezet. Dit verklaart de verlaging van de bedragen onder dit artikel.

Het artikel «Speciale multilaterale activiteiten» is voor de jaren 1998 en later verhoogd.

Het nieuwe artikel «Directe kosten gedurende het eerste jaar van opvang van asielzoekers met A-status uit DAC-landen» is het gevolg van de afspraak in het regeerakkoord dat niet meer een forfaitair bedrag wordt toegerekend aan het ODA-plafond. Voortaan zal, uitgaande van de bestaande definities, een bedrag op declaratiebasis worden gehanteerd. Op basis van de feitelijke gegevens over 1996 en 1997 is de uitgavenraming voor 1999 en latere jaren met NLG 125 miljoen verhoogd. Aangezien dit artikel nieuw is, is in bovenstaande tabel het volledig geraamde bedrag van NLG 244 miljoen opgenomen.

De landenprogramma’s met betrekking tot economische ontwikkeling, werkgelegenheid en regionale ontwikkeling zijn (net als enkele andere landenprogramma’s) meerjarig verlaagd vanwege het lager uitvallen van de totaal beschikbare middelen voor ODA.

• 2. 

  EUROPESE INTEGRATIE

De Europese Unie (EU) bevindt zich midden in een ingrijpend veranderingsproces, dat vrijwel alle aspecten van de Europese samenwerking omvat. De gelijktijdige verdieping en verbreding van de Unie, waartoe de Europese Raad van Amsterdam in juni 1997 de basis heeft gelegd, moet in de komende jaren verwezenlijkt worden. De verdieping van de Europese samenwerking komt vooral tot uitdrukking in de overgang naar een volgende, derde fase van de Economische en Monetaire Unie (EMU) en de stapsgewijze invoering van de euro. De verbreding behelst de uitbreiding van de Unie met nieuwe lidstaten. Met een vijftal Midden-Europese landen en Cyprus zijn de toetredingsonderhandelingen reeds van start gegaan.

De Regering hecht veel waarde aan een spoedige ratificatie van het Verdrag van Amsterdam. Met de inwerkingtreding van het Verdrag, naar alle waarschijnlijkheid in de eerste helft van 1999, krijgt een belangrijke stap op weg naar een slagvaardiger Europa, dat dichter bij de burgers staat, zijn beslag. De Regering zal er actief aan bijdragen dat de nieuwe instrumenten die het Verdrag van Amsterdam biedt, onder meer op het vlak van het visum-, asiel- en immigratiebeleid, en op het terrein van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB), ten volle worden ingezet. Ook wenst de Regering voldoende aandacht voor de werkgelegenheid.

De Europese Commissie heeft, mede met het oog op de naderende uitbreiding, in «Agenda 2000» hervormingen voorgesteld van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, het structuurbeleid en het financiële kader. Tijdens de informele bijeenkomst van staatshoofden en regeringsleiders in oktober 1998 zal naar verwachting de institutionele problematiek van de Unie besproken worden. Voordat er nieuwe leden kunnen toetreden zullen de huidige lidstaten, ter vergroting van de slagvaardigheid van de Unie, overeenstemming moeten bereiken over aanpassing van de institutionele structuur. Hiervoor werd in het Verdrag van Amsterdam een aantal uitgangspunten vastgelegd. Het functioneren van de Algemene Raad, bij uitstek verantwoordelijk voor de samenhang van het gehele Unie-beleid, zal ook aan de orde moeten komen.

2.1 De Europese Unie intern

EMU

Met de EMU wordt de kroon op de Interne Markt gezet. Door de ene munt kan de EMU-regio een aantrekkelijker investeringsgebied worden, terwijl aanzienlijke kostenbesparingen zullen voortvloeien uit het wegvallen van het wisselkoersrisico en de transactiekosten. Met de EMU begint een nieuwe fase in het proces van Europese integratie. De keuze voor een gemeenschappelijke munt maakt duidelijk dat de EU-lidstaten bereid zijn op een zo belangrijk terrein hun lot met elkaar te verbinden. Een monetaire unie in Europa kan bovendien op andere terreinen tot verdieping van de samenwerking leiden.

De EMU zal ook haar effect op de rest van de wereld niet missen. De euro kan een belangrijke internationale valuta worden, die zich kan meten met de dollar en de yen. Als monetair blok zal de EU tevens in bredere zin aan internationaal gewicht winnen. De EMU kan ook meer specifiek effecten op groepen van landen buiten de Unie hebben. Een belangrijke vraag is of de toetreders uit Midden-Europa hun valuta’s zullen koppelen aan de euro, bijvoorbeeld in het kader van het nieuwe wisselkoersarrangement.

Er zal onderzoek worden verricht naar een aantal van de mogelijke effecten van de invoering van de euro op niet-OESO-landen.

Werkgelegenheid

De Regering hecht, met het oog op de voltooiing van de EMU en de Interne Markt, groot belang aan adequate coördinatie op Europees niveau van niet alleen het financieel-economisch beleid, maar ook van het structuurbeleid en het werkgelegenheidsbeleid.

Daar de Europese leiders de huidige te hoge werkloosheid als één van de grootste problemen binnen de Unie onderkennen, is besloten het werkgelegenheidshoofdstuk uit het Verdrag van Amsterdam de facto reeds voor de ratificatie van dat verdrag in werking te laten treden. Hiertoe is tijdens de speciale Europese Raad over werkgelegenheid (Luxemburg, november 1997) overeenstemming bereikt over negentien richtsnoeren voor de werkgelegenheid, die onder meer betrekking hebben op de verbetering van de inzetbaarheid van werkenden en werkzoekenden, op de ontwikkeling van ondernemerschap en op de bevordering van gelijke kansen voor vrouwen en mannen. Deze richtsnoeren hebben in het voorjaar van 1998 de basis gevormd voor de nationale actieplannen voor de werkgelegenheid, die tijdens de Europese Raad van Cardiff in juni van dat jaar zijn besproken. Op basis hiervan zal de Europese Raad van december 1998 bezien of aanpassing van de richtsnoeren ten aanzien van werkgelegenheid nodig is. In 1999 zal, conform het Verdrag van Amsterdam, dezelfde procedure worden gevolgd.

Agenda 2000

Naar de opvatting van de Regering is het bij de onderhandelingen over Agenda 2000 van groot belang dat de vijftien lidstaten er in slagen de sleutelbegrippen «doelmatigheid», «cohesie» en «rechtvaardige verdeling van lasten en lusten» met elkaar in overeenstemming te brengen. Ook is dit belangrijk voor het draagvlak voor de Europese samenwerking bij de burgers van de EU-lidstaten.

De besluitvorming over hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid in het kader van Agenda 2000 zal in 1999 moeten worden afgerond. De Regering steunt in grote lijnen de door de Commissie voorgestelde verlaging van de interventieprijzen, die gecompenseerd zal worden door directe inkomenssteun aan de producenten. De uitbreiding van de Unie, de verwachte marktontwikkeling en de voorgestane verdere handelsliberalisaties op mondiaal niveau maken een grotere marktwerking in de Europese landbouwsector noodzakelijk. Bij de uitwerking van de hervormingen wordt uiteraard scherp op de Nederlandse belangen gelet.

Nederland kan zich in grote lijnen vinden in de richting van de voorstellen van de Commissie voor het toekomstige structuurbeleid. Zo is het goed dat naar vereenvoudiging wordt gestreefd door het aantal doelstellingen te beperken en de inzet van de financiële middelen sterker te concentreren, zowel in geografische als in thematische zin. Met de uitwerking van de Commissie is de Regering het echter op een aantal punten niet eens. Zo vindt zij het bedrag dat de Commissie voor het nieuwe beleid uittrekt te hoog; dat moet omlaag. Ook zijn aanpassingen gewenst om het toekomstige structuurbeleid beter bij de specifieke Nederlandse problematiek te laten aansluiten. Voorafgaand aan het verschijnen, in maart 1998, van het concept van de nieuwe verordening terzake heeft de Regering haar standpunt onder de aandacht van de Commissie gebracht.

In het kader van Agenda 2000 heeft de Commissie tevens voorstellen gepresenteerd voor het toekomstige financiële kader. Rekening houdend met de kosten van de voorbereiding van nieuwe lidstaten op toetreding, met een eerste «golf» van toetreders alsook met de effecten van de voorgenomen beleidshervormingen, meent de Commissie met de toekomstige uitgaven onder het zogenoemde eigen-middelenplafond te kunnen blijven. Nederland steunt deze aanpak en onderstreept de wenselijkheid van voortgezette budgetdiscipline op EU-niveau, die ook past bij de EMU.

Met enkele andere lidstaten is Nederland echter ook van mening dat de huidige nettolastenverdeling onevenwichtig is, en door Agenda 2000 nog dreigt te verslechteren. De twee principes die behoren te gelden zijn: «de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten» en «even sterke schouders dragen even zware lasten». Bij de toepassing van dit laatste beginsel is er volgens de Regering sprake van een onevenwichtigheid in de huidige methodiek van fondsenwerving. De Commissie zal in het najaar met een rapport over de werking van het eigen-middelensysteem komen. Dit rapport vormt een aanknopingspunt om de netto-lastenproblematiek aan de orde te stellen. Nederland zet in op de introductie van een generiek correctiemechanisme («nettobegrenzer») en een verbetering van de ontvangsten van Nederland uit Brussel.

De Regering houdt onverkort vast aan een stringente begrotingsdiscipline in de Unie en aan het handhaven van een ruime marge tussen het eigen-middelenplafond en de nieuwe Financiële Perspectieven voor de periode 2000–2006. Zij stelt zich tot taak in de huidige kabinetsperiode door een soberder EU-uitgavenontwikkeling ombuigingen te realiseren bij de Nederlandse EU-afdrachten, oplopend tot f 1,3 miljard in het jaar 2002. De uitgaven voor nieuwe lidstaten mogen echter in geen geval worden verlaagd. In geen geval mogen de uitgaven voor nieuwe lidstaten worden verlaagd. De Regering bevordert verlaging van de landbouwuitgaven en een verdere herziening van de Europese landbouwpolitiek onder milieuvoorwaarden, en zet zich in voor vermindering van het totaalbeslag van de structuurfondsen.

Institutionele structuur

De discussie over de institutionele structuur en de bevoegdheidsverdeling van de Unie zal, wanneer de ratificatie van het Verdrag van Amsterdam in de meeste lidstaten zijn beslag heeft gekregen, het komende jaar weer op gang komen. In Cardiff werd besloten dat de Europese Raad dit najaar een informele bijeenkomst zal wijden aan vraagstukken rondom de democratische legitimiteit en de invulling van het subsidiariteitsbeginsel. Nederland richt zich in dit debat op een versterking van de rol van het Europees Parlement en het Hof van Justitie op een aantal deelterreinen, vergroting van de Europese burgerzin, gelijkwaardigheid van de grotere en de kleinere landen en verbetering van de effectiviteit van de instellingen. Bij de ontwikkeling van beleid op terreinen die in overwegende mate tot de bevoegdheid van de lidstaten behoren, moet de EU zich laten leiden door het beginsel van de susidiariteit, zoals vastgelegd in het Verdrag van Amsterdam.

Interne Markt

Een prioriteit voor de Regering die ook op Europees vlak centraal staat, is een stabiele, marktgerichte omgeving voor het bedrijfsleven. Naast een stabiele euro, een open handelspolitiek en het tegengaan van concurrentievervalsing, is daarbij een goed functionerende Interne Markt van groot belang. De Regering wenst dat het door de Europese Raad van Amster- dam verwelkomde Actieprogramma voor de Interne Markt richtinggevend blijft. De voordelen van de euro kunnen alleen bij een goed functionerende Interne Markt ten volle worden benut.

In de eerste plaats dient verder te worden gegaan met vereenvoudiging en verbetering van regelgeving. De Regering wil bevorderen dat de richtsnoeren voor betere regelgeving, nadat zij tot stand zijn gekomen, ook werkelijk door de instellingen bij het opstellen van nieuwe wetgeving worden gebruikt. Ook bestaande Europese wetgeving die in de praktijk moeilijk blijkt te kunnen worden uitgevoerd of gehandhaafd, dient in het kader van SLIM (Simpler Legislation for the Internal Market) te worden vereenvoudigd. Belangrijk is dat de Raad bij de selectie van de te vereenvoudigen regels nauwer betrokken wordt en aan het vervolg van het proces ook voldoende politieke sturing geeft. Daarnaast moeten er maatregelen genomen worden ter verbetering van het vrije verkeer van goederen in de sectoren waar geen geharmoniseerde wetgeving geldt. Een betere toepassing van het principe van wederzijdse erkenning en een beter functioneren van Europese normeringsinstellingen hebben daarbij prioriteit. Ten slotte streeft de Regering ernaar dat steeds terugkerende problemen rond de toepassing en handhaving van de Interne Markt-regels ook op Raadsniveau worden besproken.

2.2 De uitbreiding van de Unie

De Regering acht het van groot belang dat het uitbreidingsproces een inclusief karakter heeft gekregen, dat wil zeggen dat ook aandacht wordt geschonken aan landen die op korte termijn nog niet zullen kunnen toetreden. Op deze manier wordt voorkomen dat het uitbreidingsproces zelf reeds nieuwe scheidslijnen zou trekken tussen de landen die tot de EU willen toetreden.

De Europese Raad heeft besloten een Europese Conferentie in te stellen die de lidstaten samenbrengt met de Europese landen die voor toetreding tot de EU in aanmerking wensen te komen en haar waarden en doelstellingen delen. Turkije heeft in eerste instantie afgezien van deelname, doch de Unie streeft ernaar dat dit land alsnog zal deelnemen. De Europese Conferentie, die jaarlijks eenmaal op het niveau van regeringsleiders en eenmaal op dat van ministers van Buitenlandse Zaken bijeen zal komen, werd voor het eerst in maart 1998 gehouden.

Het uitbreidingsproces met tien Midden-Europese landen (Polen, Tsjechië, Hongarije, Slowakije, Slovenië, Roemenië, Bulgarije, Estland, Letland en Litouwen) en met Cyprus is in maart 1998 van start gegaan. Op basis van het advies van de Commissie van juli 1997 zijn de toetredingsonderhandelingen van start gegaan in het kader van zes Inter-Gouvernementele Conferenties (IGC’s): met Polen, Tsjechië, Hongarije, Slovenië, Estland en Cyprus.

Nederland stelt zich op het standpunt dat op het moment van toetreding zo weinig mogelijk overgangsregelingen gedurende een zo kort mogelijke periode moeten gelden. Het uitbreidingsproces zal zowel via de EU als bilateraal actief ondersteund worden door middel van een versterkte pre-toetredingsstrategie (ook wel pre-accessiestrategie genaamd). Daarbij gaat bijzondere aandacht uit naar de landen waarmee nog geen IGC geopend is. In het kader van Agenda 2000 is een verdubbeling van de pre-toetredingshulp voorzien (3 miljard ECU per jaar vanaf 2000).

Ook op de Nederlandse overheid doet de Europese Commissie ten behoeve van de tien kandidaat-lidstaten uit Midden-Europa een beroep om tot een intensieve samenwerking tussen overheidsinstellingen te komen om de aanpassing en toepassing van de regelgeving van de EU (onder meer het «acquis communautaire») te helpen tot stand te brengen. Nederland zal een antwoord op deze uitdaging moeten geven, hetgeen bijvoorbeeld betekent dat de betrokken Nederlandse diensten zich op passende wijze zullen moeten inrichten. Teneinde de coördinatie van de EU en de bilaterale inzet in dit pre-accessieproces te verzekeren, vindt door Buitenlandse Zaken aangestuurd interdepartementaal overleg plaats.

In de taakgroep pre-accessie van Buitenlandse Zaken, in het interdepartementale uitbreidingsoverleg en door de betrokken departementen zullen vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd en voorstellen voor oplossing van knelpunten worden gesignaleerd. Uitgangspunten zijn zowel de sterke kanten van het Nederlandse aanbod en de behoeften van de kandidaat-lidstaten op elkaar te laten aansluiten als samenwerking aan te gaan waar dat wenselijk is. Hiertoe is een effectief gebruik van mensen en middelen nodig, welke beschikbaar zijn op EU-niveau (PHARE) en aan Nederlandse zijde (bilaterale pre-accessiesteun zoals onder meer vanuit MATRA en PSO). Voor een nadere uiteenzetting van het MATRA-programma wordt verwezen naar artikel 15.04 in de Artikelsgewijze Toelichting.

Ook met Cyprus is het onderhandelingsproces gestart (in maart 1998), doch niet onder gunstige omstandigheden. Toetreding van een gedeeld Cyprus zou zeer onwenselijke gevolgen hebben, niet in de laatste plaats voor de betrekkingen met Turkije. De Raad zal dan ook in de loop van de onderhandelingen een politiek oordeel over deze kwestie moeten vellen.

De Europese Raad van Luxemburg (december 1997) heeft het toetredingsperspectief van Turkije bevestigd en dat land een plaats in het uitbreidingsproces gegeven. In het licht van de door de Unie gestelde politieke criteria zal toetreding wel een zaak van langere termijn zijn. Juist om het toetredingsperspectief geloofwaardig te houden, hecht Nederland er aan de bijzondere pre-toetredingsstrategie voor Turkije waartoe de Europese Raad besloot, ten uitvoer te leggen. De eerste operationele voorstellen van de Commissie hiertoe, die uitgaan van een versterking van de betrekkingen met Turkije op een veelheid van terreinen, bieden een goed uitgangspunt. Van niet minder belang is dat het reeds in 1995 aan Turkije toegezegde pakket van financiële middelen volledig beschikbaar komt.

Het in oktober 1997 uitgebrachte advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV), met de titel «Europa inclusief», vormt een waardevolle inbreng bij de Nederlandse beleidsvorming over het uitbreidingsproces.

2.3 De Europese Unie extern

De EU zal in de komende jaren haar internationale verantwoordelijkheden verder zien toenemen. De Unie heeft haar betrekkingen met vele landen en regio’s de laatste jaren versterkt en is nadrukkelijker bij mondiale vraagstukken en probleemgebieden betrokken geraakt. Ook de EMU zal, zoals in paragraaf 2.1 reeds vermeld, belangrijke externe effecten hebben. De EMU brengt ook een nieuwe internationale verantwoordelijkheid met zich mee die op termijn tevens gevolgen zou kunnen hebben voor het externe beleid in bredere zin.

Wegens de toetreding van nieuwe lidstaten uit Midden-Europa en van Cyprus gaat grote aandacht naar deze landen uit. Daarnaast heeft ook een intensivering van contacten plaatsgevonden met andere regio’s, zoals de landen rond de Middellandse Zee (het Barcelona-proces) en Noord-

Amerika (de regelmatige top-bijeenkomsten met de VS en Canada). De banden met de landen van Midden- en Zuid-Amerika zijn aangehaald, onder andere door het aangaan van nieuwe kaderakkoorden of handels-en samenwerkingsakkoorden (met Mercosur, Chili en Mexico). ASEM (Asia Europe Meeting) II in Londen heeft aangetoond dat dit, naast ASEAN, een belangrijk kader biedt voor de dialoog met de Aziatische regio. Eind 1997 zijn de onderhandelingen tussen de EU en Zuid-Afrika over een handels- en samenwerkingsakkoord hervat. Nederland zet zich in voor een spoedige afronding van deze onderhandelingen.

De relatie tussen de EU en Sub-Sahara Afrika krijgt een nieuwe impuls zowel door de dialoog met de OAE als door de onderhandelingen over een nieuwe Lomé Conventie met landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan (de ACS-landen). De relatie met de ACS-landen zal minder gebaseerd moeten zijn op het koloniale verleden, enerzijds omdat het belang van de Conventie ook de toekomstige toetreders uit MiddenEuropa duidelijk moet zijn, anderzijds omdat de eis van WTO-conformiteit een voorkeursbehandeling van de ACS-landen als groep op termijn vrijwel onmogelijk maakt. De nieuwe Conventie zal onder andere vorm moeten geven aan een wederzijdse liberalisering van de onderlinge handel, een vereenvoudiging van het hulpinstrumentarium en in een flexibeler en substantiëler beleidsdialoog, waarin partners elkaar wederzijds kunnen aanspreken op rechten en plichten.

Het Verdrag van Amsterdam verschaft een aantal nieuwe instrumenten voor het functioneren van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) van de EU. Het nieuwe verdrag voorziet in een aantal verbeterde besluitvormingsprocedures die de slagvaardigheid kunnen vergroten: de ontwikkeling van gemeenschappelijke strategieën, meerderheidsbesluitvorming en de introductie van «constructieve onthouding». De aanstelling van een Hoge Vertegenwoordiger voor het GBVB en de oprichting van een Eenheid voor Beleidsplanning en Vroegtijdige Waarschuwing zullen de EU voorts internationaal beter zichtbaar maken, zodat invulling kan worden gegeven aan een actief Europees conflictpreventie- en mensenrechtenbeleid. Ook de continuïteit van het beleid zal bij deze institutionele stappen gebaat zijn.

De neiging van de grote lidstaten om, op eigen initiatief of op uitnodiging van andere grote mogendheden, bepaalde thema’s van buitenlands en veiligheidsbeleid in een kleine kring van landen te bespreken, kan in sommige gevallen effectief zijn, maar dit dient steeds te worden afgewogen tegen het belang van de legitimiteit van dergelijk «Europees» beleid en de noodzaak van betrokkenheid van alle EU-lidstaten. Er moet ook meer samenhang komen in de verschillende deelaspecten van het externe optreden, zoals tussen bijvoorbeeld de handelspolitiek, de ontwikkelingssamenwerking, de politieke dialogen en het mensenrechtenbeleid. Ook de effecten van het intern beleid van de Unie op haar externe relaties vragen aandacht. In dit verband zal de Regering, in het verlengde van de inspanningen tijdens het Nederlandse voorzitterschap (een Raadsresolutie terzake), ook aandacht blijven vragen voor het belang van coherentie tussen het EU-ontwikkelingsbeleid en ander EU-beleid.

Zie verder hoofdstuk 11 («Regio’s en landen») voor de Europese dimensie in de relaties met de verschillende regio’s en landen.

• 3. 

  INTERNATIONALE ORDENING EN DE VERENIGDE NATIES

Overeenkomstig de opdracht, vervat in artikel 90 van de Grondwet, bevordert de Regering waar mogelijk de internationale rechtsorde. Dit begrip maakt in het licht van de globalisering in toenemende mate een ontwikkeling in de richting van internationale ordening op tal van terreinen door, waaraan de Regering een actieve bijdrage wil blijven leveren. Hierbij kan met name worden gedacht aan de ontwikkeling van handelsregelgeving (WTO) en sociale regelgeving (ILO).

De toenemende internationale integratie en het risico van marginalisatie dat vooral armere landen daarbij lopen, maken een versterking van het multilaterale stelsel noodzakelijk. De VN-organisaties en de internationale financiële instellingen moeten – meer dan nu het geval is – eraan bijdragen dat alle landen gelijkwaardig kunnen deelnemen aan het proces van mondiale integratie. De multilaterale samenwerking dient daartoe niet alleen versterkt, maar ook verbreed te worden. Om uitsluiting van landen te voorkomen, moet het sterke accent dat thans op de economische dimensie wordt gelegd, worden aangevuld met adequate aandacht voor de sociale en politieke dimensies, waaronder democratisering.

Sinds de oprichting van het Permanente Hof van Arbitrage op de eerste Haagse vredesconferentie van 1899 is de stad Den Haag uitgegroeid tot de «Judicial Capital of the World», gastheer van internationale hoven en tribunalen. Deze positie werd wederom bevestigd toen de diplomatieke conferentie tot oprichting van een Internationaal Strafhof (Rome, 15 juni – 17 juli 1998) besloot tot vestiging van dat Hof in Den Haag.

Nederland fungeert sinds 1893 als gastland voor de periodieke conferenties die worden georganiseerd door de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht. Het ministerie van Buitenlandse Zaken draagt zorg voor de financiële afhandeling van deze Conferentie. Het ministerie is tevens belast met de depositaire werkzaamheden voor de thans 34 verdragen van de Haagse Conferentie.

Een door de minister voor Ontwikkelingssamenwerking met het Permanente Hof van Arbitrage gesloten regeling ter financiële ondersteuning van het Hof is tot 31 december 1999 verlengd. Het ministerie van Buitenlandse Zaken treedt op als depositaris van de Haagse vredesverdragen van 1899 en 1907.

De Regering bevordert waar mogelijk voorlegging van internationale rechtsgeschillen aan het eveneens in het Vredespaleis zetelende Internationaal Gerechtshof, het rechtsprekende hoofdorgaan van de Verenigde Naties. In diezelfde zin biedt Nederland gastvrijheid aan andere internationale rechtsplegende instellingen zoals het VS–Iran Claimstribunaal. Zo is ons land sinds de oprichting in 1993 gastland van het Joegoslavië-Tribunaal. De toegenomen werklast van dat Tribunaal vergt extra rechtszalen en additionele detentiefaciliteiten. De Regering hecht aan een effectief en geloofwaardig functioneren van het Tribunaal en heeft f 3,3 miljoen bijgedragen aan de bouw van een tweede grote rechtszaal en uitbreiding van de detentiefaciliteiten van 24 naar 36 eenheden.

De in 1954 te Den Haag overeengekomen Conventie inzake bescherming van cultureel erfgoed ten tijde van gewelddadig conflict blijkt in de praktijk nog niet optimaal te functioneren. Op instigatie van Nederland heeft een groep van deskundigen in het kader van de UNESCO wijzigingen in deze conventie voorbereid. In maart 1999 wordt in Den Haag een diplomatieke conferentie ter herziening van de conventie gehouden.

Medio 1998 werd te Rome de diplomatieke conferentie inzake het permanent Internationaal Strafhof gehouden. Daar werd een statuut aanvaard, in VN-verband voorbereid onder Nederlandse leiding. Het Strafhof zal bevoegd zijn zich te buigen over genocide, oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid. Behalve de VN-Veiligheidsraad en staten die partij worden bij het statuut, kan ook de aanklager zaken voorleggen aan het Strafhof. Overeenkomstig de Nederlandse wens kan het Strafhof de doodstraf niet opleggen. Den Haag is aangewezen als zetel voor het toekomstig Hof. Met de inwerkingtreding van het Statuut, alsmede met de uitwerking van de vereiste nadere regelingen, zal nog enkele jaren gemoeid zijn. In die tijd zal hier te lande ook worden gewerkt aan de huisvesting van het Hof. In dit verband heeft Nederland aangeboden voor de eerste tien jaar de huurpenningen voor het gerechtsgebouw van het Hof te voldoen. Deze periode zal intreden vanaf inwerkingtreding van het Statuut, hetgeen is voorzien na 60 bekrachtingen. Op deze manier wordt voor minder draagkrachtige staten een belangrijke financiële drempel geslecht op de weg naar spoedige bekrachtiging van het Statuut.

Honderd jaar na de Eerste Internationale Vredesconferentie wordt deze conferentie op initiatief van Nederland en Rusland in het kader van het VN-decennium voor Internationaal Recht herdacht. Pre-adviezen over de «Haagse» onderwerpen (de bewapeningskwestie, humanitair oorlogsrecht en de vreedzame beslechting van geschillen) zullen in 1999 op een tweetal herdenkingsbijeenkomsten, in Den Haag en St. Petersburg, op expert-niveau worden besproken. De eindevaluaties zullen worden doorgeleid naar de 54ste Algemene Vergadering van de VN, ter overweging bij de afsluiting van het Decennium voor Internationaal Recht.

Nederland blijft grote waarde hechten aan de Verenigde Naties. Ondanks het feit dat deze organisatie niet altijd optimaal functioneert, is zij onmisbaar voor de internationale gemeenschap. In het laatste decennium hebben de VN-wereldconferenties een wezenlijke bijdrage geleverd aan de totstandkoming van consensus over tal van maatschappelijke vraagstukken. De discussies over de «Agenda voor Ontwikkeling» zullen met kracht moeten worden voortgezet. Nederland zal zich actief inzetten voor het bevorderen van samenwerking en beleidsafstemming tussen de VN en de internationale financiële instellingen. De Regering zal met kracht bevorderen dat de belangen van de ontwikkelingslanden in de WTO beter tot hun recht komen (zie verder paragraaf 6.2).

De hervorming van de VN staat al enkele jaren hoog op de agenda. De regering vindt het lopende hervormingsproces belangrijk, zeker gelet op de uitdagingen waarvoor de verschillende VN-organisaties zich in de volgende eeuw geplaatst zien. De hervorming van de VN wordt overigens nog steeds overschaduwd door de onopgeloste kwesties van de contributie-achterstanden van de Verenigde Staten. Niettemin kan de secretaris-generaal thans met instemming van de Algemene Vergadering een aantal hervormingsmaatregelen verwezenlijken, waarover de regering de Kamer reeds heeft ingelicht. Verdere voorstellen worden in de loop van 1998 geformuleerd of opnieuw in behandeling genomen. De financiering van ontwikkeling en de rol van de VN daarin staan centraal in de vervolgfase van het hervormingsproces. Met name de ontwikkelingslanden hechten aan dit onderwerp. De Regering heeft in de EU het initiatief genomen om het gezamenlijke standpunt op dit terrein nader uit te werken. De contributies aan de VN en daarmee samenhangende organisaties worden verantwoord op artikel 17.01 in de Artikelsgewijze Toelichting.

Het Nederlandse initiatief ter stroomlijning van de te Rome gevestigde VN-instellingen zal de komende periode met kracht worden voortgezet. Deze organisaties zijn van groot belang voor de vergroting van de voedselzekerheid in de wereld.

In het debat over de omvang en werkwijze van de VN-Veiligheidsraad staan de uitbreiding van het aantal permanente en niet-permanente leden en de toekomstige besluitvorming in de Raad centraal. Concrete besluiten over deze kwesties zijn op afzienbare termijn niet te verwachten; daarvoor zijn de tegenstellingen te groot. De Regering bepleit een meer representatieve samenstelling van de Veiligheidsraad, waarbij voor Afrika, Azië en Latijns-Amerika elk een permanente zetel beschikbaar komt en het aantal niet-permanente zetels wordt uitgebreid.

Sedert begin 1997 dingt het Koninkrijk samen met Canada en Griekenland naar één van de twee zetels die voor de periode 1999–2000 beschikbaar komen voor de zogeheten Groep van West-Europese en andere landen (WEOG). De verkiezingen hiervoor vinden plaats in het najaar van 1998. Indien deze verkiezingen succesvol verlopen, zal Nederland vanaf 1 januari 1999 voor een periode van twee jaar niet-permanent lid van de Veiligheidsraad zijn.

• 4. 

  VEILIGHEID EN CRISISBEHEERSING

4.1 Algemeen

Door het wegvallen van de verstarrende bipolaire greep zijn de internationale verhoudingen aanmerkelijk minder voorspelbaar dan in de periode van de Koude Oorlog. Dreigingen en risico’s zijn soms minder zichtbaar, maar daarom niet minder ernstig. De veiligheidsanalyse in de vorige Memorie van Toelichting heeft niet aan actualiteit ingeboet. Ontwikkelingen in de Golfregio en, dichterbij, in Kosovo bevestigen het beeld dat daarin werd geschetst. Naast de crisis met betrekking tot Irak in februari 1998, hebben vooral ook de kernproeven die door India en Pakistan zijn gehouden het risico van de proliferatie van massavernietigingswapens, met alle destabiliserende gevolgen van dien, nog eens onderstreept.

Naast dergelijke militaire risico’s moet in toenemende mate ook rekening gehouden worden met niet-militaire bronnen van onveiligheid. Het gaat daarbij om anderssoortige risico’s die, in zekere zin, kunnen worden aangeduid als een schaduwzijde van de «globalisering». De wereld wordt voller, afstanden worden kleiner en grenzen poreuzer. Landen hebben hierdoor veel sneller last van elkaars problemen dan voorheen. Financiële crisisverschijnselen, milieuvervuiling, vluchtelingenstromen en epidemieën zijn voorbeelden van problemen die zich weinig aan traditionele landsgrenzen gelegen laten. Ook de georganiseerde misdaad en terroristische organisaties weten gebruik te maken van de mogelijkheden die de moderne technologie en communicatiemiddelen bieden.

Veel problemen zijn geheel of gedeeltelijk terug te voeren op slecht functionerende, inefficiënte en/of ondemocratische staatsstructuren, kortom «bad government». Het ontbreken van democratische structuren betekent in de meeste gevallen ook dat er binnen de betrokken staat geen adequate mechanismen zijn om belangentegenstellingen op vreedzame wijze op te lossen. Als de opponerende groeperingen eenmaal naar de wapens grijpen dreigt zo’n conflict al snel te escaleren en wordt het steeds moeilijker beheersbaar. De afgelopen jaren hebben maar al te veel voorbeelden te zien gegeven van conflicten binnen staten, waarbij de samenleving als slagveld diende, met alle rampzalige gevolgen van dien voor de burgerbevolkingen. Externe gevolgen van dit soort interne conflicten blijven meestal niet uit. Vluchtelingen, maar ook wapens en al dan niet reguliere troepen, passeren gemakkelijk de grens.

Actieve internationale bemoeienis, in de eerste plaats diplomatiek, maar zo nodig ook militair, is in dit soort situaties vaak de enige mogelijkheid om verdere escalatie of verspreiding van het conflict tegen te gaan. Ook wanneer eenmaal een vredesregeling bereikt is, blijft intensieve internationale begeleiding doorgaans nodig om de uitvoering van het akkoord tot een goed einde te brengen. Van elk land mag worden verwacht dat het zijn aandeel neemt in de internationale inspanningen om dit soort situaties tot een oplossing te brengen. Nederland levert daartoe een aanzienlijke bijdrage door de inzet van zowel diplomatieke en financiële als militaire middelen. De Regering wil deze koers voortzetten. De deelname aan de vredesoperatie en de wederopbouw van Bosnië springt qua omvang het meest in het oog. Maar ook elders ter wereld is en blijft Nederland in beginsel bereid tot deelname aan internationale vredesoperaties en wederopbouwprocessen. Bij deelname aan vredesoperaties zullen de verschillende aandachtspunten van zowel politieke als militaire aard, neergelegd in het toetsingskader van 1995, steeds zorgvuldig worden afgewogen.

De diversiteit van de veiligheidsrisico’s vereist een flexibel beleidsinstrumentarium. De bedreiging is meestal van een dusdanige omvang of dermate complex dat een louter nationale beleidsinspanning niet toereikend kan zijn. Slechts door gecoördineerde internationale inspanningen op het gebied van conflictpreventie en conflictbeheersing kan op zinvolle wijze worden gepoogd gewelddadige conflicten van enige omvang aan te pakken. Het Nederlandse veiligheidsbeleid richt zich dan ook op actieve inzet in de grote internationale fora, zoals de EU/WEU, de NAVO, de VN en de OVSE. Nauwkeurig wordt afgewogen welk forum in welke situatie comparatieve voordelen biedt. Op nationaal niveau coördineert dit ministerie de Nederlandse inbreng in de diverse fora. Het is uiteraard tevens van groot belang dat ook de internationale organisaties onderling optimaal samenwerken en hun activiteiten op elkaar afstemmen.

De ontwikkeling van een geïntegreerd veiligheidsbeleid, dat is afgestemd op de doeleinden van het buitenlands beleid en waar nodig steun verleent aan het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid, inclusief humanitaire hulp, wordt dan ook voortgezet. Teneinde het ontwikkelingssamenwerkings-beleid goed te kunnen uitvoeren, moet eveneens het beleid op terreinen als handelspolitiek, landbouw en wapenleveranties hiermee in lijn worden gebracht. Deze coherentie zal ook in het kader van de EU worden bevorderd.

4.2 Conflictpreventie en crisisbeheersing

Conflictpreventie vereist vroegtijdige waarschuwing. Dit kan zowel betrekking hebben op achterliggende oorzaken en voedingsbodems (armoede, schrijnende ongelijkheid, etnische spanningen, bevolkingsdruk, het wegvallen van staatsstructuren etc.) als op de meer directe aanleidingen tot geweld. In lang niet alle gevallen zal «early warning» voldoende zijn om de internationale gemeenschap tot de nodige maatregelen ter voorkoming van het conflict te bewegen. Ten eerste kan een groot aantal factoren van invloed zijn op het uitbreken van geweld. Ten tweede wordt bemoeienis door de internationale gemeenschap in de gespannen situatie vóór het uitbreken van een conflict al snel gezien als inmenging in binnenlandse aangelegenheden en derhalve als een inbreuk op de nationale soevereiniteit. En ten derde ontbreekt het in een dergelijk vroeg stadium van de crisis vaak aan de politieke wil bij de internationale gemeenschap om de noodzakelijke maatregelen («early action») te nemen.

Het voorkomen van conflicten binnen staten veronderstelt, in een lange termijn-perspectief, de vestiging van een legitiem staatsverband gepaard gaande met een rechtvaardige sociaal-economische ontwikkeling. Ontwikkelingssamenwerking kan dan ook een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van de structurele oorzaken van conflicten, zoals schrijnende armoede en ongelijkheid. Tezelfdertijd is aandacht voor mensenrechten, democratisering en goed bestuur van groot belang voor de versterking van de legitimiteit van het staatsverband. Ontwikkelingssamenwerking en mensenrechtenbeleid kunnen daarom gezien worden als instrumenten voor conflictpreventie op de lange termijn.

In situaties waarin gewelddadigheden op uitbreken staan, zal dergelijke structurele conflictpreventie niet meer voldoende zijn. Preventieve diplomatie en bemiddelingspogingen die met steun van de internationale gemeenschap – veelal in multilateraal verband – worden uitgevoerd, zullen dan nodig zijn om de partijen in het conflict ervan te weerhouden de geweldsdrempel te overschrijden. Afhankelijk van de situatie en de fase waarin het conflict zich bevindt, kunnen dan diplomatieke, financiële,

humanitaire en soms zelfs militaire instrumenten in een op de situatie toegesneden combinatie worden ingezet.

De afgelopen jaren hebben vele voorbeelden te zien gegeven van gewelddadige conflicten die de internationale gemeenschap niet bij machte is gebleken te voorkomen, met alle ernstige consequenties van dien. Eenmaal zo ver gekomen, is het de taak van de internationale gemeenschap deze conflicten zo veel mogelijk te helpen beheersen, de humanitaire noden van de burgerbevolking te verlichten en vredesprocessen op gang te brengen. Ook het uitvoeren van een vredesoperatie kan deel uitmaken van de internationale bemoeienis.

Lang niet altijd kan er een duidelijke scheiding worden aangebracht tussen de fase van gewelddadigheden en de fase van terugkerende vrede en wederopbouw. Soms blijft een situatie van halve oorlog en halve vrede zich langdurig voortslepen. In de relatief rustige gebieden kan alvast een begin worden gemaakt met rehabilitatiehulp door het opzetten van programma’s die een verbetering van de levensomstandigheden beogen. Dit kan een stimulans vormen voor de bevolking elders in het land om de wapens neer te leggen. Rehabilitatiehulp kan op deze wijze een bijdrage leveren aan vredesprocessen op lokaal niveau.

Bevordering van vredesprocessen dient zich niet alleen te richten op de politieke leiders c.q. krijgsheren. Een belangrijke bijdrage aan vredesprocessen kan geleverd worden door in conflictlanden activiteiten te ondersteunen die ten doel hebben maatschappelijke spanningen te verminderen en de vrede aan de basis op te bouwen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om demobilisatie-programma’s, versterking van het maatschappelijk middenveld, vestiging van democratische structuren, bemiddeling door neutrale organisaties en projecten in (etnisch) verdeelde landen ter verbetering van het wederzijds begrip tussen bevolkingsgroepen.

