Rapport 'Inzake opsporing' van de Enquêtecommissie Opsporingsmethoden - Enquête Opsporingsmethoden - Hoofdinhoud

Dit rapport is onder nr. 11 toegevoegd aan dossier 24072 - Enquête Opsporingsmethoden.

Officiële titel	Enquête Opsporingsmethoden; Rapport 'Inzake opsporing' van de Enquêtecommissie Opsporingsmethoden
Document­datum	01-02-1996
Publicatie­datum	12-03-2009
Nummer	KST12612
Kenmerk	24072, nr. 11
Van	Staten-Generaal (SG)
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 1995–1996

24 072

Enquête Opsporingsmethoden

Nr. 10

BRIEF VAN DE ENQUÊTECOMMISSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

1 februari 1996

De Enquêtecommissie Opsporingsmethoden biedt u hierbij het verslag aan van het onderzoek dat zij op grond van de haar op 22 november 1994 gegeven opdracht heeft ingesteld.

De voorzitter van de commissie, M. van Traa

De griffier van de commissie, N. J. P. Coenen

Foto: Bert Verhoeff zittend v.l.n.r.: A. K. Koekkoek (CDA), M. van Traa (voorzitter, PvdA), Th. C. de Graaf (vice-voorzitter, D66),

staand v.l.n.r.: O. P. G. Vos (VVD), A. Rouvoet (RPF), M. Rabbae (GroenLinks), E. R. Muller (secretaris), E. G. Aiking-Van Wageningen (Groep Nijpels)

N. J. P. Coenen (griffier)

Foto: Martijn Beekman

Van links naar rechts: Jan Klijnsmit, Kris Rangoe, Sandy van Wageningen, Cyrille Fijnaut, Jaap Schipper, Frank Bovenkerk, Annelen van Schaarden-burgh, Gerben Bruinsma, Paula Hercules, Pia van Toorn, Ard Wolfs, Monica den Boer, Loes Peters, Mark Hertogh, Martin Leefland, Geesje Groot-

loze tekst, geen aandacht aan besteden!

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 1995–1996

24 072

Enquête Opsporingsmethoden

Nr. 11

EINDRAPPORT

INHOUDSOPGAVE

1.3             Opbouw rapport en bijlagen

Hoofdstuk 2 Georganiseerde criminaliteit in Nederland

2.1             Inleiding

2.2             Definitie

2.3             Bestaand beeld

2.3.1          Kwalitatief beeld

2.3.2          Kwantitatief beeld

2.3.3          Beoordeling

2.4             Onderzoek georganiseerde criminaliteit

2.5             Autochtone groepen

2.5.1          Aanleiding onderzoek

2.5.2          Geschiedenis

2.5.3          Huidige criminele groepen

2.5.4          Netwerken op middenniveau en uitvoerders

2.5.5          Beoordeling

2.6             Buitenlandse en allochtone groepen

2.6.1          Aanleiding onderzoek

2.6.2          De Surinaamse connectie

2.6.3          Turkse criminele groeperingen in Nederland

2.6.4          Marokkaanse groepen in Nederland

2.11.6

Beoordeling

Hoofdstuk 3 De Delta-methode: doorlaten van drugs onder regie van politie en justitie