Tot slot dient het belang van voortgezette begeleiding en ondersteuning in post-conflictsituaties te worden benadrukt. De ondertekening van een vredesakkoord betekent immers vaak wel een voorlopige beëindiging van de gewelddadigheden, maar nog geen duurzame vrede. Veelal zullen sluimerende spanningen nog lang voortduren en die kunnen gemakkelijk opnieuw tot uitbarsting komen. Om de vrede te bestendigen zullen aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn, in de eerste plaats gericht op de strijdende groeperingen, waarbij gedacht moet worden aan demobilisatie, ontwapening en schepping van werkgelegenheid voor gedemobiliseerde strijders. Tevens moet worden gedacht aan hulp en andere maatregelen gericht op de bevolkingsgroepen en gebieden die bij het conflict betrokken zijn geweest, met als doel aldus de meer structurele oorzaken van het conflict weg te nemen. Rehabilitatie, vestiging van democratische structuren, sociaal-economische ontwikkeling en verzoening staan daarbij centraal.

4.3 NAVO en WEU

De NAVO blijft de garantie voor onze veiligheid en vormt tevens een belangrijk instrument op het gebied van crisisbeheersing. Ook in de drastisch gewijzigde Europese veiligheidsomgeving heeft het bondgenootschap getoond in staat te zijn adequaat op nieuwe uitdagingen te reageren.

De toetreding van Polen, Hongarije en Tsjechië zal zijn beslag kunnen krijgen zodra de in december 1997 ondertekende toetredingprotocollen door alle NAVO-lidstaten zijn geratificeerd. Tegelijkertijd hecht de

Regering er aan de banden met de overige samenwerkingspartners van de NAVO verder aan te halen. De samenwerking met Rusland krijgt vooral gestalte in de daartoe ingestelde Permanente Gemeenschappelijke Raad. In dit orgaan wordt over allerlei zaken van gemeenschappelijk belang overleg gevoerd, ook over de crisis in Kosovo. De Regering acht het van belang dat de consultaties in de Permanente Gemeenschappelijke Raad inhoudelijk nog verder aan betekenis zullen winnen. Dit zal uiteraard echter niet betekenen dat Rusland een veto over NAVO-besluiten krijgt. Voor de samenwerking met Oekraïne is de NAVO-Oekraïne Commissie ingesteld. Ook met dit land wordt gestreefd naar een substantiële invulling van het werkprogramma. De Regering is er tevens voorstander van actiever gebruik te maken van de mogelijkheden die de Euro-Atlantische Partnerschapsraad biedt om tot nauwere samenwerking te komen. Naast de NAVO-lidstaten zelf zijn alle samenwerkingspartners in dit multilaterale orgaan vertegenwoordigd. De Euro-Atlantische Partnerschapsraad vormt tevens de multilaterale overkoepeling van de versterkte «Partnerschap voor Vrede» programma’s, die met individuele landen worden uitgevoerd. Ook kent Nederland bilaterale samenwerkingsprogramma’s op veiligheids- en defensiegebied met een reeks van landen in Midden- en Oost-Europa.

Wat de interne aanpassing van de NAVO betreft, is de Regering verheugd over het akkoord dat de ministers van Defensie van de NAVO-landen in december 1997 bereikten over de herstructurering van de bondgenootschappelijke commandostructuur. Deze herstructurering voorziet in vermindering van het aantal hoofdkwartieren en flexibilisering van de organisatie. Positief is dat Spanje tijdens de top van Madrid heeft aangekondigd te zullen toetreden tot de aldus vernieuwde geïntegreerde militaire structuur van de NAVO. De Regering hoopt dat Frankrijk dit voorbeeld zal kunnen volgen.

Mede op Nederlands initiatief wordt thans gewerkt aan een aanpassing van het strategisch concept van de NAVO, hetgeen moet uitmonden in een nieuw document dat in 1999, tijdens de NAVO-top van Washington, door de staatshoofden en regeringsleiders wordt aangenomen. Met het behoud van het vermogen tot collectieve verdediging en van de transatlantische verbondenheid als uitgangspunten, is de inzet van de Regering dat het nieuwe strategisch concept uitdrukking geeft aan de veranderde veiligheidssituatie, de vernieuwde gedaante van het bondgenootschap en de nieuwe taken die het op zich genomen heeft, met name op het gebied van vrede-ondersteunende operaties.

Een belangrijk instrument bij het streven naar een hoger Europees profiel op veiligheidsgebied wordt gevormd door de West-Europese Unie (WEU). De afgelopen tijd is een aantal stappen gezet om de operationalisering van de WEU te bevorderen, zoals de instelling van een Militair Comité. De inzet van de Regering is er daarbij op gericht duplicatie van structuren en middelen die reeds in NAVO-kader bestaan, zoveel mogelijk te voorkomen. Daarom worden op dit moment afspraken gemaakt tussen de WEU en de NAVO op het gebied van defensie-planning en wordt er gewerkt aan afspraken over de consultatieprocedure tussen NAVO en WEU voor het geval de WEU gebruik zou willen maken van NAVO-middelen in een vredesoperatie.

Naast de samenwerking met de NAVO is ook de groeiende vervlechting van de WEU met de EU van belang. Inmiddels zijn de voorzitterschappen van de WEU en de EU zo veel als mogelijk geharmoniseerd. Voorts wordt ernaar gestreefd dat de in GBVB-kader op te richten Eenheid voor Beleidsplanning en Vroegtijdige Waarschuwing een beroep zal kunnen doen op het WEU-Situatiecentrum voor militaire informatie en deskundig- heid. Er worden tussen de EU en de WEU ook afspraken gemaakt over het verloop van het besluitvormingsproces indien de EU zich zou bedienen van de WEU bij de uitvoering van zogenoemde Petersbergtaken. Op deze wijze kan de WEU op zeer concrete wijze gestalte geven aan haar scharnierfunctie tussen de EU en de NAVO. De contributies aan de NAVO en de WEU worden verantwoord op artikel 09.02 in de Artikelsgewijze Toelichting.

4.4 OVSE en Raad van Europa

Nederland heeft in maart 1998 een voorstel gelanceerd tot het aangaan van een «Alliance for human rights and democracy» tussen de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) en de Raad van Europa. Beide organisaties zijn actief op het gebied van conflictpreventie, democratisering en de bevordering van mensenrechten. De organisaties doen dat weliswaar vanuit een eigen achtergrond, maar «in het veld», bijvoorbeeld in Bosnië, Albanië en Wit-Rusland, komen de medewerkers elkaar regelmatig tegen. Om duplicatie, concurrentie of zelfs tegenwerking te vermijden, is werkelijke samenwerking noodzakelijk. Dit vereist consequent samenwerken op alle niveaus, daarbij gebruik makend van elkaars comparatieve voordelen.

De besprekingen in OVSE-kader over een Europees veiligheidsmodel voor de 21ste eeuw hebben geleid tot het besluit van de ministeriële OVSE-bijeenkomst in december 1997 te Kopenhagen om hierover een nieuw document of handvest op te stellen, dat ter bekrachtiging zal worden voorgelegd aan een volgende OVSE-top, die waarschijnlijk in de tweede helft van 1999 zal worden gehouden. In de aanloop daarheen zal worden bezien of dit document de naam «Handvest voor Europese Veiligheid» verdient. In Kopenhagen is tevens afgesproken dat het door de EU-landen ingediende «Platform voor Coöperatieve Veiligheid» een onderdeel zal gaan vormen van het beoogde nieuwe document c.q. handvest. De Regering streeft er naar dat dit document wezenlijk zal kunnen bijdragen aan de Europese veiligheidsarchitectuur, onder meer door verbeterde afstemming en samenwerking tussen de verschillende veiligheidsorganisaties in het Euro-Atlantische gebied, zoals reeds voorgespiegeld in het «Platform voor Coöperatieve Veiligheid».

Daarnaast zet de Regering zich onverminderd in voor verdere versterking van de operationele capaciteit van de OVSE. Inmiddels zijn er twaalf missies actief in het veld, variërend van grootschalige missies in Bosnië-Herzegowina en in Kroatië tot kleinere missies in Wit-Rusland en Albanië. De Regering blijft van mening dat met name het secretariaat van de organisatie nog altijd niet voldoende is toegerust om de opgedragen taken effectief en efficiënt uit te voeren. De conflictvoorkomende werkzaamheden van de Hoge Commissaris voor Nationale Minderheden (HCNM) zullen onverminderd worden gesteund. De Regering zal actief werken aan het behoud van het kantoor van de HCNM in Den Haag, ook na het vertrek van de huidige Commissaris, mr M. van der Stoel.

In de Raad van Europa heeft de topconferentie van oktober 1997 een aantal nieuwe ontwikkelingen in gang gezet die deels in 1999 hun beslag moeten krijgen. Er werd een actieplan aangenomen. Ook is gekomen tot de instelling van een Comité van Wijzen. Dit Comité moet voorstellen uitwerken voor de interne stroomlijning van de activiteiten van de Raad van Europa, waardoor efficiënter en beter gewerkt zal kunnen worden. Eveneens dient het Comité van Wijzen de relaties met andere organisaties onder de loep te nemen. De resultaten van het bovenvermelde Neder- landse initiatief tot nauwere samenwerking tussen de OVSE en de Raad van Europa zullen, als bouwsteen, aan het Comité van Wijzen worden aangereikt.

Op 1 november 1998 treedt het nieuwe Europese Hof voor de Rechten van de Mens in werking. Dit Hof zal naar alle waarschijnlijkheid invloed op de huidige werkwijze van de Raad van Europa hebben. In mei 1999 zal, mede ter viering van zijn 50-jarig bestaan, een topconferentie van de Raad van Europa plaatsvinden. De contributies aan de OVSE en de Raad van Europa worden verantwoord op respectievelijk de artikelen 09.02 en 17.01 in de Artikelsgewijze Toelichting.

4.5 Massavernietigingswapens

De proliferatie van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen (met name raketten) blijft een punt van aanhoudende zorg. Deze zorg is nog toegenomen door de recente Indiase en Pakistaanse kernproeven, waarvan een aanjagend effect op de wapenwedloop in Zuid-Azië moet worden gevreesd. India en Pakistan zijn geen partij bij verdragen die de productie of het testen van kernwapens verbieden. Dit onderstreept nog eens het belang van een universele werking van de relevante ontwapeningsen non-proliferatieverdragen. De Regering zal zich dan ook blijven inzetten voor de bevordering van de universaliteit van het Non-Proliferatieverdrag, de hoeksteen van het nucleaire non-proliferatie-regime. Hetzelfde geldt in relatie tot de verdragen inzake chemische en biologische wapens en het Algeheel Kernstopverdrag. Hiertoe wordt zowel bilateraal als in EU-kader actie ondernomen.

De effectiviteit van ontwapenings- en non-proliferatieverdragen is sterk afhankelijk van de verificatiemogelijkheden. De Regering zal daarom de totstandkoming blijven bevorderen van een verificatieregime met passende toetsingsmogelijkheden door een nog op te richten organisatie voor het verbod op biologische wapens. Voorts wordt ter ondersteuning van het Non-Proliferatieverdrag gewerkt aan versterking van het waarborgenstelsel bij het Internationaal Atoom Energie Agentschap (IAEA). Om dit te realiseren, zullen alle IAEA-lidstaten aanvullende protocollen moeten ondertekenen en ratificeren. Nederland spoort de EU aan hierin een voortrekkersrol te vervullen.

Nederland treedt op als gastland voor de verdragsorganisatie van het Chemische-Wapensverdrag (OPCW) en draagt waar mogelijk bij aan het effectief opereren van deze organisatie. Verder zet Nederland zich in bij de voorbereidingen van het verificatienetwerk behorende bij het Algeheel Kernstopverdrag. Voor de contributies aan de OPCW en het Algeheel Kernstopverdrag (CTBTO) zie artikel 09.02 in de Artikelsgewijze Toelichting.

De controle op de eliminatie van Iraakse chemische en biologische wapens en productiefaciliteiten is een taak van UNSCOM. Ondanks de afspraken tussen de secretaris-generaal van de VN en Irak van februari 1998 blijft de samenwerking met Irak uiterst moeizaam, zoals begin augustus bleek toen Irak dreigde UNSCOM het werk onmogelijk te maken. Krachtige internationale ondersteuning bij de uitvoering van het UNSCOM-mandaat blijft dat ook geboden. Nederland draagt al jaren aan de werkzaamheden van UNSCOM bij, onder meer door het beschikbaar stellen van inspecteurs en diplomaten.

Bij de uitvoering van ontwapeningsverdragen kan het soms nuttig zijn bepaalde assistentie aan andere landen te verlenen. Zo zal naar verwachting binnenkort met Rusland een overeenkomst worden gesloten op grond waarvan Nederland hulp zal bieden bij de vernietiging van chemische wapens aldaar. Tevens speelt Nederland een rol bij de afstemming van de internationale hulpverlening aan Rusland voor de vernietiging van chemische wapens. Rusland zal ook steun worden geboden bij de ontmanteling van militaire nucleaire installaties, met name gericht op inperking van de proliferatierisico’s. Teneinde de ontwikkeling van Noord-Koreaanse kernwapens te helpen voorkomen wordt steun verleend aan de «Korean Peninsula Energy Development Organization» (KEDO), aanvankelijk bilateraal en inmiddels in EU-verband. In het verlengde van het Algeheel Kernstopverdrag, dat overigens nog in werking moet treden, is de Regering voornemens actief bij te dragen aan de onlangs overeengekomen onderhandelingen over een verdrag dat de productie van splijtstoffen voor ontploffingsdoeleinden verbiedt.

Nederland is aangesloten bij alle internationale exportcontrole-regimes en ziet nauwlettend toe op de handhaving, en waar nodig aanscherping, van de daarin overeengekomen regels. Deze zijn erop gericht te voorkomen dat verdachte landen de beschikking krijgen over hulpmiddelen voor de productie van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen. De exportcontrole-maatregelen mogen echter legitieme economische ontwikkelingen niet belemmeren. Vergroting van de transparantie van de regimes kan daaraan bijdragen. Nederland zal met ingang van het najaar 1999 voor een jaar optreden als voorzitter van het «Missile Technology Control Regime» (MTCR).

4.6 Conventionele wapens

Het streven is de onderhandelingen over aanpassing van het Verdrag inzake conventionele strijdkrachten in Europa (CSE), die in januari 1997 van start gingen, vóór de zomer van 1999 af te ronden. Deze aanpassing is noodzakelijk geworden omdat het Verdrag nog uitgaat van de blok-tot-bloksituatie van vóór de val van de Muur. Het herziene Verdrag zal rusten op een systeem van nationale en territoriale plafonds. In OVSE-verband wordt thans ook onderhandeld over een herziening van het Weense Document van 1994, waarin een groot aantal vertrouwenwekkende maatregelen is neergelegd. De Regering zet zich in voor verdere universa-lisering van het Verdrag inzake anti-personeelsmijnen, dat in december 1997 te Ottawa is ondertekend, en de daarin vastgelegde bepalingen. Het Verdrag zal binnenkort aan de Staten-Generaal ter ratificatie worden voorgelegd.

Het bloedige karakter van veel conflicten binnen staten heeft de aandacht gevestigd op de gemakkelijke verkrijgbaarheid van wapens met een klein kaliber. De verspreiding van dit soort wapens is dikwijls het gevolg van illegale handel, vaak ook met niet-statelijke groeperingen. Nederland heeft dit probleem binnen de EU aan de orde gesteld, hetgeen leidde tot de aanvaarding, tijdens het Nederlands voorzitterschap in 1997, van een actieprogramma ter voorkoming en bestrijding van illegale wapenhandel. Ook in andere internationale fora (VN, OVSE) zet Nederland zich actief in om het onderwerp hoger op de politieke agenda te krijgen. Op nationaal niveau is de Regering doende, zoals ook door de Adviesraad Internationale Vraagstukken is aanbevolen, een interdepartementale commissie in te stellen die een coördinerende rol moet vervullen bij de bestrijding van de proliferatie van kleine wapens.

De Regering hanteert een strikte interpretatie van de wapenexportcriteria, inclusief de EU-gedragscode. Daarover zal halfjaarlijks worden gerapporteerd in een openbaar document over verleende wapen-exportvergunningen. De Regering streeft naar de introductie van een nieuw criterium voor wapenexport, bij voorkeur met een zo groot mogelijk aantal relevante EU-lidstaten, namelijk het niet verlenen van uitvoervergunningen aan landen die zich niet bij het VN-wapenregister willen aansluiten. Het bestaande regiem voor de doorvoer van strategische goederen wordt verscherpt.

De Regering erkent de noodzaak tot herstructurering van de Europese defensie-industrie. Zij heeft daarom met waardering kennis genomen van de voorstellen van de Europese Commissie die gericht zijn op het vrijmaken van deze industriële sector. De Commissie-voorstellen beogen betere voorwaarden te scheppen voor een proces van herstructurering dat de basis moet leggen voor een concurrerender Europese defensieindustrie. De Regering stelt daarbij wel voorop dat de voorgenomen maatregelen gelijktijdig en volledig in alle EU-lidstaten ten uitvoer moeten worden gelegd.

• 5. 

  MENSENRECHTEN, GOED BESTUUR EN DEMOCRATISERING

Mensenrechten, goed bestuur en democratisering hebben elk een eigen plaats in het beleid en kunnen elkaar aanzienlijk versterken. Het beleid richt zich op deze positieve samenhang. De beleidskeuzen die daarbij moeten worden gedaan zijn mede afhankelijk van lokale omstandigheden. De Regering voert hiertoe een actieve internationale dialoog, zowel in multilateraal als in bilateraal verband. Ook door het ondersteunen van concrete projecten bevordert Nederland mensenrechten, goed bestuur en democratisering. Projecten op mensenrechtengebied worden in toenemende mate in Afrika en Azië uitgevoerd. Activiteiten die voor financiering in aanmerking kunnen komen, kunnen nader bezien worden in artikel 09.03 van de Artikelsgewijze Toelichting.

5.1 Mensenrechten

De Weense VN-conferentie inzake mensenrechten (1993) heeft herbevestigd dat de mensenrechten universeel zijn. Daaraan is toegevoegd dat bij de bescherming en bevordering van mensenrechten nationale en regionale bijzonderheden en ook historische, culturele en religieuze achtergronden in gedachten moeten worden gehouden. Ook heeft de Weense VN-conferentie de gelijkwaardigheid tussen enerzijds de burgeren politieke rechten en anderzijds de economische, sociale en culturele rechten vastgesteld. Nederland geeft aan beide categorieën mensenrechten veel aandacht. Aparte vermelding verdient het Nederlandse initiatief inzake traditionele praktijken die de gezondheid van vrouwen en meisjes schaden, dat vooral beoogt vrouwenbesnijdenis een halt toe te roepen. Het beleid met betrekking tot mensenrechten wordt zoveel mogelijk in EU-verband gevoerd.

Binnen de VN, maar ook binnen de meeste regionale systemen, bestaan toezichtmechanismen met betrekking tot mensenrechten. Voor de VN en gespecialiseerde VN-organisaties dient hierbij het Actieprogramma dat op de Weense VN-conferentie werd aanvaard, als richtsnoer. De VN-mensenrechtencommissie te Genève heeft een algemene verantwoordelijkheid ten aanzien van de bescherming en bevordering van de rechten van de mens. Daarnaast komt een belangrijke rol bij de naleving van mensenrechtennormen toe aan de toezichthoudende comités bij de verschillende VN-mensenrechtenverdragen. De Regering vindt dat de organisatorische en financiële positie van deze VN-organen moet worden versterkt. In VN-verband wordt tevens toezicht uitgeoefend door de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten (UNHCHR) en de (door de Mensenrechtencommissie ingestelde) speciale rapporteurs voor bepaalde landen of thema’s en enige thematische werkgroepen. De Regering hecht groot belang aan de effectiviteit van deze rapporteurs en werkgroepen.

Soortgelijke toezichtmechanismen bestaan binnen de Raad van Europa, de OVSE, de OAS en de OAE. Azië kent nog geen regionaal systeem voor de bescherming en bevordering van mensenrechten. Nederland beoogt het element van de rechtsorde in de internationale verhoudingen te versterken. Middelen daarbij zijn projectondersteuning (met prioriteit voor Afrika en Azië), beleidsdialoog, bilaterale en multilaterale interventies en conferentie-diplomatie. Voorts streeft de Regering actief naar optimale samenwerking tussen bovengenoemde regionale organisaties alsmede naar hun nauwkeurige afstemming met de VN-instellingen.

In de Raad van Europa is het Elfde Protocol bij het Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden in werking getreden. Dit betekent onder meer dat de bestaande verdragsorganen worden vervangen door één Europees Hof van de Rechten van de Mens.

Niet later dan in het jaar 2001 zal in VN-verband een wereldconferentie plaatsvinden over de bestrijding van racisme en, meer in het algemeen, intolerantie.

Mondiaal is het aantal landen waar de doodstraf niet meer bestaat, toegenomen tot 102. Thans kennen negentig landen de doodstraf, alhoewel die niet in al deze landen ook werkelijk wordt uitgevoerd. Wel is het aantal landen dat executies uitvoert gestegen, evenals het totaal aantal geregistreerde executies. In EU-verband wordt gewerkt aan richtlijnen die de Unie zou moeten hanteren voor het aanspreken van staten op het punt van de doodstraf. De Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) heeft in april 1998 een advies over het beleid met betrekking tot de doodstraf uitgebracht. De AIV stelt dat er een aantal situaties is waarin de doodstraf kan worden aangemerkt als een schending van de rechten van de mens maar dat nog niet kan worden gesproken van een algemeen internationaal geldend verbod op de tenuitvoerlegging ervan. Ook heeft de AIV beleidsaanbevelingen geformuleerd gericht op een steeds verdere uitbanning van de doodstraf. Een reactie van de Regering hierop is inmiddels uitgegaan.

5.2  Goed bestuur

Goed bestuur betreft de transparante en verantwoordelijke aanwending van macht en middelen door de staat, in dialoog met de samenleving. Hiertoe horen de vaststelling van regels voor het maatschappelijk verkeer en een effectieve dienstverlening door de overheid aan de samenleving. Belangrijk onderdeel van het beleid is het versterken van de rechtsstaat en instituties die de transparantie van het bestuur vergroten.

Het beleid richt zich niet alleen op de overheid en haar instellingen, maar ook op instituties in bredere zin. Hiertoe horen onder meer de wetgeving, de rechterlijke macht, maatschappelijke organisaties en de media. Nederland steunt de decentralisatie van bestuurlijke bevoegdheden, om de afstand tussen overheid en bevolking te verkleinen. Deze doelstellingen krijgen onder meer hun beslag door ondersteuning van projecten in ontwikkelings- en transitielanden en in landen die worden opgebouwd na een periode van gewelddadig conflict.

Ook de bestrijding van corruptie maakt deel uit van het beleid. In 1997 ondertekende Nederland de OESO-conventie ter bestrijding van omkoping van buienlandse ambtenaren bij internationale zakelijke transacties. Nederland neemt een anti-corruptie clausule op in contracten die de besteding van ODA-gelden betreffen.

Nederland draagt actief bij aan de vorming van consensus over het belang van goed bestuur binnen de EU en in internationale organisaties als UNDP, IMF en Wereldbank.

5.3  Democratisering

In de laatste twee decennia tekenen zich in de wereld veranderingen af in de richting van meer democratie. Dit democratiseringsproces gaat met horten en stoten. Het begrip geeft al aan dat het hier een proces, een streven betreft waarvoor geen blauwdrukken bestaan. Democratie kan ook niet altijd op stel en sprong worden verwezenlijkt. Het scheppen van een maatschappelijk draagvlak voor democratie is daarom een belangrijk element van dat proces. Steeds zal rekening moeten worden gehouden met wat onder de gegeven omstandigheden realistisch is. Lokale oplossingen voor lokale problemen hebben de voorkeur. Geen concreet politiek stelstel kan als een eindpunt worden beschouwd, ook een democratisch stelsel niet. Een democratie, hoe diepgeworteld ook, is nooit voltooid. Democratisering is immers geen lineair proces met voor alle landen een identiek eindstation. Ook in landen met eeuwenlange democratische tradities geven nieuwe ontwikkelingen en inzichten telkens aanleiding tot een herbezinning op staatsinrichting, wetgeving en beleid. Deze discussie vindt ook in Nederland en in de EU plaats.

De Regering zal in internationaal verband democratiseringsprocessen actief steunen. Ook in zijn bilaterale relaties zoekt Nederland steeds naar aanknopingspunten om democratisering te bevorderen. Naast actieve deelname aan verkiezingswaarneming in VN-, OVSE- en EU-kader verleent Nederland steun aan de consolidatie van de democratie en rechtsorde in Midden- en Oost-Europa en aan de opbouw van democratische structuren in ontwikkelingslanden wereldwijd. Speciale aandacht gaat daarbij uit naar landen die recentelijk door een periode van gewelddadige conflicten zijn gegaan.

• 6. 

  INTERNATIONALE ECONOMIE

De economische ontwikkelingen in 1997 en 1998 werden gekenmerkt door de Aziatische crisis, de malaise in Japan, de aanhoudende hoogconjunctuur in de VS, een meer gematigde groei in Europa en positieve groei-prestaties in Afrika en Latijns-Amerika. De gebeurtenissen in Azië zullen ook in 1999 hun invloed nog doen gelden. De hevigheid van de crisis heeft zowel marktpartijen als overheden en internationale instellingen verrast. Toch lijkt het effect op de economie in het OESO-gebied vooralsnog beperkt te blijven. Voor 1998 en 1999 wordt voor de OESO-landen een groei van ongeveer 2,5% voorzien. In Europa levert het voortgaande conjunctuurherstel een goede basis voor belangrijke structurele veranderingen zoals het uitbreidingsproces van de EU en de overgang naar de EMU.

Een terugslag in de groei van de internationale handel en investeringen als gevolg van de ontwikkelingen in Azië was echter onvermijdelijk. Deze terugslag en de effecten op de grondstoffenmarkten zullen de groei in andere ontwikkelingslanden nadelig beïnvloeden. Het is daarom belangrijk dat de lessen van de crisis in Azië zo snel mogelijk in de praktijk worden gebracht.

De OESO speelt in de discussie over het internationale economische stelsel een centrale rol als inspirator. De organisatie bracht in 1998 ter ondersteuning van een open multilateraal stelsel een gedegen studie over de voordelen van de liberalisering van handel en investeringen uit. Belangrijk is ook de analyse van noodzakelijke structurele hervormingen in de OESO-landen in reactie op ontwikkelingen in de wereldeconomie. De OESO heeft in het kader van een «banen-strategie» aanbevelingen gedaan voor beleidsaanpassingen gericht op een duurzame oplossing van het werkloosheidsprobleem. Deze aanbevelingen verdienen ook in de komende jaren uitvoering en monitoring (zie ook 2.1 over het werkgelegenheidsbeleid van de EU). Andere structurele vraagstukken die aandacht krijgen betreffen onder andere deregulering en herregulering, de vele aspecten van de snelle groei van de electronische handel en de aanpak van de gevolgen van de vergrijzing. De Regering steunt het streven om het begrip duurzame ontwikkeling leidraad te doen zijn van toekomstige OESO-werkzaamheden. De lopende herstructurering van de organisatie moet er bovendien toe bijdragen dat de OESO slagvaardiger zal kunnen reageren op nieuwe uitdagingen.

6.1 Internationale financiële instellingen

In de discussie over de taakverdeling tussen de internationale financiële instellingen bij crises als de Aziatische heeft Nederland explicieter en duidelijker dan andere landen het standpunt ingenomen dat de belangrijkste rol hierbij dient te worden gespeeld door het IMF. Omvangrijke betalingsbalanssteun om liquiditeitsproblemen het hoofd te bieden behoort tot het terrein van het IMF en niet tot dat van de multilaterale ontwikkelingsbanken met hun lange termijn ontwikkelingsdoelstellingen. De effecten van de particpatie van ontwikkelingsbanken in de reddingspakketten voor Zuid-Korea, Thailand en Indonesië worden steeds duidelijker. In het bijzonder staat mede hierdoor de inkomensontwikkeling van de betrokken banken onder druk, met naar verwachting negatieve consequenties voor de mogelijkheden van hulpverlening aan de armste ontwikkelingslanden. Deze ontwikkeling zet een extra druk op de in 1998 begonnen onderhandelingen over de twaalfde middelenaanvulling van IDA.

De Aziatische crisis heeft de noodzaak van een versterking van het internationale financieel-monetaire systeem opnieuw op de agenda gesplaatst. Tijdens de voorjaarszittingen van het IMF en de Wereldbank in 1998 zijn in de vorm van lessen uit de crisis de eerste contouren voor een versterking van de architectuur van het internationale systeem geschetst. Deze behelzen onder meer versterking van het toezicht op internationale en nationale financiële systemen, versterking van het toezicht door het IMF, vergroting van de transparantie van informatie en effectievere procedures voor het betrekken van de particuliere sector bij het voorkomen en oplossen van crises. Voor de Wereldbank is hierbij vooral een rol weggelegd in steunverlening aan structurele versterking van de financiële sector in de lidstaten, ter voorkoming van nieuwe crises, en maatregelen om de negatieve sociale gevolgen van crises terug te dringen. Voorts is ten aanzien van de op zichzelf niet bestreden wenselijkheid van liberalisatie van het internationale kapitaalverkeer aandacht gevraagd voor de voorwaarden die moeten zijn vervuld alvorens volledige liberalisatie zou moeten worden toegepast.

De aandacht voor de relatief rijkere Aziatische landen mag niet ten koste gaan van de inspanningen ten bate van de armste ontwikkelingslanden. In het kader van het HIPC-schuldeninitiatief (zie ook artikelonderdeel 15.01.02 van de Artikelsgewijze Toelichting) is inmiddels ten aanzien van een vijftal landen besloten dat zij voor schuldverlichting in aanmerking komen: Uganda, Bolivia, Burkina Faso, Guyana en Ivoorkust. Van deze landen heeft Uganda inmiddels het zogenaamde «completion point» bereikt en voor Bolivia zal dit waarschijnlijk in september 1998 het geval zijn. De financiering van het HIPC-initiatief op langere termijn baart overigens nog steeds zorgen. De bijdragen van bilaterale donoren blijven achterlopen bij wat nodig wordt geacht.

Nederland heeft, samen met de VS, bij President Wolfensohn van de Wereldbank aandacht gevraagd voor de problemen van landen die een omvangrijk gewelddadig conflict hebben doorgemaakt. In het algemeen hebben dergelijke landen financiële achterstanden bij de internationale financiële instellingen die het onmogelijk maken dat deze instellingen van het begin af aan in voldoende mate in wederopbouw- en herstelprogramma’s kunnen participeren. De Wereldbank zal naar aanleiding hiervan de mogelijkheden van een speciale «post-conflict faciliteit» bezien.

Nederland is een belangrijke co-financier van de Wereldbank. Naast het benutten van de Wereldbank als kanaal voor de uitvoering van activiteiten in het kader van landenprogramma’s, financiert Nederland een breed scala van activiteiten, variërend van «consultancy trust funds» tot het ontwikkelen en coördineren van nieuw beleidsdenken. Op Nederlands initiatief is een nieuw partnership-akkoord met de Wereldbank overeengekomen dat, naast een administratieve stroomlijning, vooral ook een betere prioriteitstelling aan zowel Nederlandse als Wereldbankzijde wil bewerkstelligen. Voor de uitvoering van dit akkoord is voor 1998 een bedrag van fl. 40 miljoen ter beschikking gesteld.

6.2 Het wereldhandelsstelsel

De EU is voorstander van een nieuwe ronde van handelsliberalisatie vanaf het jaar 2000. Naast de reeds in de Uruguay-ronde overeengekomen onderhandelingsterreinen, zoals landbouw en diensten, streeft de EU er naar dat ook onderwerpen als handel en investeringen, handel en milieu, handel en mededinging, overheidsaanbestedingen en verdere liberalisering van industrieprodukten integraal onderdeel van deze onderhandelingsronde zullen uitmaken. Het is van belang dat er een onderhandelingspakket wordt ontwikkeld waarbij de belangen van de verschillende groepen van deelnemende landen, met inbegrip van de ontwikkelingslanden, en in het bijzonder de minst ontwikkelde landen (MOL’s), op evenwichtige wijze tot hun recht zullen kunnen komen.

De oprichting van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en de uitbreiding van het aantal WTO-leden hebben er toe bijgedragen dat er meer dan voorheen aandacht bestaat voor de belangen van de ontwikkelingslanden. Dit laat echter onverlet dat hun mogelijkheden om in de WTO te participeren nog onvoldoende zijn. Om hierin verandering te brengen moet bij de toetredingsonderhandelingen van ontwikkelingslanden en landen in transitie meer begrip getoond worden voor het moeizame proces van structurele binnenlandse aanpassingen dat deze landen moeten ondergaan. Daarnaast dient voorkomen te worden dat individuele handelsbelangen van WTO-leden het toetredingsproces van deze landen onevenredig vertragen. Tevens overweegt de Regering steun te verlenen aan een recent initiatief tot oprichting van een onafhankelijke rechtswinkel voor ontwikkelingslanden ter ondersteuning van hun mogelijkheden zichzelf in het WTO-geschillenbeslechtingssysteem te verdedigen.

Dat het voor veel ontwikkelingslanden moeilijk is aan te sluiten bij de voortschrijdende handelsliberalisatie en te integreren in het multilaterale handelsstelsel blijkt ook uit het feit dat voor hen die reeds van de WTO lid zijn, het moeilijk zal worden om de gestelde einddatum (het jaar 2000) te halen voor het nakomen van de verplichtingen die voortvloeien uit de Uruguay-ronde.

In het bijzonder voor de MOL’s zal de Regering de nadruk blijven leggen op een verbeterde markttoegang en een goede follow-up van de WTO «high level meeting» van oktober 1997. Centraal hierbij staan de implementatie van het gezamenlijke «geïntegreerde handelsgerelateerde technische assistentieprogramma» van WTO, UNCTAD, ITC, Wereldbank, IMF en UNDP, en de invulling van de aanbevelingen van de thematische «ronde-tafels» ten aanzien van de vergroting van de exportcapaciteit in de MOL’s en de investeringen in deze landen.

Vraagstukken als milieu, naleving van arbeidsnormen, volksgezondheid en dierenwelzijn hebben de laatste jaren door de verdergaande globalisering steeds meer raakvlakken met het multilaterale handelsstelsel gekregen. De WTO wordt steeds vaker gedwongen op dit snijvlak beslissingen te nemen. Door de raakvlakken van de handelspolitiek met deze zogenaamde «consumer concerns» bestaat er een spanningsveld dat kan leiden tot ondermijning van het draagvlak voor de WTO. Om het draagvlak voor deze beslissingen te versterken dient er voldoende aandacht te zijn voor zorgen die daaromtrent in de maatschappij bestaan. Daarnaast is het nodig dat de WTO meer openheid in de besluitvorming verschaft, en ook dat de mogelijkheid wordt geschapen voor maatschappelijke organisaties in een regelmatige dialoog werkelijk betrokken te zijn bij de verdere ontwikkeling van het multilaterale handelsstelsel.

• 7. 

  GLOBALISERING, ARMOEDEBESTRIJDING EN ONTWIKKELINGSFINANCIERING

7.1 Globalisering

De mondiale macro-economische omgeving is de afgelopen decennia voor ontwikkelingslanden ingrijpend gewijzigd. Dit heeft fundamentele consequenties gehad voor het ontwikkelingsbeleid en daarmee voor de aard van de ontwikkelingssamenwerking. Het globaliseringsproces heeft nieuwe kansen voor een naar buiten gericht ontwikkelingsmodel geschapen, maar brengt voor ontwikkelingslanden die niet in staat zijn aansluiting te vinden bij de wereldmarkt het gevaar van marginalisatie met zich mee.

De jaren tachtig en negentig zijn zowel in ontwikkelingslanden als ontwikkelde landen gekenmerkt door structurele aanpassingen van het economisch stelsel en het economisch beleid. De «Washington Consensus» over het aanpassingsbeleid van de jaren tachtig heeft in de loop van de jaren negentig plaats gemaakt voor een bredere strategie gericht op economische groei, aanpassing en verdeling. Daarin wordt gezocht naar een nieuw evenwicht tussen markt en staat. Dit beleid heeft, geholpen door de snelle technologische ontwikkeling, bijgedragen aan verschuivingen tussen economische sectoren en een explosieve groei van handel en investeringen. Bij dit alles hebben de verschillende regio’s een zeer uiteenlopende economische groei te zien gegeven. Alleen Oost-Azië vond aansluiting bij de rijkere landen, hoewel ook dit proces door de recente crisis is vertraagd.

In de afgelopen twintig jaar is er binnen de wereldeconomie sprake geweest van een sterke integratie als gevolg van snel groeiende handels-en investeringstromen. De toegenomen verwevenheid heeft er niet toe geleid dat de inkomensniveau’s van de verschillende landen en regio’s zijn geconvergeerd. Het reële mondiale groeicijfer lag in elk van de afgelopen twee decennia op gemiddeld 3,4%. Achter dit percentage gaan echter grote variaties tussen regio’s en door de tijd schuil. De geïndustrialiseerde landen zakten van een gemiddelde economische groei van 2,9% in de jaren tachtig naar 2,5% de afgelopen tien jaar. De groeipercentages van Afrika en Latijns-Amerika lagen aanvankelijk iets onder dit gemiddelde, maar in de jaren negentig zaten zij er juist iets boven. Per hoofd van de bevolking lagen hun groeicijfers echter ruim onder dat van de geïndustrialiseerde landen. Alleen voor grote delen van Azië kan men spreken van werkelijke convergentie. Daar lagen de groeicijfers, ook per hoofd van de bevolking, ruim boven die van de traditionele geïndustrialiseerde landen.

Toch biedt toenemende integratie in de wereldmarkten ontwikkelingslanden nieuwe economische kansen. Landen die zich openstelden voor internationale handel, investeringen en technologie hebben in het algemeen een sterkere groei doorgemaakt dan landen die dit niet deden. Tegelijkertijd werden ontwikkelingslanden kwetsbaarder voor de instabiliteit die internationale markten met zich mee kunnen brengen. Dat geldt in het bijzonder voor ontwikkelingen op de internationale financiële markten. Niet alleen stelt de integratie hoge eisen aan het economische beleid in ontwikkelingslanden, zij hebben ook alle belang bij een versterking van het toezicht door internationale instellingen, opdat onder het globaliseringsproces een institutioneel fundament wordt gelegd.

De toenemende integratie stelt hoge eisen aan de coherentie van het beleid met betrekking tot ontwikkelingslanden. Juist op het snijvlak van ontwikkelingssamenwerking, economische ontwikkeling, handelspolitiek en buitenlands beleid liggen belangrijke uitdagingen.

7.2 Armoedebestrijding

Gepaard aan het proces van globalisering is wereldwijd de inkomensongelijkheid de laatste decennia aanzienlijk toegenomen. De verhouding tussen het inkomen van de rijkste 20% van de wereldbevolking en dat van de armste 20% is op nominale basis gestegen van 30 op 1 in 1960 tot 78 op 1 in 1994. In reële termen, op basis van koopkrachtpariteit, is de kloof minder groot. In 1988 was de verhouding tussen de geïndustrialiseerde en de minst ontwikkelde landen in reële termen 20 op 1.