3.1             Inleiding

3.2             Omschrijving methode

3.3             Ontstaansgeschiedenis

3.4             Delta-methode IRT Noord-Holland/Utrecht

3.4.1          Inleiding

3.4.2          IRT Noord-Holland/Utrecht

3.4.3          Delta-methode

3.4.4          Onduidelijkheden rol informant 1

3.4.5          Doorgelaten softdrugs

3.4.6          Harddrugs en groei-informant

3.4.7          Oude Bildtzijl: drugs en semtex

3.4.8          XTC-traject

3.5             Commissie-Wierenga en politieke besluitvorming

3.5.1          Instelling en rapport commissie-Wierenga

3.5.2          Geheime bijlagen

3.5.3          Debatten Tweede Kamer

71

72

72

72

74

75 75 75 85 88 89 89 91 92

97

97

100

105

3.13.6        Dekmantelfirma’s en valse identiteisbewijzen                      159

3.13.7        Beveronderzoek Rotterdam                                                   160

3.13.8        GooienVechtstreek                                                                160

3.13.9        Criminele geldenenverdiensten                                           161

3.13.10      Doorgelaten drugs                                                                  161

3.13.11      De opheffing van het IRT Noord-Holland/Utrecht, de commissie-Wierenga en de Tweede Kamer                         161

Hoofdstuk4 Observatie                                                                        165

4.1             Inleiding                                                                                   165

4.2             Vormen van observatie                                                          166

4.3             Juridische structuurenorganisatie                                       167

4.4             Bevindingen                                                                            168

4.4.1          Aftappen telecommunicatie                                                   168

4.4.2          Scannen                                                                                   169

4.4.3          Direct afluisteren                                                                     171

4.4.4          Observerenenvolgen                                                            173

4.4.5          Plaatsbepalingsapparatuur                                                    174

4.4.6          Foto-envideo-apparatuur                                                     176

4.4.7          Inkijkoperaties                                                                         177

4.4.8          Andere observatiemethoden                                                 180

3.6             Kennemerland

3.6.1          Afbouwtrajecten informanten

3.6.2          Methode verder ontwikkeld

3.6.3          Doorlaten harddrugs

3.6.4          De sapman

3.6.5          Andere dekladingen

3.6.6          Dekmantelfirma’s en valse identiteisbewijzen

3.6.7          Administratie Kennemerland

3.7             Betrokkenheid FIOD/douanerecherche

3.7.1          Doorlating containers

3.7.2          CID-activiteiten FIOD

3.7.3          Sigarettensmokkel

3.8             Beveronderzoek Rotterdam

3.9             Gooi en Vechtstreek

3.9.1          Doorgelaten containers Gooi en Vechtstreek

3.9.2          Zaken en banden

3.9.3          Onderzoek van de CID door het openbaar ministerie

3.9.4          Stopzetten onderzoeken

3.10           Verdiensten en criminele gelden

3.10.1        Verdiensten

3.10.2        Gebruik criminele gelden

3.11           Totaal aantal containers en kilo’s

3.12           Kennis en verantwoordelijkheid

3.12.1        Politiële en justitiële leiding IRT

3.12.2        Korpsleiding Amsterdam

3.12.3        Openbaar ministerie Amsterdam

3.12.4        Bestuur Amsterdam

3.12.5        Korpsleiding Kennemerland

3.12.6        Bestuur Haarlem

3.12.7        Openbaar ministerie Haarlem

3.12.8        Openbaar ministerie Rotterdam

3.12.9        Ressort Amsterdam

3.12.10      Vergadering van procureurs-generaal

3.12.11      Minister van Justitie

3.12.12      Minister van Binnenlandse Zaken

3.13           Beoordeling

3.13.1        Delta-methode

3.13.2        XTC-traject

3.13.3        Informatie IRT-onderzoek

3.13.4        Afbouw informanten

3.13.5        Saptraject

114 114 118 118 119 123 124 125

125 125 127 128

129

133 133 134 137 138

141 141 142

144

4.5             Casusonderzoek                                                                      180

4.5.1          Dezaak CharlesZ.                                                                   180

4.5.2          Dezaak HenkR.                                                                       189

4.5.3          Tanker Cleaning Amsterdam en Rotterdam (TCA/TCR) 197

4.6             Beoordeling                                                                             201

Hoofdstuk5 Informanten                                                                      204