Het aantal mensen in ontwikkelingslanden dat in absolute armoede verkeert neemt nog steeds enigszins toe. In 1993 betrof dat, volgens een schatting op grond van de thans gebruikte definitie van de Wereldbank, ongeveer 1,3 miljard personen. Het percentage absoluut armen is echter gedaald van 37% in 1975 naar 32% in 1993. Strikt genomen zijn deze percentages niet geheel vergelijkbaar. Er zijn aanwijzingen dat de definitie van absolute armoede in de loop der jaren enigszins is opgerekt, dit tegen de achtergrond van wereldwijd (gemiddeld) toenemende welvaart, ook in de groep van ontwikkelingslanden als geheel. Het is al langer bekend dat op nationaal niveau een stijgende welvaart een opwaartse indruk uitoefent op wat als absolute armoede wordt beschouwd. Dat verschijnsel lijkt zich ook op internationaal niveau voor te doen. Een deel van de geboekte vooruitgang gaat dus als het ware schuil achter verschuivende normen. Verschuivende normen zijn echter ook een onlosmakelijk deel van de werkelijkheid.

De daling van het percentage absoluut armen is – althans tot voor de recente crisis (zie paragraaf 11.4) – vooral in Oost-Azië opgetreden, en, in geringere mate, in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Zuid-Azië. Het percentage absoluut armen stijgt nog steeds enigszins in Latijns-Amerika en in Afrika ten zuiden van de Sahara. Verreweg het grootste deel van de absoluut armen bevindt zich in Azië; in 1993 74% (960 miljoen). In steeds meer landen is armoede een verdelingsvraagstuk geworden en is er geen sprake meer van gedeelde nationale armoede. Daarmee wordt het vraagstuk van de ongelijkheid binnen samenlevingen acuter.

De langzame maar gestage vooruitgang in het terugdringen van absolute armoede heeft ook een keerzijde. Doordat kansrijkeren eerder aan armoede weten te ontsnappen, vormt zich onder de achterblijvers een hardere kern. Deze bestaat uit mensen die niet of zeer slecht in staat zijn in het eigen onderhoud te voorzien, zoals gehandicapten en ouderen, en uit mensen die geen andere bestaansmiddelen hebben dan hun eigen arbeid, zelfs geen stukje land of gereedschap. Met andere woorden, ten opzichte van 1970 zijn armen in ontwikkelingslanden in de jaren negentig naar verhouding vaker kinderen, ouderen en in steden woonachtige vrouwen, vaker landlozen dan kleine boeren, alsmede inwoners van gebieden met schaarse hulpbronnen. Van de absoluut armen leeft nu naar schatting een half miljard in ecologisch kwetsbare gebieden.

De groei van de wereldbevolking neemt af. Van een piekniveau van 2,2% in het begin van de jaren zestig is het jaarlijks groeipercentage gedaald tot ongeveer 1,5% in het begin van de jaren negentig. Verwacht wordt dat het groeipercentage in het eerste kwart van de volgende eeuw onder de 1% zal zakken. Al met al wordt de omvang van de wereldbevolking voor het jaar 2020 geschat op ruim 7,5 miljard.

Ondanks een verdubbeling van de wereldbevolking in de afgelopen 25 jaar, tot bijna 6 miljard mensen nu, is zij als geheel thans beter gevoed, gezonder en beter opgeleid dan 25 jaar geleden. Trends in sociale indicatoren over de afgelopen decennia weerspiegelen de vooruitgang die is geboekt in het terugdringen van absolute armoede.

In de afgelopen twintig jaar is wereldwijd de voedselproduktie sneller toegenomen dan de wereldbevolking. Het percentage chronisch ondervoeden is in de ontwikkelingslanden gedaald van 35% eind jaren zestig tot 20% begin jaren negentig. Deze trend heeft zich in de jaren negentig doorgezet, behalve in een aantal landen in Afrika ten zuiden van de Sahara. Nog meer dan 200 miljoen kinderen zijn ondervoed; het grootste deel van hen leeft in Zuid-Azië. In veel ontwikkelingslanden is ondervoeding een verdelings- en niet een produktieprobleem. Alleen in de minst ontwikkelde landen heeft de voedselproductie geen gelijke tred kunnen houden met de bevolkingsgroei.

De algemene gezondheidssituatie is de afgelopen decennia in de ontwikkelingslanden aanzienlijk verbeterd. De levensverwachting is gestegen van 55 jaar in 1970 tot 64 jaar in 1995, terwijl de kindersterfte in dezelfde periode is gedaald van 107 naar 60 per 1000 levendgeborenen. De regionale cijfers lopen echter zeer uiteen. Ruim 90% van de 30 miljoen mensen met HIV/AIDS leeft in ontwikkelingslanden (bijna 70% in Afrika). Het aantal besmetten neemt nog steeds toe.

Er is grote vooruitgang geboekt in de toegang van mensen in ontwikkelingslanden tot veilig drinkwater: van 46% (1,5 miljard mensen) in 1980 tot 75% (3,3 miljard) in 1994. Met de toegang tot hygiënische sanitaire voorzieningen is het aanmerkelijk slechter gesteld. In 1980 had 31% van de bevolking toegang tot goede sanitaire voorzieningen en in 1995 37%.

Sinds 1985 is het aantal kinderen in ontwikkelingslanden dat primair onderwijs volgt met 83 miljoen gestegen tot 559 miljoen in 1995. In het laatstgenoemde jaar volgde 84% van de kinderen in de schoolgaande leeftijd primair onderwijs. Vooral in de minst ontwikkelde landen, waarvan vele in Afrika, is nog geen sprake van universeel toegankelijk basisonderwijs. Ook is voortijdig schoolverlaten vooral in deze landen nog een groot probleem. Bijna 900 miljoen mensen zijn analfabeet. Het absolute aantal analfabeten verandert nauwelijks. Het percentage daalt echter: zo was in 1985 60% van de bevolking van de minst ontwikkelde landen analfabeet (waarvan 71% vrouwen) en in 1995 51% (62% vrouwen).

Naarmate armoede in steeds meer ontwikkelingslanden een verdelingsvraagstuk wordt in plaats van een kwestie van gedeelde nationale armoede, wordt het belangrijker dat deze landen armoedebestrijding systematisch integreren in het nationaal ontwikkelingsbeleid. Waar de massa van de bevolking absoluut arm is kan er nog vanuitgegaan worden dat generiek beleid, gericht op economische groei en basisvoorzieningen, althans ten dele ook aan de armen ten goede komt. Neemt de absolute armoede in een land verhoudingsgewijs af en wordt zij steeds meer een probleem van specifieke bevolkingsgroepen, dan is een meer op deze groepen toegespitst beleid nodig. Dat betekent enerzijds dat systematisch dient te worden nagegaan hoe een meer armvriendelijk patroon van economische groei tot stand gebracht kan worden. Anderzijds is flankerend beleid nodig, dat gericht is op specifieke groepen armen die tot de eerder beschreven hardere kern behoren. Dergelijk beleid kan alleen effectief zijn indien het wordt uitgewerkt en uitgevoerd door de overheid en andere relevante partijen in het betrokken land zelf. Armoede is immers een diepgeworteld maatschappelijk probleem dat een aanpak op een breed front binnen de betrokken samenleving zelf vergt. Hulp van buiten, in de vorm van financiële of technische steun, kan daarbij helpen. Cruciaal is echter dat het armoedebestrijdingsbeleid in het ontwikkelingsland zelf breed gedragen wordt.

Er zal meer aandacht worden geschonken aan het beïnvloeden van het beleid van overheden in ontwikkelingslanden teneinde te bevorderen dat armoedebestrijding beter wordt geïntegreerd in het ontwikkelingsbeleid. Deze beïnvloeding zal enerzijds plaats hebben door een intensievere beleidsdialoog en anderzijds de vorm krijgen van bijdragen aan versterking van instituties die van belang zijn voor de voorbereiding en uitvoering van een dergelijk ontwikkelingsbeleid. Het is daarbij van belang dat voortgang wordt geboekt bij het bevorderen van landgerichte donorencoördinatie.

De concrete beleidsmix zal van land tot land verschillend zijn. Zowel de economische, de sociale alsook de politieke aspecten van armoede moeten evenwel tegelijkertijd worden aangepakt. Daarnaast is voor effectieve armoedebestrijding een zorgvuldig afgestemd evenwicht tussen marktwerking en overheidssturing van centraal belang.

Economische groei is voor armoedebestrijding noodzakelijk. Er zijn echter aanvullende maatregelen nodig om een patroon van economische groei te bewerkstelligen waarvan de bijdrage aan de vermindering van absolute armoede maximaal is. Marktwerking, met name toegang tot markten, is voor een dergelijk groeipatroon cruciaal. Veel armen, vooral op het platteland, ontberen adequate toegang tot markten. Veel markten zijn bovendien niet «vrij» maar worden gedomineerd door belangengroepen die de marktwerking verstoren. De overheid heeft tot taak daarin corrigerend en sturend op te treden. Zij moet de toegang van armen tot markten garanderen. Zij dient de voorwaarden te scheppen waaronder door iedereen optimaal kan worden deelgenomen aan het economisch verkeer en te voorkomen dat daarvan groepen worden uitgesloten. Dat vereist een daarop toegespitst economisch beleid. Enerzijds betekent dit het uit de weg ruimen van belemmeringen en verstoringen. Anderzijds vereist dit regulering, bijvoorbeeld van eigendomsrechten, mededingingsregels en minimumarbeidsnormen alsmede specifieke maatregelen, bijvoorbeeld op het terrein van arbeidsvoorziening en scholing. In dit kader zal ook de bestrijding van kinderarbeid worden geïntensiveerd. Voor de bestrijding van kinderarbeid is in 1999 10 miljoen gulden gereserveerd.

In lijn met het voorafgaande zal door Nederland meer aandacht worden besteed aan het helpen creëren van de randvoorwaarden in de ontwikkelingslanden zelf voor een adequaat functionerende particuliere sector en daarmee voor een snelle groei van het lokale bedrijfsleven. Uiteindelijk zijn de marktprikkels die daarvan uitgaan op termijn effectiever dan het subsidiëren van handels- of investeringstransacties, zowel voor de ontwikkelinglanden zelf alsook voor het Nederlands bedrijfsleven.

Uiteraard zijn voor een op armoedebestrijding gericht ontwikkelingsbeleid daarnaast ook veranderingen in de aanwending van de openbare middelen noodzakelijk. Deze maken op hun beurt een effectievere belastingheffing noodzakelijk. Hoe schaars de middelen waar een overheid over beschikt echter ook zijn, prioriteiten in de aanwending ervan kunnen in combinatie met economische regelgeving die sectoren stimuleren die voor armoedebestrijding van het grootste belang zijn. Vaak zal dat vooral de agrarische sector zijn en daarbinnen weer de kleinschalige landbouw. Toegang tot land, tot markten, tot spaar- en kredietsystemen, tot relevante en adequate landbouwvoorlichting en -diensten (zoals landbouw- en bodemkundig onderzoek) zijn belangrijke punten van beleid. Ook hier zullen keuzes moeten worden gemaakt. Zo is bijvoorbeeld – overigens ook om ecologische redenen – in landbouwonderzoek en -voorlichting veel meer aandacht nodig voor de gewassen die armen verbouwen en voor de marginale omstandigheden waaronder dat gebeurt.

Het kleinbedrijf zal, zowel in de landbouw als in de nijverheid en de dienstensector, veelal de directe context vormen waarin de absolute armoede op microniveau het gemakkelijkst kan worden teruggedrongen. Naarmate de aantallen armen die alleen over hun eigen arbeid als productiemiddel kunnen beschikken, toenemen zal de concurrentie in en daarmee de druk op de kleinschalige (al dan niet informele) bedrijvigheid op het platteland en in de steden groter worden. Er zal de komende jaren dan ook veel gevergd worden van publieke en particuliere instellingen die via kredietverlening of anderszins kleinschalige bedrijvigheid trachten te bevorderen. Systematische kennis van instrumenten en technieken op dit terrein is van groot belang.

De sociale dimensie van ontwikkeling beperkt zich niet tot de zogenaamde sociale sectoren. Voor de vormgeving en de uitvoering van ontwikkelingsbeleid is kennis nodig van de sociale context, de cultuur en de instituties, die het gedrag van mensen mede bepalen. Dat geldt natuurlijk ook voor een beleid gericht op armoedebestrijding. In de loop der jaren zijn termen als marginalisering, informalisering en – meer onlangs – sociale uitsluiting gebruikt om de processen aan te duiden die armoede veroorzaken en bestendigen. Achter deze abstracte begrippen gaat in de praktijk een grote verscheidenheid schuil aan maatschappelijke verhoudingen en veranderingen. Deze hebben betrekking op onder meer rechten van eigendom en vruchtgebruik, ondersteuning en verzorging. Omdat armoede heterogeen is moet zij zorgvuldig geanalyseerd worden op het niveau van landen en regio’s binnen landen.

Basisvoorzieningen zijn een krachtig middel in de strijd tegen absolute armoede. Het verbeteren van de toegang van armen, in het bijzonder van vrouwen en meisjes, tot basisonderwijs en -gezondheidszorg verbetert niet alleen direct de kwaliteit van het leven, maar vergroot ook de productieve capaciteit en de weerbaarheid van armen. In Oost-Azië zijn investeringen in niet alleen de kwantiteit, maar vooral ook de kwaliteit van basisonderwijs en -gezondheidszorg voorafgegaan aan de successen die geboekt zijn op het terrein van economische groei en armoedebestrijding. Ze legden daarvoor als het ware de grondslag. Vergroting van de doelmatigheid van uitgaven is daarbij overigens minstens zo belangrijk gebleken als de omvang daarvan. Ook investeringen in drinkwater- en sanitaire voorzieningen voor armen en in voedselveiligheid zijn noodzakelijk. Uiteraard vergt ook het bestrijden van armoede door investeren in basisvoorzieningen het maken van keuzen. Er zullen op de verschillende overheidsniveaus prioriteiten moeten worden gesteld binnen de openbare uitgaven.

De inspanningen op het terrein van het vergroten van het bereik en het verhogen van de kwaliteit van sociale basisvoorzieningen in ontwikkelingslanden zullen onverminderd worden voortgezet en waar mogelijk vergroot.

In armoedebestrijding is de politieke dimensie van doorslaggevend belang, zowel waar het gaat om de mate waarin als om het tempo waarmee de absolute armoede wordt verminderd. Zowel de oorzaken van als de oplossingen voor het vraagstuk van de absolute armoede zijn uiteindelijk ook politieke vraagstukken. Armoede is niet alleen gebaseerd op materieel gebrek, maar evenzeer op rechteloosheid, gebrek aan kennis en zeggenschap over het eigen leven. Bij de verdeling of herverdeling van productiemiddelen en inkomens en bij de aanwending en de verdeling van de openbare uitgaven spelen belangen en macht een beslissende rol.

Armoedebestrijding impliceert veelal veranderingen in de machtsverhoudingen. Van onderop dienen armen zich te organiseren. Van bovenaf moet als het ware ruimte worden gemaakt voor de armen en voor armoedebestrijding. «Empowerment» is een begrip dat in dit verband in de Engelstalige literatuur vaak gebruikt wordt. Democratische verhoudingen, transparant bestuur en gelijkheid voor de wet zijn in de bestrijding van armoede zowel middel als doel.

Veranderingen op economisch, sociaal en politiek vlak verlopen niet geheel parallel. Er is sprake van verschillende bandbreedtes en vertragingen. In verscheidene landen van Oost-Azië is vooruitgang geboekt in de bestrijding van absolute armoede in economische zin zonder dat overeenkomstige verbeteringen in de politieke rechten van armen zijn gerealiseerd. Politieke en economische belangen van elites hebben er in deze Oost-Aziatische landen toe bijgedragen dat ruimte ontstond voor de vermindering van absolute armoede in economische zin. De organisatie van onderop is daarbij achtergebleven. Daardoor blijft de gerealiseerde armoedevermindering kwetsbaar. Mede om die reden is bij een crisis, zoals die zich sinds 1997 voordoet, het risico groot dat de gevolgen in belangrijke mate worden afgewenteld op de (voormalige) armen. De huidige ontwikkelingen in Oost-Azië onderstrepen nog eens het belang van een evenwichtig macro-economisch beleid, goed bestuur, respect voor mensenrechten alsmede democratisering voor duurzame armoede-vermindering.

7.3 De veranderende rol van ontwikkelingsfinanciering

De globalisering heeft zich de afgelopen jaren het meest duidelijk gemanifesteerd op de financiële markten, gedreven door liberalisering van kapitaalstromen en een verlaging van transactiekosten. Deze trend heeft ingrijpende gevolgen gehad voor de externe financiering van het ontwikkelingsproces in veel landen.

De huidige middelenstroom naar ontwikkelingslanden van $ 300 miljard in 1997 is anders samengesteld dan in de periode voor de schuldencrisis. Bestond de stroom vroeger voor 2/3 uit bankleningen, nu zijn investeringen en beleggingen veel belangrijker geworden. Niet alleen zijn de particuliere stromen omvangrijker geworden dan de officiële stromen, ook aan de ontvangende kant is er een verschuiving van overheid naar particuliere sector. Het gevaar van te omvangrijke korte kredietopneming is echter ook nu nog actueel. De stroom van korte termijn kapitaal nam in de jaren negentig opnieuw snel toe en vormde mede de oorzaak van de Aziatische crisis. De crisis brengt opnieuw de kwetsbaarheid van ontwikkelingslanden in hun relatie met de internationale kapitaalmarkten aan het licht. Landen met onvoldoende institutionele basis, zoals een tekortschietend toezicht op de financiële instellingen, lopen op deze markten een groot risico. Crises op financiële markten hebben de neiging onbeheersbaar te worden en over te slaan naar andere landen in dezelfde regio. In aanvulling op verbetering van het financieel-economisch beleid in kredietopnemende landen zal versterking van de rol van de internationale organisaties bij het functioneren van de internationale geld- en kapitaalmarkten hierin verbetering moeten brengen. Daarnaast zal de middelenaanvulling van de betrokken organisaties, zoals de IMF-quotaverhoging en de middelenuitbreiding van de Wereldbank, met kracht moeten worden doorgezet.

Gebleven is ook de concentratie van de particuliere kapitaalstroom op slechts een klein deel van de groep ontwikkelingslanden. Het financieringsbeeld van de verschillende groepen ontwikkelingslanden is zelfs verder uiteen gaan lopen. Stimulering van particuliere kapitaalstromen naar ontwikkelingslanden vormt een integraal onderdeel van het ontwikkelingsbeleid. In multilateraal verband zou een overeenkomst over investeringen waarin rekening is gehouden met de specifieke problemen van ontwikkelingslanden, daartoe een bijdrage kunnen leveren. In 1998 en 1999 wordt op basis van de brief van 8 december 1997 aan de Tweede Kamer een aanzet gegeven voor de uitbouw van het instrumentarium dat is gericht op het stimuleren van de particuliere investeringsstroom vanuit Nederland naar ontwikkelingslanden.

Voor veel ontwikkelingslanden vormt particulier kapitaal nog steeds een verwaarloosbaar deel van het BNP en de financiering van hun ontwikkeling. Zij zijn afhankelijk van schaarse officiële ontwikkelingsfinanciering. Zo zijn de minst ontwikkelde landen in de jaren negentig hulpafhankelijker geworden: in 1990 bedroeg de hulp 16% van hun BNP, in 1995 20%. De stroom van particulier kapitaal naar Sub-Sahara Afrika heeft nog steeds niet het niveau van voor de schuldencrisis bereikt, terwijl de ODA in de jaren negentig eerst stagneerde en de laatste jaren zelfs een daling vertoont. Voor deze groep ontwikkelingslanden is externe financiering een schaars goed.

De rol van ODA blijft belangrijk, maar neemt in de jaren negentig een andere plaats in dan in voorgaande decennia. Niet alleen in de «klassieke» ontwikkelingslanden, maar ook in conflictlanden, post-conflictlanden en landen in transitie, kan ODA een belangrijke bijdrage leveren. De DAC spreekt van een «new development finance agenda». Ontwikkeling van nationale financiële stelsels heeft een hogere prioriteit gekregen en het belang van stabiliteit van het internationale financiële stelsel is vergroot. Voor de groep ontwikkelingslanden met toegang tot de internationale kapitaalmarkt is de markt het belangrijkste financieringskanaal geworden. Was ontwikkelingssamenwerking aan het begin van de jaren negentig nog de grootste financieringsbron voor ontwikkelingslanden met meer dan de helft van de totale stroom, in 1997 was het aandeel tot circa 15% teruggevallen. Niet alleen de groei van de particuliere stromen lag hieraan ten grondslag, ook de structurele daling van de ODA in de jaren negentig droeg hieraan bij: van 1992 tot 1996 met 16% in reële termen. De mondiale daling van de militaire uitgaven (van 4,6% tot 2,8% van het gezamenlijke BNP tussen 1985 en 1995) heeft niet geleid tot aanwending van dit vredesdividend voor ontwikkelingsfinanciering. Terugdringing van financieringstekorten ging in veel landen samen met dalende ODA. De ODA van DAC-landen bedroeg in de jaren tachtig gemiddeld ongeveer 0,35% van het BNP, in 1997 was dit cijfer gedaald tot 0,22% van het BNP, het laagste cijfer sinds in 1970 in VN-kader de doelstelling van 0,7% werd overeengekomen.

Juist nu in een groot aantal van de armste landen orde op zaken wordt gesteld, dreigt de hulpstroom op te drogen. Terecht wordt de vraag naar de effectiviteit van de hulp gesteld. Scepsis hierover mag echter niet het zicht benemen op hetgeen de afgelopen decennia is bereikt. Onderzoek heeft ondubbelzinnig aangetoond dat hulp helpt in landen die een goed beleid voeren. Ook de rapporten van de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking duiden op de bijdrage die hulp heeft geleverd aan de eerdergenoemde positieve ontwikkelingen in de betrokken landen. Voortzetting van een beleid gericht op sectorale concentratie en een scherpe landen-selectie zal deze bijdrage nog doen toenemen. De ontwikkelingssamenwerking richt zich vooral op landen met een goed beleid. De lessen uit het verleden zijn verwerkt in het huidige samenwerkingsbeleid, dat een effectieve overheid als uitgangspunt neemt: de aandacht is nu meer dan ooit geconcentreerd op goed bestuur, institutionele capaciteit en een sterker gecoördineerd optreden van donoren. Begrippen als «participatie» en «ownership», en daarmee samenhangende vraagstukken, nemen een centrale plaats in binnen de discussie over de uitvoering van het ontwikkelingsbeleid.

In deze vorm vervult ODA een onmisbare rol voor de armste landen. Nederland heeft in het verleden internationaal respect afgedwongen als betrouwbare en creatieve ontwikkelingsfinancier. Het is dan ook van groot belang dat de Regering, door vast te houden aan een omvang van de Nederlandse hulp van 0,8% van het BNP, ook in de komende regeerperiode een duidelijk signaal en voorbeeld blijft geven.

• 8. 

  MENSEN EN GRENZEN

De relatie tussen mensen en grenzen is een paradoxale. Zeker binnen Europa worden grenzen vooral opgevat als belemmeringen voor economische, sociale en culturele interactie, ook al vormen zij allang niet meer barrières waarachter een samenleving zich in isolement van andere ontwikkelt en organiseert. Toch vormen zij nog steeds, ook binnen Europa, een middel voor de afbakening van een eigen sfeer, waarbinnen de nationale gemeenschap eigen waarden en normen geldend kan maken, bijvoorbeeld bij het voeren van een eigen drugsbeleid. De afbraak van grenzen binnen Europa is dan ook een proces waarbij voortdurend een afweging wordt gemaakt tussen de voordelen van integratie en de wenselijkheid van behoud van het eigene.

Het (in overdrachtelijke zin) neerhalen van grenzen om een vrij personenverkeer mogelijk te maken heeft ook tot gevolg dat andere vormen van controle moeten worden ontwikkeld: nationaal, maar ook Europees. De vrijheid van het personenverkeer kan immers ook misbruikt worden en vraagt derhalve om een intensivering van de samenwerking tussen de politie- en justitie-instanties van de EU-lidstaten. Deze compenserende maatregelen betreffen primair de praktische samenwerking tussen de betrokken instanties, maar kunnen ook harmonisatie van beleid en zelfs van regelgeving met zich mee brengen. Zo is het optreden tegen vormen van georganiseerde criminaliteit niet goed denkbaar zonder een minimum aan harmonisatie van beleid. De overheveling in het Verdrag van Amsterdam van het beleidsterrein «immigratie en asiel» van de derde naar de eerste pijler vormt een erkenning van de noodzaak van een meer intensieve samenwerking op dit terrein. Bovenal gaat de vrijmaking van het personenverkeer binnen Europa gepaard met een versterking van de controle aan de buitengrens.

De zorg voor tijdelijk of permanent in het buitenland verblijvende Nederlanders is sterk toegenomen. Ook de veranderde bevolkingssamenstelling als gevolg van vestiging van vreemdelingen in Nederland betekent dat er een veelheid van relaties met de betrokken landen van herkomst ontstaat.

Voor het ministerie van Buitenlandse Zaken hebben deze ontwikkelingen aanzienlijke gevolgen. Deze liggen deels op het terrein van beleid, deels betreffen zij uitvoerende taken van de posten in het buitenland. In beide gevallen bestaat de noodzaak van een nauwe samenwerking met andere betrokken departementen. De vertegenwoordigingen in het buitenland vervullen in toenemende mate een rol bij het inkomende en uitgaande personenverkeer: het uitvoeren van onderzoek ten behoeve van individuele en algemene asielrapportage, het beoordelen van visumaanvragen voor kort en lang verblijf, het onderzoek naar identiteit en familieband van personen die in aanmerking wensen te komen voor gezinshereniging, het beoordelen van de juistheid van documenten van buitenlandse instanties in het kader van huwelijkssluiting of aanspraken op sociale zekerheidsvoorzieningen en, tot slot, de consulaire bijstand aan Nederlanders in het buitenland, waarvan de zorg voor het groeiend aantal Nederlandse gedetineerden in buitenlandse gevangenissen een belangrijk en arbeidsintensief onderdeel vormt. De afgelopen jaren zijn voor deze activiteiten op een aantal posten al extra voorzieningen getroffen, zowel kwantitatief als kwalitatief, maar er zal de komende jaren een extra inspanning nodig blijven.

8.1 Vluchtelingen

Hoewel het totaal aantal vluchtelingen volgens UNHCR langzaam afneemt, zal de wereld naar verwachting ook in de komende jaren nog met grote aantallen vluchtelingen geconfronteerd blijven. Politieke instabiliteit in bepaalde regio’s, soms gepaard gaande met slechte sociaal-economische omstandigheden, is hiervan de belangrijkste oorzaak. Het streven naar politieke stabiliteit en verbetering van de sociaal-economische situatie zal alleen op langere termijn vruchten afwerpen en zal worden voortgezet met alle daarvoor beschikbare instrumenten.

Uiteraard blijft het noodzakelijk om daarnaast veel aandacht te schenken aan de leniging van de directe nood van vluchtelingen en ontheemden. Nederland ondersteunt sedert jaar en dag internationale organisaties die op dit vlak een prominente rol spelen, zoals UNHCR, waarvan Nederland dan ook één van de grootste donoren is. Tot dusverre heeft Nederland aan het hervestigingsprogramma van UNHCR bijgedragen door jaarlijks maximaal 500 vluchtelingen voor wie geen uitzicht op terugkeer naar eigen land of opvang in de regio bestond, op te nemen. Met het oog op het recentelijk sterk afnemende aantal personen dat door UNHCR voor hervestiging wordt geïdentificeerd alsmede de hoge instroom van asielzoekers alhier, zou een heroverweging van deze bijdrage nodig kunnen zijn. Zie ook artikel 09.05.01 van de Artikelsgewijze Toelichting.

Het overgrote deel van de vluchtelingen, vele miljoenen mensen, zoekt zijn toevlucht in de eigen regio. Europa als geheel wordt geconfronteerd met afnemende, maar overigens nog steeds aanzienlijke aantallen asielzoekers, en Nederland zelfs met weer stijgende aantallen, een tendens die zich in 1998 lijkt voort te zetten. Nederland neemt bij de opvang van vluchtelingen in Europa een prominente plaats in. In 1997 werd in Nederland, op Duitsland na, het grootste aantal asielverzoeken ingediend. Buitenlandse Zaken zal een bijdrage leveren aan de door de Regering te ontwikkelen visie op de gevolgen van een aanhoudende toestroom van vluchtelingen voor de samenleving en de wijze waarop Nederland zowel in Europees als in wijder internationaal verband een bijdrage kan blijven leveren aan de opvang van vluchtelingen.

Teneinde nationale instanties in staat te stellen zich een oordeel te vormen over de vraag of een asielzoeker al dan niet kan worden aangemerkt als vluchteling in de zin van het Vluchtelingenverdrag of om humanitaire redenen dient te worden toegelaten op grond van internationale verdragen zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, brengt het ministerie van Buitenlandse Zaken op verzoek van het ministerie van Justitie algemene en individuele ambtsberichten uit. Zowel de algemene als de individuele ambtsberichten zijn in de afgelopen jaren een steeds belangrijker rol in de asielprocedure gaan spelen, met als gevolg toenemende aandacht voor de daaraan te stellen kwaliteitseisen, getuige onder meer het recente onderzoek van de Nationale Ombudsman naar de totstandkoming en het gebruik van individuele ambtsberichten.

Om tot een verdere kwaliteitsverbetering van de algemene ambtsberichten te komen heeft de Regering dit voorjaar (ter uitvoering van de motie-Dittrich c.s. van 26 juni 1997) de Tijdelijke Adviescommissie Algemene Ambtsberichten ingesteld, met als opdracht de rol die ambtsberichten spelen in administratieve en gerechtelijke asielprocedures nog eens goed te bezien. De bevindingen en aanbevelingen van de commissie komen in een later stadium beschikbaar. Tot slot is op het departement van Buitenlandse Zaken de personele bezetting van de betrokken afdeling kwantitatief en kwalitatief versterkt en wordt gewerkt aan een verdere stroomlijning van het opstellen van ambtsberichten. De capaciteitsuitbreiding voorziet ook in de beantwoording van de vele onderzoeksvragen als gevolg van het sterk toegenomen aantal individuele aanvragen van asielzoekers uit (Noord-)Irak en Afghanistan. Ook de personele versterking van een aantal posten levert hieraan een bijdrage. Over de maatregelen ter verbetering van de individuele en algemene ambtsberichten vindt tussen de ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie regelmatig overleg plaats. Het rapport van de Nationale Ombudsman doet een aantal constructieve suggesties voor verbetering van het systeem, die positief worden bezien. Voor een nadere uiteenzetting van de inzet van middelen wordt verwezen naar de artikelen 06.01 en 07.01 in de Artikelsgewijze Toelichting.

Het beleid met betrekking tot terugkeer naar landen van herkomst zal in de komende periode extra aandacht vergen. De inspanningen van de staatssecretaris van Justitie worden door Buitenlandse Zaken ondersteund. De Regering streeft ernaar over de terugkeer zoveel mogelijk afspraken te maken, zowel in multilateraal als in bilateraal verband. In multilateraal kader gaat het vooral om het opnemen van terug- en overnameclausules in samenwerkings- en associatie-akkoorden die de EU met derde landen sluit. Uitgangspunt is dat deze akkoorden in beginsel altijd een dergelijke clausule dienen te bevatten.

Daarnaast zullen, waar nodig en mogelijk, ook bilateraal regelingen worden getroffen. Speciale aandacht verdienen de projecten ter facilite-ring van vrijwillige terugkeer, waaraan ook door Buitenlandse Zaken een bijdrage wordt geleverd. Het gaat hier om projecten die tot doel hebben de medewerking van afgewezen en uitgeprocedeerde asielzoekers aan hun terugkeer te verkrijgen door het bieden van assistentie bij terugkeer en het bevorderen van perspectief voor herintegratie in de samenleving van het land van herkomst. De Regering zal met de inzet van gelden van Ontwikkelingssamenwerking de mogelijkheden voor gefaciliteerde terugkeer uitbreiden, rekening houdend met de hiermee opgedane eerste ervaringen. In eerste instantie zal worden bezien of uitbreiding van dit instrument naar bijvoorbeeld Liberia en Ghana wenselijk is. Wat Bosnië betreft, wordt zowel nationaal als internationaal gewerkt aan een uitgebreid pakket van maatregelen dat de terugkeer moet bevorderen. Naast de terugkeer naar landen van herkomst zullen tevens de mogelijkheden voor «doormigreren» nader worden onderzocht.

De Regering spant zich in het asielvraagstuk ook op Europees niveau aan te pakken. Het Verdrag van Amsterdam biedt hiervoor goede aanknopingspunten. Daarin is immers een concreet tijdpad vastgesteld om tot een gemeenschappelijke aanpak te komen. Omdat de EU-lidstaten in zeer uiteenlopende mate met dit vraagstuk worden geconfronteerd, moeten de verwachtingen omtrent het spoedig tot stand komen van een gemeenschappelijk Europees asielbeleid niet te hoog worden gespannen. Niettemin zal Nederland in de EU met kracht pleiten voor een goede harmonisatie van het Europees asiel- en vluchtelingenbeleid. Er wordt gestreefd naar gezamenlijke normen voor ambtsberichten in EU-verband. Overigens kan ook met het huidige EU-instrumentarium in concrete gevallen tot een gemeenschappelijke aanpak worden gekomen. Zo is in de afgelopen periode, vooral op initiatief van Nederland, een EU-actieplan opgesteld inzake de beheersing van de instroom van migranten, voornamelijk asielzoekers uit (Noord-)Irak en Turkije. Het actieplan bestrijkt alle drie EU-pijlers en omvat een breed scala aan maatregelen, zoals instroom-analyse, hulpverlening aan het gebied in kwestie, en bestrijding van mensensmokkel. De uitwerking van het actieplan is onder Brits voorzitterschap voortvarend ter hand genomen en zal in de komende periode worden voortgezet.

8.2  Migratie

Naast vluchtelingen zullen in de komende periode vele migranten hun eigen land verlaten, bijvoorbeeld in verband met een slechte sociaal-economische situatie. Het ligt voor de hand dat de migranten zich vooral zullen richten op de relatief welvarende gebieden in de wereld, waaronder in het bijzonder Europa en Noord-Amerika. In de nota «Migratie en ontwikkeling» (1996) is aan deze problematiek ruim aandacht besteed. De Regering vraagt hiervoor ook de nodige aandacht in de daartoe geëigende fora, zoals de VN, de EU, de Raad van Europa en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). Medio 1998 vond in Den Haag een technisch VN-symposium plaats van deskundigen over migratie en ontwikkeling, waarbij de uitwisseling van gegevens over de samenhang tussen beide verschijnselen centraal stond. De door Nederland in Euromed-kader voorgestelde bijeenkomst met landen in de Middellandse Zee-regio over het migratievraagstuk zal in 1999 in Den Haag worden gehouden. Ook in het kader van de onderhandelingen over het Verdrag van Lomé zal het thema migratie aan de orde worden gesteld.

Naast maatregelen ter stimulering van de terugkeer van afgewezen en uitgeprocedeerde asielzoekers, zoals hierboven genoemd, wordt in de komende periode verder gewerkt aan regelingen die tot doel hebben de remigratie van hier te lande verblijvende migranten die naar hun land van herkomst wensen terug te keren, te vergemakkelijken. Een belangrijk instrument hierbij is de Remigratiewet, die thans ter goedkeuring bij de Eerste Kamer voorligt. Voor de gefaciliteerde terugkeer zullen gelden van Ontwikkelingssamenwerking worden aangewend. Ook wordt gewezen op de reeds bestaande mogelijkheden die worden geboden – zij het uit een ander oogpunt – door de regeling Kadervorming Suriname en de regeling Allochtoon ondernemerschap.

De Regering blijft krachtig optreden tegen mensensmokkelaars, die veelal tegen forse betaling voor migranten naar Nederland en andere West-Europese landen het vervoer regelen. Met inachtneming van de positie van werkelijke vluchtelingen is de Regering voornemens deze aanpak te intensiveren. Hieraan zal de in 1997 opgerichte «task force mensensmokkel» een belangrijke bijdrage kunnen leveren. Ook wordt in dit kader, in nauw overleg met het ministerie van Justitie, het postennet verder versterkt.

8.3  Personenverkeer in Europees verband

Met het Verdrag van Amsterdam wordt de opname van de Schengen-afspraken in het kader van de EU een feit. Hierdoor worden op dit terrein de parlementaire controle en het rechterlijke toezicht aanmerkelijk vergroot. Dit gegeven, alsmede de uitbreiding van het aantal lidstaten waarop «Schengen» van toepassing wordt, en de mogelijkheid voor het Verenigd Koninkrijk en Ierland deel te nemen aan de versterkte samenwerking op het gebied van het vrije personenverkeer, zullen een nieuwe impuls geven aan de verdere ontwikkeling van de «vierde vrijheid» in Europees verband, te weten het vrije verkeer van personen, naast het vrije verkeer van kapitaal, goederen en diensten.

Terwijl de samenwerking tussen de huidige lidstaten van de EU op het gebied van het vrij personenverkeer wordt versterkt, dient zich een nieuwe uitdaging aan in de vorm van uitbreiding van de EU. In een vroeg stadium moet met de kandidaat-lidstaten worden bezien op welke wijze zij hun wetgeving en wetspraktijk ten aanzien van personenverkeer kunnen aanpassen, opdat zij op het moment van toetreding aan de vereisten van de EU kunnen voldoen. Deze vereisten, onderdeel van de Schengen

Uitvoeringsovereenkomst, betreffen het gemeenschappelijk visumbeleid, privacy-wetgeving, adequate controle aan de buitengrenzen, aansluiting op het Schengen informatiesysteem, samenwerking op het gebied van politie en justitie (in het bijzonder met betrekking tot drugsbestrijding), en regeling van het vrije personenverkeer op de luchthavens. Daarnaast gaat de nodige aandacht uit naar het asielbeleid in de kandidaat-lidstaten. Bij de aanvaarding van de afspraken door de kandidaten zal zowel in EU-verband als op bilaterale basis (MATRA/PSO) assistentie worden verleend, waarbij institutionele ontwikkeling centraal staat.

Door de voorziene uitbreiding van de EU en de gevolgen van het Verdrag van Amsterdam neemt het belang van een uniform visumafgiftebeleid toe, met name van een verdergaande harmonisatie van de uitvoeringspraktijken. De samenwerking, inclusief de uitwisseling van informatie, tussen de EU-vertegenwoordigingen in derde landen is daarbij essentieel. De kwaliteitsbeheersing van het visumproces vereist in toenemende mate meer specifieke kennis en informatie. De Regering heeft derhalve het voornemen een eenheid in te richten die de noodzakelijke kwaliteitseisen formuleert en bewaakt, en die erop toeziet dat de posten in staat worden gesteld aan de gestelde eisen te kunnen voldoen. Daarbij zal voor de sturing van het visumverleningsproces van kengetallen gebruik worden gemaakt. Met deze kengetallen kan ook vastgesteld worden waar ondersteuning van de posten in de vorm van bijvoorbeeld extra personeel, apparatuur of opleiding nodig is. Tevens kan worden vastgesteld waar bijstelling van het visumafgiftebeleid gewenst is en kunnen effectrapportages ten behoeve van het eigen management en voor andere departementen vervaardigd worden.

Het toenemende verkeer van vreemdelingen naar Nederland vraagt ook in een ander opzicht om intensivering van beleid en uitvoering. Tot Nederland toegelaten vreemdelingen hebben onder bepaalde voorwaarden recht op gezinshereniging. Daartoe dient, meestal in het land van herkomst, een onderzoek te worden ingesteld naar de identiteit en de gezinsband van de betrokken gezinsleden. Vooral in landen met een gebrekkige bevolkingsregistratie kunnen de betrokkenen zelden hun identiteit aan de hand van authentieke documenten bewijzen. In dergelijke gevallen is een nader onderzoek vereist, hetzij om de overgelegde documenten te verifiëren, hetzij om langs andere weg de identiteit vast te stellen. De Nederlandse posten in de betrokken landen dienen door extra opleiding en, waar nodig, door personele versterking voor deze taak te worden toegerust.