5.1             Omschrijving                                                                           204

5.2             Juridische basisenomvang                                                  205

5.3             Bevindingen                                                                            205

5.3.1          Wervingenregistratie                                                            205

5.3.2          Anonimiteitenbescherming                                                 207

5.3.3          Runnen van informanten                                                       208

5.3.4          Activiteiten informanten                                                        210

5.3.5          Strafbare feiten                                                                       211

5.3.6          Informatieenbewijs                                                               212

5.3.7          Beloningen                                                                              213

5.3.8          Afspraken met informanten                                                   214

5.3.9          Sturingencontrole                                                                 217

5.3.10        Corruptiegevoeligheid                                                            217

5.4             Casusonderzoek Laundry                                                       221

5.5             Beoordeling                                                                             226

Hoofdstuk6 Infiltratie                                                                           229

Omschrijving                                                                           229

Juridische grondslag, toetsing en omvang                          230

Bevindingen                                                                            232

Pseudo-koopenpseudo-verkoop                                          232

Politie-infiltratie                                                                       233

Burgerinfiltratie                                                                       237

Frontstore                                                                                239

Gecontroleerde aflevering                                                     240

Doorlaten                                                                                 243

Corruptiegevoeligheid                                                            245

Casusonderzoek                                                                      249

Ramola (Rabo Money Laundering)                                       249

Copa (Colombia-Paramaribo)                                                255

Verantwoording vandePrisma-methode                             261

6.4.4          AH Oosterbeek

6.4.5          Exportzaak Twente

6.5             Combinatie van methoden

6.6             Beoordeling

Hoofdstuk 7 Omgaan met informatie en internationale opsporing

7.1             Inleiding

7.2             Bevindingen

7.2.1          Informatie-inwinning bij derden

7.2.2          Misdaadanalyse

7.2.3          Fenomeenonderzoek

7.2.4          Financieel rechercheren

7.2.5          Beoordeling

7.3             Informatiehuishouding

7.3.1          Omschrijving

7.3.2          Bevindingen

7.3.3          Beoordeling

7.4             Bestuurlijke rechtshandhaving

7.4.1          Omschrijving

7.4.2          Bevindingen

7.4.3          Beoordeling

7.5             Internationale opsporing

7.5.1          Inleiding

7.5.2          Juridische structuur en organisatie

7.5.3          Informatie-uitwisseling

7.5.4          Uitvoering van buitenlandse assistentieverzoeken door Nederland

7.5.5          Uitvoering van Nederlandse assistentieverzoeken in het buitenland

7.5.6          Beoordeling

Hoofdstuk 8 Opsporingsorganisaties en inlichtingendiensten

8.1

Inleiding

429

10.5.3 Informanten

10.5.4        Infiltranten

10.5.5        Overige informatie-inwinning

10.6           Organisatie van de opsporing

10.6.1        Organisatie algemeen

10.6.2        Criminele inlichtingendiensten

10.6.3        Tactische recherche

10.6.4        Ondersteunende eenheden

10.6.5        Kernteams

10.6.6        Bijzondere opsporingsdiensten

10.6.7        Binnenlandse veiligheidsdienst

10.6.8        Openbaar ministerie

10.6.9        Rechters-commissarissen en zittende magistratuur

10.6.10      Korpsleiding en korpsbeheerders

10.6.11      Ministeries

10.6.12      De Tweede Kamer

10.7           Aanbevelingen

10.7.1        Inleiding

10.7.2        Algemene uitgangspunten van de opsporing

10.8           Normering methoden algemeen

10.8.1        Definitie opsporing

10.8.2        Criteria inzet methode

10.8.3        Procedure verantwoording

Voorstel normering observatiemethode Gebruik van informanten en infiltranten Overige methoden

Aanbevelingen organisatie opsporing

Algemeen

Criminele inlichtingendiensten

Tactische recherche

Ondersteunende diensten

Kernteams

Bijzondere opsporingsdiensten

Binnenlandse veiligheidsdienst

Sturing en controle

Openbaar ministerie

Rechters-commissarissen

Korpsbeheerders en korpsleiding

Ministeries

De Tweede Kamer

Toekomstige enquêtes erhoren Lijst van enige afkortingen

456 460 465

467 468 468 470 470 470 471 472

472 472 473 474 474 475

475 478 483

TEN GELEIDE

De parlementaire enquêtecommissie opsporingsmethoden presenteert hierbij haar eindrapport Inzake opsporing.