De aanwezigheid in Nederland van een toenemend aantal personen van allochtone origine heeft tot gevolg dat voor steeds meer rechtshandelingen in Nederland (huwelijkssluiting, inschrijving in de bevolkingsadministratie, aanspraken op sociale voorzieningen) zogenaamde buitenlandse brondocumenten noodzakelijk zijn. In sommige landen van herkomst blijken deze documenten op grote schaal te worden vervalst. Ook hier vereist de vaststelling van de authenticiteit vaak nader onderzoek ter plaatse, waarin de posten een steeds belangrijker rol vervullen. Jaarlijks worden ongeveer 14 000 documenten gecontroleerd; circa de helft wordt afgewezen. De besparingen die deze controle, en in voorkomend geval weigering van legalisatie, de Staat opleveren zijn moeilijk te becijferen, maar waarschijnlijk aanzienlijk. Ook gaat van deze controle een preventieve werking uit.

8.4 Grensoverschrijdende georganiseerde criminaliteit, drugshandel en terrorisme

De keerzijde van de verworvenheden van het vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen in de EU is dat criminelen meer kansen krijgen internationaal te opereren. De Europese ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid, waartoe het Verdrag van Amsterdam de basis biedt, moet ook voorzieningen treffen om deze negatieve bijwerkingen tegen te gaan. In 1999 wordt verdere uitvoering gegeven aan de aanbevelingen en richtsnoeren van het actieplan ter bestrijding van de georganiseerde misdaad, zoals aangenomen door de Europese Raad van Amsterdam in 1997. Het gaat hierbij vooral om vergroting van de samenwerking en slagvaardigheid van de Europese justitiële en politiële autoriteiten.

De Regering wenst dat de mogelijkheden die het Europol-verdrag biedt, ten volle worden benut. Met het oog op de uitbreiding van de EU wordt speciale aandacht geschonken aan de grensoverschrijdende georganiseerde misdaad vanuit landen uit Midden- en Oost-Europa, met name in het kader van een pre-accessie pact over georganiseerde misdaad dat in 1998 werd gesloten tussen de EU en kandidaat-lidstaten. De informatieuitwisseling en andere praktische samenwerking tussen de EU en derde landen als de VS, Canada en Rusland worden voortgezet. In de VN wordt een conventie over grensoverschrijdende georganiseerde criminaliteit voorbereid.

Verbetering van de internationale samenwerking ter bestrijding van de drugsproblematiek blijft noodzakelijk. Bilateraal wordt voortgebouwd op de goede resultaten die in de afgelopen twee jaar bij de praktische samenwerking tussen politie, douane en justitie bereikt zijn met de directe buurlanden (België en Duitsland), en ook met Luxemburg en Frankrijk. Andere regio’s die speciale aandacht vragen zijn Midden- en Oost-Europa en het Caribisch gebied. Sinds 1998 is Nederland in Midden-Europa voorzitter van de Dublin-groep, waarin de belangrijkste donorlanden informatie uitwisselen over drugsbestrijding in de betrokken landen en over hun bijdragen daaraan. In het Caribisch gebied continueert Nederland zijn bijdrage aan de uitvoering van het zogeheten actieplan van Barbados. Deze bijdrage is vooral gericht op versterking van de maritieme samenwerking tussen de landen in de regio.

In EU-kader zal in 1999 worden gewerkt aan de formulering van een drugsbestrijdingsstrategie voor de periode 2000–2004, bedoeld als vervolg op een aantal actieprogramma’s die alle in 2000 aflopen. De nieuwe strategie zal gebaseerd moeten zijn op een inhoudelijke evaluatie van de activiteiten op communautair niveau gedurende de afgelopen periode, met de nadruk op een evenwichtige benadering van preventie en repressie. In VN-kader wordt in 1999 vervolg gegeven aan de uitkomsten van de speciale zitting van de Algemene Vergadering van juni 1998. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar de implementatie van de Verklaring inzake richtsnoeren voor vraagvermindering en een globale aanpak van de drugsproductie. Nederland zal actief aan de invulling van deze plannen bijdragen.

De Regering vindt het van groot belang dat zoveel mogelijk landen partij worden bij de verdragen op het gebied van bestrijding van terrorisme en deze ook werkelijk implementeren. Dit zou immers een effectieve manier zijn om het internationaal terrorisme te bestrijden. Daarnaast streeft de Regering, waar noodzakelijk, naar uitbreiding van het instrumentarium ter bestrijding van internationaal terrorisme, zoals het recent tot stand gekomen Internationale Verdrag inzake de bestrijding van terroristische bomaanslagen. De onderhandelingen over een nieuw Verdrag inzake nucleair terrorisme maken goede vorderingen. Met EU-partners wordt in toenemende mate samengewerkt om terrorisme het hoofd te bieden, ook in het kader van internationale fora zoals de VN.

8.5 Consulaire bijstand

De belangenbehartiging van Nederlanders in het buitenland legt een toenemend beslag op de activiteiten van de posten, mede door het toenemende aantal Nederlanders dat naar het buitenland gaat. Consulaire hulp wordt gegeven in gevallen als detentie, diefstal, roof, ongelukken en calamiteiten, vermissing en moord. Het geven van goede voorlichting staat centraal, waarbij gewezen wordt op de noodzaak van een goede voorbereiding van de reis. Ook worden brochures vervaardigd over consulaire hulp.

Voortdurend doet zich de vraag voor naar de omvang van de zorgplicht van de overheid voor Nederlanders in het buitenland, afgezet tegen de eigen verantwoordelijkheid van de betrokkenen en tegen de voorzieningen voor burgers die zich in Nederland bevinden. Zo kan, wat dit laatste betreft, een Nederlander in het buitenland op een aantal in Nederland bestaande regelingen, zoals de bijstand en rechtshulp ten behoeve van min- of onvermogenden, geen aanspraak maken.

Bijzondere aandacht wordt besteed aan het toenemend aantal Nederlanders in buitenlandse gevangenissen. De toename (van rond de 1000 in 1994 tot ongeveer 1600 in 1998) vraagt om extra maatregelen, en dus ook middelen. Een aantal voornemens tot intensivering van beleid is per brief dd 7 april 1997 aan de Tweede Kamer voorgelegd). In samenwerking met Reclassering Nederland wordt gestreefd naar uitbreiding van het netwerk van vrijwilligers en ook wordt, waar nodig vanuit het departement, meer ondersteuning verleend aan posten in landen waar gedetineerden in een moeilijke situatie verkeren. De posten gaan meer directe contacten met de lokale (gevangenis)autoriteiten onderhouden over de situatie in de gevangenissen met betrekking tot bijvoorbeeld hygiëne, medische verzorging en voedsel. De mogelijkheden tot aanmoediging van landen zich aan te sluiten bij het Europees Verdrag inzake de overbrenging van gevonniste personen, zullen nader met het ministerie van Justitie worden onderzocht. Ook zal bekeken worden of het aantal landen waarmee thans een verdragsrelatie bestaat, kan worden uitgebreid.

• 9. 

  NATUUR EN MILIEU

9.1 Wereldwijd

Zoals de Herijkingsnota stelt, beoogt het Nederlandse internationale natuur- en milieubeleid de verwezenlijking van nationale milieudoelstellingen te ondersteunen en vorm te geven aan de medeverantwoordelijkheid voor duurzame ontwikkeling. Nederland hecht daarbij groot belang aan goede internationale afspraken op milieugebied. De resultaten van de VN-conferentie inzake Milieu en Ontwikkeling (UNCED, Rio de Janeiro 1992), en met name de uitvoering van de daar afgesproken Agenda 21, blijven ook na de speciale evaluerende zitting van de Algemene Vergadering van de VN, in juni 1997, richtinggevend voor het Regeringsbeleid met betrekking tot duurzame ontwikkeling. In de op 10 maart 1998 aan de Kamer aangeboden Nota Natuur- en Milieubeleid zijn afspraken opgenomen ter bevordering van de samenhang en daarmee van de effectiviteit van het Nederlands beleid op dit terrein.

Nederland hecht groot belang aan de rol van de na de conferentie te Rio ingestelde Commissie voor Duurzame Ontwikkeling. In 1999 zullen tijdens de zevende bijeenkomst van deze Commissie de volgende thema’s aan de orde komen: oceanen en zeeën, consumptie- en produktiepatronen, en toerisme. Tijdens de speciale Algemene Vergadering van de VN werd afgesproken bijzondere aandacht te schenken aan armoedebestrijding. De Commissie voor Duurzame Ontwikkeling zal tevens een speciale Algemene Vergadering van de VN voorbereiden gewijd aan de evaluatie van het actieprogramma voor duurzame ontwikkeling van kleine eilandstaten. Ook wordt reeds de behandeling van het onderwerp «energie» voorbereid, voor de zitting van de Commissie in het jaar 2001.

De Regering onderkent dat de wereldwijde problematiek van ontbossing en bosdegradatie ook internationaal moet worden aangepakt. Zij blijft zich inzetten voor de totstandkoming van een mondiaal bossenverdrag, waarin bijvoorbeeld de koppeling tussen nationale en internationale verantwoordelijkheden ten aanzien van bossen wordt geregeld.

In 1997 is met betrekking tot het internationale klimaatbeleid een belangrijke stap gezet met de aanvaarding van het Kyoto-protocol. Verdere uitwerking van dit protocol, voorzien op de vierde conferentie van partijen in Buenos Aires, november 1998, en de uitvoering van de in Kyoto overeengekomen verplichtingen zullen het klimaatbeleid van de Regering bepalen.

Het Kyoto-protocol heeft de EU als geheel de doelstelling opgelegd de uitstoot aan broeikasgassen in de periode 2008–2012 met 8% te reduceren ten opzichte van het niveau van 1990. In de EU-milieuraad van juni 1998 is hiervoor een interne lastenverdeling tussen de lidstaten afgesproken, waarin Nederland zal bijdragen met een reductie van 6%. Voorafgaand aan de ratificatie van het Protocol van Kyoto, die is voorzien in 2001–2002, zal substantiële vooruitgang moeten zijn geboekt met betrekking tot gemeenschappelijk en gecoördineerd beleid en maatregelen terzake. De Regering is van mening dat het invoeren van een Europese energieheffing een voorwaarde vormt voor het realiseren van de Nederlandse doelstelling van 6%-reductie. Ook ratificatie van het Protocol door de VS en Japan vormt hiervoor een voorwaarde.

In Kyoto werden tevens drie instrumenten overeengekomen die Annex I-landen (geïndustrialiseerde landen) kunnen gebruiken om een deel van hun reductieverplichtingen te realiseren: emissiehandel, gezamenlijke implementatie door Annex I-landen, en het zogenaamde schone ontwikkelingsmechanisme. Geen van deze drie instrumenten is reeds operationeel. Op de vierde conferentie van partijen (Buenos Aires, 1998) zullen de emissiehandel en de gezamenlijke implementatie nader worden uitgewerkt. De verdragspartijen buigen zich dan tevens over de modaliteiten van het schone ontwikkelingsmechanisme en over de vraag hoe ontwikkelingslanden in de toekomst concrete verplichtingen op zich kunnen nemen.Nederland stelt zich in deze discussie actief op, waarbij het zich rekenschap geeft van de zwakkere economische positie van ontwikkelingslanden. In 2001 en 2002 zal Nederland onder het ODA-plafond respectievelijk 200 en 300 miljoen gulden uitgeven ten behoeve van het schone ontwikkelingsmechanisme voor ontwikkelingslanden. Dit zal in 1999 worden uitgewerkt op basis van de tijdens de vierde conferentie van partijen, in november 1998, te maken afspraken. In de EU zet Nederland zich in voor een spoedige totstandkoming van gemeenschappelijk en gecoördineerd beleid op klimaatgebied.

Met betrekking tot biologische diversiteit, soortenbescherming en zogeheten «wetlands» verleent Nederland steun aan de totstandkoming van een mondiale overeenkomst inzake agrobiodiversiteit en draagt het via de «Food and Agriculture Organisation» van de VN (FAO) bij aan de implementatie van een mondiaal actieprogramma op dit terrein. De biodiversiteit heeft ook bijzondere nadruk in de relaties die Nederland onderhoudt met Benin, Bhutan en Costa Rica in het kader van de duurzame ontwikkelingsverdragen.

De tweede conferentie van partijen bij het Woestijnbestrijdingsverdrag vindt plaats in december 1998 in Dakar. Nederland benadrukt tijdens de voorbereidingen dat het uitgangspunt van het verdrag, namelijk de formulering van nationale actieplannen op basis van brede maatschappelijke consultatie, ook inderdaad wordt gerealiseerd. Voorts treedt Nederland in een aantal landen, vooral Afrikaanse, op als trekker van het implementatieproces.

In 1998 zijn de onderhandelingen over de tweede middelenaanvulling van de «Global Environment Facility» (GEF-2) succesvol afgerond. GEF-2 bedraagt bruto $ 2750 miljoen en netto (na aftrek van onder meer overloop vanuit GEF-1) $ 1989 miljoen. Als uitgangspunt voor de lastenverdeling zijn de basisaandelen van GEF-1 genomen. Tevens heeft een aantal ontwikkelingslanden een minimumbijdrage van 4 miljoen SDR (speciale trekkingsrechten) gedaan, waarna het nog resterende gat voor een groot deel is gevuld door extra bijdragen van donoren boven ieders basisbijdrage. Duitsland, de VS, Frankrijk en Italië hebben geen extra bijdrage willen geven, terwijl het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland boven de basis- en extra bijdragen nog aanvullende financiële steun hebben geleverd. De Nederlandse bijdrage (basis en extra) bedraagt SDR 53,05 miljoen. Mochten de vier eerder genoemde landen in een later stadium alsnog een extra bijdrage willen leveren om het financieringstekort te verkleinen, dan zal Nederland een aanvullende vrijwillige bijdrage van SDR 1 miljoen ter beschikking stellen. Het VK heeft toegezegd in dat geval zijn aanvullende bijdrage te vergroten. Bij de middelenaanvulling zijn beleidsaanbevelingen gevoegd, met als belangrijkste de integratie van mondiale milieuproblematiek in de normale activiteiten van de uitvoerende instellingen van de GEF (de Wereldbank, UNDP en UNEP). Na deze middelenaanvulling kan de GEF voorlopig, in elk geval tot het jaar 2002, doorgaan met haar activiteiten. Zie ook artikel 12.01 van de Artikelsgewijze Toelichting.

De discussie tussen de consultatieve partijen bij het Antarctisch Verdrag over de opstelling van een aansprakelijkheidsregime, waartoe zij zich verplicht hebben in het milieu-protocol van 1994, is in een cruciaal stadium gekomen. Samen met een aantal gelijkgezinde landen beijvert Nederland zich voor de totstandkoming van een regime waarin de verantwoordelijkheid van de in Antarctica actieve organisaties voor het nemen van preventieve maatregelen en het herstellen van eventuele schade aan het milieu geregeld is.

9.2 Europa

Nederland hecht aan internationale afspraken op natuur- en milieugebied. De EU, met haar instrumentarium van bindende rechtsregels, vormt een van de belangrijkste kaders hiervoor: enerzijds omdat een groot deel van de Nederlandse regelgeving direct of indirect via Brussel tot stand komt, anderzijds omdat de EU-lidstaten in toenemende mate een gezamenlijk standpunt formuleren ten behoeve van internationale bijeenkomsten. Hoewel de prioriteiten van het Duitse en Finse EU-voorzitterschap nog niet bekend zijn, zullen de volgende dossiers zeer waarschijnlijk ook in 1999 prominent op de milieu-agenda van de EU figureren: de kaderrichtlijn water, de richtlijn inzake vrachtwagens in het kader van het auto/olieprogramma, klimaat, de Commissie voor Duurzame Ontwikkeling, en de zogenaamde dochterrichtlijn lucht. De Regering streeft naar volledige implementatie van de milieu-regelgeving van de EU.

Voor de natuur en het milieu in de Midden-Europese landen moet de toetreding tot de EU in het algemeen positieve gevolgen hebben. Het peil van het milieubeleid en de milieubescherming is immers in de EU gemiddeld hoger. In het uitbreidingsproces van de EU streeft de Regering naar maximaal effect op dit punt. Binnen het MATRA-programma ondersteunt Nederland in Midden- en ook Oost-Europa projecten ter versterking van (lagere) overheden en maatschappelijke organisaties op het terrein van natuur, milieu en waterbeheer. Voor een nadere uiteenzetting van het MATRA Programma wordt verwezen naar artikel 15.04 in de Artikelsgewijze Toelichting. Tevens steunt Nederland in deze landen in het kader van het Programma Internationaal Natuurbeheer projecten gericht op bijvoorbeeld nationale beleidsontwikkeling, training en educatie, en de relatie tussen landbouw, natuurbeheer en water.

Nederland neemt actief deel aan de internationale programma’s ter verbetering van de nucleaire veiligheid in Midden- en Oost-Europa, zoals de nucleaire sectoren van de PHARE- en TACIS-programma’s, de Nuclear Safety Account en het Chernobyl Shelter Fund. Hoewel in het kader van deze programma’s veel nuttig werk is verricht voor de verbetering van apparatuur en de bedrijfsvoering van de kernreactoren in Midden- en Oost-Europa, bestaat in die regio’s nog weerstand tegen het Westerse streven om de reactoren die niet op het Westerse niveau van veiligheid gebracht kunnen worden, binnen korte tijd te sluiten. Deze problematiek zal bij de besprekingen over de uitbreiding van de EU met nadruk aan de orde moeten worden gesteld.

Om milieu in Europa op de politieke agenda te houden, is in juni 1998 te Arrhus (Denemarken), in het kader van de Economische Commissie voor Europa, de vierde Pan-Europese conferentie van Milieu-ministers gehouden. Tijdens deze conferentie is een Verdrag inzake de toegang tot milieu-informatie, publieke participatie en rechtstoegang ondertekend. Dit Verdrag, dat onder Nederlands voorzitterschap werd opgesteld, zal in de komende jaren geratificeerd en geïmplementeerd moeten worden. De ministersconferentie heeft voorts de implementatie van de Pan-Europese Biologische en Landschapsdiversiteitsstrategie krachtig ondersteund. Tevens zijn twee protocollen, die betrekking hebben op zware metalen en poly-organische verontreinigers, in het kader van het grensoverschrijdend luchtverdrag getekend. Na Arrhus worden de onderhandelingen over het derde protocol onder het luchtverdrag, te weten het NOx-protocol, voortgezet. In de toekomst behoeft minder nadruk te worden gelegd op het juridische instrumentarium, omdat dit langzamerhand vorm heeft gekregen. De genoemde Economische Commissie voor Europa zal haar milieuwerkzaamheden meer gaan richten op bepaalde sectoren (bijvoorbeeld landbouw en energie) en op de implementatie en handhaving van de regelgeving.

In het kader van het Actieplan Natuurbeheer Midden- en Oost-Europa 1996–2000 is ook in 1998 een groot aantal projecten in gang gezet in samenwerking met diverse Midden- en Oost-Europese landen en met belangrijke internationale natuurorganisaties. Het programma wordt in 1999 voortgezet.

• 10. 

  CULTUUR, ONDERWIJS EN ONDERZOEK

De Regering streeft naar een verdergaande versterking van cultuur, onderwijs en onderzoek als instrumenten van buitenlands beleid, onder meer door verdere inhoudelijke kwaliteitsverbetering. Culturele, wetenschappelijke en onderwijssamenwerking zijn niet alleen intrinsiek wenselijk, maar zij hebben ook gemeen dat zij alle bijdragen aan een beter begrip van de betrokken samenlevingen onderling. Zij zijn goede instrumenten om bijzondere bilaterale banden aan te halen.

Een belangrijk deel van de samenwerking op het terrein van cultuur, onderwijs en onderzoek behoort tot de ontwikkelingssamenwerking.

10.1 Cultuur

Aan de in nauwe samenwerking tussen Buitenlandse Zaken en OC&W tot stand gekomen Notitie Nuis-Patijn (maart 1997), over de intensivering van het buitenlands cultureel beleid, wordt uitvoering gegeven. Het door de beide ministeries gezamenlijk beheerde budget wordt ingezet voor bepaalde geografische en thematische prioriteiten en voor versterking van de infrastructuur van internationale culturele samenwerking. Voor een nadere uitwerking van de inzet van middelen wordt verwezen naar artikel 14.09 in de Artikelsgewijze Toelichting.

In de Nederlandse culturele wereld noch in het buitenland bleef onopgemerkt dat er sinds 1997 extra middelen voor internationale culturele samenwerking beschikbaar zijn. De explosieve groei van de aanvragen op alle genoemde gebieden en de opbloeiende belangstelling voor het cultureel erfgoed noodzaken tot een scherpere prioriteitsstelling voor financiering. Daarnaast wordt veel aandacht besteed aan belangrijke evenementen, met name Rotterdam Culturele Hoofdstad 2001 en de herdenking in 2002 van de oprichting van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie in 1602.

Hoofddoelstelling van het programma Cultuur en Ontwikkeling is versterking van de culturele identiteit en bevordering van het culturele zelfbewustzijn van gemeenschappen in ontwikkelingslanden. Daarnaast tracht Nederland via dit programma het begrip tussen verschillende culturen te bevorderen. Het programma streeft naar een brede samenwerking op het snijvlak van cultuur en ontwikkeling, waarbij de belangen van de ontwikkelingslanden voorop staan. Ondersteuning van activiteiten vindt plaats in ontwikkelingslanden, maar ook worden kunstenaars uit ontwikkelingslanden uitgenodigd voor activiteiten in Nederland. Het programma ondersteunt overdracht van kennis en expertise en de opbouw van lokale capaciteit in ontwikkelingslanden op de vele terreinen die cultuur bestrijkt. Met het zelfstandige Prins Claus Fonds voor Cultuur en Ontwikkeling vindt afstemming plaats over te financieren activiteiten. Een deel van het programma Cultuur en Ontwikkeling is gedelegeerd aan de ambassades in ontwikkelingslanden. Vanuit het zogeheten Lokaal Cultuur Fonds kunnen zij in directe behoeftes op het gebied van lokale culturele activiteiten voorzien. Zie ook artikel 14.08 van de Artikelsgewijze Toelichting.

Het programma Communicatie en Ontwikkeling ondersteunt activiteiten gericht op zowel meer traditionele middelen van communicatie, zoals radio, televisie en gedrukte media, als moderne toepassingen van informatie- en communicatietechnologie. Van deze meer moderne vormen is internet thans de meest bekende en gebruikte, ook in ontwikke- lingslanden. Doel van het programma is door verbetering van communicatiemiddelen de deelname van burgers uit ontwikkelingslanden aan het maatschappelijk proces te vergroten.

10.2 Onderwijs

In de geest van het herijkte, geïntegreerde buitenlands beleid zal bij samenwerking op het terrein van het internationaal onderwijs vanuit de verschillende departementen meer dan voorheen rekening worden gehouden met mogelijkheden gelijktijdig bijdragen te leveren aan de ontwikkeling van internationale relaties op diverse terreinen (cultuur, politiek, wetenschappelijk en economisch). Hiertoe zal een beleidskader worden geformuleerd door een interdepartementale stuurgroep onder coördinatie van Buitenlandse Zaken/Ontwikkelingssamenwerking. Daarnaast wordt blijvend aandacht geschonken aan versterking van het netwerk van alumni van Nederlandse instellingen voor internationaal onderwijs, teneinde, tot wederzijds voordeel, beter gebruik te maken van de gesmede band.

In 1998 heeft een interdepartementaal beleidsonderzoek plaatsgevonden naar het functioneren van het door Nederland in verband met ontwikkelingssamenwerking gefinancierde internationaal onderwijs. Geconcludeerd werd dat een positieve bijdrage aan de kennis en onderwijscapaciteit in ontwikkelingslanden werd geleverd, maar dat de doeltreffendheid en doelmatigheid nog voor verbetering vatbaar zijn. Aanbevolen werd maatregelen te treffen die het internationaal hoger onderwijs flexibeler en vraaggerichter moeten maken. Het rapport ligt nu bij het Kabinet ten behoeve van de standpuntbepaling in het najaar. Daarnaast bevordert de Regering dat ook andere departementen dan dat van Buitenlandse Zaken door het beschikbaar stellen van middelen en deskundigheid een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kennis en capaciteit in ontwikkelingslanden op het terrein van het hoger en beroepsonderwijs.

Basisonderwijs, waartoe ook voor-schoolse vorming en onderwijs in elementaire vaardigheden aan jongeren en volwassenen behoort, vormt een belangrijke bijdrage aan de duurzame verbetering van de levensomstandigheden van armen, vooral vrouwen, in ontwikkelingslanden. Nederland draagt hiertoe bij in het kader van de internationale 20/20-afspraak van de Sociale Top in Kopenhagen (1995), die behelst dat indien ontwikkelingslanden zelf 20% van hun begroting aan sociale basisvoorzieningen besteden, donorlanden deze aanvullen met 20% van hun hulp (voor een nadere toelichting zie hoofdstuk 13). Ondanks de toename van het aantal inschrijvingen binnen het primair onderwijs in ontwikkelingslanden sinds 1990 is universeel en gratis basisonderwijs in veel van deze landen een nog onbereikbaar ideaal gebleven. Nederland ondersteunt hervormingen die het fundamentele recht op onderwijs van ieder individu beogen te verwezenlijken. Overeenkomstig de in 1990 te Jomtien gemaakte internationale afspraken (bekend als «Education for all») zijn veel ontwikkelingslanden de afgelopen jaren begonnen met het formuleren van nationale plannen voor onderwijshervormingen. Landen als Zuid-Afrika, Tanzania, Uganda, Bolivia en India zijn nu gereed voor de uitvoering van de plannen. Naar verwachting zullen de komende jaren nog andere landen dit voorbeeld volgen, vooral in Afrika. De Regering steunt regeringen van ontwikkelingslanden die bereid zijn zelf meer in onderwijs te investeren en die zich richten op het wegwerken van belemmeringen voor deelname van kansarmen.

10.3 Onderzoek

Het programma Onderzoek en Ontwikkelingslanden is gebaseerd op de desbetreffende nota van 1992. Hoofdelementen van dit onderzoeksbeleid zijn dat de inhoud van het onderzoek zoveel mogelijk gebaseerd is op de vraag in de ontwikkelingslanden, dat het onderzoek dient bij te dragen aan de opbouw van onderzoekscapaciteit aldaar, en dat de relatie tussen onderzoek en beleid in ontwikkelingslanden wordt verbeterd. Zie ook artikel 14.04 van de Artikelsgewijze Toelichting.

• 11. 

  REGIO’S EN LANDEN

Met de toeneming van de internationale communicatie zijn de buitenlandse contacten van allerlei Haagse departementen de laatste decennia sterk geïntensiveerd. Bijna alle Haagse departementen voeren dan ook op bepaalde terreinen «buitenlands beleid». Daardoor sprak de coherentie van het Nederlands buitenlands beleid niet meer vanzelf. In het kader van de herijking heeft de minister van Buitenlandse Zaken de opdracht gekregen de uiteenlopende buitenland-activiteiten te coördineren en zorg te dragen voor één geïntegreerde Nederlandse buitenlandse politiek. Met de herijking zijn de voorwaarden voor meer «samenhang, samenspel en slagkracht» geschapen. Door de introductie van één centrale regiostructuur als onderdeel van het ministerie van Buitenlandse Zaken wordt de coördinatie van het beleid versterkt en het samenspel tussen de departementen verbeterd.

Ondanks de toegenomen rol van de Europese Unie (EU) in de betrekkingen met derde landen blijft er volop ruimte voor eigen Nederlandse bilaterale contacten en beleid. Internationaal is zelfs sprake van een zekere herleving van het «bilateralisme». Bilateraal beleid heeft niet alleen «intrinsiek» waarde, maar kan ook aanzienlijke invloed hebben op het multilaterale niveau. Bij dit laatste behoeft niet alleen te worden gedacht aan de waarde van bilateraal overleg in de voorbereiding van multilaterale besluitvorming, maar ook aan het benutten van bilaterale betrekkingen ter beïnvloeding van het beleid van cruciale actoren in internationale fora. Bilaterale betrekkingen omvatten doorgaans een waaier van elementen op terreinen als politiek, economie, ontwikkelingssamenwerking, cultuur, landbouw, milieu, verkeer en vervoer. Ook multilaterale kwesties vormen hier dikwijls weer een onderdeel van. Niet altijd is het bij voorbaat duidelijk of een bepaald onderwerp het beste bilateraal dan wel via een regionale organisatie als ASEAN (voor Zuidoost-Azië) of SADC (voor zuidelijk Afrika) aan de orde kan worden gesteld. Voor het bereiken van een optimaal effect is het in elk geval van belang dat de verschillende aspecten die tezamen de relaties met andere landen vormen, steeds op elkaar worden afgestemd.

Het bilaterale beleid kent gewoonlijk dus een veelheid aan aspecten, maar voor de verschillende regio’s zijn er toch bepaalde accenten aan te geven. In Europa staat bilateraal beleid relatief vaak in het teken van multilaterale samenwerking, in de eerste plaats in de EU en in het verband van de Europese integratie, bijvoorbeeld vanwege de toetreding van nieuwe lidstaten. Daarnaast dienen Midden- en Oost-Europa economisch beschouwd te worden als opkomende markten die passende aandacht verdienen. Het gaat daarbij niet alleen om commerciële relaties, maar ook om samenwerking ter bevordering van de overgang naar democratische staten met een markteconomie. Met betrekking tot Noord-Amerika ligt de nadruk in het bilaterale beleid ook vaak op politieke (dikwijls weer in relatie tot multilaterale samenwerking) en economische facetten.

De economische crisis in Azië heeft het economische belang van verschillende Aziatische landen weliswaar tijdelijk verminderd, maar met het oog op de langere termijn is het raadzaam de bilaterale betrekkingen met Azië aanzienlijke aandacht te blijven geven. Dat geldt trouwens ook voor andere delen van de wereld die succesvol aansluiting zoeken bij de zone van welvaart en stabiliteit. Binnen de grote groep van ontwikkelingslanden zijn zeer gevarieerde ontwikkelingen waar te nemen, van zeer positieve tot zeer negatieve. Als gezegd kunnen verschillende landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika economisch inmiddels als opkomende markten beschouwd worden, met volop kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven. In die gevallen zal de nadruk dan ook liggen op het tot stand brengen van volwaardige economische relaties. In andere gevallen zal echter een combinatie met hulpinstrumenten voor de hand liggen. Daarnaast zal ook in de komende jaren voor een aanzienlijk aantal landen, vooral in Afrika, blijven gelden dat de bilaterale betrekkingen voornamelijk uit ontwikkelingssamenwerking zullen bestaan. Het gaat dan om ontwikkelingssamenwerking in brede zin, zoals die zich de afgelopen jaren ontwikkeld heeft, dus inclusief steun aan de bevordering van mensenrechten, goed bestuur, democratisering, conflictpreventie en crisisbeheersing. Het beleid is erop gericht een combinatie van instrumenten te hanteren die past bij het land en die wordt aangepast als staten zich ontworstelen aan de toestand van gewelddadig conflict respectievelijk succesvol zijn in de transformatie naar democratie en het doorvoeren van economische hervormingen.

De samenhang in het Nederlandse beleid ten aanzien van regio’s en landen wordt onder meer gediend met de formulering van regio- en landenbeleidsdocumenten. Op basis van een analyse van de specifieke situatie en ontwikkelingen binnen de betrokken regio of het betrokken land wordt aldus voor de middellange termijn (gewoonlijk vier jaar) een geïntegreerd beleidskader geboden. Tevens wordt daarin een overzicht gegeven van de instrumenten waarmee dat kader kan worden ingevuld. De regio- en landenbeleidsdocumenten komen tot stand in overleg met alle departementen die voor de behandelende landen en regio’s belangstelling hebben of daar reeds activiteiten ontplooien. Door hun geïntegreerde karakter weerspiegelen deze documenten het beleid van de Regering als geheel. Tevens hebben deze documenten een functie ter bevordering van de algemene Nederlandse aandacht voor de betreffende regio of het betreffende land. Het bedrijfsleven, lagere overheden, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties kunnen in deze documenten een aanknopingspunt vinden voor hun eigen beleid. Inmiddels is een zestal documenten aan de Tweede Kamer aangeboden (Caribisch Gebied, China, Mercosur, Midden-Europa, Midden-Oosten en Afrika ten zuiden van de Sahara) en verkeren andere (met name Golfstaten en Rusland) in een vergevorderd stadium van voorbereiding.

11.1 Europa

West-Europa

Met het voortschrijden van de Europese integratie neemt het belang van de bilaterale betrekkingen met de Europese partners toe. Er komen steeds meer raakvlakken tussen de lidstaten, niet alleen op buitenlands politiek gebied, maar ook op terreinen die traditioneel meer tot de binnenlandse politiek worden gerekend. Bilaterale diplomatie is enerzijds noodzakelijk om de invloed van Nederland op de besluitvorming in de EU en andere multinationale fora te optimaliseren, anderzijds behartigt bilaterale diplomatie de concrete bilaterale Nederlandse belangen. De betrekkingen met de buurlanden spelen een bijzondere rol, omdat deze landen in veel opzichten de Nederlandse visie op het Europese integratieproces delen en met hen uit hoofde van goed nabuurschap vele praktische aangelegenheden moeten worden geregeld.

De politieke samenwerking binnen de Benelux verloopt goed. Regelmatig vindt tussen België, Luxemburg en Nederland overleg plaats over zaken die in EU-verband aan de orde komen. De betrekkingen met België bestrijken een breed terrein. Er is een grote mate van economische verstrengeling en zowel op het politieke als het culturele vlak wordt nauw samengewerkt. Ook de contacten met de Belgische gewesten zijn talrijk en divers. In 1998 is de Gemengde Commissie bij het Cultureel Verdrag ingesteld, die het gezamenlijke gezicht naar buiten moet vormen en inhoudelijk tot doel heeft meer structuur aan de intensieve samenwerking te verlenen.

De belangrijkste economische partner van Nederland is Duitsland. De contacten zijn intensief, zowel met de federale regering in Bonn als met de Duitse deelstaten. De verhuizing van de bondsregering naar Berlijn geeft aanleiding de Nederlandse officiële presentie in Duitsland daarop af te stemmen. Grensoverschrijdende samenwerking is intensief, onder meer op politiële en justitiële terrein en in het kader van de Permanente Grenswater Commisie en de verschillende Euregio’s. Tegen deze achtergrond moet verder gewerkt worden aan verbetering van de wederzijdse beeldvorming. Naast de inspanningen onder meer in het onderwijs, vormt de jaarlijkse Nederlands-Duitse conferentie hiervoor een belangrijk instrument.

De veelzijdige politieke, economische en culturele betrekkingen met Frankrijk vereisen zorgvuldig en veelvuldig onderhoud, zowel bilateraal als in EU-verband. Het afgelopen jaar is de Franse houding ten aanzien van het Nederlandse drugsbeleid gematigder geworden. Naast meningsverschillen, waarover thans als partners onder elkaar wordt gesproken, zijn er ook overeenkomsten: de bestrijding van drugsgerelateerde handel, productie en misdaad zijn gezamenlijke prioriteiten, waarop beide landen goed samenwerken. In 1998 is een aantal concrete stappen gezet ter intensivering van de praktische samenwerking op dit terrein. De Regering streeft ernaar deze samenwerking verder te intensiveren.

De betrekkingen met het Verenigd Koninkrijk kunnen bogen op een lange bondgenootschappelijke traditie. Nederland en het VK zijn op tal van terreinen nauw met elkaar verweven. Dit geldt voor het bedrijfsleven, maar bijvoorbeeld ook voor de krijgsmachten van beide landen, die een uitgebreide samenwerking hebben. Sinds het aantreden van de regering-Blair zoekt het VK meer toenadering tot zijn Europese partners, zowel in de EU als in andere fora. Nederland moedigt deze Britse toenadering aan.

In het besef dat een goede Europese Noord-Zuid verhouding van belang is voor de samenhang van de EU, schenkt Nederland ook aan de betrekkingen met de zuidelijke lidstaten ruime aandacht. Op economisch gebied bestaan tal van mogelijkheden voor het Nederlandse bedrijfsleven in de zuidelijke lidstaten; dit wordt onder meer onderstreept door de samenwerking tussen de KLM en Alitalia. Nederland participeert actief in de diverse multilaterale fora die zich op het Middellandse Zee-gebied richten, waaronder het Barcelona-proces van de EU. De Regering is van oordeel dat de Nederlandse deelname aan UNFICYP, de VN-vredesmacht op Cyprus, bij kan dragen aan de oplossing van het conflict op het eiland. De betrekkingen tussen de EU en Turkije, die bekoeld zijn na de Europese Raad van Luxemburg, verdienen bijzondere aandacht en inzet. De Regering wenst Turkije weer dichter bij de EU te brengen.

De bilaterale betrekkingen met de Scandinavische landen kennen naast omvangrijke economische betrekkingen ook een belangrijke politieke dimensie. Nederland en de Noordse landen nemen dezelfde positie in op tal van terreinen, waaronder milieu, ontwikkelingssamenwerking, handelspolitiek, wapenexportbeleid en transparantie van besluitvorming.

Midden-Europa

Tien landen in Midden-Europa, die ook onderling veel verscheidenheid in ontwikkeling vertonen, trachten zich te kwalificeren voor toetreding tot de EU. Met een vijftal landen (Estland, Polen, Tsjechië, Hongarije en Slovenië)

heeft de EU toetredingsonderhandelingen geopend. Polen, Hongarije en Tsjechië zijn bovendien sedert medio 1997 kandidaat voor toetreding tot de NAVO. De Regering schept voorwaarden om in goede afstemming met de inspanningen van de EU in het kader van de pre-toetredingsstrategie (de partnerschappen voor toetreding) Nederlandse kennis en kunde ter beschikking te stellen van landen die daarom vragen en streeft naar uitbreiding van de handels- en investeringsrelaties. Hiertoe is in het kader van een speciale pre-toetredingsfaciliteit een reeks van projecten geïdentificeerd voor ondersteuning uit MATRA en PSO. Het gaat hierbij om de toepassing van op de EU afgestemde regelingen voor de burgers en het bedrijfsleven in de kandidaat-lidstaten. Hieraan wordt een bijdrage geleverd door werkbezoeken over en weer en door detachering van deskundigen, waarvoor capaciteit, ook ambtelijke, beschikbaar wordt gemaakt. Voor de landen die niet tot de eerste groep onderhandelaars met de EU behoren (Letland, Litouwen, Slowakije, Roemenië en Bulgarije) blijven de traditionele PSO- en MATRA-programma’s (inclusief de pre-toetredings- en de goed bestuur-faciliteit) beschikbaar.

In de Balkan is een aantal landen nog niet tot ontwikkeling van de betrekkingen met de EU en de NAVO gekomen. Kroatië, Bosnië-Herzegovina, de FRJ, de vjrMacedonië en Albanië kennen interne dan wel onderlinge conflicten die zo’n ontwikkeling in de weg staan. Nederland hanteert hier als beleidskaders enerzijds het vredesproces gebaseerd op het Akkoord van Dayton, en anderzijds het EU-beleid voor de Zuidoost-Europese regio. Pas als bepaalde voorwaarden op het gebied van interne hervormingen en wederzijdse verbetering van onderlinge betrekkingen zijn vervuld, kan de EU de banden aanhalen.