Het rapport beschrijft de georganiseerde criminaliteit, de opsporingsmethoden van justitie en politie en de organisatie van de opsporing in Nederland. Het is de neerslag van een jaar onderzoek. De conclusies en aanbevelingen van dit rapport geven een duidelijk antwoord op de hoofdvraag in deze enquête: wat er moet, wat er mag en wat er niet mag bij de opsporing en bestrijding van georganiseerde criminaliteit in Nederland. Het is hoog tijd dat iedereen weet waar men aan toe is.

Bij de opsporing en bestrijding van georganiseerde criminaliteit blijkt te vaak gezondigd tegen de gulden regel: geen bevoegdheid zonder verantwoordelijkheid, geen verantwoordelijkheid zonder verantwoording. De normstelling is onvoldoende, in de organisatie is onduidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is en het openbaar ministerie heeft te weinig gezag over de politie. Daarom spreken wij van een crisis in de opsporing.

De IRT-affaire heeft meer schade aangericht dan de commissie bij haar aantreden voor mogelijk hield. Om die schade te herstellen moesten de feiten boven water komen. Tonnen drugs zijn Nederland binnengekomen onder regie van politie en justitie. De CID-Kennemerland kon zich ontwikkelen tot een staatje in de staat.

Belangrijker nog is vast te stellen waar de verantwoordelijkheden lagen en waarom de zaak zo lang heeft doorgeziekt. Op basis van dit rapport kan en moet de IRT-strijdbijl nu begraven worden om een nieuwe start te maken. De enquête was meer dan een IRT-enquête.

Gezag en vertrouwen moeten worden hersteld. Er moet veel veranderen in regels, persoonlijke verhoudingen, gedragingen en opvattingen. De verhoren van de enquêtecommissie hebben dat naar onze mening treffend aangetoond. De crisis in de opsporing gaat diep. Zij raakt de legitimiteit van de rechtshandhaving. Eenvoudige oplossingen zijn dus niet voorhanden. Nieuwe regels blijven papier zonder het bewustzijn dat rechtmatige, effectieve en verantwoorde opsporing in de democratische rechtsstaat voorwaarde is voor een verantwoorde bestrijding van georganiseerde criminaliteit.

De commissie vraagt de Kamer een oordeel over de aanbevelingen te geven.

Wat moet er gebeuren?

De wetgever moet betere normen stellen. Het parlement moet zijn taak als controleur en medewetgever zorgvuldiger uitoefenen.

De rechter zal zich, mede op grond van betere normering, actiever met de controle op de opsporing bezig moeten houden. De rechtercommissaris krijgt daarin een belangrijker taak die hij ten volle zal moeten uitoefenen.

Het openbaar ministerie moet het gezag over de opsporing volledig uitoefenen. De minister van Justitie draagt daarvoor de politieke verantwoordelijkheid, zonder uitzondering.

De conclusies en aanbevelingen van dit rapport moeten volledig betrokken worden bij de reorganisatie van het openbaar ministerie. De juiste officier dient op de juiste plaats te zitten.

De beheerders moeten hun beheersverantwoordelijkheid nemen. De politie moet weten dat zij in een democratische rechtsstaat nooit buiten het gezag en beheer van openbaar ministerie en bestuur kan werken. De soms diepe kloof tussen te afstandelijke gezagsdragers en de werkelijkheid van de rechtshandhaving dient te worden gedicht.