Nederland gaat in deze landen verder met het ondersteunen van democratisering, conflictbeheersing, markteconomische hervormingen en particuliere bedrijvigheid, en streeft naar een intensivering van de handels- en investeringsrelaties. Hiertoe worden instrumenten van ontwikkelingssamenwerking ingezet. Voorts zal het Programma Samenwerking Oost-Europa (PSO) van het ministerie van Economische Zaken, dat al van kracht is in Kroatië en Bosnië-Herzegovina, ook in de vjrMace-donië worden ingezet. Daarnaast is het generieke instrumentarium van het ministerie van Economische Zaken beschikbaar. In Bosnië-Herzegovina gaat Nederland door met het leveren van een aanzienlijke bijdrage aan de wederopbouw en consolidatie van de binnenlandse vrede. Daarbij wordt ook de «Republika Srpska» niet buiten beschouwing gelaten, voor zover de ontwikkelingen daartoe aanleiding geven. In de vjrMacedonië wordt een bescheidener programma van ontwikkelingssamenwerking uitgevoerd, ondersteund door de in 1998 geopende ambassade in Skopje. Dit programma is gericht op de ontwikkeling van een «civil society», op goed bestuur en onderwijs, waarbij de nadruk ligt op verbetering van de verhoudingen tussen de Macedonische meerderheid en de Albanese minderheid in het land. In Tirana zijn Nederlanders actief als hoofd van de OVSE-aanwezigheid en in het multinationale adviserende politie-onderdeel van de WEU. In Albanië wordt het programma van ontwikkelingssamenwerking weer op koers gebracht na de binnenlandse crisis van 1997.

Oost-Europa

Een stabiele politieke en economische ontwikkeling in de Oost-Europese landen is voor Nederland van belang. De Regering is van mening dat een dergelijke ontwikkeling het best gewaarborgd wordt door de duurzame vestiging van een democratische rechtsstaat en een door de markt geleid economisch bestel. Met verschillende instrumenten poogt Nederland een ontwikkeling in deze richting te bevorderen. Hiervoor bestaat het

MATRA-programma, dat zich richt op maatschappelijke transformatie. Het ministerie van Economische Zaken kent onder meer het reeds genoemde Programma Samenwerking Oost-Europa (PSO), met als doelstellingen ondersteuning van de transitie en betere positionering van het Nederlands bedrijfsleven. PSO biedt Nederlandse bedrijven de kans aan partners in Oost-Europa kennis en werkwijzen over te dragen. Ook met reguliere middelen van ontwikkelingssamenwerking wordt met een aantal landen in deze regio (Moldova, Georgië, Armenië en ook Centraal-Aziatische republieken) gewerkt aan verbetering van hun sociaal-economische en institutionele situatie.

De financiële crisis in Rusland heeft nieuwe economische en politieke onzekerheden in het leven geroepen. Nederland moedigt voortzetting van het hervormingsprogramma door de nieuwe Russische regering aan. De situatie in Rusland blijft vooralsnog fluïde.

Bilateraal neemt het economisch belang van Oost-Europa sterk toe. Vooral Rusland is als handelspartner in opkomst. De perspectieven voor verschillende Nederlandse bedrijfssectoren zijn goed, hoewel vaak nog problemen bestaan met ondoorzichtig en bureaucratisch handelen door Oost-Europese overheden. Rond de Kaspische Zee lijken grote mogelijkheden te ontstaan voor bedrijven in de energiesector. Op cultureel gebied is vooral de Nederlands-Russische samenwerking intensief. De Peter de Grote-herdenking, die in 1996–1997 gehouden werd, heeft hieraan een belangrijke impuls gegeven.

Aangezien de landen van Oost-Europa om verschillende redenen geen uitzicht hebben op het lidmaatschap van EU en NAVO, wordt gepoogd hen op andere wijze in te bedden. In EU-kader wordt hiervoor het instrument van de partnerschaps- en samenwerkingsakkoorden gebruikt, die naast economische samenwerking ook voorzien in regelmatige politieke consultaties. Met Rusland trad reeds in 1997 een dergelijk akkoord in werking. Naar verwachting zal de EU binnenkort met vrijwel alle landen in de regio op deze basis samenwerken. De EU is daarnaast met het TACIS-programma nog steeds de grootste internationale donor in de regio. In NAVO-kader wordt met Oost-Europese landen samengewerkt binnen de Euro-Atlantische Partnerschapsraad.

11.2 Westelijk Halfrond

Noord-Amerika

Zonder de actieve medewerking van de VS zijn blijvende stabiliteit, vrede en veiligheid – in Europa, in de regio’s die aan Europa grenzen, in het Caribisch gebied en elders in de wereld –, handhaving van de internationale rechtsorde, verdere vrijmaking van het economisch verkeer en duurzame ontwikkeling niet te verwezenlijken.

Naast de NAVO is een belangrijk kader voor de verhouding met de VS de in 1995 tussen de EU en de VS ondertekende «New Transatlantic Agenda» (NTA) met bijbehorend actieplan. Tijdens de ieder half jaar plaatsvindende EU-VS topontmoetingen wordt het actieplan met nieuwe initiatieven uitgebreid. Met betrekking tot het eerste hoofdstuk van de NTA – bevordering van vrede, stabiliteit, democratie en ontwikkeling – zal in 1999 aandacht worden geschonken aan de aanmoediging van verdere democratisering in Midden- en Oost-Europa en samenwerking op het gebied van nucleaire veiligheid, in het bijzonder in Rusland. In het kader van het tweede hoofdstuk – aanpak van mondiale uitdagingen – staan onder andere verdieping en uitbreiding van de samenwerking ter bestrijding van internationaal terrorisme op de agenda. Tevens zal het recent gestarte «Caribbean Drugs Initiative» worden voortgezet.

Het derde – economische – hoofdstuk van de NTA blijft in de belangstelling staan. De EU-VS top van medio 1998 gaf met name een nieuwe impuls aan de economische en handelsbetrekkingen door middel van het zogenaamde Transatlantisch Economisch Partnerschap (TEP) initiatief. Hoofdmoot van dit partnerschap vormen een gezamenlijk streven naar verdere multilaterale handelsliberalisatie in het kader van de WTO en het wegnemen van bilaterale handelsbelemmeringen, in het bijzonder die van technische aard. Tevens kon tijdens deze top een aanzienlijke stap vooruit worden gezet ten aanzien van de problematiek van de unilaterale extra-territoriale Amerikaanse sanctiewetten Helms-Burton en d’Amato. De uitwerking van al deze afspraken zal ook in 1999 de nodige aandacht vragen. Ten slotte hecht Nederland belang aan initiatieven in het kader van het vierde hoofdstuk van de NTA – het slaan van bruggen – die de diverse geledingen van de samenleving aan weerszijden van de Atlantische Oceaan nader met elkaar in aanraking brengen. Zo bestaan concrete ideeën over een transatlantische dialoog tussen NGO’s en een tussen transatlantische consumenten. Een belangrijk aspect hierbij is het geven van grotere publieke bekendheid aan de vele vormen van samenwerking onder de NTA om daarmee het draagvlak van de transatlantische relatie aan weerszijden van de oceaan zo sterk mogelijk te houden.

Het bilaterale kanaal blijft van grote betekenis om zoveel mogelijk het beleid van de VS te beïnvloeden en om de nauwe bilaterale betrekkingen op politiek, economisch, sociaal, cultureel en ander terrein deugdelijk te onderhouden. Een aspect daarvan vormen de contacten, zowel zelfstandig als samen met bondgenoten c.q. EU-partners, met het Congres, dat immers een grote rol in de Amerikaanse beleidsvorming speelt.

De betrekkingen met Canada zijn voor het grootste deel van dezelfde aard als die met de VS, zij het op enigzins kleinere schaal. De Regering acht het nuttig deze samenwerking te bestendigen. Voorts wil Nederland de betrokkenheid van Canada bij Europa bevorderen. Het EU-Canada Actieplan van 1996 biedt hiervoor een goede basis.

Latijns-Amerika

Latijns-Amerika is grosso modo een vreedzaam werelddeel waar democratisering, economische ontwikkeling en regionale samenwerking hand in hand gaan. Deze ontwikkelingen vormen het aanknopingspunt voor de intensivering van het regeringsbeleid waarmee in 1997 en 1998 een begin is gemaakt. Met uitzondering van Cuba zijn alle landen in deze regio formele democratieën, zij het dat de democratische stelsels veelal nog kwetsbaar zijn. Het respect voor de mensenrechten is in het algemeen veel groter dan voorheen, wat niet wegneemt dat in veel landen de situatie nog voor verdere verbetering vatbaar is. Hetzelfde geldt voor de positie van de Indiaanse bevolking en etnische minderheden in het algemeen. Net als in eerdere jaren besteedt Nederland in het kader van ontwikkelingssamenwerking aandacht aan de opbouw van de democratie en de rechtsstaat.

Nederland haalt de bilaterale betrekkingen met Latijns-Amerikaanse landen aan. Het bezoek van de Prins van Oranje aan Brazilië in maart 1998 vormde hiervan het voorlopige hoogtepunt. In enkele gevallen kan van reeds bestaande relaties in het kader van de ontwikkelingssamenwerking gebruik worden gemaakt om ook op het politieke en economische vlak de betrekkingen te versterken. De Regering doet het mogelijke om optimale randvoorwaarden te scheppen voor intensieve economische samenwer- king. Het gaat daarbij om het sluiten van investeringsbeschermingsover-eenkomsten (IBO’s) en verdragen ter vermijding van dubbele belasting, alsook om de inzet van instrumenten ter bevordering van de Nederlandse export naar en investeringen in Latijns-Amerika.

De EU zal, naar het zich laat aanzien, in 1999 de onderhandelingen met Mercosur beginnen over de invulling van de kaderovereenkomst uit 1995. Het kaderakkoord EU-Chili bevindt zich, wat Nederland betreft, in de laatste fase van het ratificatie-proces. Daarnaast zullen eind 1998 onderhandelingen aanvangen over de invulling van het handelsvolet van de in 1997 tot stand gekomen kaderovereenkomst tussen de EU en Mexico. De EU verleent technische en financiële assistentie aan de regio door middel van zogenaamde ALA-hulp (hulp aan Azië en Latijns-Amerika) en, voor het Caribisch gebied, de Conventie van Lomé.

In de eerste helft van 1999 zal in Rio de Janeiro een top van staatshoofden en regeringsleiders van de EU, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied gehouden worden, waarop politieke, economische en culturele onderwerpen centraal zullen staan. Naar verwachting zal deze top een belangrijke impuls geven aan de samenwerking tussen de twee regio’s.

De economische liberalisering in Latijns-Amerika mag dan hebben geleid tot economische groei, maar daarmee is nog geen einde gemaakt aan de vaak schrijnende armoede die, volgens verschillende onderzoeken zelfs zou zijn toegenomen. De zeer scheve inkomensverhoudingen hebben, naast de drugscriminaliteit en de endemische corruptie, op termijn een ondermijnende invloed op de politieke stabiliteit.

In de ontwikkelingssamenwerking met Bolivia, Peru en Ecuador staat armoedebestrijding centraal, waarbij toegang tot onderwijs, gezondheidszorg, financiële diensten en markten wordt bevorderd. Het milieu en de positie van vrouwen zijn daarbij speciale aandachtsgebieden. Het milieu, in het bijzonder de bescherming van de biodiversiteit, krijgt ook aandacht in de samenwerking met andere Latijns-Amerikaanse landen, zoals Brazilië, Colombia en Chili. In Colombia ondersteunt Nederland voorts initiatieven gericht op de terugdringing van het binnenlands geweld en het bevorderen van een dialoog gericht op vrede. Indien de partijen in dit conflict, de Colombiaanse regering, de guerrilla en paramilitairen, dat wensen, is Nederland in beginsel bereid een faciliterende rol te vervullen om een vredesproces op gang te brengen.

In de ontwikkelingssamenwerking met Midden-Amerika vormen goed bestuur en democratisering, met inbegrip van het bevorderen van de mensenrechten en institutionele hervorming, de centrale thema’s. Gegeven de gemeenschappelijke problemen van de Midden-Amerikaanse landen wordt aandacht besteed aan regionale activiteiten die de coördinatie, samenwerking en integratie van de landen bevorderen. Het gaat daarbij vooral om stadsontwikkeling, milieu, gezondheid en onderwijs.

Caribisch gebied

De Regering werkt aan de versterking van de samenwerking ter bestrijding van de internationale criminaliteit in het algemeen en van de drugshandel in het bijzonder. De bilaterale samenwerking betreft vooral defensie en justitie. De meest intensieve samenwerking vindt plaats met Venezuela en Colombia.De Regering geeft speciale aandacht aan verbetering van de rechtshandhaving in deze regio.

Op maritiem gebied wordt gestreefd naar het opstellen van een regionale overeenkomst voor het Caribisch gebied, waarvoor in maart 1998 op

Curac¸ao een verkennende conferentie plaatsvond. Bij deze samenwerking speelt de Kustwacht voor de Nederlandse Antillen en Aruba een belangrijke rol. Voor de beide Koninkrijksdelen in de West betekent de criminaliteit die is gerelateerd aan de handel in en het gebruik van verdovende middelen een voortdurende druk op de capaciteit van het gevangeniswezen. Om hierin enige verlichting te brengen wordt met landen in de regio gepoogd te komen tot verdragen inzake de overbrenging van gevonniste personen afkomstig uit het betrokken land. Een verdrag met Venezuela inzake deze overbrenging is in juli 1998 in werking getreden.

In de relatie met Suriname laat de Regering zich leiden door de beginselen zoals die zijn vastgelegd in het «Raamverdrag inzake vriendschap en nauwere samenwerking»: behoud en versterking van democratie en rechtsstaat in Suriname enerzijds, sociaal-economisch herstel anderzijds.

11.3 Het Midden-Oosten, Noord-Afrika en de Golfregio

Het Midden-Oosten

Sinds het besluit van de Israëlische regering, in 1997, tot de bouw van een nederzetting bij Jabal Abu Ghneim/Har Homa op de Westelijke Jordaanoe-ver, bevindt het Midden-Oosten vredesproces zich in een ernstige impasse. Met zorg heeft de internationale gemeenschap moeten constateren dat de bemiddelingspogingen van de Amerikaanse regering om premier Netanyahu van Israël en de Palestijnse president Arafat nader tot elkaar te brengen niet tot concrete resultaten hebben geleid.

Het Nederlandse beleid ten aanzien van het Midden-Oosten vredesproces krijgt in de eerste plaats gestalte in EU-verband. In het verlengde hiervan wil de Regering bijdragen aan de sociaal-economische ontwikkeling, het respect voor de mensenrechten en aan regionale samenwerking in het Midden-Oosten. Dit beleid wordt afgestemd met dat van de VS, waar het een aanvulling op wil zijn. De EU poogt haar rol te versterken juist daar waar zij een toegevoegde waarde heeft. Als grootste donor van de Palestijnen wordt hierbij gestreefd naar een directere en grotere betrokkenheid bij economische kwesties als de haven en het vliegveld van Gaza. Samen met andere donoren zet Nederland zich vooral in om de aanleg van de haven te realiseren. Israël en de Palestijnen hebben nog geen overeenstemming over de havenaanleg bereikt.

In 1998 viert Israël zijn 50-jarig bestaan. Gedurende deze 50 jaar is op basis van democratische principes een moderne staat en economie opgebouwd. De belangrijkste uitdaging is thans te komen tot een duurzame vrede met de buurlanden en met de Palestijnen. Nederland steunt in dit verband initiatieven tot regionale samenwerking. Zo werd in 1998 begonnen met samenwerking met het Peres Vredescentrum, dat zich richt op economische samenwerking tussen Israëli’s en Palestijnen.

Een voorwaarde voor het slagen van het vredesproces is dat een verdere achteruitgang in de levensomstandigheden van de Palestijnen wordt voorkomen. Nederland zet hiertoe middelen van ontwikkelingssamenwerking in, die vooral gericht worden op werkgelegenheid, onderwijs, gezondheidszorg en landbouw. Voorts worden initiatieven uit de Palestijnse maatschappij gesteund gericht op respect voor mensenrechten, verzoening, samenwerking en conflictpreventie.

In de ontwikkelingssamenwerking met Egypte ligt de nadruk op het betrekken van een zo groot mogelijk deel van de bevolking bij het economisch proces, door steun te verlenen aan nationale initiatieven als het sociale fonds voor ontwikkeling, maar ook door aandacht voor relatief achtergebleven regio’s zoals de zuidelijke provincie Aswan. De economische samenwerking richt zich op het ondersteunen van de groeiende interesse van Nederlandse bedrijven voor Egypte. Nederland maakt kans betrokken te raken bij de aanleg van Port Said East Port, een nieuw havenen industriegebied dat als regionaal distributiecentrum moet gaan functioneren.

Noord-Afrika

Algerije kent complexe politieke en sociale problemen. Het geweld in het land heeft al aan meer dan 60 000 mensen het leven gekost. Door het buitenland kon hier tot dusverre weinig aan gedaan worden. Wel heeft de EU in 1997 besloten de dialoog met Algerije te intensiveren. Sindsdien hebben er meerdere ministeriële en parlementaire bezoeken over en weer plaatsgevonden. Nederland en de EU hebben bij herhaling iedere vorm van terrorisme krachtig veroordeeld en zullen dit blijven doen. Tegelijkertijd wordt er bij de Algerijnse regering aangedrongen op voortzetting van het democratiseringsproces, op naleving van de mensenrechten, op terreurbestrijding met inachtneming van de regels van de rechtsstaat, op grotere vrijheid voor de media en voor NGO’s, en, in algemene zin, op meer openheid.

Het conflict tussen Marokko en Polisario over de status van de Westelijke Sahara lijkt dichterbij een oplossing, maar de moeizame relatie tussen Marokko en de VN met betrekking tot de uitvoering van het Houston-akkoord van 1997, waarin een referendum overeengekomen werd, maakt een regeling in 1999 onzeker. De Regering is in beginsel akkoord met de inzet van Nederlandse «blauwhelmen», maar de uitvoering van dit besluit hangt uiteraard af van de verdere ontwikkelingen. De relatie met Libië staat nog in het teken van de zogenaamde Lockerbie-kwestie.

De Golfregio

De situatie in Irak blijft instabiel en vormt een voortdurende bedreiging voor de vrede en de veiligheid in de regio. Nederland meent dat zolang de Iraakse programma’s van massa-vernietigingswapens niet geheel ontmanteld zijn, het land onderworpen moet blijven aan strikte VN-sancties.

De mensenrechten in Iran en het beleid van Teheran ten aanzien van massa-vernietigingswapens en terrorisme blijven aanleiding geven tot zorg. Toch valt sinds het aantreden van de in 1997 gekozen president Khatami een beweging in meer democratische richting te constateren. De EU en Iran streven naar een politieke dialoog over alle onderwerpen van wederzijds belang. Tevens zouden de EU-lidstaten dan over een kanaal beschikken om de zorgen over aspecten van het Iraanse beleid over te brengen.

11.4 Azië en Oceanië

De «Asia Europe Meeting» (ASEM) vond voor de eerste maal in 1996 plaats en heeft de al veel langer bestaande relatie tussen de EU en ASEAN (de Association of South East Asian Nations) een andere dimensie gegeven. De in 1997 afgesproken intensivering van de EU-ASEAN samenwerking is in het gedrang gekomen nu de partijen van mening verschillen over deelname aan de samenwerking van Birma, waar onverminderd sprake blijft van onderdrukking en ernstige schendingen van de mensenrechten. De ASEAN-lidstaten geven de voorkeur aan een beleid van «constructive engagement» ten opzichte van Birma, maar de EU blijft vasthouden aan een gemeenschappelijk standpunt dat onder meer visa-restricties voor leden van het Birmese bewind omvat, opschorting van bilaterale bezoeken op hoog niveau, een wapenembargo en opschorting van alle hulp en ontwikkelingsprogramma’s die niet een louter humanitair karakter dragen.

De Regering heeft een «Azië-faciliteit» ingesteld, die beoogt door middel van «human resources development» de betrekkingen met (op dit moment alleen) Indonesië en China verder te bevorderen. Met deze faciliteit wordt getracht op diverse niveaus betrekkingen aan te gaan die niet alleen een uitstraling hebben naar andere sectoren, maar ook bijdragen aan versteviging van sociale en politieke banden. De faciliteit wil tevens een meerwaarde creëren ten opzichte van de afzonderlijke activiteiten die door verschillende departementen worden uitgevoerd. Jaarlijks is voor de Azië-faciliteit fl 5 miljoen beschikbaar.

Zuidoost-Azië

In Zuid-Oost Azië werden Zuid-Korea, Thailand, Maleisië en Indonesië door de crisis getroffen, maar deze ging ook niet ongemerkt voorbij aan andere landen die geconfronteerd werden met onder meer een daling van de aandelenkoersen en de waarde van nationale munt. De financiële nood in Zuid-Korea, Thailand en Indonesië werd zo groot dat internationale steun van de internationale financiële instellingen, zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Wereldbank en de Aziatische Ontwikkelingsbank moest worden gevraagd. De genoemde landen verplichtten zich tot uitvoering van een IMF-programma dat onder meer bestond uit hervorming van de financiële sector, het voeren van een krap monetair beleid tezamen met overheidsbezuinigingen, en het openstellen van de markten voor buitenlandse investeerders. Maleisië, dat eveneens in de problemen was geraakt, vroeg geen steun van de internationale gemeenschap, maar voerde wel een op de IMF-strategie geënt beleid.

Naar het zich laat aanzien zal de crisis in Zuid-Korea en Thailand in belangrijke mate het hoofd geboden kunnen worden dankzij de internationale steun en de implementatie van de IMF-pakketten. Het vertrouwen in deze landen is inmiddels in belangrijke mate teruggekeerd, hetgeen zich uit in stabilisering van de wisselkoersen en hernieuwde toegang tot de internationale kapitaalmarkt. Niettemin voorspelt de OESO dat de Zuid-Koreaanse en Thaise economieën in 1998 zullen krimpen. Zorgelijker is de situatie in Indonesië, waar de hervormingen slechts met grote terughoudendheid ter hand worden genomen, waardoor aangedrongen moet blijven worden op uitvoering van het IMF-pakket. De OESO verwacht dat de Indonesische economie sterk zal krimpen in 1998.

Nederland heeft, evenals andere West-Europese landen, via internationale financiële instellingen, en in het geval van Zuid-Korea ook bilateraal, bijgedragen aan de internationale steun aan de getroffen landen. Voorts droeg Nederland in het kader van de tweede «Asia Europe Meeting» (ASEM) in april 1998 in Londen bij aan het ASEM Trust Fund, een bij de Wereldbank ondergebracht fonds voor onderzoek naar en bestrijding van de sociale effecten van de crisis en voor het verlenen van technische hulp voor de hervorming van de financiële sector. Uit recent onderzoek van de Wereldbank blijkt dat het nog moeilijk is de sociale gevolgen van de crisis in Zuidoost-Azië te overzien. Berichten uit de regio duiden op een aanzienlijke toename van de werkloosheid, maar een overzicht ontbreekt nog. Wel wordt geconstateerd dat de crisis benadrukt dat in veel landen in Zuidoost- en Oost-Azië nog belangrijke onopgeloste sociale problemen bestaan. Het gaat daarbij om de hardnekkige armoede in marginale gebieden en onder bepaalde minderheden, om inadequate regelgeving met betrekking tot de arbeidsmarkt, om het veelal ontbreken van formele sociale zekerheidsarrangementen terwijl de informele opvang van werklozen, zieken en ouderen door hun sociale omgeving in toenemende mate onder druk staat, en in sommige landen (met name China en Thailand) ook om een aanzienlijke vergroting van de sociale ongelijkheid.

De binnenlands-politieke ontwikkelingen in Indonesië moeten bezien worden tegen de achtergrond van de financieel-economische crisis. De sociale onrust is toegenomen, de belangenverstrengeling tussen overheid en zakenleven leidt tot onvrede en de roep om meer invloed op het bestuur neemt toe. Ook de positie van de Chinese ondernemersgroep, die een dominante invloed uitoefent op de economie, leidt tot spanningen. Indonesië is met het IMF omvangrijke aanpassingsleningen overeengekomen. Nederland is, nadat het IMF formeel over de overeenkomst beslist had en de betalingen werden hervat, overgaan tot het beschikbaar stellen van kredietverzekering van kortlopende transacties op Indonesië tot een bedrag fl 250 miljoen. Uitgaande van een krediettermijn van gemiddeld drie maanden kunnen hiermee op jaarbasis kortlopende transacties ter waarde van fl 1 miljard verzekerd worden. Deze maatregel zal naar verwachting niet alleen een stimulerende werking op de handel tussen Nederland en Indonesië hebben, maar tegelijkertijd ook nadrukkelijk het Indonesische bedrijfsleven in staat stellen te blijven produceren.

Met de recente briefwisseling tussen de Indonesische president Habibie en premier Kok is het Indonesische besluit van 1992 tot verbreking van de ontwikkelingsrelatie ongedaan gemaakt. Daardoor kon Nederland reeds deelnemen aan de schuldherstructureringsactie van de Club van Parijs en kon de bijeenkomst van de consultatieve groep Indonesië, onder leiding van de Wereldbank, worden bijgewoond. De vorm die de hernieuwde ontwikkelingsrelatie zal aannemen wordt uiteraard in samenspraak met Indonesië vastgesteld.

Het zwaartepunt van het ontwikkelingssamenwerkingsprogramma met landen in de ASEAN-regio wordt gevormd door armoedebestrijding, sociale ontwikkeling en milieubescherming. De belangrijkste samenwerkingspartners zijn de Filipijnen en Vietnam.

Zuid-Azië

De Zuid-Aziatische landen hebben in directe zin minder te lijden gehad van de financiële crisis dan andere landen in Azië, onder meer omdat leningen een niet-kortlopend karakter hadden en valuta niet-convertibel waren. Wel zijn er indirecte gevolgen. De crisis heeft geleid tot een daling van buitenlandse investeringen en leningen en tot aantasting van de concurrentiepositie, aangezien de productie in Zuidoost-Azië goedkoper is geworden. Op economisch gebied zijn in de regio sinds het begin van de jaren negentig voorzichtig de bakens verzet. Stappen zijn gezet in de richting van liberalisering van de economie, zij het dat het hervormingsproces in de meeste landen langzaam verloopt. Vanuit Nederland is de belangstelling voor economische samenwerking groeiende.

Zuid-Azië kenmerkt zich door politieke en etnische conflicten. De in mei 1998 door India en Pakistan uitgevoerde ondergrondse kernproeven hebben de internationale aandacht voor de spanningen in Zuid-Azië een extra impuls gegeven. De kernproeven hebben een ernstig destabiliserend effect op de regionale en mondiale veiligheid. Bovendien dreigt het mondiale streven naar nucleaire non-proliferatie en daarmee de vooruitzichten op aanzienlijke verdere vermindering van het totale aantal kernwapens, te worden aangetast. In het internationaal overleg is nog geen concrete alomvattende reactie op de kernproeven uitgekristalliseerd. De inspanningen van de internationale gemeenschap zullen voornamelijk gericht zijn op verhoging van stabiliteit en bevordering van vrede en veiligheid op het Zuid-Aziatische subcontinent.

De armoede, de tekortschietende situatie in het onderwijs en de gezondheidszorg alsmede de snelle bevolkingsgroei in de landen van Zuid-Azië noodzaken tot voortgezette ondersteuning van de sociaal-economische ontwikkeling. In de betrekkingen met Zuid-Azië blijft Nederland het accent op ontwikkelingssamenwerking leggen. Hieraan wordt jaarlijks ongeveer NLG 450 miljoen in Zuid-Azië uitgegeven. Toenemende aandacht wordt geschonken aan problemen van goed bestuur.

De Nederlandse hulpinspanningen voor Bangladesh, dat nog altijd wordt geconfronteerd met massale armoede en een extreem hoge bevolkingsdruk, concentreren zich op de sociale sectoren en op waterbeheer, waar mogelijk via sectorale begrotingssteun. Op beperkte schaal worden activiteiten ondernomen ter verduurzaming van het democratische proces. Ook wordt financiële ondersteuning voorzien van het vredesproces in de Chittagong Hill Tracts.

Het voortduren van de vijandelijkheden in Afghanistan (thans vooral in het noorden van het land) en de wijdverbreide schending van mensenrechten (met name van vrouwen en meisjes) blijven een bron van grote zorg. De internationale gemeenschap tracht via werkgelegenheids-activiteiten bij te dragen aan een proces van rehabilitatie en vredesop-bouw in de relatief veilige en stabiele gebieden in het land. Nederland, dat geen bilaterale ontwikkelingsrelatie met Afghanistan heeft en er geen eigen projecten uitvoert, steunt via internationale organisaties, zoals de VN, het Internationale Rode Kruis en NGO’s deze «ontwikkeling voor vrede»-benadering.

Oost-Azië

Van de Oost-Aziatische landen is Zuid-Korea het zwaarst door de financiële crisis getroffen. Nederland draagt via de internationale financiële instellingen bij aan de financiële ondersteuning van het land. Daarnaast is bilateraal steun ter waarde van 312,5 miljoen Amerikaanse dollar toegezegd indien de IMF-steun niet toereikend zou zijn.Voorts is in 1998 het beleid van de Nederlandse Crediet Maatschappij voor kortlopende transacties versoepeld en is bijgedragen aan het bovengenoemde ASEM-initiatief.

Van de voortdurend gespannen relatie met Noord-Korea, dat geconfronteerd wordt met omvangrijke economische en humanitaire problemen, blijft een militaire dreiging uitgaan. Nederland verleent via de VN en andere internationale organisaties noodhulp aan de getroffen Noord-Koreaanse bevolking. In Europees verband wordt gestreefd naar ontspanning op het Koreaanse schiereiland, onder meer via bijdragen aan de «Korean Peninsula Energy Development Organization», een organisatie mede gericht op non-proliferatie van kernwapens.

Japan heeft aanzienlijke inspanningen verricht om de gevolgen van de financiële crisis voor de Aziatische partners te verlichten, maar is niet in staat gebleken om de regio uit het slop te halen, omdat het zelf sinds het begin van de jaren negentig kampt met een economische crisis. De situatie in de financiële sector is ondanks een reddingspakket van de Japanse overheid van circa 224 miljard Amerikaanse dollar zorgelijk. Ondanks de economische crisis blijven de Nederlandse inspanningen om de export naar Japan te vergroten onverminderd, aangezien Japan de tweede plaats in de wereldeconomie blijft innemen en de Japanse markt voor de Nederlandse uitvoer van blijvend belang is. De voorbereidingen voor de viering, in het jaar 2000, van 400 jaar betrekkingen tussen Nederland en Japan zijn in volle gang. Hiervoor is een stichting «400 jaar Nederland-Japan» in het leven geroepen. De ontwikkelingen op het gebied van de ereschulden worden nauwlettend gevolgd.

China heeft zich tot medio 1998 buiten de financiële crisis weten te houden, onder meer omdat de Chinese munt gekoppeld is aan de Amerikaanse dollar en niet-convertibel is gemaakt. Wel tekenen zich in China indirecte gevolgen van de crisis af, doordat de concurrentiepositie ten opzichte van de getroffen Zuidoost-Aziatische landen zwakker is geworden en de omvang van de intra-Aziatische handel is geslonken.

De betrekkingen met China zijn veelomvattend, variërend van economische samenwerking (met name transport, infrastructuur, landbouw, energie, milieu en financiële diensten), ontwikkelingssamenwerking (gericht op armoedebestrijding, milieu en de inzet van het ORET-programma), alsmede op het terrein van wetenschap, onderwijs, sociale ontwikkeling en justitie. De schending van mensenrechten in China blijft een punt van zorg. Nederland hecht grote waarde aan de EU-China mensenrechtendialoog en aan het hieraan gekoppelde samenwerkingsprogramma. De dialoog beoogt een verandering te bewerkstelligen naar een opener Chinese samenleving en naar een Chinese regering die meer verantwoording aflegt aan de bevolking. Ook vormt de verdere integratie van China in de internationale gemeenschap een doel. Nederland verwelkomt de toegenomen bereidheid van China tot samenwerking met de VN op het terrein van mensenrechten. Om deze reden wordt dan ook, naast aandacht voor de mensenrechtensituatie in andere delen van de wereld, inhet kader van de hernieuwde dialoog tussen de Europese Unie en China, op het ogenblik intensieve aandacht geschonken aan de situatie op dit terrein in de Volksrepubliek

Oceanië

Met Australië en Nieuw-Zeeland wordt op verschillende gebieden intensief samengewerkt, bijvoorbeeld in de VN. De Regering hecht grote waarde aan de voortzetting van deze goede betrekkingen. De toenemende politieke en economische oriëntatie van Australië en Nieuw-Zeeland op de Azië-Pacific regio maakt beide landen tot interessante gesprekspartners over ontwikkelingen in Azië en het gebied van de Stille Oceaan.

11.5 Sub-Sahara Afrika

De ontwikkelingen in de Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara zijn minder negatief dan de aandacht voor een aantal conflictsituaties doet vermoeden. Een aanzienlijk aantal landen voert een redelijk en consistent beleid gericht op economische groei, democratisering en duurzame ontwikkeling. Die categorie omvat ook landen die tot voor enkele jaren nog in een uitzichtloze situatie leken te verkeren. Sub-Sahara Afrika kent in zijn geheel thans een jaarlijkse economische groei van circa 4%. Dat is een redelijk resultaat, maar nog steeds aan de lage kant wanneer het wordt afgezet tegen de mate van armoede en de bevolkingsgroei. Het uitblijven van voldoende externe particuliere kapitaalstromen en investeringen, alsmede de hoge schuldenlast, vragen grote aandacht. Landen die consequent economische aanpassingen hebben doorgevoerd kennen gemiddeld een hogere groei dan de landen die dat hebben nagelaten.

Toch zijn er ook zorgwekkende ontwikkelingen. In het gebied van de Grote Meren laaien de gewelddadigheden telkens weer op. Ook in Sudan en Somalië bestaat nog geen vrede. In een aantal andere landen leidt falend beleid van weinig democratisch gezinde regiems tot instabiliteit en achteruitgang. Tevens zijn er landen als Liberia, Sierra Leone en Angola, waar de overgangssituatie na een periode van burgeroorlog nog buitengewoon fragiel is.

De recente bezoeken van onder anderen de Amerikaanse president Clinton en VN-secretaris-generaal Kofi Annan illustreren, evenals het initiatief van de EU om in het jaar 2000 een Afrikaans-Europese Top te houden, de toenemende internationale betrokkenheid bij Afrika. Deze betrokkenheid is vooral ingegeven door de wens de positieve ontwikkelingen op het werelddeel te ondersteunen. Nederland zet zich ervoor in dat deze betrokkenheid niet alleen verbaal, maar ook materieel vorm krijgt.

Het recente rapport van de secretaris-generaal van de VN over de oorzaken van conflicten en de bevordering van duurzame vrede en ontwikkeling in Afrika biedt goede aanknopingspunten voor ons beleid. Nederland onderschrijft de conclusies bijvoorbeeld dat bemiddeling bij conflicten eerder moet beginnen en beter moet worden gecoördineerd; dat internationale wapenhandel naar conflictgebieden aan banden moet worden gelegd; dat internationale vredesoperaties duidelijker mandaten moeten krijgen en nauwer moeten samenwerken met vredesmachten uit de regio zelf; en dat humanitaire hulp en ontwikkelingssteun meer in samenhang met vredesoperaties moeten worden gebracht.

De betrekkingen tussen de Europese Unie en Afrika worden voornamelijk vormgegeven door middel van de Conventie van Lomé. Veruit het grootste deel van het Europees Ontwikkelings Fonds (EOF) gaat naar Sub-Sahara Afrika. Naast financiële hulp biedt de Lomé-Conventie ook aanzienlijke handelspreferenties voor de betrokken ontwikkelingslanden. Nu het in sommige delen van Sub-Sahara Afrika economisch geleidelijk aan beter gaat, groeit de kans dat de door de EU geboden handelsvoordelen een belangrijke rol kunnen spelen bij de versterking en diversificatie van de Afrikaanse exportsector. In september 1998 beginnen de onderhandelingen tussen de EU en de ACS-landen over hun betrekkingen na het jaar 2000. Deze onderhandelingen moeten in de loop van 1999 worden afgerond. De EU streeft naar een wezenlijke modernisering van de Conventie van Lomé (zie ook paragraaf 2.3).

De overgrote meerderheid van de 47 landen ten zuiden van de Sahara bevindt zich nog immer op een laag niveau van ontwikkeling, reden waarom ook in de komende periode in de Nederlandse betrekkingen met Sub-Sahara Afrika een centrale plaats voor ontwikkelingssamenwerking blijft weggelegd. Hoofddoelstelling van het beleid, zoals ook neergelegd in het recente regiobeleidsdocument, is de bevordering van duurzame ontwikkeling. Nederland ondersteunt in Afrika onder meer vooruitgang op het terrein van natievorming, democratisering, goed bestuur en mensenrechten. Steun wordt voortgezet aan landen die een goed macro-economisch beleid voeren en gekozen hebben voor hervormingen die de economische groei, investeringen en institutionele capaciteit ten goede komen. In toenemende mate wordt in de komende periode, behalve aan de hulprelatie, aandacht geschonken aan de bevordering van handel en investeringen.

Zuidelijk Afrika

Vooral in Zuidelijk Afrika is sprake van een renaissance. De economische groei voor de regio als geheel is voor de afgelopen drie jaar geschat op zo’n 6%, met als bijzondere uitschieter Mozambique, dat een groei van zo’n 10% wist te realiseren. In de meeste landen lopen sinds enkele jaren zeer ingrijpende economische aanpassingsprogramma’s, die nu hun vruchten beginnen af te werpen. Voorts hebben vrijwel alle landen thans regeringen die op democratische wijze aan de macht gekomen zijn.

De SADC, het samenwerkingsverband van landen in Zuidelijk Afrika, heeft aangekondigd binnen tien jaar een vrijhandelszone in de regio te willen creëren. Belangrijke vrees onder veel SADC-lidstaten is wel dat een regionale vrije markt vooral ten gunste van Zuid-Afrika zal uitpakken. Tussen Zuid-Afrika en de EU wordt onderhandeld over een vrijhandelsakkoord, dat naar verwachting eind 1998 zal worden gesloten. Medio 1999 worden in Zuid-Afrika presidentsverkiezingen gehouden. De belangrijkste bedreigingen voor de politieke en economische stabiliteit van Zuid-Afrika vormen de grote tegenstellingen tussen arm en rijk, de hoge werkloosheid en de groeiende criminaliteit.

Nederland onderhoudt met diverse landen nauwe banden. De economische belangen beperken zich hoofdzakelijk tot Zuid-Afrika, op afstand gevolgd door Zimbabwe en Angola. Zuidelijk Afrika is een van de belangrijkste ontvangers van ontwikkelingshulp. Met vijf landen werd de afgelopen jaren een reguliere ontwikkelingsrelatie onderhouden: Mozambique, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika en Namibië.

Centraal- en Oost-Afrika

De recente gewelddadigheden in de DR Congo, waarbij ook Rwanda, Uganda, Angola, Zimbabwe en Namibië betrokken zijn, vormen een ernstige bedreiging voor de stabiliteit en ontwikkeling in de regio.

De burgeroorlog tussen het islamitische Noord- en het christelijk-animistische Zuid-Sudan woedt voort. Er is sprake van enige toenadering tussen de strijdende partijen, maar een staakt-het-vuren is nog niet in zicht. Er is een nijpend voedseltekort, met name in het zuiden.

Nederland heeft met veel landen in Oost-Afrika sinds lang een ontwikkelingsrelatie. In Kenya, Uganda en Tanzania steunt Nederland programma’s gericht op de geïntegreerde ontwikkeling van plattelands-districten. Daarnaast legt Nederland in Oost-Afrika nadruk op ondersteuning van hervormingen van overheidsapparaten. Hierbij wordt vooral gekeken naar afslanking, decentralisatie en herziening van de taken van de centrale en lokale overheden.

Kenya verkeert in een kritieke situatie als gevolg van onder meer overmatige uitgaven, omvangrijke corruptie en gewelddadige optreden van de regering tegen de oppositie. Gezien de slechte bestuurs- en mensenrechtensituatie heeft Nederland de afgelopen jaren zijn ontwikkelingssamenwerking met Kenya verminderd. Binnen de hulp komt de nadruk meer te liggen op goed bestuur en democratisering.

In de subregio vallen de laatste jaren vooral de relatief gunstige ontwikkelingen in Uganda op. Dat land heeft, na een langdurig beleid van macro-economische stabilisatie, een substantiële reductie van de internationale schuld ontvangen. De Ugandese regering heeft een ambitieus programma voor de sociale sectoren opgesteld. Nederland neemt zich voor bij te dragen aan een sociaal ontwikkelingsfonds, waaruit vooral activiteiten in het onderwijs en de gezondheidszorg bekostigd zullen worden.

West-Afrika

Naast meer traditionele sectoren als plattelands- en institutionele ontwikkeling wordt in de ontwikkelingssamenwerking met West-Afrika aandacht geschonken aan de bevordering van democratisering, goed bestuur en respect voor de mensenrechten. De ontwikkelingssamenwerking richt zich speciaal op Mali, Burkina Faso en Kaapverdië. Nederland steunt West-Afrikaanse landen bij het doorvoeren van economische hervormingen gericht op stabilisering van de macro-economische situatie en liberalisering van de economie. Succesvolle hervormingen moeten ook de weg banen naar betere mogelijkheden voor het bedrijfsleven in West-Afrika. Nederland richt het instrumentarium voor de bevordering van handel en investeringen vooral op de kuststaten, met name op Ghana en Ivoorkust. De economische situatie is de laatste jaren in enkele landen, zoals Mali en Ivoorkust, verbeterd.

Nigeria, waar een kwart van de Afrikaanse bevolking woont, balanceert nog steeds op de rand van instabiliteit, ondanks de recente wisseling van president. Het democratiseringsproces verloopt moeizaam en ondoorzichtig. De aangekondige presidentsverkiezingen lijken weinig geloofwaardig. Nederland zet zich, ook in EU-verband, in voor terugkeer naar democratie en voor de mensenrechten in Nigeria.

De situatie in Liberia ontwikkelt zich niet ongunstig. In het belang van de stabiliteit en veiligheid in het land is de aanwezigheid van de West-Afrikaanse vredesmacht ECOMOG voorlopig onontbeerlijk. President Taylor staat onder internationale druk om deze aanwezigheid te handhaven en verlenging van het mandaat te aanvaarden. Het financieel-economisch beleid en het wederopbouw-programma van de Liberiaanse regering oogsten internationaal waardering. Op Nederlands initiatief krijgt de schuldenproblematiek van Liberia bijzondere internationale aandacht.

Liberia’s buurland Sierra Leone werd in 1997 wederom opgeschrikt door een militaire staatsgreep die de democratische president Kabbah naar Guinee deed vluchten. Met hulp van ECOMOG kon de president begin 1998 weer naar zijn land terugkeren. De situatie is nog weinig stabiel. De rol van ECOMOG blijft belangrijk en zou door de internationale gemeenschap geformaliseerd dienen te worden.

• 12. 

  ADVIESCOLLEGES

12.1 Adviesraad Internationale Vraagstukken

Op 14 april 1998 verscheen de wet op de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) in het Staatsblad. Hiermee heeft de AIV een wettelijke grondslag verkregen en is zijn tijdelijke status van «Adviesraad in oprichting» beëindigd.

De AIV telt momenteel negen leden, die bij hun adviserende werkzaamheden worden gesteund door deskundigen in het verband van vier permanente commissies op de beleidsterreinen van de rechten van de mens, vrede en veiligheid, ontwikkelingssamenwerking en Europese integratie. Voor vraagstukken op de raakvlakken van de genoemde terreinen staat het de AIV vrij – mede afhankelijk van de adviesaanvragen die de Adviesraad zullen worden voorgelegd – uit de permanente commissies speciale commissies in te stellen, waarin dwarsverbanden worden gelegd tussen de in de permanente commissies aanwezige deskundigheid. Met deze opzet – de AIV, vier permanente commissies en mogelijkheden voor commissie-overstijgende inzet van deskundigen – is beoogd evenwicht te scheppen tussen de behoefte aan deskundigheid en specialistische kennis enerzijds en integratie van de beleidsadvisering anderzijds.

Vorig jaar heeft de Regering de AIV advies gevraagd over de uitbreiding van de Europese Unie, over de toekomst van de conventionele wapenbeheersing, over de grenzen van de humanitaire hulp en over de relatie tussen de universaliteit van de mensenrechten en culturele verscheidenheid. Naar aanleiding van het debat over de begroting van Buitenlandse Zaken voor 1998 heeft de Regering voorts in januari van dit jaar advies gevraagd over het beleid inzake de doodstraf. In oktober 1997 heeft de AIV een eerste advies gepubliceerd, en wel over de uitbreiding van de Europese Unie («Europa inclusief»), onder de gelijktijdige aankondiging dat er een vervolgadvies zal worden voorbereid. In 1998 heeft de AIV de volgende adviezen uitgebracht: «Conventionele wapenbeheersing: dringende noodzaak, beperkte mogelijkheden», «De doodstraf en de rechten van de mens – recente ontwikkelingen» en «Universaliteit van de rechten van de mens en culturele verscheidenheid». Zoals wettelijk is voorgeschreven, zijn de genoemde adviezen en de reacties hierop van de Regering aan de Tweede Kamer toegezonden. De reactie van de Regering op het advies «Universaliteit van de rechten van de mens en culturele verscheidenheid» is nog in voorbereiding en zal de Kamer op korte termijn toegaan. Vooralsnog heeft het parlement geen advies aan de AIV gevraagd.

De Regering constateert met tevredenheid dat de AIV zijn adviserende werkzaamheden voortvarend ter hand heeft genomen. Nog voor de wet op de AIV in het Staatsblad was verschenen – dat wil zeggen toen de AIV nog in oprichting was – waren de eerste adviezen al uitgebracht. Op grond van de inhoud tot dusverre lijkt de verwachting gerechtvaardigd dat de adviezen niet alleen waardevol zullen zijn voor de beleidsvorming, maar ook een rol zullen spelen in de politieke en maatschappelijke discussie over (aspecten van) het buitenlands beleid. De agendering door de Vaste commissie voor Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer van de reactie van de Regering op het advies «Conventionele wapenbeheersing: dringende noodzaak, beperkte mogelijkheden» voor overleg met de Regering in oktober 1998 vormt hiervan een voorbeeld. De Regering kijkt met belangstelling uit naar de uit te brengen adviezen over de uitbreiding van de Europese Unie en over humanitaire hulp.

Deze beschrijving van de aanvang van de werkzaamheden van de AIV beperkt zich in hoofdzaak tot een weergave van de lopende ontwikkelingen. Verschillende departementen beraden zich nog op onderwerpen voor adviesaanvragen die de AIV in de nabije toekomst kunnen worden voorgelegd. Om die reden is voor het volgend jaar geen werkprogramma opgesteld. Wel bestaat het voornemen waar mogelijk ontschot advies te vragen, zodat de opzet van de AIV tot zijn recht kan komen. Recentelijk is de AIV een adviesaanvraag toegegaan die een aantal strategische vragen bevat over de relatie van Nederland met Turkije. Zonder in de bevoegdheid van de AIV zelf te treden zijn aanpak van deze adviesaanvraag te bepalen, kan reeds worden geconstateerd dat vraagstukken op de gebieden van Europese integratie, mensenrechten, vrede en veiligheid, en, in mindere mate, ontwikkelingssamenwerking hier alle een rol spelen. De middelen die aan de AIV ter beschikking zijn gesteld ten behoeve van zijn adviserende werkzaamheden worden verantwoord op artikel 07.05 in de Artikelgewijze Toelichting.

12.2 Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken

Op 16 april 1998 is in het Staatsblad de Wet op de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV) verschenen. Kort daarvoor is van de voorganger van de CAVV, een adviesorgaan met dezelfde naam, afscheid genomen. In vervolg op de totstandkoming van de wet heeft in mei een openbare wervingsprocedure voor leden van de Commissie plaatsgevonden. Dit heeft mogen leiden tot vele reacties, waaruit thans een selectie wordt voorbereid. Te verwachten valt dat de nieuw samen te stellen Commissie in de periode september-oktober 1998 een aanvang zal kunnen maken met haar taak.

• 13. 

  UITGAVENCATEGORIE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING

13.1 Inleiding

De indeling van de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking is ten opzichte van 1998 niet gewijzigd. Sinds 1997 is de indeling afgestemd op die van de Homogene Groep Internationale Samenwerking. Het Nederlandse buitenlandbeleid – waarvan ontwikkelingssamenwerking een belangrijk onderdeel uitmaakt – wordt daarmee in volle samenhang gepresenteerd. De uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking bestaat uit elf categorieën: tien categorieën met ODA-uitgaven en één categorie met uitsluitend non-ODA uitgaven (categorie XI). Deze laatste categorie wordt samen met de ODA-categorieën gepresenteerd, omdat de uitgaven binnen deze categorie dicht tegen de ODA-uitgaven aanleunen. De indeling in categorieën ziet er als volgt uit:

categorie I:            Economie, werkgelegenheid en regionale ontwikkeling;

categorie II:           Milieu;

categorie III:          Maatschappelijke ontwikkeling;

categorie IV:          Onderwijs, onderzoek en culturele samenwerking;

categorie V:           Conflictbeheersing, mensenrechten en goed bestuur;

categorie VI:          Humanitaire hulp;

categorie VII:         Macro-steun en schuldverlichting;

categorie VIII:        Suriname, Nederlandse Antillen en Aruba;

categorie IX:          Multilaterale programma’s;

categorie X:           Overige programma’s;

categorie XI:          Overige uitgaven met betrekking tot Ontwikkelingssamenwerking (non-ODA).

Voor een nadere invulling van de categorieën wordt verwezen naar paragraaf 13.3 «Overzicht van de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking per afzonderlijke categorie».

13.2 De ODA-prestatie in 1997 en de uitvoering van de begroting 1998

ODA-prestatie 1997

Voor de rapportage van de netto-ODA aan het DAC moeten de ODA-uitgaven (NLG 6 083,2 miljoen) worden verminderd met de aflossingen op de – in het verleden verstrekte – ODA-leningen. Voor 1997 is dit een bedrag van NLG 329,1 miljoen. Een en ander resulteert in een ODA-prestatie van 0,81% van het BNP van 1997.

Uitvoering 1998

Bij Vermoedelijke Uitkomsten is de omvang van de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking (ODA) ten opzichte van de vastgestelde begroting 1998 toegenomen met NLG 49,682 miljoen. Deze mutatie bestaat voor NLG 47,003 miljoen uit begrotingsmiddelen en voor NLG 2,679 miljoen uit kapitaalmarktmiddelen. De verhoging van de begrotingsmiddelen is het saldo van een aantal componenten. Allereerst bedraagt de mutatie als gevolg van wijzigingen in de raming voor het BNP -/- NLG 20,4 miljoen. Het effect van de eindejaarsmarge – op basis van de realisaties 1997 – is + NLG 5,885 miljoen. De middelen voor de Nederlandse Antillen en Aruba (KabNA-begroting) werden verruimd met NLG 43,5 miljoen. Tot slot werden de geraamde ontvangsten op in het verleden uit OS-middelen verrichte betalingen ad NLG 18,018 miljoen aan de begrotingsmiddelen toegevoegd. De verhoging van de kapitaalmarkt-middelen betreft de toepassing van de eindejaarsmarge op grond van de realisaties 1997.

Rekening houdend met geraamde aflossingen ad NLG 392,874 miljoen op in het verleden verstrekte ODA-leningen wordt een netto ODA-prestatie geraamd van circa 0,81% van het BNP in 1998.

13.3 De uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking 1999

De uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking bestaat uit elf categorieën (zie paragraaf 13.1). In onderstaande tabel worden deze categorieën toegelicht met de bijbehorende begrotingsbedragen. De uitgaven voor de netto-ODA in de ontwerpbegroting 1999 en in het meerjarenplan 1999–2002, worden begroot op 0,8% van het BNP.

De Nederlandse hulpverlening in 1999

Uitgaven 1997

Begroting 1998

Verm.bel 1998

Begroting 1999

I               Economie, Werkgelegenheid en Regionale ontwikkeling

II              Milieu

III             Maatschappelijke Ontwikkeling

IV            Onderwijs, Onderzoek en Culturele samenwerking

V             Conflictbeheersing, mensenrechten en Goed Bestuur

VI            Humanitaire hulp

VII           Macro-steun en Schuldverlichting

VIII          Suriname, Nederlandse Antillen en Aruba

IX            Multilaterale programma’s

X             Overige programma’s

XI

Sub-totaal ODA

Overige uitgaven mbt OS (non-ODA)

6 091,991 432,352

6 466,003 430,662

6 515,685 424,402

6 762,825 413,235

Totaal Ontwikkelingssamenwerking

6 524,343

6 896,665

6 940,087

7 176,060

Bandbreedte

1998

1999

bandbreedte ex bandbreedte ex bandbreedte ex bandbreedte ex bandbreedte ex bandbreedte ex

1995 begrotingsmiddelen

1995 kapitaalmarktmiddelen

1996 begrotingsmiddelen

1996 kapitaalmarktmiddelen

1997 begrotingsmiddelen 1997 kapitaalmarktmiddelen

-/- 7 137                 -.-

1 605                -.-

–/– 12 715    –/– 12 715

1  776            1 776 5 885      -/- 7 870

2  679            1 339

De berekeningswijze van de beschikbare middelen voor «Official Development Assistance» (ODA) wordt gebaseerd op het Bruto Nationaal Product (BNP) voor 1999, zoals geraamd door het Centraal Planbureau in de Macro Economische Verkenning voor 1999. Daarna vindt verrekening plaats met de bandbreedte uit de voorgaande jaren.

De beschikbare middelen ten behoeve van ODA voor 1999 bedragen,

exclusief bandbreedte, NLG 6 780,295 miljoen.

Dit bedrag is als volgt vastgesteld:

– basisbedrag 0,8% BNPis                                         NLG6335 200 miljoen

– toevoeging bedrag aan geraamde aflossingen op ODA-leningen                                                         NLG 406 377 miljoen

– toevoeging diverse ontvangsten OS                           NLG 18 018 miljoen

– toevoeging EZ-Indonesië (Regeerakkoord)                NLG 50 200 miljoen

– kasschuif i.v.m. verruiming KABNA begr. in 1998 -/- NLG 29 500 miljoen

Analoog aan voorgaande jaren zal gedurende het uitvoeringsjaar een nacalculatie van deze berekeningswijze plaatsvinden waardoor wordt aangesloten bij het werkelijk gerealiseerde BNP.

Inclusief bandbreedte-effecten ex 1995 en 1996 is in 1998 een bedrag van NLG 6 762,825 miljoen beschikbaar voor ODA, waarvan NLG 3,115 miljoen in de vorm van kapitaalmarktmiddelen. Conform de besluitvorming in het kabinet in februari 1991 (de zogenaamde Tussenbalans) is het aandeel van de kapitaalmarktmiddelen sedert 1993 teruggebracht tot nul. De nu nog in de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking opgenomen kapitaalmarktmiddelen vloeien voort uit de toevoeging van niet bestede kapitaalmarktmiddelen uit voorgaande jaren op grond van de bandbreedte-systematiek.

Bandbreedte 1996 en 1997

Als gevolg van de begrotingsuitvoering 1996 worden de beschikbare middelen voor de Uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking, onderdeel ODA, voor 1999 verlaagd met NLG 10,939 miljoen. Deze verlaging is het saldo van een overschrijding van de begrotingsmiddelen in 1996 en een onderschrijding van de kapitaalmarktmiddelen. In 1997 was er sprake van onderuitputting van de begrotingsmiddelen. Deze onderuitputting is het saldo van een onderuitputting op de begroting van het ministerie van Financiën en overschrijding op de overige ODA-onderdelen. De onderuitputting bij Financiën is in afwijking van de bandbreedtesystematiek voor 100% toegevoegd aan het ODA-deel van de begroting van Financiën in 1998. De resterende overschrijding wordt volgens reguliere bandbreedtesystematiek verwerkt. Op de kapitaalmarkt-middelen was in 1997 sprake van onderuitputting.

Verplichtingenramingen

Bij de begrotingsonderdelen waar dit relevant is, zijn – met inachtneming van de comptabele voorschriften – de overzichten opgenomen inzake de opbouw van de verplichtingenramingen.

De overzichten inzake de opbouw van verplichtingenramingen zijn opgenomen indien sprake is van (meerjarige) verplichtingen, zoals bedoeld in artikel 4, lid 5 van de Comptabiliteitswet ten laste van het op begrotingsnummer V van de Rijksbegroting opgenomen deel van de Uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking. Het betreft verplichtingen die in dat jaar rechtstreeks ontstaan op grond van een verdrag, een wet, een koninklijk besluit, een ministeriële regeling, een beschikking of een verbintenis, die in dat jaar dan wel in een later jaar tot uitgaven leiden of kunnen leiden. Voor de verplichtingenoverzichten van niet op begrotings-nummer V opgenomen onderdelen van de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking wordt verwezen naar het begrotingsnummer van het betreffende departement.

De omvang van de, in enig jaar, voor Ontwikkelingssamenwerking beschikbare kasmiddelen is, gebaseerd op politieke afspraken, 0,8% van het BNP exclusief bandbreedte effecten. Hierbinnen is een zogenaamde «plafondconstructie» van toepassing. Het bedrag aan verplichtingen moet worden aangegaan en de fasering van de uitgaven daaruit, dient derhalve zodanig te zijn dat het leidt tot besteding van de politiek bepaalde hoeveelheid kasmiddelen. Het spreekt voor zich dat gelet hierop, de opgenomen verplichtingenramingen – voor wat betreft de in 1997 tot en met 2002 aan te gane verplichtingen – een tentatief karakter hebben, gebaseerd op veronderstellingen over vermoedelijke uitgavenritmes van nieuwe verplichtingen en het geraamde uitgaventempo van reeds aangegane verplichtingen. De omvang van de feitelijk aan te gane verplichtingen wordt afgestemd op de voor financiering van die verplichtingen binnen de omvang van de voor de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking voor de jaren 1997 tot en met 2002 – naar raming – beschikbare kasmiddelen. Het selecteren en beoordelen van te financieren activiteiten is daarbij een continu proces dat na positieve beoordeling eventueel in het aangaan van verplichtingen resulteert. De mate waarin dit proces voortschrijdt en de voor een programma verantwoordelijke ambassade of eenheid op het departement de beschikbare kasmiddelen ook in meerjarenperspectief invult, bepaalt de uiteindelijke omvang van de aangegane verplichtingen. Aangezien de beschikbaarheid van kasmiddelen in het lopende en de volgende jaren daarbij de bepalende factor is, wordt de ruimte voor het aangaan van verplichtingen tevens beïnvloed door eventueel optredende wijzigingen in het uitgavenpatroon van reeds aangegane verplichtingen. Het bovengenoemde kan erin resulteren dat de effectief aangegane verplichtingen hoger of lager kunnen zijn dan de begrotingsramingen met betrekking tot die verplichtingen.

13.4 Gekwantificeerde kwaliteitsdoelstellingen voor Ontwikkelingssamenwerking

13.4.1 Inleiding

Met ingang van 1997 is binnen de begroting van de uitgaven van Ontwikkelingssamenwerking een vijftal afzonderlijk gekwantificeerde kwaliteitsdoelstellingen opgenomen.

Er zijn twee doelstellingen ten aanzien van het sociaal beleid;

• 1. 

  twintig procent van de in de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking opgenomen begroting van de netto-ODA, te besteden aan basis sociale voorzieningen;

• 2. 

  vier procent van de begrote netto-ODA, te besteden aan reproductieve gezondheid.

Er zijn twee doelstellingen op milieugebied;

• 3. 

  0,1% van het bruto nationaal product (BNP) te besteden ten behoeve van het internationaal natuur- en milieubeleid in ontwikkelingslanden;

• 4. 

  vijftig miljoen te besteden aan het behoud van het tropisch regenwoud.

Er is een doelstelling met betrekking tot de hulp aan de minst ontwikkelde landen (MOL’s).

• 5. 

  Ten minste 0,25% van het BNP zal worden besteed aan hulp in de MOL’s.

Deze doelstellingen, zoals voor het eerst geformuleerd in de ontwerpbegroting 1997 (TK, 1996–1997, 25 000 V, nr. 2), vloeiden deels voort uit internationaal overleg, en zijn alle eerder besproken met de Tweede Kamer. De doelstellingen zijn nu voor de derde keer in de begroting opgenomen.

Voor het begrotingsjaar 1999 is bij de berekening van de doelstellingen dezelfde systematiek gehanteerd als in voorgaande jaren. Een bepaald percentage van verschillende begrotingsartikelen wordt aan de doelstellingen toegerekend.

In 1998 is een nieuw informatiesysteem ingevoerd met de target-dimensies basis sociale voorzieningen, reproductive gezondheid en bossen, waarbij van elke activiteit de bijdrage aan de targetdimensies wordt vastgesteld. Deze werkwijze biedt de mogelijkheid om de realisatie van de doelstellingen te berekenen op basis van feitelijke uitgaven.

13.4.2 Twintig procent voor sociale basisvoorzieningen

Het DAC-rapport «Shaping the 21st century» heeft een aantal sociale doelstellingen voor het jaar 2015 geformuleerd: universeel basis onderwijs, vermindering van sterfte van kinderen jonger dan vijf jaar en moeders, universele toegang tot reproductieve gezondheidsdiensten, gender gelijkheid en halvering van extreme armoede. Om deze doelstellingen te bereiken is een substantiele verhoging van de investering in sociale basisvoorzieningen vereist. Hieronder worden verstaan basis gezondheid inclusief reproductieve gezondheid, basis onderwijs, voeding en drinkwater/sanitatie.

Het 20/20 initiatief biedt een raamwerk, een financiële paragraaf, om de DAC-doelstellingen te bereiken. Het 20/20 initiatief voor «basic social services» is vastgelegd in de slotverklaring van de Sociale Top in Kopenhagen in 1995 en nader uitgewerkt in de Oslo-consensus van 1996. De komende periode krijgt het onderwerp veel internationale aandacht. In oktober 1998 wordt in Hanoi de voortgang in de implementatie van het 20/20 initiatief besproken. Nederland is actief betrokken bij de voorbereiding en financiering daarvan. Ter voorbereiding daarvan zijn studies gedaan naar de implementatie door VN-organisaties en de Wereldbank, en door enkele DAC-landen.

Deze laatste studie is door Nederland gefinancierd. Tevens is een nieuwe brochure «Implementing the 20/20 initiative» van een aantal VN-organisaties en de Wereldbank uitgebracht waarin nader wordt ingegaan op de relatie tussen de resultaatgerichte doelstellingen van de DAC en de inputgerichte doelstellingen van het 20/20-initiatief. De Commissie voor Sociale Ontwikkeling van de Verenigde Naties zal in februari 1999 een paneldiskussie wijden aan de resultaten van de VN-Taakgroep voor sociale basisvoorzieningen.

Ook in 1999 zal Nederland zich inspannen om tenminste 20% van het ODA-budget te besteden aan sociale basisvoorzieningen. Onderstaande tabel geeft de uitgaven aan van de Nederlandse ontwikkelingsgelden van 1997, evenals de begrotingen voor 1998 en 1999. Activiteiten onder IVa (pre-)basisonderwijs en -vorming dragen 100% bij aan basis sociale voorzieningen, evenals enkele bijdragen aan VN-instellingen zoals UNFPA en UNAIDS. Andere begrotingsartikelen zoals IIIa (landenprogramma’s met betrekking tot sociale ontwikkeling) kennen eveneens activiteiten gericht op institutionele ontwikkeling, sport, gender en kinderen. Nadere analyse van de bijdragen van de MFO’s en van de hulp aan Suriname wees uit dat de bijdragen dienden te worden verlaagd.

Extra comptabele Staat 1999, 20/20 initiatief (x 1000)

Uitgaven 1997

Begroting 1998

Begroting 1999

begr. nr. artikelnr.

bereken-wijze. MvT 1999

Ia             Landenprogramma’s mbt econ ontw, werkgelenreg                       46,876              40,750

ontw Ib             Bijdrage Wereldvoedselprogramma (WFP/IEFR)

IIa            Landenprogramma’s mbt milieu

IIIa           Landenprogramma’s mbt sociale ontwikkeling

IIIb          Multilaterale bijdragen

– VN-bevolkingsfonds (UNFPA)

– VN-AIDS-programma (UNAIDS)

– ontw. fonds Soc. Infrastructuur van de Caribische Ontw. bank (CDB)

– bijdragen UNIFEM & INSTRAW

– VN-kinderfonds (UNICEF) IIIc           Ambassade Projecten Programma

IIID          Medefinancieringsprogramma

– programma Voedselzekerheid en Voedingsverbetering (VPO)

– programma Personele Samenwerking met ontwikkelingslanden (PSO) IIIe           Nederlandse Ontwikkelingsorganisatie (SNV)

IIIf            Gemeente-initiatieven en Kleine Plaatselijke Activiteiten

(GI/KPA) IVa           Landenprogramma’s mbt onderwijs & Cultuur

IVd          Onderzoeksprogramma

VIa          Noodhulp

– noodhulp tbv ontwikkelingslanden VIIIa Suriname

– hulp aan Suriname IXa          EU-hulpverlening

– Europees Ontwikkelingsfonds (EOF)

– nood- en voedselhulp IXb          Multilaterale financiële instellingen

– internationale ontwikkelingsassociatie (IDA)

– regionale ontwikkelingsbanken en fondsen IXc          Bijdrage VN-ontwikkelingsfonds (UNDP)

IXd          Spec. Multilaterale Activiteiten

IXe          Wereldbank Partnership Programme

Xa           Deskundigenprogramma

XIc          Doelbijdragen & speciale activiteiten

– doelbijdragen                                                                                           0,213                0,300

42,650

V-18.01

10%

0,300 V-16.03.01

5%

Totaal

ODA

1 250,382

6 097,145

1 305,647

6 466,003

1 373,120

6 762,825

Totaal basic social services als % ODA

20,5

20,2

20,3

13.4.3 Vier procent voor reproductieve gezondheid

De begrippen Reproductieve Gezondheid en Reproductieve Rechten zijn tijdens de bevolkingsconferentie in Caïro en de vrouwenconferentie in Beijng internationaal geaccepteerd als uitgangspunt voor beleid. De deelnemende landen hebben zich uitgesproken voor hantering van deze begrippen als leidraad voor hun bevolkingsbeleid. De vertaling naar de praktijk vindt in toenemende mate plaats, ondersteund door internationale organisaties als UNFPA, WHO en IPPF en bilaterale donoren. Nederland heeft besloten om met ingang van 1997 4% van de begroting van ontwikkelingssamenwerking te besteden aan reproductieve gezondheid. De uitvoering van het beleid zal enerzijds plaatsvinden via internationale organisaties, anderzijds zal een deel van de programma’s bilateraal worden uitgevoerd, met lokale overheden en NGO’s.

In het Nederlandse beleid wordt uitgaande van deze geïntegreerde benadering aan de volgende onderwerpen speciaal aandacht besteed: Veilig moederschap, Adolescenten, Onveilige Abortus, Reproductieve Gezondheidsvoorzieningen voor vluchtelingen, Handhaving van seksuele en reproductieve rechten.

In februari 1999 zal UNFPA in Den Haag een bijeenkomst organiseren waarbij de afspraken, gemaakt tijdens de Internationale Conferentie over Bevolking en Ontwikkeling van Cairo 1994, zullen worden bezien op hun resultaten. Met name de implementatie van het te Cairo aangenomen actieprogramma zal daarbij centraal staan. Deze bijeenkomst (ICPD+5) zal als voorbereiding dienen voor een speciale zitting van de Algemene Vergadering van de VN eind juni 1999.

Nadere analyse van de bijdragen aan de MFO’s en programma’s speciale multilaterale activiteiten wees uit dat deze toerekeningen diende te worden verhoogd. Het grootste deel van Reproductieve gezondheid kwalificeert tevens voor de gekwantificeerde kwaliteitsdoelstelling «basic social services». Echter een aantal onderdelen, zoals onderzoek naar medicijnen en vaccins ter bestrijding van AIDS, binnen de doelstelling voor reproductieve gezondheid kwalificeert niet voor de doelstelling «basic social services».

Extra comptabele Staat 1999, Reproductieve Gezondheid (x 1000)

Uitgaven 1997

Begroting 1998

Begroting           begr. nr.

1999          artikelnr.

bereken-wijze. MvT 1999

IIIa IIIb

IIIc IIId

IIIe

VIIIa

IXb

IXd Xa Xc

Landenprogramma’s mbt sociale ontwikkeling                                  73,834              90,338

Bijdragen mbt sociale ontwikkeling

– VN-bevolkingsfonds (UNFPA)

– VN-aids programma (UNAIDS)

– VN-kinderfonds (UNICEF)

Ambassade Projecten Programma

Medefinancieringsprogramma (MFP)

– Programma Personele Samenwerking met ontw.landen

(PSO) Nederlandse Ontwikkelingsorganisatie (SNV) Hulp aan Suriname Internationale financiële instellingen – internationale ontwikkelingsassociatie (IDA) – regionale ontwikkelingsbanken en fondsen Speciale Multilaterale Activiteiten Deskundigenprogramma Doelbijdragen & speciale activiteiten – doelbijdragen                                                                                           0,210                0,250

95,963

V-13.08

22,5%

0,250 V-16.03.01

Totaal

ODA

243,154

6 097,145

254,825

6 466,003

275,105

6 762,825

Totaal reproductieve gezondheid als % ODA

4,0

3,9

4,1

13.4.4 Milieu, 0,1% van het BNP voor Internationaal Natuur- en Milieubeleid

¹ De regeerakkoordafspraken over Clean Development Mechanism zijn vooralsnog geparkeerd binnen de 0,1% milieudoelstelling op artikel 12.01 Milieubeleid in ontwikkelingslanden.

Binnen het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid wordt de UNCED-doelstelling aangehouden: donoren dragen 0,1% van het BNP bij aan het internationaal milieubeleid (zij het niet additioneel, doch binnen het plafond van 0,8% ODA-uitgaven). Uitgaven met betrekking tot het internationale natuur- en milieubeleid zijn op meerdere plaatsen binnen de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking terug te vinden. In onderstaande tabel is daarvan een overzicht opgenomen¹.

De extracomptabele staat Milieu is opgebouwd uit het hoofdbeleidsterrein milieu, waarin programma’s ondergebracht zijn die voor honderd procent kwalificeren als milieu. Dit hoofdbeleidsterrein dekt echter niet alle milieu-uitgaven binnen de extracomptabele staat Ontwikkelingssamenwerking. Een aantal programma’s in de andere hoofdbeleidsterreinen hebben milieu als één van de aandachtsvelden. Naast de bilaterale milieu-uitgaven zijn milieugerelateerde bijdragen aan internationale instellingen en medefinancieringsorganisaties meegenomen in de extracomptabele staat Milieu.

Op basis van ervaringscijfers zijn percentages opgenomen per categorie. Ieder jaar zullen op basis van de gerealiseerde «milieu»-uitgaven in de desbetreffende categorieën de gehanteerde percentages kritisch tegen het licht gehouden worden en daar waar nodig aangepast. In 1999 zijn voor de opgenomen onderdelen geen significante wijzigingen opgetreden ten opzichte van de extracomptabele staat in begroting van 1998.

Extra comptabele Staat Milieu 1999 (x 1000)

Uitgaven 1997

Begroting 1998

Begroting 1999

begr. nr. artikelnr.

bereken-wijze. MvT 1999

II              Milieu

IIa            Landenprogramma’s mbt milieu

IIb            Internationale milieubijdragen (GEF/UNEP)

Id             Miliev-programma

IId            Natuur en Milieu educatie (NME)

Subtotaal

Procentuele bijdrage aan milieu

Ic             Internat fonds voor agrar ontw (IFAD)

IXc          Bijdrage VN ontw. hulp (UNDP)

IXa          Europees Ontw. fonds (EOF)

IXb          Internat. Ontw. Associatie (IDA)

IXb          Regionale Ontw. Banken en Fondsen

IXe          Wereldbank Partnership Programme

316,799

417,400

446,180

V-11.01

100%

Subtotaal                                                                                                    82,782              98,553              99,543

Overig

Ia             Landenprogramma’s mbt economische ontwikkeling sector: agrarische productie en ontwikkeling onderdeel                  61,017              70,000              70,000

bosbouw IIIc/Xc APP/doelbijdragen IIId          Medefinancieringsprogramma

IIIe           Nederlandse ontwikkelingsorganisatie (SNV)

VIIIb KabNA-Milieu-uitgaven IVc          Programma’s van IO&O-instituten

Overige activiteiten met een milieudimensie                                    103,248              75,000              75,000

rapportage

Subtotaal

Totaal-generaal

BNP x mln

Milieu als % van het BNP

254,420

240,733

245,563

13.4.5 Minst Ontwikkelde Landen (MOL’s); 0,2% van het BNP

De hulp aan Minst Ontwikkelde Landen bedroeg in 1997 0,25% van het BNP. Dit percentage is gebaseerd op de totale Nederlandse bilaterale hulp aan de MOL’s alsmede op het aandeel van de hulpverlening van multilaterale instellingen aan de MOL’s in verhouding tot de Nederlandse bijdrage aan de instellingen. Hiermee heeft Nederland voldaan aan de, in 1990 tijdens de «Least Developed Countries Conference» aangekondigde en gekozen doelstelling van een bijdrage van 0,2% van het BNP aan MOL’s. Nederland heeft dit percentage verhoogd tot 0,25% van het BNP. Ook aan deze doelstelling is in 1997 voldaan.

De bedragen in de MOL-staat zijn op de volgende manier berekend. Voor de uitgaven die direct aan de landen toekomen, is berekend hoeveel middelen zij uitgeven aan de MOL’s. Deze werkwijze kan echter niet toegepast worden op alle uitgaven, aangezien een deel van de uitgaven via een andere weg bij de MOL’s terecht komt. Het betreft hier de Nederlandse bijdragen aan de Europese Unie en andere multilaterale (financiële) instellingen. Deze organisaties financieren uit hun algemene middelen ook programma’s in MOL-landen. Om de bedragen te berekenen die via deze instellingen aan MOL’s ten goede komen, is gebruik gemaakt van percentages die per instelling aangeven welk deel van de middelen aan de MOL’s wordt besteed. Door de Nederlandse bijdragen aan de multilaterale instellingen van 1997 te vermenigvuldigen met deze percentages kan worden aangegeven hoeveel middelen uiteindelijk in 1997 via deze kanalen bij de MOL’s zijn terecht gekomen.

De hulp aan de MOL’s is in absolute termen gestegen. Dit neemt niet weg dat het percentage van van middelen dat naar MOL-landen is gegaan, is gedaald. Dit wordt verklaard door een grotere stijging van het BNP. Hierdoor komt de absolute stijging van hulp aan MOL-landen niet tot uitdrukking in het percentage.

HULP AAN DE MINST ONTWIKKELDE LANDEN (MOL’s) (mln)

1996

1997

Ib Ic

Ie Ih

II

II

Economie, Werkgelegenheid en Regionale ontwikkeling

Landenprogramma’s m.b.t. economische ontw., werkgelegenheid en regionale ontw. Bijdrage Wereldvoedselprogramma (WFP/IEFR) Bijdrage Internationaal Fonds voor Agrarische Ontwikkeling (IFAD)

Bedrijfsleven programma begrotingsmiddelen – ORET schenkingen – MILIEV schenkingen PUM-programma Grondstoffen – projecten m.b.t. grondstoffen

Bijdrage VN-kapitaalfonds (UNCDF)

Milieu

Ia

Id

HULP AAN DE MINST ONTWIKKELDE LANDEN (MOL’s) (mln)

IIa

III

IIIa IIIb

IIIc IIId

IIIe IIIf

IV

IVa IVb IVc IVd

V

VI

VIa

VIb

VII

VIIa

VIIb

IX

IXa IXb

IXb IXc IXd

X

Xa

Xc Xg

XI

XId

Landenprogramma’s m.b.t. milieu                                                        42,12            44,30

Maatschappelijke ontwikkeling

Landenprogramma’s m.b.t. sociale ontwikkeling                             168,80          178,82

Bijdragen m.b.t. sociale ontwikkeling

– VN-bevolkingsfonds (UNFPA)

– VN-kinderfonds (UNICEF)

– VN-AIDS-programma

Ambassade Projecten programma (App)

Medefinanciering van projecten van particuliere organisaties

– Medefinancieringsprogramma (MFP)

– Programma Voedselzekerheid en Voedingsverbetering (VPO)

– Programma personele samenwerking met ontwikkelingslanden (PSO)

– Vakbondsmedefinancieringsprogramma (VMP)

Nederlandse Ontwikkelingsorganisatie (SNV)

Gemeente-initiatieven en Kleine Plaatselijke Activiteiten

(GI/KPA)

Onderwijs, Onderzoek en Culturele samenwerking

Landenprogramma’s m.b.t. Onderwijs en Cultuur

Internationaal Onderwijs

Samenwerking Internationale Instituten

Onderzoek

– Onderzoeksprogramma

Mensenrechten, Conflictbeheersing, Democratisering en Goed Bestuur Humanitaire hulp

Preventie, Humanitaire hulp en Wederopbouw

– Noodhulp t.b.v. ontwikkelingslanden                                              161,35          164,98

VN-vluchtelingenprogramma’s – Bijdrage Hoge Commissariaat voor vluchtelingen (UNHCR)                                                                                                  19,32            19,32

Macro-steun en Schuldverlichting

Macro-economische steun

– Non-sectorale programmahulp

Schuldverlichting

– Schuldendiensten

Algemene Multilaterale Programma’s

EU-hulpverlening

Internationale Financiele Instellingen

– Internationale Ontwikkelings Associatie (IDA)

– Internationale Financierings Maatschappij (IFC)

Regionale ontwikkelingsbanken en fondsen

Afrikaanse Ontwikkelingsbank (AfDB) en -fonds (AfDF)

– Afrikaanse Ontwikkelingsbank (AfDB)

– Afrikaans Ontwikkelingsfonds (AfDF)

– Aziatische Ontwikkelingsbank (AsDB) en -fonds (AsDF)

– Aziatische Ontwikkelingsbank (AsDB)

– Aziatisch Ontwikkelingsfonds (AsDF)

– Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank en het Fonds voor Speciale Operaties (IDB/FSO) Uitbreiding structurele aanpassingsfaciliteit (ESAF/IMF) Bijdrage VN-ontwikkelingsfonds (UNDP) Speciale Multilaterale Activiteiten

Overige Ontwikkelingssamenwerkingsprogramma’s

Deskundigenprogramma’s – Uitzending deskundigen Doelbijdragen en speciale activiteiten Nationale apparaatskosten

– Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (IOB) – Personele en materiële kosten buitenland

Overige uitgaven mbt OS (non-ODA)

Garanties op door de NIO verstrekte leningen aan ontwikkelingslanden                                                                                   7,98              9,37

Totaal

Hulp aan de MOL’s in % van het BNP

1 704,14

0,26

1 768,05

0,25

13.5. Overzicht van de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking per afzonderlijke subcategorie

De in paragraaf 13.1 genoemde indeling in elf subcategorieën met betrekking tot de «Nederlandse ontwikkelingssamenwerking in 1999» wordt in de uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking per thema of sector nader toegelicht. De bedragen zijn mede gerelateerd aan de hiervoor toegelichte gekwantificeerde kwaliteitsdoelstellingen voor Ontwikkelingssamenwerking.