De commissie beveelt geen nieuwe reorganisatie van het politiebestel aan. Maar ook de politie mag de conclusies en aanbevelingen van dit rapport niet laten passeren. Wat geldt voor het openbaar ministerie geldt voor de politie. De crisis in de opsporing is niet op te lossen zonder dat de politie beter gaat werken.

De politiek verantwoordelijken moeten de oude en nieuwe generatie van leidinggevenden bij de politie doordringen van de noodzaak van samenwerking, vertrouwen en verantwoorde bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. Goed rechercheren volgens de regels kan en moet synoniem zijn met effectieve bestrijding van de georganiseerde criminaliteit.

De commissie is verantwoordelijk en staat in de schijnwerpers, maar commissieleden zijn nergens zonder staf. In twee personen, de griffier Nicolle Coenen en de secretaris Erwin Muller, wil de commissie de hele staf en de adviseurs danken voor hun fabelachtige inzet. Vermeld zij ook de warme gastvrijheid van de Eerste Kamer, waar de commissie meer dan een jaar gewerkt heeft.

Namens de commissie,

M. van Traa voorzitter

HOOFDSTUK 1 INLEIDING

1.1 Voorgeschiedenis en instelling

1.1.1 Instelling commissie

Aan het einde van het kamerdebat van 7 april 1994 over de opheffing van het interregionaal rechercheteam (IRT) Noord-Holland/Utrecht nam de Kamer de motie Dijkstal c.s. aan.¹ Deze motie bracht de wens tot uitdrukking om een parlementair onderzoek in te stellen naar de opsporingsmethoden die in Nederland gebruikt worden en de controle erop. Hier ligt het begin van het werk van de parlementaire enquête opsporingsmethoden. Het was duidelijk dat de Kamer, tegen de achtergrond van de IRT-affaire, beter geïnformeerd wilde zijn over dit onderwerp.

De Werkgroep vooronderzoek opsporingsmethoden werd op 1 juni 1994 ingesteld door de vaste commissie voor Justitie om een voorstel terzake voor te bereiden.² Op 21 oktober 1994 bracht zij haar rapport Opsporing gezochtuit met daarin de aanbeveling aan de Kamer om een parlementaire enquête over dit onderwerp te houden. Na het debat op 16 november van dat jaar werd daartoe door de Kamer besloten.³ Op 6 december 1994 stelde de voorzitter van de Kamer de enquêtecommissie opsporingsmethoden in. Zij kent de volgende leden: ⁴

M. van Traa (voorzitter, PvdA)

Th.C. de Graaf (vice-voorzitter, D66)

A.K. Koekkoek (CDA)

O.P.G. Vos (VVD)

M. Rabbae (GroenLinks)

A. Rouvoet (RPF)

E.G. Aiking-Van Wageningen (AOV, thans Groep Nijpels)

De enquêtecommissie (verder genoemd de commissie) had de opdracht onderzoek te doen naar:

– de aard, ernst en omvang van de zware, georganiseerde criminaliteit; – de feitelijke toepassing, de rechtmatigheid, het verantwoord zijn en de effectiviteit van de opsporingsmethoden; – de organisatie, het functioneren van en de controle op de opsporing.

1.1.2 Vragen Opsporing gezocht

¹  Kamerstuk 23 593, nr. 9, 1994-1995.

²  Deze werkgroep bestond uit M. van Traa, PvdA (voorzitter) en de leden W.G.J.M. van de Camp (CDA), Th.C. de Graaf (D66), M. Rabbae (GroenLinks), A.L.E.C. van der Stoel (VVD).

³  Het voorstel van de leden van de werkgroep tot het instellen van een parlementaire enquêtecommissie werd aanvaard op 22 november 1994 met de stemmen voor van de fracties van de PvdA, het CDA, D66, GroenLinks, het AOV, de RPF, het GPV, de SP en het lid Van der Stoel. Handelingen 1994-1995, 22 november 1994.

⁴  Tot plaatsvervangend lid zijn benoemd de leden G.J.W. van Oven (PvdA), W.G.J.M. van de Camp (CDA), A.L.E.C. van der Stoel (VVD) en B.O. Dittrich (D66).