Uitgaven 1997

Begroting 1998

Verm.bel. 1998

Begroting 1999

Begr.nr. artikelnr.

Ib Ic

Id

Ie If

Ig Ih

Economie, Werkgelegenheid en Regionale ontwikkeling

Landenprogr.mbt economische ontwikkeling, werkgelegenheid en regionale ontwikkeling – w.v. economie&werkgelegenheid – w.v. landbouw&regionale ontwikkeling – w.v. stedelijke ontwikkeling – w.v. vrijwillige terugkeer van asielzkrs Bijdrage Wereldvoedselprogramma (WFP) Bijdrage Internationaal Fonds voor Agrarische Ontwikkeling (IFAD)

«ORET-plus-programma» – begrotingsmiddelen – w.v. ORET-schenkingen* – w.v. MILIEV-schenkingen* – w.v. Programma Samenwerking Opkomende Markten

(PSOM) – w.v. Investeringen OS – Indonesië faciliteit EZ – kapitaalmarktmiddelen PUM-programma Bevordering export ontw.landen – CBI

– ITC-bijdrage via CBI – CBI-apparaatskosten Bedrijfsmatige technische bijstand Grondstoffen

– Gemeenschappelijk grondstoffenfonds – Projecten mbt grondstoffen Bijdrage V.-kapitaalfonds (UNCDF) Allochtoon ondernemerschap

Totaal CategorieI

921,427

980,081         1 002,971         1 087,624

• * 

  inclusief China en India

Ia

Uitgaven Begroting 1997                 1998

Verm.bel. 1998

Begroting 1999

Begr.nr. artikelnr.

III             Maatschappelijke ontwikkeling

IIIa           Landenprogr mbt sociale ontwikkeling

– w.v. Vrouwen en ontwikkeling – w.v. Kinderen en ontwikkeling

IIIb          Bijdragen mbt sociale ontwikkeling

– VN-bevolkingsfonds (UNFPA)

– VN-aids programma (UNAIDS)

– VN-kinderfonds (UNICEF)

– UNIFEM & INSTRAW

– Ontw.fonds soc.infrastructuur van de caribische Ontw.bank (CDB) IIIc           Ambassade Projecten Programma (App)

IIId          Medefinanciering van projecten van particuliere organisaties

– Medefinancieringsprogramma(MFP)

– Programma Voedselzekerheid en Voedingsverbetering-(VPO)

– Programma Personele Samenwerking met ontwikke-lingslanden(PSO)

– Vakbondsmedefinancieringsprogramma (VMP)

IIIe           Nederlandse Ontwikkelingsorg. (SNV)

IIIf            Gemeente-initiatieven en Kleine Plaatselijke Activiteiten

(GI/KPA)

108,974

10,100

115,185

11,000

118,067

11,000

126,579

11,000

V-13.06

V-13.07

Totaal Categorie III

1320,201         1392,585         1397,790         1460,719

IV            Onderwijs, Onderzoek en Culturele samenwerking

IVa           Landenprogr. mbt Onderwijs & Cultuur

– w.v. (pre-)basisonderwijs en -vorming – w.v. Overige onderwijsprogramma’s – w.v. Institutionele onderwijsversterking – w.v. cultuur in O.S.-landen

IVb          Internationaal Onderwijs

– Academisch Samenwerkingsprogramma – Nederlands Fellowshipsprogramma

– Samenwerking met intern.instituten

IVc          Programma’s van IO&O-instituten

IVd          Onderzoek

– Onderzoeksprogramma – RAWOO

IVe           Communicatieprogramma

8,710

11,500

12,144

12,200

V-14.05

Totaal CategorieIV

463,275

504,312

504,335

558,036

Uitgaven Begroting Verm.bel. Begroting 1997                 1998                 1998                 1999

Begr.nr. artikelnr.

V             Mensenrechten, Conflictbeheersing, Democratisering en

Goed bestuur

Va            Mensenrechten, conflictbeheersing en democratisering

– w.v. Mensenrechten en conflictbeheersing – w.v. Democratisering&Goed Bestuur

V-09.03

Totaal CategorieV

51,896

57,000

59,842

65,000

Uitgaven Begroting 1997                 1998

Verm.bel. 1998

Begroting 1999

Begr.nr. artikelnr.

VI            Humanitaire hulp

VIa          Preventie, Humanitaire hulp en Wederopbouw

– Noodhulp t.b.v. ontwikkelingslanden VIb          VN-vluchtelingenprogramma’s

– Bijdrage Hoge Commissariaat voor vluchtelingen

(UNHCR) – Bijdrage organisatie voor hulp aan Palestijnse vluchtelingen (UNRWA)

436,852            400,000

400,000

405,000 V-09.04.01

Totaal CategorieVI

502,352            458,500            458,500            463,500

Uitgaven Begroting Verm.bel. Begroting 1997                 1998                 1998                 1999

Begr.nr. artikelnr.

VII           Macro-steun en Schuldverlichting

VIIa Macro-economische steun

– Non-sectorale programmahulp VIIb Schuldverlichting

– Schuldverlichting hoofdsommen

– Schuldendiensten

– w.v. bijdrage HIPC-trust fund Taakstellende ombuiging ivm opvang asielzoekers

103,011

95,000

75,000

246,195            213,269            201,468

30,000              30,000

110,000 V-15.01.01

177,079

10,000 125,000

V-15.01.02 & EKI

Totaal CategorieVII

349,206            308,269            276,468

162,079

Uitgaven Begroting Verm.bel. 1997                 1998                 1998

Begroting 1999

Begr.nr. artikelnr.

VIII

VIIIa

VIIIb

Suriname, Nederlandse Antillen en Aruba

Hulp aan Suriname Garanties tbv Suriname

Nederlandse Antillen & Aruba – Samenwerkingsprogramma’s – Overige ODA-uitgaven inz. samenwerking met Ned.Antillen & Aruba

Totaal CategorieVIII

367,851

368,219

366,478

338,156

IX            Algemene multilaterale programma’s

IXa          EU-hulpverlening

– Europees Ontwikkelingsfonds

– Samenwerking met ontwikkelingslanden in Lat.Am. en

Azie – Middellandse Zee-gebied – Nood- en voedselhulp – Overige specifieke maatregelen – Samenwerking met Midden- en Oost-Europa en onafh.staten ex Sovj.Unie

IXb          Internationale financiële instellingen

– Wereldbank

– Internationale Ontwikkelings Associatie (IDA) – Internationale Financierings Maatschappij (IFC) – Multilateraal Agentschap voor Investeringsgaranties

(MIGA) – Regionale Ontwikkelingsbanken en Fondsen – Uitbreiding structurele aanpassingsfaciliteit (ESAF/IMF)

IXc          Bijdrage VN-ontw.fonds (U.DP)

IXd          Speciale Multilaterale Activiteiten

IXe          Wereldbank Partnership Programme

53,700

55,400

43,800

44,500

EU

Totaal CategorieIX

1 197,384         1448,731         1478,731         1467,646

Uitgaven 1997

Begroting 1998

Verm.bel. 1998

Begroting 1999

Begr.nr. artikelnr.

X             Overige programma’s

Xa           Deskundigenprogramma

– Voorbereiding, opleiding & begeleiding – Uitzending deskundigen

Xb           Voorlichting, bewustwording en advisering inzake OS

– Nat.Comm.Int.Samenw.en Duurz.Ontw. – Voorlichtingsactiviteiten OS – Samsam/IS/Stichting Scherpenzeel

Xc           Doelbijdragen & speciale activiteiten

– Doelbijdragen – Speciale activiteiten – Proj.& progr.voorb.& begeleiding

Xd           Kosten inz.toegel.vluchtelingen uit ontwikkelingslanden

Xe           ODA voortvloeiend uit de opvang van erkende vluchtelin- gen

Xf            Internationale apparaatskosten

– VN en haar gespecialiseerde organisaties

– OESO

Xg           Nationale apparaatskosten

– Personele en materiële kosten binnenland – Personele en materiële kosten buitenland – Inspectie Ontwikkelingssamenwerking (IOB) – Accountantscontrole OS-activiteiten

Xh           Ned.Investeringsbank Ontw.landen

– Apparaatsuitgaven NIO

24,740

119,000

25,992 1,000

94,971

178,870

3,024

2,156

5,089

24,740

119,000

25,773 1,000

85,095

184,698

3,000

3,000

5,000

24,740

119,000

28,208 1,000

97,858

199,446

3,000

3,000

5,000

24,740

244,000

25,773 1,000

V-16.06

V-16.08

V-17.01

XII en XIV

V-17.01

97,231           Div. V-06

213,534           Div. V-07

4,000   V-07.01.06.01

3,000   V-07.01.06.02

5,157 V-17.02.02

Totaal CategorieX

632,131

610,906

651,821

793,585

Uitgaven Begroting Verm.bel. Begroting             Begr.nr.

1997                 1998                 1998                 1999           artikelnr.

XI            Overige uitgaven mbt OS (non-ODA)

XIa          Particuliere Ontwikkelings & Participatiemij’en (POPM)

XIb          Financieringsmij. ontw.landen (FMO)

– Middelenvoorziening FMO – Speciale programma’s FMO – Rentesub./apparaatsuitgaven FMO

XIc          Ned.Investeringsbank Ontw.landen

– Rentesubsidies OS-leningen

XId          Garanties op door de NIO verstrekte leningen aan ontwikkelingslanden

XIe          Programma’s van IO&O-Instituten

– Huisvestingsvoorziening KIT

XIf           Internationale milieubijdragen

– Bijdrage GEF (16%)

XIg          Gemeente-initiatieven en kleine Plaatselijke Activiteiten

(GI/KPA)

XIh          Afwikkeling OS-activiteiten in niet DAC-landen

0,000

27,723

5,720

1,988

pm

35,000

5,720

1,600

pm pm

35,000

5,720

2,340

35,000

V-18.10

237,361             231,000            224,000            213,000 V-17.02.01

V-17.03

5,720 V-14.03.03

3,115 V-12.01.02.01

Totaal CategorieXI

432,352            430,662            424,402

413,235

Annex 1 Programma’s van instituten en cursussen van internationaal onderwijs

Uitgaven 1997

Begroting 1998

Verm.bel. 1998

Begroting 1999

Begr.nr. artikelnr,

Afrika Studie Centrum

Bijdrage BZ

BijdrageOCW

BijdrageLNV

– Afrika Studie Centrum

– Koninklijk Instituut vd Tropen – Graphic Media Developm.Centre(GMDC) – Opleidingscentrum Wereldomroep (RNTC) – Huisvesting IO-instituten

– Institute of Social Studies (ISS)

– International Training Centre for Aerial Surveys (ITC)

– Netherlands University Foundation for International

Cooperation (NUFFIC) – International Institute for Hydrolic and Environmental engineering (IHE) – Institute for Housing and Urban Development Studies

(IHS) – Netherlands Institute for Management/Maastricht

School of Management (RVB/MSM) – Stichting voor Wetenschappelijk Onderzoek voor de

Tropen (WOTRO)

– International Reference Centre for Watersupply (IRC)

– Internationaal Instituut voor Landaanwinning en

Cultuurtechniek (ILRI) – Internationaal Agrarisch Centrum (IAC) – Landbouwuniv., Wageningen – IAH Larenstein, Deventer

131,329

129,262

130,756

131,136

13.6 Meerjarenplan voor Ontwikkelingssamenwerking

Aan de voor de jaren 1999 tot en met 2003 opgenomen bedragen liggen de geraamde BNP-cijfers alsmede de voor die jaren voorziene te ontvangen aflossingen op ODA-leningen ten grondslag. De feitelijke ontwikkelingen zullen daar, gelet op de onzekerheid van de ontwikkeling van macro-economische ramingen inzake het BNP, van afwijken. Gelet hierop is ervoor gekozen ook dit jaar geen of slechts een gematigde verhoging van de begrotingsonderdelen in meerjarenperspectief aan te brengen. Hierdoor ontstaat, uitgaande van de huidige BNP-ramingen voor die jaren, een «ruimte» in de cijfers. Voorshands is ervoor gekozen deze -conform de sinds 1989 toegepaste praktijk- als parkeerpost op te nemen onder categorie VIIb «Schuldverlichting» (artikel 15.01.02).

1999

2000

2001

2002

2003

I               Economie, Werkgelegenheid en Regionale ontwikkeling

II              Milieu

III             Maatschappelijke Ontwikkeling

IV            Onderwijs, Onderzoek en Cultuur

V             Conflictbeheersing, mensenrechten en Goed Bestuur

VI            Humanitaire hulp

VII           Macro-steun en Schuldverlichting

VIII          Suriname, Nederlandse Antillen en Aruba

IX            Multilaterale programma’s

X             Overige programma’s

XI

Sub-totaal ODA

Overige uitgaven mbt OS (non-ODA)

Totaal Ontwikkelingssamenwerking

7 176 060

7 420 583

7 690 606

7 978 606

8 247 046

• 14. 

  PERSONEEL, ORGANISATIE EN FINANCIEEL BEHEER

14.1 Personeel

De Herijkingsnota (1996) leidde tot een geheel nieuwe, ontschotte organisatie op het departement. Door de herijking en de tegelijkertijd doorgevoerde delegatie van taken en bevoegdheden aan de posten is het ministerie van Buitenlandse Zaken ook in het buitenland in belangrijke mate nieuw opgezet en ingericht. De herijking en delegatie aan de posten hebben veel goeds gebracht, maar de uitvoering dient op een aantal punten nog te worden verbeterd. Dit is overigens een normaal verschijnsel bij een zo omvangrijke reorganisatie, zo concludeert ook KPMG, dat een onderzoek deed naar de stand van zaken van de uitvoering van de herijking. Deze aspecten van de implementatie van de herijking krijgen thans volop de aandacht, onder meer door een daarop toegespitste vernieuwing van het personeelsbeleid.

Het nieuwe personeelsbeleid heeft twee doelstellingen. Enerzijds is het erop gericht het ministerie van Buitenlandse Zaken in staat te stellen het herijkte takenpakket zo goed mogelijk te vervullen, anderzijds beoogt het betere voorwaarden te scheppen voor de ontplooiing van alle personeelsleden en hun eventuele partners en kinderen. Dit laatste is vooral van belang voor de vele personeelsleden die een aanzienlijk deel van hun loopbaan op steeds wisselende posten in het buitenland doorbrengen.

Qua inzet van financiële middelen en menskracht zijn de belangrijkste thema’s:

– de introductie van een nieuw systeem van personeelsplanning;

– verbetering van het wervings- en selectiesysteem;

– een beter en transparanter overplaatsings- en loopbaanbeleid;

– een beter beoordelingssysteem;

– een geringer onderscheid tussen de verschillende categorieën

personeel; – grotere betrokkenheid van het lijn- en topmanagement bij het personeelsbeleid; – uitbreiding en verbetering van het partner- en gezinsbeleid; – permanente aandacht voor de doorlopende ontwikkeling van de personeelsleden; en – een op bovenstaande zaken afgestemde reorganisatie van de personeelsdienst.

De verandering van het personeelsbeleid nam eind 1997 een aanvang met de Startnotitie Vernieuwing Personeelsbeleid en kreeg vervolgens verder vorm in inspraakronden met de personeelsleden en in het kader van het georganiseerd overleg met de Bijzondere Commissie en de Ondernemingsraad. De vernieuwing wordt in eigen beheer uitgewerkt, waar nodig met steun van externe adviseurs. Met de implementatie kan naar verwachting eind 1998 worden begonnen.

De herijking heeft een impuls gegeven aan de functiewisselingen tussen het ministerie van Buitenlandse Zaken en andere departementen (met name Economische Zaken) en internationale instellingen (zoals de Europese Commissie). In 1997 vonden 45 functiewisselingen van en naar het ministerie van Buitenlandse Zaken plaats. Dit systeem van functiewisselingen zal verder worden uitgebouwd.

14.2  Postennet

De posten zijn en blijven belangrijke instrumenten voor de behartiging van de Nederlandse belangen in het buitenland en voor de samenwerking met andere landen. Doordat zij goed over onder meer de politieke, sociale, economische en culturele omstandigheden ter plaatse zijn geïnformeerd, kunnen de posten zowel de Regering als de particuliere sector in raad en daad waardevolle bijstand verlenen.

In het kader van de herijking van het buitenlands beleid is besloten het aantal posten in het buitenland uit te breiden, vooral in regio’s waar ingrijpende politieke en economische veranderingen hebben plaatsgevonden. Voorts is de intentie uitgesproken dat Nederland geleidelijk in alle kandidaat-lidstaten van de EU met een ambassade vertegenwoordigd moet zijn.

In 1998 werd een ambassade geopend in Skopje ten behoeve van de vjrMacedonië en Albanië, en werd het honorair consulaat in Rio de Janeiro omgezet in een beroepspost. Verder wordt in 1998 nog de omzetting van het honorair consulaat-generaal in Santo Domingo in een beroepspost voorzien.

Ten behoeve van de actieve overheidsrol bij exportbevordering en ondersteuning van het Nederlandse bedrijfsleven in verre markten is in 1998 een aantal nieuwe steunpunten geopend in China en India. In 1999 zullen ook in enkele andere landen nog dergelijke economische steunpunten worden toegevoegd. Voor een nadere uiteenzetting van de inzet van middelen wordt verwezen naar artikel 07.01.02 van de Artikelsgewijze Toelichting.

Tot de hoofdtaken van de posten behoren ook consulaire werkzaamheden als visumverlening, dienstverlening aan Nederlanders in den vreemde en de verstrekking van paspoorten. De implementatie van het Verdrag van Schengen levert in een aantal gevallen uitgebreide werkzaamheden voor de visumafdelingen op, terwijl op posten in landen waar veel Nederlanders met vakantie gaan, extra aandacht wordt geschonken aan consulaire bijstand in noodgevallen.

14.3  Decentralisatie

Per 1 januari 1998 is het Centrum tot Bevordering van Import uit ontwikkelingslanden (CBI) verder verzelfstandigd. Op die datum werd het CBI een agentschap. Ondergetekenden hebben het parlement hierover geïnformeerd met hun brief van 29 oktober 1997.

14.4  Wetgeving, bestuurlijke en juridische zaken

Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft niet alleen met de internationale rechtsorde, maar ook met de nationale rechtsorde van doen. Deze twee rechtsordes grijpen steeds sterker in elkaar. Ten einde dit ook in de departementale organisatie tot uitdrukking te laten komen, is bij de herijking de dienst Juridische Zaken gevormd. Deze dienst heeft niet alleen afdelingen voor internationaal recht en verdragen, maar ook voor (nationaal) bestuursrecht en civielrecht. De dienst kent sinds kort tevens een aparte afdeling voor Europees recht. Vanuit deze afdeling wordt, samen met ambtenaren van het ministerie van Justitie, het secretariaat van de nieuw gevormde Interdepartementale Commissie Europees Recht (ICER) vervuld. De afdeling treedt mede op als een van de expertisecentra op het gebied van het Europees recht ten behoeve van de gehele rijksoverheid en is verantwoordelijk voor de vertegenwoordiging van

Nederland in procedures voor het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen te Luxemburg. In het kader van ICER worden, gelet op de Securitel-affaire, stelselmatig de uitspraken van dat Hof bezien op hun (mogelijke) effecten op de Nederlandse rechtsorde. Voor een nadere uiteenzetting van de inzet van middelen wordt verwezen naar artikel 06.01.01 in de Artikelsgewijze Toelichting.

Het blijkt niet altijd duidelijk wanneer iets bij verdrag moet worden geregeld, en wanneer gebruik gemaakt kan worden van een zogenaamd «memorandum of understanding». Er is een notitie in voorbereiding die hierover helderheid moet verschaffen.

Ter voldoening aan de Algemene Wet Bestuursrecht is een wetsvoorstel in procedure gebracht waarbij de verlening van subsidies door of namens ondergetekenden wettelijk wordt geregeld. Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 14.9, over het subsidiebeleid.

Voor een overzicht van de andere wetsvoorstellen waaraan wordt gewerkt zij verwezen naar bijlage 2.

Mede als gevolg van de aanwijzing door de minister van Buitenlandse Zaken van een aantal landen als «probleemland», waarvan documenten steeds moeten worden geverifieerd voordat tot legalisatie kan worden overgegaan, is de laatste tijd het aantal te behandelen bezwaar- en beroepschriften sterk gestegen. Ten einde het gegroeide werkaanbod het hoofd te kunnen bieden, is de capaciteit van het desbetreffende onderdeel uitgebreid. Het ministerie wordt voorts frequent benaderd door Nederlandse particulieren en bedrijven die schade hebben geleden als gevolg van het handelen van derde overheden, om te bemiddelen bij het verhalen van die schade. De oorzaken van de geleden schade lopen sterk uiteen en betreffen bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog, de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd, onteigeningen in de voormalige DDR en, meer recent, de Golfoorlog. Mede in overleg met andere betrokken ministeries worden de mogelijkheden bezien om de informatieverschaffing aan potentiële claimanten over bestaande regelingen en instellingen, alsmede mogelijke bemiddelingspogingen door Buitenlandse Zaken, te verbeteren.

14.5 Instrumenten van integraal management

In het kader van de herijking is integraal management als besturingsmodel voor het ministerie ingevoerd. De introductie van dit model is onderdeel van een breed proces dat bij de overheid en elders in de publieke sector gaande is om lijnmanagers verantwoordelijkheid te geven voor effectiviteit en efficiency. Sturing op resultaat en de zorg voor productiemiddelen zijn in dit model in handen gelegd van één en dezelfde manager. Begin 1998 is een projectgroep opgericht om het nieuwe besturingsmodel voor Buitenlandse Zaken verder vorm te geven, bijvoorbeeld via een vademecum waarin de taken, bevoegdheden en vrijheden van de integrale manager uiteen worden gezet. Tevens worden een communicatieplan en specifieke opleidingsvereisten opgesteld. Voorts coördineert de projectgroep structurele veranderingen in werkprocessen van het ministerie op aspecten van integraal management. Daarnaast draagt zij zorg voor de aansturing en monitoring van de uitwerking van een «incentive»-beleid bij Buitenlandse Zaken (waarover in 14.7 meer). Oogmerk hiervan is het doeltreffender en doelmatiger maken van beleid en beheer. Het «incentive»-systeem wordt vanaf medio 1998 gefaseerd ingevoerd.

Bij Buitenlandse Zaken worden, soms al vele jaren, verschillende instrumenten toegepast voor de ondersteuning en verbetering van het financieel en integraal management, waaronder jaarplannen, organisatiedoorlichtingen, kengetallen en beleidsevaluaties. De keuze van instrumenten, die hieronder kort aan bod komen, is afhankelijk van de aard van het werkproces.

Jaarplannen en jaarverslagen vormen belangrijke instrumenten in het kader van de delegatie en het integraal management. In 1997 is op het departement en de posten voor het eerst een jaarplancyclus doorlopen. Begin 1998 is door alle budgethouders voor het eerst een jaarverslag samengesteld, waarin integraal verantwoording is afgelegd over de uitvoering van het jaarplan 1997. Op basis van een evaluatie van de jaarplancyclus 1997 is de inrichting van de jaarplancyclus 1999 op onderdelen aangepast. De jaarplancyclus lijkt een goed instrument te zijn voor steeds nauwere samenwerking tussen Buitenlandse Zaken en de vakdepartementen.

Sinds vele jaren wordt het functioneren van ambassades regelmatig doorgelicht door de Inspectie en Evaluatie Bedrijfsvoering (ISB). In 1997 is een nieuw model voor integrale organisatiedoorlichting ontwikkeld en ingevoerd. Deze organisatiedoorlichting speelt in de nieuwe besturingsfilosofie een cruciale rol in aanvulling op de jaarplannen en jaarverslagen. In 1998 worden de eerste ervaringen met de doorlichting nieuwe stijl geïnventariseerd en zal dit model ook voor departementsonderdelen in Den Haag worden ingevoerd.

In 1997 werd vastgesteld voor welke onderdelen van de begroting van Buitenlandse Zaken ramings- en doelmatigheidskengetallen zinvol zouden zijn en werden de op dat moment nog ontbrekende kengetallen ontwikkeld. Alle zinvolle ramings- en doelmatigheidskengetallen zijn in de begroting voor 1999 opgenomen. Gelet op de aard van de werkzaamheden kan echter maar een beperkt deel van de begroting met dergelijke kengetallen worden toegelicht: in 1998 was dat voor ramingskengetallen 15% van de begroting en voor doelmatigheidskengetallen 0,3% (alleen voor visumaanvragen en vertalingen). In 1999 zal geïnventariseerd worden of en waar doeltreffendheidskengetallen zinvol gebruikt kunnen worden. Tevens zal dan nader onderzoek plaatsvinden naar de mogelijkheden van de verdere ontwikkeling van kengetallen ten behoeve van de interne sturing (bedrijfsvoering), bijvoorbeeld met betrekking tot de vertegenwoordigingen in het buitenland.

Omdat kengetallen over het algemeen weinig toegevoegde waarde hebben voor veel van de werkprocessen van Buitenlandse Zaken, wordt vooral evaluatie als een waardevol instrument beschouwd om de resultaten van het beleid en de beleidsuitvoering in kaart te brengen en te verbeteren. Zeker op het terrein van ontwikkelingssamenwerking is evaluatie sinds jaar en dag gemeengoed.

Jaarlijks wordt een departementaal evaluatie-programma opgesteld. Een deel van de evaluaties wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (IOB), die binnen het ministerie een onafhankelijke rol op het terrein van beleidsevaluatie heeft. De rapportages over evaluaties op het terrein van ontwikkelingssamenwerking worden, vergezeld van een beleidsreactie van tweede ondergetekende, aan het Parlement aangeboden. In 1998 werden de landenstudies Bangladesh, Bolivia en Egypte alsmede de evaluaties van het Vrouwen & Ontwikkelingsbeleid en van de SNV-landenprogramma’s Benin en Nepal voltooid en, vergezeld van de ministeriële beleidsreactie, aan het parlement aangeboden. De onderzoeken van de co-financiering met de Wereldbank en van de activiteiten van het Centrum tot Bevordering van de Import uit ontwikkelingslanden (CBI)

zijn uiterlijk begin 1999 afgerond. De evaluatie van het MATRA-programma is begin 1998 aangevangen. De afgelopen jaren hebben in het werkprogramma van de Inspectie landenevaluaties een belangrijke plaats ingenomen, maar gezien de verschuivingen in het beleid zal in de toekomst meer aandacht geschonken worden aan thematische en sectorstudies. Er zijn reeds voorbereidingen getroffen voor een evaluatie van de effecten van armoedebestrijding in het kader van de hulp.

In multilateraal verband neemt IOB aan diverse evaluaties deel. De evaluatie van verscheidene EU-ontwikkelingsprogramma’s en -instrumenten zal in 1999 worden afgerond. In 1998 is een begin gemaakt met de evaluatie van de activiteiten van het «United Nations Capital Development Fund» (UNCDF). Deze evaluatie wordt onder auspiciën van een stuurgroep, waarin alle UNCDF-donoren vertegenwoordigd zijn, uitgevoerd en medio 1999 voltooid. Ook in DAC-verband wordt deelgenomen aan evaluaties. De evaluatie-groep van de DAC is een belangrijk forum voor de uitwisseling van ervaringen op het terrein van evaluatie van ontwikkelingssamenwerking.

14.6  Herinrichting financiële functie

Medio 1998 is de herinrichting van de financiële functie op het departement voltooid. Daarvoor in aanmerking komende directies beschikken daarmee over een eigen gedecentraliseerde eenheid voor het verrichten van financiële taken, waarmee beleid en beheer ook materieel in één hand zijn gelegd bij de lijnmanager. Onder meer in de vorm van opleiding werd ondersteuning geboden bij de implementatie van deze decentrale financiële functie, zodat deze thans volwaardig zelfstandig kan functioneren. In 1999 zal nader onderzoek plaatsvinden naar de wenselijkheid en mogelijkheid van integratie van de financiële controllersfunctie en de kanseliersfunctie op de posten.

14.7  Financieel beheer

Door de delegatie is het aantal budgethouders (de functionarissen die verantwoordelijk zijn voor rechtmatig en doelmatig financieel beheer van de aan hen toegewezen middelen) veel groter geworden. Het ministerie telt thans ongeveer 180 budgethouders, verspreid over het departement en de posten. In 1997 bleek dat nog niet alle budgethouders in staat waren om op adequate wijze het financieel beheer vorm te geven. Dat leidde tot de instelling van een projectorganisatie Verbetering Financieel Beheer, die in het laatste kwartaal van 1997 en het eerste kwartaal van 1998 per budgethouder de stand van zaken in kaart bracht en, waar nodig, ondersteuning leverde zowel ten aanzien van operationele werkzaamheden als in adviserende zin.

Door de projectorganisatie zijn aanbevelingen geformuleerd voor verdere verbetering en structurele inbedding van het financiële beheer in de organisatie. Deze aanbevelingen hebben zowel betrekking op de situatie bij afzonderlijke budgethouders als op zaken van algemene (alle budgethouders betreffende) aard, dus van praktische zaken op operationeel niveau tot beleidsvoornemens. Voor wat betreft dit laatste kunnen onder meer genoemd worden de aandacht voor het evenwicht tussen beleid en beheer, het aanbieden van een breed scala aan opleidingen (van een cursus integraal management tot een cursus budgetadministratie) en de implementatie van een «incentive»-beleid. Binnen een «incentive»-beleid worden door de departementsleiding bewust prikkels (zowel beloningen als sancties) gegeven aan integrale managers, om deze te motiveren de hen opgedragen taken optimaal uit te voeren. Elementen van dit beleid zijn onder meer het leren van andere organisaties, het opstellen van overdrachtsdossiers door vertrekkende lijnmanagers voor hun opvolgers, prestatiebeloning en het voegen bij de jaarverslagen van brieven waarin lijnmanagers verantwoording afleggen over het door hen in het verslagjaar gevoerde beheer. In 1998 is met de implementatie van deze aanbevelingen begonnen. Dit wordt in 1999 voortgezet. Uiteindelijk moet dit ertoe leiden dat de budgethouders in staat zullen zijn om zelfstandig voor een adequaat financieel beheer zorg te dragen.

14.8  Veranderingen interne controle

De herinrichting van de financiële functie heeft uiteraard invloed op de beheersstructuur binnen het ministerie. Als gevolg van de herinrichting zal de voorheen bij de centrale directie Financieel-Economische Zaken (FEZ) gecentraliseerde «verbijzonderde interne controle» op het door budgethouders gevoerde financieel beheer in 1999 geheel bij de budgethouders zijn ondergebracht. Dit wordt gerealiseerd door onder meer een vereenvoudiging en verduidelijking van procedures, training van (decentrale) controllers en het opstellen en uitvoeren van een intern controleplan per budgethouder. Hiermee wordt vorm gegeven aan de integrale verantwoordelijkheid van de budgethouder en kan FEZ haar verantwoordelijkheid als «concern-controller» blijven dragen.

Tevens zal de accountantsdienst in 1999 de planning, spreiding en diepgang van zijn werkzaamheden meer met FEZ afstemmen, zodat signalen die de accountantsdienst omtrent de kwaliteit van het financieel beheer ontvangt, snel door de «concern-controllers» kunnen worden opgepakt.

Naast de reguliere controle- en advieswerkzaamheden van de accountantsdienst zullen voortaan ook enkele taken die formeel onder de verantwoordelijkheid van budgethouders vallen, maar door FEZ werden uitgevoerd, door deze dienst worden verricht. Dit betreft bijvoorbeeld het opstellen van door directies of posten gevraagde controle- c.q. beheers-profielen van overheidsinstellingen in landen waar programmahulp of macro-economische steun overwogen wordt, het monitoren van controle-opdrachten bij declaraties van consultants, en onderzoek naar accountantscontroles van internationale organisaties.

14.9  Subsidies

Als gevolg van de invoering van de derde tranche van de Algemene Wet Bestuursrecht is een voorstel voor een Kaderwet inzake subsidies Buitenlandse Zaken in procedure gebracht. Dit wetsvoorstel betreft subsidies verleend door of namens ondergetekenden, via het departement of een ambassade in de EU. Waar nu vaak aan particulieren en organisaties door middel van een overeenkomst geldelijke steun wordt verleend, zal dit in de toekomst bij beschikking gebeuren. In het kader van de totstandkoming van de nieuwe wet wordt bezien in hoeverre het huidige fijnmazige stelsel van zowel rechtstreekse als indirecte financiële ondersteuning van activiteiten ten behoeve van ontwikkelingssamenwerking aanpassing behoeft. Op basis van de Kaderwet, die naar verwachting begin 1999 in werking zal treden, wordt lagere regelgeving ontworpen waarin onder meer bepaald wordt:

– voor welke activiteiten subsidie mag worden verleend; – aan de hand van welke criteria die verstrekking plaats mag vinden; – het maximale bedrag dat voor subsidiëring van de betreffende activiteiten beschikbaar is; en – de wijze van verdeling en de maatstaven voor de verdeling van het maximumbedrag over de in aanmerking komende aanvragers.

14.10  Informatiesystemen

De informatievoorziening en de communicatie binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken worden ingrijpend vernieuwd. Deze veranderingen hebben betrekking zowel op het millenniumbestendig maken als op het moderniseren van de inmiddels verouderde informatie- en communicatietechnologie infrastructuur. Met deze vernieuwingen wordt ook tegemoet gekomen aan de verander(en)de eisen aan informatievoorziening die voortvloeien uit de organisatorische wijzigingen binnen het ministerie. Een belangrijk onderdeel is de vernieuwing van diverse kerninformatiesystemen door middel van standaardpakketten, zodat geïntegreerde managementinformatie mogelijk wordt op het terrein van personele, logistieke, financiële en beleidsinhoudelijke informatievoorziening (het zogeheten GMIS-project: Geïntegreerd Management Informatie Systeem). Dit vereist tevens vernieuwing van de onderliggende infrastructuur van netwerken, apparatuur en basisprogrammatuur, en kantoorautomatisering, waarmee ook een goede basis wordt gelegd voor de ondersteuning van kennismanagement. In 1998 vond de selectie van standaardpakketten voor de nieuwe kern-informatiesystemen plaats en is begonnen met de inhoudelijke en technische implementatie van deze pakketten. Vooral de aanpassing op de posten in het buitenland is een omvangrijke operatie, waarin veel verschillende interne en externe disciplines samenwerken aan de voorbereiding, de inrichting van werkprocessen en systemen, het transport, de installatie, opleiding, invoering en nazorg van de nieuwe automatisering.

De vernieuwingen, die plaatsvinden naast de normale werkzaamheden zoals de zorg voor de continuïteit van de bestaande infrastructuur, vormen een aanzienlijke belasting van de bestaande organisatie. Om dit meervoudige programma te verwezenlijken zal meer aandacht worden geschonken aan de strategische sturing van dit proces vanuit de departementsleiding en wordt een nieuwe centrale directie ingesteld voor informatie- en communicatietechnologie. Al met al vormt 1999 een cruciaal overgangsjaar. In deze periode zullen bestaande en nieuwe systemen (tijdelijk) naast elkaar beheerd moeten worden en vanaf het jaar 2000 moeten resulteren in een nieuwe, samenhangende en gemoderniseerde informatievoorziening en communicatie die aan de verander(en)de eisen van het ministerie en van de Rijksdienst voldoen. Voor een nadere uiteenzetting van de inzet van middelen wordt verwezen naar de artikelen 06.01.03 en 07.01.04 in de Artikelsgewijze Toelichting.

14.11  Aanpak van het millenniumprobleem

Het beleid bij de aanpak van het millenniumvraagstuk bij Buitenlandse Zaken is gericht op continuïteit van de maatschappelijke functie van het ministerie en op de continuïteit van de bedrijfsvoering tijdens en na de eeuwwisseling. De hieraan gerelateerde computer- en informatiesystemen worden als vitaal beschouwd. Volgens de planning zullen de vitale computeren informatiesystemen uiterlijk 1 januari 1999 getest zijn, millenniumbestendig zijn gemaakt en operationeel zijn. Geaccepteerde uitzonderingen hierop zijn de financiële systemen en het eraan gerelateerde informatiesysteem voor ontwikkelingssamenwerking: implementatie van deze millenniumbestendig gemaakte systemen geschiedt vanaf april 1999, na de jaarafsluiting van 1998. De niet-vitale computer- en informatiesystemen zullen in de loop van 1999, doch uiterlijk 1 oktober 1999, millenniumbestendig en operationeel zijn. De interne planning is er echter toch op gericht alle systemen avant 1 januari 1999 millenniumbestendig gereed en operationeel te hebben met uitzondering van enkele systemen op basis van harde planningen in de eerste maanden van 1999.

De facilitaire systemen, zoals liften en systemen voor toegangsbeveiliging en klimaatbeheersing, zullen grotendeels al in 1998 millenniumbestendig zijn; afronding vindt plaats in 1999.

Voor 1999 zullen de kosten voornamelijk liggen op het vlak van huur van externe capaciteit ten behoeve van het projectbureau, het (wereldwijd) vervangen van oudere typen PC’s die niet millenniumbestendig gemaakt worden, aanvullende voorzieningen voor de posten en het millenniumbestendig maken en operationaliseren van de niet-vitale computer- en informatiesystemen. Daarnaast is voor 1999 voorzien dat vervangende capaciteit nodig is als gevolg van de inzet van eigen BZ-medewerkers ten behoeve van het millenniumvraagstuk. Zie ook artikel 06.01.03 in de Artikelsgewijze Toelichting.

Het millenniumprobleem kent ook grensoverschrijdende en dus buitenlands-politieke en buitenlands-economische aspecten. Hierover moet meer dan tot op heden internationale afstemming plaatsvinden. Buitenlandse Zaken coördineert het overleg over de internationale aspecten van deze problematiek.

14.12  Beheer gebouwen buitenland

De nota «Vastgoed in beweging», waarin het huisvestingsbeleid voor de jaren 1997 – 2001 is beschreven en die eind 1997 aan de Tweede Kamer is gezonden, geeft een explicitering van de door de Dienst Gebouwen Buitenland gehanteerde uitgangspunten, werkwijze en criteria. Op basis hiervan is een selectie en prioriteitstelling ten aanzien van (oplossing van) knelpunten op het gebied van huisvesting mogelijk. De Dienst Gebouwen Buitenland heeft in de periode september 1997 tot juni 1998 mede deelgenomen aan het interdepartementaal beleidsonderzoek naar de mogelijkheden tot verbetering van de bedrijfsvoering. In dit onderzoek is de mogelijkheid bezien tot invoering van een meer resultaatgerichte werkwijze binnen de Dienst Gebouwen Buitenland. Tevens is onderzocht in welke mate introductie van een stelsel van baten en lasten hieraan een bijdrage kan leveren. Van de vraag tot agentschapsvorming is, in afwachting van de rijksbrede «evaluatie agentschappen», geabstraheerd. Het onderzoek is uitgevoerd door een werkgroep waarin de ministeries van Financiën, Algemene Zaken, VROM en Buitenlandse Zaken participeerden. Voor een nadere uiteenzetting van de inzet van middelen wordt verwezen naar artikel 07.02 in de Artikelsgewijze Toelichting.

14.13  Beveiliging

Sinds 1994 wordt veel aandacht geschonken aan het beveiligingsbeleid, waaronder bewustwording en voorlichting van de medewerkers van Buitenlandse Zaken, zowel op het departement in Den Haag als op de posten. Ook wordt voorlichting gegeven aan het exporterend Nederlands bedrijfsleven over veiligheidsproblemen in het buitenland.

WETSARTIKEL 1 (uitgaven/verplichtingen) HOOFDBELEIDSTERREIN 6. ALGEMEEN BINNENLAND

Artikel 06.01 Personeel en Materieel

ODA component valt onder Categorie Xg

a.  De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

Het artikel omvat de personele en materiële uitgaven van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. Het artikel bestaat uit de volgende artikelonderdelen.

06.01.01 Ambtelijk personeel

Op dit artikelonderdeel worden de uitgaven ten behoeve van het ambtelijk personeel, dat in Nederland werkzaam is, geraamd. Het betreft het personeel werkzaam bij de algemene leiding van het departement (inclusief de Ministers en de Staatssecretaris), de centrale directies, de beleidsdirecties en de ondersteunende diensten. De op dit artikelonderdeel aangegeven uitgaven zijn geraamd met behulp van het Systeem Nieuwe Integrale Personeelsbegroting (SNIP).

06.01.02 Overige personele uitgaven

De op dit artikelonderdeel geraamde uitgaven zijn van verschillende aard (onder andere opleidingen, uitzendkrachten en kosten werving en selectie) en betreffen de gehele personeelspopulatie van dit ministerie, met uitzondering van het personeel ten laste van ontwikkelingshulpprojecten.

06.01.03 Materieel

Op dit artikelonderdeel worden de materiële uitgaven ten behoeve van het departement verantwoord. Deze betreffen huisvesting, automatisering, datacommunicatie en overige uitgaven.

b.  De cijfers

Opbouw verplichtingen vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

De verplichtingen hebben het volgende globale kaspatroon: ongeveer 96% komt tot betaling in het eerste jaar, 3% in het tweede jaar en 1% in jaar 3 en 4. Een deel van de personele en materiële uitgaven wordt als ODA gekwalificeerd. Onderstaande tabel geeft aan welke bedragen aan Categorie Xg van de Uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking worden toegerekend.

Kasuitgaven – 06 diverse artikelen (x 1000)

c. De toelichting bij de cijfers

Eerste suppletore wet

De mutatie is het gevolg van verschillende aanpassingen:

– toevoeging van middelen uit hoofde van de loonbijstelling (zie artikel

06.02) voor een bedrag van NLG 4,6 miljoen; – structurele verhoging in het kader van de asielproblematiek met NLG

1,7 miljoen; – in verband met de agentschapstatus van het Centrum tot Bevordering van Import uit Ontwikkelingslanden (CBI) zijn alle uitgaven van het CBI

onder artikel 18.07 gebracht. Dit betekent een verlaging van NLG 1,6

miljoen; – structurele verhoging ten behoeve van de financiering van 4,5 fte’s bij het Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging (100% doorberekening aan Defensie) met NLG 0,4 miljoen; – structurele verhoging voor te treffen personele voorzieningen ten behoeve van de Interdepartementale Coördinatiecommissie voor

Europees Recht (ICER) met NLG 0,5 miljoen; – enkele incidentele mutaties, waaronder de kosten voor het organiseren van een aantal regionale conferenties, zorgen voor een verhoging van

NLG 2,3 miljoen.

Mutatie

De mutaties hebben betrekking op de volgende verhogingen: – een verhoging van NLG 10,5 miljoen betreft de incidentele toevoeging van middelen uit de reservering die het ministerie van Financiën heeft gemaakt voor het oplossen van de millenniumproblematiek;

– een bedrag van NLG 2,6 miljoen heeft betrekking op de structurele toevoeging van middelen uit hoofde van de loonbijstelling 1998 (zie artikel 06.02);

– een bedrag van NLG 0,7 miljoen betreft de totale toevoeging van middelen in verband met het PC-prive-project (zie ontvangstenartikel 06.01);

– een verhoging van NLG 0,23 miljoen betreft de toevoeging van middelen uit hoofde van de prijsbijstelling (zie artikel 06.03);

– een verhoging van NLG 0,3 miljoen vanaf 1999 betreft een structurele overheveling om de personele knelpunten bij de uitvoering van het MATRA-programma het hoofd te bieden (zie artikel 15.04);

– de resterende verhoging van NLG 5,7 miljoen vanaf 1999 ten slotte betreft het huurbudget dat structureel overgeheveld wordt naar aanleiding van de invoering van het nieuwe rijkshuisvestingsstelsel. Dit bedrag is het saldo van de door Buitenlandse Zaken te betalen gebruikersvergoeding en de vergoeding die reeds jaarlijks door Buitenlandse Zaken betaald werd.

d. De onderverdeling in artikelonderdelen

De onderverdeling naar artikelonderdelen (x f 1000) en de economische en functionele codering

e. Overige gegevens

06.01.01 Ambtelijk personeel

De personele uitgaven voor ambtelijk personeel zijn als volgt verdeeld over de organisatieonderdelen.

Onderverdeling uitgaven ambtelijk personeel naar dienstonderdelen (x f 1000)

Uitgaven

1997

1998

1999

Alg. leiding en diensten ressorterend onder de SG

DG Regiobeleid

DG Politieke Zaken

DGPZ/DGIS

DG Internationale Samenwerking

DG Europese Samenwerking

Totaal

162 478 164 927 163 500

De hieronder weergegeven ramingskengetallen hebben betrekking op het in de formatie opgenomen ambtelijk personeel op het departement. De bezetting en de personeelskosten voor de onderdelen A&O-fonds (NLG 193 000), het Nationaal Bureau Verbindingsbeveiliging (NBV:

NLG 2 472 000) zijn buiten beschouwing gelaten, omdat deze onderdelen geen deel uitmaken van de personeelsformatie van het departement. De gemiddelde personele kosten worden voor 1999 geraamd op circa NLG 92 000 per fte in 1999. Dit bedrag spoort met de gemiddelde loonkosten bij andere ministeries. Ministeries met grote uitvoerende diensten vormen hierop een uitzondering.

Tenslotte staan in de tabel doelmatigheidskengetallen voor vertalingen (inclusief de vertalingen die worden uitbesteed).

Doelmatigheidskengetallen vertalingen

1997

1998

1999

Vertaalde woorden (q) Uitvoeringskosten per woord (p) Toegelicht begrotingsbedrag; x 1 000 (p x q)

6 559 800 6 559 800 6 559 800

0,56              0,56              0,56

3 664            3 664            3 664

De doelmatigheidskengetallen vertalingen zijn gebaseerd op de realisatiecijfers 1997. Aangezien deze kengetallen voor de eerste maal worden opgenomen zullen pas echte meerjaren cijfers worden opgesteld indien er nieuwe realisatiecijfers beschikbaar zijn. Vooralsnog worden geen wijzigingen verwacht in de totale uitgaven en het aantal vertaalde woorden.

De totale uitgaven bestaan uit de personele en materiële uitgaven op het ministerie (bepaald aan de hand van de DAR-tarievenhandleiding) en de uitgaven voor uitbesteding van vertalingen die niet op het ministerie worden verricht. Bij het bepalen van de totale kosten is rekening gehouden met het feit dat de betrokken medewerkers 30% van hun tijd besteden aan andere taken. Mede gelet op een aantal kwaliteitscriteria kan worden gesteld dat de berekende kostprijs de vergelijking met de commerciële markt goed kan doorstaan.

06.01.03 Materieel

De materiële uitgaven ten behoeve van het departement zijn als volgt onder te verdelen.

Onderverdeling van de uitgaven voor materieel (x f 1000)

Uitgaven

1997

Huisvesting/bedrijfsvoering Automatisering/communicatie Overige uitgaven

1998

1999

Totaal

64 778 103 242

93 348

In bovenstaande tabel is te zien dat de materiële uitgaven in 1998 ten opzichte van 1997 met 50% toenemen en vervolgens in 1999 afnemen met 10%.

De oorzaak van de structurele stijging is met name gelegen in de extra investeringen die nodig zijn voor de ontwikkeling van een Geïntegreerd Management Informatiesysteem (GMIS). De incidentele stijging in 1998 wordt grotendeels verklaard door de door het ministerie van Financiën extra toegevoegde middelen voor het oplossen van de millennium-problematiek.

De hierboven genoemde kengetallen hebben betrekking op de uitgaven voor de bedrijfsvoering binnenland. De uitgaven voor huisvesting in Nederland en automatisering zijn niet in de berekening meegenomen. Voor de automatiseringsuitgaven zijn aparte kengetallen opgenomen onder artikel 07.01. Voor de huisvesting kunnen pas kengetallen worden opgesteld na de concrete uitwerking van de stelselherziening rijkshuisvesting per 1-1-1999.

Ten opzichte van de begroting 1998 is de grondslag van de berekening van de kengetallen veranderd. Vorig jaar waren in de berekening de uitgaven voor het informatie- en datacommunicatiebeleid meegenomen. Dit jaar is dat niet het geval maar zijn wel de uitgaven voor organisatieadvies en facilitaire uitgaven meegenomen in de berekening.

Artikel 06.02 Loonbijstelling

a.  De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

In dit artikel wordt de loonbijstelling verwerkt in het kader van algemene salarismaatregelen, incidentele loonbijstelling en overige specifieke loonbijstellingen voor ambtelijk personeel dat in Nederland werkzaam is.

b.  De cijfers

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

Codering Econ: 01

Func: 01.49

c. De toelichting bij de cijfers

Eerste suppletore wet

In verband met de invoering van de wet Premiedifferentiatie en Marktwerking bij Arbeidsongeschiktheid (PEMBA) is aan dit artikel een bedrag van NLG 1,2 miljoen toegevoegd. Het totale bedrag aan loonbijstelling is vervolgens uitgedeeld over de artikelen 06.01 (NLG 4,6 miljoen) en 06.06 (NLG 0,2 miljoen).

Mutatie

In het kader van de loonbijstelling 1998 zijn aan dit artikel structureel middelen toegevoegd en vervolgens uitgedeeld over artikel 06.01 (NLG 2,6 miljoen) en 06.06 (NLG 0,2 miljoen).

Artikel 06.03 Prijsbijstelling

a.  De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

Ten laste van dit artikel wordt de prijsbijstelling verdeeld over de prijsgevoelige artikelen van deze begroting.

b.  De cijfers

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

Codering Econ: 01

Func: 01.49

c. De toelichting bij de cijfers

Mutatie

In het kader van de prijsbijstelling 1998 zijn aan dit artikel structureel middelen toegevoegd en vervolgens uitgedeeld over artikel 06.01 (NLG 0,2 miljoen) en 06.06 (NLG 0,3 miljoen).

Artikel 06.04 Onvoorzien

a. De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

Ten laste van dit artikel worden onder andere vergoedingen betaald voor materiële schade toegebracht aan buitenlandse vertegenwoordigingen in Nederland.

b. De cijfers

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

Codering Econ: 01

Func: 01.49

Artikel 06.05 Geheime uitgaven

a.  De grondslag van het artikel en het te voeren beleid Op dit artikel worden geheime uitgaven verantwoord.

b.  De cijfers

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

Codering Econ: 01

Func: 01.49

Artikel 06.06 Subsidies en bijdragen

a.  De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

Op dit artikel worden subsidies en bijdragen verantwoord aan stichtingen die zich ten doel stellen het begrip voor internationale verhoudingen te vergroten. Daarnaast worden op dit artikel diverse Nederlandse bijdragen verantwoord die voortvloeien uit internationale verplichtingen of die samenhangen met het Internationaal Recht.

b.  De cijfers

Opbouw verplichtingen vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

c. De toelichting bij de cijfers

Eerste suppletore wet

De mutaties bij eerste suppletore wet betreffen de structurele toevoeging van de loonbijstelling 1997 voor een bedrag van NLG 0,2 miljoen, een verplichtingenmutatie van NLG 0,7 miljoen vanwege een driejarige committering inzake de Europese Beweging Nederland en tot slot een structurele verlaging van de bijdrage aan het Instituut Clingendael met NLG 0,25 miljoen. De bijdrage aan Clingendael is verlaagd omdat het Ministerie van Defensie twee gedetacheerde medewerkers rechtstreeks betaalt. Deze salarissen worden niet langer verrekend via de subsidie (zie ook ontvangstenartikel 06.03).

Mutatie

Deze mutatie heeft ten eerste betrekking op de uitdeling van de loonbijstelling en prijsbijstelling 1998 aan het Instituut Clingendael, de Stichting Atlantische Commissie, de Carnegie Stichting en de Europese Beweging Nederland (EBN). Daarnaast is in de verplichtingenmutatie voor het jaar 2001 opnieuw een driejarige committering inzake de EBN opgenomen. Ten slotte is de bijdrage aan de Carnegie Stichting voor de jaren 1998, 1999 en 2000 – op incidentele basis – verhoogd met NLG 2 miljoen per jaar ten behoeve van achterstallig onderhoud en renovatie van het Vredespaleis. Hierbij wordt met name aandacht besteed aan de bibliotheek.

d. De onderverdeling in artikelonderdelen

De onderverdeling naar artikelonderdelen (x f 1000) en de economische en functionele codering

Artikelonderdeel

Verplichtingen

Uitgaven

Codering

• 1. 

  Subsidie Stichting Instituut Clingendael

• 2. 

  Subsidie aan de Carnegie Stichting

• 3. 

  Subsidie Stichting Atlantische Commissie

• 4. 

  Subsidie Europese Beweging in Nederland

• 5. 

  Subsidie Stichting Jong Atlantisch Samenwerkings Orgaan Nederland (JASON)

• 6. 

  Bijdragen die samenhangen met het internationaal recht

• 7. 

  Uitgaven die samenhangen met de Rijnvaartcommissie

• 8. 

  Consulaire bijstand

• 9. 

  Incidentele doelbijdragen

• 10. 

  Bijdrage aan Stichting Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW)

• 11. 

  Subsidie Stichting Geologisch, Oceanografisch en Atmosferisch Onderzoek (GOA)

• 12. 

  Subsidie Europees Instituut Bestuurskunde

• 13. 

  Overige subsidies

200

78 575

200

500 144

200

500 144

5 000

200

78 575

5 000

200

500 144

5 000

200

500 144

12

12

12 12

01.43

01.43

01.43 01.43

Totaal

14 508 14 352 13 257

19 849

18 956

18 921

0

0

0

Hoofdbeleidsterrein 7. Algemeen buitenland

Artikel 07.01 Personeel en Materieel

ODA component valt onder Categorie Xg

a. De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

Het artikel omvat de personele en materiële uitgaven op de posten in het buitenland (ambassades, consulaten generaal, honorair consulaten en economische steunpunten). Het artikel bestaat uit de volgende artikelonderdelen.

07.01.01 Ambtelijk personeel

De salarissen en sociale lasten van het ambtelijk personeel werkzaam op de posten in het buitenland hebben betrekking op het uitgezonden personeel, inclusief themadeskundigen, alsmede op het lokale personeel. Met betrekking tot het uitgezonden personeel zijn de uitgaven geraamd met behulp van het Systeem Nieuwe Integrale Personeelsbegroting (SNIP).

07.01.02 Overige personele uitgaven

Het artikelonderdeel omvat de buitenland-vergoedingen aan het ambtelijk personeel, overige vergoedingen en diverse overige personele uitgaven (waaronder opleidingen). De buitenland-vergoedingen stoelen op het Reglement Dienst Buitenlandse Zaken (RDBZ). Het beleid is erop gericht om de in het buitenland werkzame personeelsleden in staat te stellen op verantwoorde wijze het Koninkrijk der Nederlanden te vertegenwoordigen. De hoogte van de buitenland-vergoedingen wordt vastgesteld aan de hand van het zogenaamde Dienst Buitenlandse Zaken Voorzieningenstelsel (DBZV), dat op 1 januari 1993 werd geïntroduceerd. Eén van de belangrijkste uitgangspunten van dit stelsel is de koopkrachtgelijkstelling van de in het buitenland geplaatste ambtenaren met de in Nederland werkzame ambtenaar.

07.01.03 Post-actief personeel

Op dit artikelonderdeel worden de uitgaven verantwoord ten behoeve van het post-actieve personeel exclusief Ontwikkelingssamenwerking (zie hiertoe de artikelen 13.06 en 16.01).

07.01.04 Materieel

Dit artikelonderdeel heeft betrekking op de materiële uitgaven voor exploitatie en investeringen van de posten in het buitenland. Het gaat om de huren van kanselarijen, residenties en personeelswoningen, uitgaven ten behoeve van het vervoer op de standplaats en communicatiemiddelen. Daarnaast gaat het om uitgaven voor fraudebestrijding en uitgaven die verbonden zijn aan de belangenbehartiging van Nederlanders in het buitenland. Tot slot worden op dit artikelonderdeel de uitgaven verantwoord die zijn verbonden aan de beveiligingsmaatregelen die worden genomen ten behoeve van het uitgezonden personeel.

07.01.05 Voorlichting

De voorlichtingsuitgaven hebben met name betrekking op de algemene informatievoorziening over het buitenlandse beleid van Nederland, de nieuwsvoorziening van het ministerie en de informatie over Nederland in het buitenland. Zie voor een nadere toelichting de voorlichtingsbijlage.

07.01.06 Evaluatie en accountantscontrole OS

Dit artikelonderdeel heeft betrekking op de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (IOB) en de Accountantscontrole ontwikkelingssamenwerkingsactiviteiten. De uitgaven kwalificeren geheel als ODA en vallen onder categorie Xg van de Uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking.

07.01.06.01 Inspectie OS en Beleidsevaluatie (IOB)

De kosten van het IOB hebben betrekking op de inhuur van externe expertise en de kosten van veldbezoeken alsmede van de productie van de IOB-rapporten.

De landenstudie Bangladesh en de studie van het Vrouwen en Ontwikkelingsbeleid zijn begin 1998 afgerond. De landenstudies Bolivia en Egypte en de evaluatie van de landenprogramma’s van SNV in Benin en Nepal werden medio 1998 voltooid, terwijl het onderzoek van de Nederlandse co-financiering met de Wereldbank en de evaluaties van het Centrum tot Bevordering van Import uit Ontwikkelingslanden (CBI) en het MATRA-programma begin 1999 worden beëindigd. In de loop van 1998 zal de gebruikelijke meerjarenprogrammering van nieuwe onderzoeken worden opgesteld.

In multilateraal verband neemt IOB deel aan diverse evaluaties. De meerjarige evaluatie van verscheidene EU-ontwikkelingsprogramma’s en instrumenten wordt begin 1999 afgerond. In 1998 is een begin gemaakt met de evaluatie van het United Nations Capital Development Fund. Deze evaluatie zal medio 1999 zijn voltooid. Naast deze onderzoeken participeert IOB in diverse in het kader van de «DAC Working Party on Aid Evaluation» ondernomen studies.

Zie voor een beleidsmatige toelichting op het werk van het IOB hoofdstuk 14.5 van het algemeen deel van deze begroting en voor een toelichting op de diverse onderzoeken het evaluatieprogramma in bijlage 7.

07.01.06.02 Accountantscontrole ontwikkelingssamenwerkingsactiviteiten

De departementale accountantsdienst (ACD) verstrekt controleopdrachten aan openbare accountantskantoren in het kader van de te verrichten controlewerkzaamheden voor de af te geven accountantsverklaring bij de rekening van Buitenlandse Zaken.

Het betreft allereerst de controle van een aantal grotere eigen beheer-projecten door lokale accountantskantoren. Deze lokale kantoren zijn aangesloten bij internationaal werkende organisaties. Voorts hebben de controleopdrachten betrekking op de review van de controlewerkzaamheden die zijn verricht door «huisaccountants» van consultants en uitvoerende organisaties inzake de door deze organisaties uitgevoerde projecten. Daarnaast dient, gelet op de formatie-omvang van de ACD, inhuur van medewerkers van openbare accountantskantoren plaats te vinden. Deze (assistent-)accountants verrichten onder verantwoordelijkheid van de leiding van de ACD controlewerkzaamheden.

De omvang van de werkzaamheden wordt ondermeer bepaald door de wijze waarop het financieel beheer in de organisatie gestalte krijgt en de mate waarin de ACD bij zijn controle gebruik kan maken van de in de organisatie aanwezige interne controle. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor de controllers die bij de verschillende budgethouders functioneren.

07.01.07 Koersverschillen en bankkosten

Dit artikelonderdeel wordt aangesproken, wanneer tussen het moment van betaalbaarstelling en de feitelijke uitgave koerswijzigingen ontstaan. Daarnaast worden ook de consolidatieverschillen van vreemde valuta ten laste of ten gunste van dit artikel gebracht, alsmede de kosten van het betalingsverkeer via bank en/of giro.

b. De cijfers

Opbouw verplichtingen vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

De verplichtingen hebben het volgende globale kaspatroon: ongeveer 92% komt tot betaling in het eerste jaar, 3% in het tweede jaar en 5% in het derde tot en met het vijfde jaar. Een deel van de personele en materiële uitgaven wordt als ODA gekwalificeerd. Onderstaande tabel geeft aan welke bedragen aan categorie Xg van de Uitgavencategorie Ontwikkelingssamenwerking worden toegerekend.

Kasuitgaven – 07 diverse artikelen (x 1000)

c. De toelichting bij de cijfers

Eerste suppletore wet

Loon- en prijsstijgingen

De uitgaven voor het uitgezonden personeel, lokaal personeel, de buitenlandse vergoedingen en het huisvestings- en materieelbudget zijn gestegen met ruim NLG 65 miljoen in 1998, oplopend tot bijna NLG 71 miljoen, als gevolg van loon-, prijs- en koersontwikkelingen. Daarnaast is met ingang van 1 januari 1998 de rechtspositie van het lokaal personeel, werkzaam bij de Nederlandse vertegenwoordigingen in het buitenland, gewijzigd.

Asielzoekers

In het kader van de asielproblematiek is dit artikel met een bedrag van NLG 5,7 miljoen structureel verhoogd.

Overig

– Wegens vertragingen in 1997 en 1998 in de ontwikkeling van een Geïntegreerd Management Informatie Systeem (GMIS) zullen onderschrijdingen in de desbetreffende jaren (NLG 13,3 miljoen in 1997 en NLG 9,0 miljoen in 1998) zorgen voor een verhoging van de uitgaven in 1999 (NLG 13,0 miljoen) en 2000 (NLG 9,3 miljoen).

– Ten behoeve van extra consulaire dienstverlening treedt een structurele stijging op van NLG 1,4 miljoen.

– Met de instelling van het agentschap CBI zijn alle uitgaven onder artikel 18.07 gebracht; dit zorgt voor een daling van NLG 0,3 miljoen op onderhavig artikel (zie ook artikel 06.01).

– Daarnaast is in verband met de EZ-bijdrage in de kosten van de Nederlandse Defensie Attaché te Jakarta door het ministerie van Economische Zaken incidenteel een bedrag van NLG 0,1 miljoen overgeheveld naar onderhavige begroting.

– Ten slotte zorgen enkele incidentele mutaties voor een ophoging van dit artikel.

Mutatie

De mutatie betreft enerzijds een neerwaartse bijstelling ad NLG 0,7 miljoen (incidenteel in 1998) ten behoeve van de vervanging van dienstauto’s op diverse posten en diverse investeringen op het gebied van beveiligingsmaatregelen (zie ook artikel 07.02). Daarnaast worden structureel middelen overgeheveld naar dit artikel. Reden hiervoor is dat voortaan de loonkosten voor lokaal personeel werkzaam op de posten ten behoeve van andere ministeries ten laste van de begroting van Buitenlandse Zaken worden gebracht. Deze maatregel voorkomt onnodige en ingewikkelde onderlinge verrekeningen tussen het ministerie van Buitenlandse Zaken en andere ministeries. Het betreft de volgende ministeries, met daarachter vermeld de bedragen: – OC&W                                                           NLG 75000

– V&W                                                              NLG 245 000

– Financiën                                                       NLG 80000

– Vrom                                                              NLG 70000

– BZK                                                                NLG 15000

– Justitie                                                           NLG 440 000

– Defensie                                                        NLG 690 000

Ten slotte wordt voor de jaren 1998, 1999 en 2000 NLG 2 miljoen per jaar overgeheveld naar artikel 06.06 ten behoeve van de Carnegie Stichting.

d. De onderverdeling in artikelonderdelen

De onderverdeling naar artikelonderdelen (x f 1000) en de economische en functionele codering

Artikelonderdeel

Verplichtingen

Uitgaven

• 1. 

  Ambtelijk personeel

• 2. 

  Overige personele uitgaven

• 3. 

  Post-actief personeel

• 4. 

  Materieel

• 5. 

  Voorlichting

• 6. 

  Evaluatie en accountantscontrole OS

• 7. 

  Koersverschillen en bankkosten

1997

1998

1999

1997

1998

1999

185 906      235 064      237 143

175 015      183 850      183 734

9 961         10 901         10 498

229 441       255 773      253 697

5 609          5 907           5 400

185 906      235 064      237 143

175 015      183 850      183 734

9 961         10 901         10 498

200 530      244 377      257 679

5 609          5 907           5 400

Totaal

610 061 698 960 698 437

582 483 687 064 702 419

Codering

e. Overige gegevens

07.01.01 Ambtelijk personeel

Onderstaande tabel geeft een verdeling van de uitgaven over deze categorieën.

Onderverdeling van de uitgaven ambtelijk personeel (x f 1000)

Uitgaven

1997

1998

1999

Uitgezonden personeel Lokaal personeel Themadeskundigen

118 418 137 790 141904

58 614         87 054          84 844

8 874          10 220          10 395

Totaal

185 906 235 064 237 143

De uitgavenstijging voor het lokaal personeel is vooral het gevolg van een gewijzigde verantwoordingssystematiek. In 1997 werden de kosten van lokaal personeel van Nederlandse nationaliteit voor circa NLG 7 miljoen verantwoord op subartikel 07.01.02 (overige personele uitgaven). Vanaf 1998 is dat niet langer het geval. Daarnaast zijn in 1998 de belastingafdrachten van lokale personeelsleden sterk toegenomen. Tenslotte zijn de lonen van het lokaal personeel aangepast aan de lokale arbeidsmarkt op basis van een internationaal uitgevoerd loononderzoek.

Onderstaande tabel geeft enkele kengetallen voor de gemiddelde bezetting en de loonkosten van het ambtelijk personeel op de posten in het buitenland. Voor het lokale personeel zijn de cijfers voor 1997 indicatief. De posten hebben zelf een grote verantwoordelijkheid bij het aantrekken van lokaal personeel. Vanaf 1998 wordt het lokale personeel volledig centraal geregistreerd.

Ramingskengetallen ambtelijk personeel

De stijging van het aantal uitgezonden personeelsleden op de posten hangt deels samen met de herijking. De hieruit voortvloeiende stijging van het aantal uitgezonden personeelsleden in 1997 komt pas in 1998 volledig tot uitdrukking (in fte’s op jaarbasis), doordat een deel van de formatieplaatsen pas in de tweede helft van 1997 is ingevuld. Daarnaast neemt in 1998 het aantal uitgezonden personeelsleden toe als gevolg van een uitbreiding en versterking van het postennet en uitbreidingen in het kader van de asielproblematiek en fraudebestrijding. Voor het aantal themadeskundigen is meerjarig de verwachte behoefte aan personeel opgenomen. De gemiddelde personele kosten per uitgezonden medewerker stijgen als gevolg van de CAO-afspraken en incidentele loonontwikkelingen. De gemiddelde kosten bedragen NLG 106 000 per fte in 1999 (exclusief de buitenland-vergoedingen). Dit bedrag is vergelijkbaar met andere ministeries zonder omvangrijke uitvoerende diensten. Reden hiervoor is dat het over het algemeen om gespecialiseerde functies gaat waarbij hoge eisen worden gesteld aan opleiding en ervaring.

De stijging van het aantal lokale personeelsleden in 1998 hangt vooral samen met de uitbreiding en versterking van het postennet en uitbreidingen in het kader van de asielproblematiek. De belangrijkste oorzaken van de stijging van de gemiddelde loonkosten zijn hiervoor reeds genoemd. Daarnaast spelen koersontwikkelingen een rol.

Tenslotte geeft onderstaande tabel de doelmatigheidskengetallen die ten aanzien van de visumverlening op de posten kunnen worden berekend.

Doelmatigheidskengetallen visumverlening

1996

1997

1998

1999

Aantal aangevraagde visa (q)

Gem. uitvoeringskosten per visumaanvraag (p)

Toegelicht begrotingsbedrag; x 1 000 (p x q)

520 000 533 000 533 000 533 000

50,89 53,31         53,31         53,31

26 464 28 415 28 415 28 415

In het kader van een proefproject is vorig jaar een aanvang gemaakt met een berekening van de kostprijs per visumaanvraag op basis van de realisatiecijfers over 1996. Op basis van voortschrijdend inzicht is de systematiek van de kostprijsberekening verder verbeterd en wordt nu een integrale kostprijs gepresenteerd. Dit leidt tot een gemiddelde kostprijs per aanvraag in 1996 van NLG 50,89. In 1997 is dit bedrag als gevolg van ongunstige koersontwikkelingen, die een opwaartse druk hebben uitgeoefend op de kosten in guldens, gestegen tot NLG 53,31. Op basis van nieuwe realisatie cijfers voor de uitgaven en nieuwe inzichten zullen in de toekomst meerjarige cijfers worden opgenomen.

Er is geen onderscheid gemaakt naar soort visum aangezien de werkzaamheden en handelingen voor de verschillende soorten visa gelijk zijn. De uitvoeringskosten hebben betrekking op de artikelen Personeel en Materieel binnenland (06.01) en buitenland (07.01) en artikel 07.02 Gebouwen Buitenland.

07.01.02 Overige personele uitgaven

De overige personele uitgaven bestaan voornamelijk uit de buitenlandvergoedingen voor het uitgezonden personeel, als ook diverse overige uitgaven (zoals uitgaven voor dienstreizen, onkostenvergoedingen aan honoraire consuls en uitgaven voor representatie).

Onderverdeling van de overige personele uitgaven (x f 1000)

Uitgaven

1997

1998

1999

Vergoedingen DBZV Overige vergoedingen Diverse overige uitgaven

Totaal

175 015 183 850 183 734

De stijging van de uitgaven in het kader van de buitenlandvergoedingen (DBZV) hangt vooral samen met de stijging van het aantal uitgezonden personeelsleden. Daarnaast spelen koers- en prijsontwikkelingen een rol. De geraamde daling van de overige vergoedingen is het gevolg van de onder subartikel 07.01.01 genoemde wijziging in de verantwoording, waarbij de loonkosten van het lokaal Nederlandse personeel vanaf 1998 volledig onder subartikel 07.01.01 worden opgenomen. In de overige uitgaven zijn voor 1998 en 1999 de geraamde uitgaven voor economische steunpunten verwerkt.

07.01.03 Post-actief personeel

In onderstaande cijfers zijn alle wachtgeld- en uitkeringsregelingen van het ministerie verwerkt, exclusief Ontwikkelingssamenwerking. De vermelde aantallen zijn gebaseerd op de aantallen uitkeringsgerechtigden in de diverse regelingen. In de prijscomponent zijn behalve de verwachte kosten aan de uitkeringsgerechtigden ook de aan de Stichting Uitvoeringsinstelling Sociale Zekerheid voor Overheid en onderwijs (USZO) te betalen uitvoerings- en apparaatskosten opgenomen. In de volumecomponent is rekening gehouden met de doorwerking op jaarbasis van de verwachte instroom in 1998 en 1999.

07.01.04 Materieel

De materiële uitgaven voor exploitatie en investeringen van de Nederlandse vertegenwoordigingen in het buitenland zijn in onderstaande tabel uitgesplitst. De tabel toont een verhoging van de materiële uitgaven in 1998 ten opzichte van 1997 van 25% en van 1999 ten opzichte van 1998 van 4%. De oorzaak van de toename is met name gelegen in de extra investeringen die nodig zijn voor de ontwikkeling van een Geïntegreerd Management Informatiesysteem (GMIS) en de reservering van de eindejaarsmarge, die voorlopig geparkeerd is onder overige materiële uitgaven.

Onderverdeling van de uitgaven voor materieel (x f 1000)

Uitgaven

1997

1998

1999

Huisvesting

Automatisering/communicatie Bedrijfsvoering Overige uitgaven

Totaal

200 530 244 377 257 679

In onderstaande tabellen worden de automatiserings-datacommunicatie en telecommunicatieuitgaven ten behoeve van het departement (artikelonderdeel 06.01.03) en de posten (artikelonderdeel 07.01.04) gerelateerd aan het totaal aantal fte’s (binnenland en buitenland). Het aantal fte’s heeft betrekking op uitgezonden en departementale ambtenaren en lokaal personeel.

De gemiddelde beheeruitgaven per fte zullen naar verwachting structureel stijgen. Onder beheer wordt verstaan de kosten voor exploitatie en onderhoud. De extra investeringen in 1998 en 1999 zullen naar verwachting leiden tot een groter beslag op de onderhouds- en exploitatieuitgaven vanaf 2000.

Ramingskengetallen automatisering, datacommunicatie en telecommunicatie; investeringen

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Aantal fte (q)

Gemiddelde investeringsuitgaven (p)

Toegelicht begrotingsbedrag (pxq); x mln

De gemiddelde investeringsuitgaven per fte stijgen aanzienlijk in 1998 en 1999. Dit heeft te maken met de geplande inhaalslag die gemaakt moet worden. Vanaf 1999 zullen de gemiddelde investeringsuitgaven per fte, in vergelijking met 1998, dalen aangezien een aantal meerjarige investeringsprojecten afgerond zal gaan worden. Ten opzichte van de begroting 1998 laten de gemiddelde investeringsuitgaven per fte in 1997 en 1998 een daling en in 1999 en 2000 een stijging zien. De redenen hiervoor zijn de vertragingen in de besluitvorming rond de Europese Aanbestedingsprocedure en de uitvoering van de automatiseringsprojecten ter ontwikkeling van een Geïntegreerd Management Informatie Systeem (GMIS).

De hieronder weergegeven kengetallen hebben betrekking op de naar de posten gedecentraliseerde budgetten voor o.a. onderhoud, inventaris, beveiliging en de exploitatie van kanselarijen, dienstwoningen en dienstauto’s. Voor de uitgaven ten behoeve van bouwkundige projecten en voor de automatiseringsuitgaven zijn aparte kengetallen opgesteld (zie de overige gegevens bij artikel 07.02 en 06.01.03).

Ten opzichte van de begroting 1998 zijn de gemiddelde materiële uitgaven per fte aanzienlijk gestegen. Redenen hiervoor zijn met name de forse stijging van de dollarkoers en overige prijsstijgingen.

07.01.06 Evaluatie en accountantscontrole OS

De onderverdeling naar artikelonderdelen (x f 1000)

In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de aantallen – in vermelde jaren – lopende onderzoeken van het IOB en de daarvan afgeronde (dan wel af te ronden) onderzoeken. Tevens is een uitsplitsing gegeven van het begrotingsbedrag voor dit artikel (voor 1997 de realisatie en voor 1998 het vermoedelijk beloop) naar kosten van inschakeling van consultants en overige kosten.

1997

1998

1999

– lopende onderzoeken                                                                          10                 15                 10

– waarvan afgeronde c.q.afteronden onderzoeken                          0                   6                   6

kosten inschakeling consultants* (NLG mln)                                   2,77              2,30                3,4

overige kosten** (NLG mln)                                                                0,25              0,70                0,6

totaal (NLG mln)

3,02

3,00

4,00

• * 

  inclusief reis- en verblijfskosten

** inclusief bijdragen aan multilaterale evaluaties

Artikel 07.02 Gebouwen Buitenland

a.  De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

Dit artikelonderdeel heeft betrekking op de materiële uitgaven voor de investeringen ten behoeve van de Nederlandse vertegenwoordiging in het buitenland. Onder dit artikelonderdeel vallen in hoofdlijnen twee soorten investeringen.

• 1. 

  Bouwkundige projecten: hiertoe behoren groot onderhoud, renovatie, nieuwbouw en koop. Tot bouw of koop wordt besloten indien dat in meerjarig perspectief voordeliger is dan huur.

• 2. 

  Inrichting: dit betreft o.a. investeringen die noodzakelijk zijn om de eigendomspanden (kantoren en woningen) in een goede staat te houden, de aankoop van kantoor- en beveiligingsapparatuur, telefooncentrales, dienstvoertuigen en inventarissen van kantoren en woningen.

b.  De cijfers

Opbouw verplichtingen vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)

De verplichtingen hebben het volgende globale kaspatroon: ongeveer 58% komt tot betaling in het eerste jaar, 34% in het tweede jaar, 8% in het derde jaar.

c.  De toelichting bij de cijfers

Mutatie

De mutatie wordt voor NLG 2,3 miljoen veroorzaakt door verkopen van onroerend goed van de Dienst Gebouwen Buitenland. Op grond van de vigerende middelenafspraak met het ministerie van Financiën worden deze middelen toegevoegd aan onderhavige begroting. Daarnaast treedt een verhoging op van NLG 0,7 miljoen door de vervanging van dienstauto’s op diverse posten en diverse investeringen op het gebied van beveiligingsmaatregelen.

d.  De onderverdeling in artikelonderdelen

De onderverdeling naar artikelonderdelen (x f 1000) en de economische en functionele codering

e. Overige gegevens

Onderstaand overzicht geeft inzicht in de verdeling van het beschikbare kasbudget voor bouwkundige projecten met een uitgavenraming per project van meer dan NLG 0,2 miljoen. Vanwege de diversiteit en het vaak geringe financieel belang is voor de overige uitgaven (projecten kleiner dan NLG 0,2 miljoen en inrichtingsactiviteiten) geen kengetal opgesteld.

Ramingskengetallen bouwkundige projecten

Uit het overzicht blijkt dat de projecten in aantal een neerwaartse tendens vertonen terwijl de financiële omvang van de betalingen, met name binnen de interval van NLG 5,0 en NLG 15,0 miljoen een opwaartse tendens vertoont. Dit wordt met name veroorzaakt doordat een aantal omvangrijke projecten ter hand zijn en worden genomen. Dit betreft met name de huisvestingsprojecten te Berlijn, Istanboel, Maputo en Washington.

Artikel 07.03 Staatsbezoeken en roulerende voorzitterschappen

a. De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

07.03.01 Staatsbezoeken

De geraamde uitgaven hebben betrekking op inkomende en uitgaande, het openbaar belang dienende bezoeken van leden van het Koninklijk Huis, staatshoofden, minister-presidenten en hun delegaties. De raming heeft het karakter van een stelpost.

07.03.02 EU-voorzitterschap

Op dit artikelonderdeel werden de uitgaven verantwoord die verband houden met het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie in de eerste helft van 1997.

07.03.03 Conferenties

Tenslotte worden op dit artikel de uitgaven verantwoord samenhangend met internationale conferenties, zoals huur van het conferentiecentrum, personele en logistieke uitgaven. Al dan niet voortvloeiende uit verdragsverplichtingen zal Nederland herhaaldelijk als gastland moeten optreden, danwel een bijdrage moeten leveren aan elders te houden conferenties.

b. De cijfers

Opbouw uitgaven vanaf de vorige ontwerpbegroting (x f 1000)