⁵  Kamerstuk 23 945, nrs. 1 en 2, 1994-1995.

Het rapport Opsporing gezochtvan de Werkgroep vooronderzoek opsporingsmethoden vormde de basis voor de beslissing van de Kamer tot instelling van de enquêtecommissie.⁵ Het primaire doel van het nadere onderzoek was het verkrijgen van informatie met het oog op het normeren van methoden die door politie, bijzondere opsporingsdiensten en justitie kunnen worden gehanteerd. De 77 vragen die de Werkgroep vooronderzoek opsporingsmethoden in haar rapport had vermeld, vormden de belangrijkste leidraad. De vragen van de werkgroep kunnen worden verdeeld in vragen waarop een feitelijk antwoord moet worden gezocht en vragen waarop een normerend antwoord noodzakelijk is. De commissie heeft in haar onderzoek beide proberen te beantwoorden.

De commissie heeft er voor gekozen de bevindingen van het rapport Opsporing gezochtals uitgangspunten te hanteren voor nader en verder onderzoek. De werkgroep heeft een algemeen beeld geschetst van de problematiek. De commissie meende dat het noodzakelijk was te bezien in hoeverre dat algemene beeld bevestigd kon worden door nader systema-

⁶ G.J.M. Corstens, Het Nederlands strafprocesrecht, Gouda Quint, Arnhem, 1994,

tisch onderzoek. De algemene bevindingen van de werkgroep zijn daarmee tevens onderwerp van onderzoek.

De Werkgroep vooronderzoek opsporingsmethoden kon niet aan alle onderwerpen evenveel aandacht besteden. De commissie heeft vastgesteld dat op enkele onderdelen nieuw en aanvullend onderzoek noodzakelijk was. Zo heeft de werkgroep bijvoorbeeld slechts in hoofdlijnen aandacht besteed aan de bijzondere opsporingsdiensten. De commissie besloot een meer diepgaand onderzoek naar deze diensten te doen. De aard en omvang van de zware, georganiseerde criminaliteit bleef voor de werkgroep onduidelijk. De commissie kwam tot de conclusie dat nieuw onderzoek noodzakelijk was om uitspraken te kunnen doen over deze thematiek.

Hoewel het rapport Opsporing gezochtde basis vormde voor de opzet van het werk van de commissie, heeft de commissie vanaf het begin besloten het onderzoek naar de drie genoemde thema’s zodanig in te richten dat op systematische wijze de bevindingen van de werkgroep getoetst konden worden.

1.1.3 Definities en indelingen

Het rapport Opsporing gezochtgeeft de volgende definitie van het begrip opsporingsmethode:

Het verzamelen, registreren en verwerken van gegevens en informatie door overheidsorganisaties over (de voorbereiding van) crimineel handelen en criminele organisaties met het doel te komen tot vervolging danwel tot het voorkomen of beë indigen van crimineel handelen of criminele organisaties.

De werkgroep heeft gewerkt met deze brede definitie, die al het overheidshandelen dat ingezet wordt om crimineel handelen te bestrijden, wil omvatten. De commissie heeft ook met deze brede definitie gewerkt om alle verschillende verschijningsvormen van opsporingsmethoden zo goed mogelijk in kaart te brengen. De commissie verstaat onder crimineel handelen het plegen van strafbare feiten.

Dit zegt echter niet alles over de vraag of het ook wenselijk is opsporing een zo ruim bereik te geven. Daarmee kunnen alle activiteiten van de overheid die gericht zijn op voorkomen of beëindigen van crimineel handelen of criminele organisaties, zoals preventiebeleid of anti-corruptiemaatregelen, ook opsporingsmethoden genoemd gaan worden. Bij deze ruime omschrijving vervaagt het begrip opsporing teveel en dreigt de primaire doelstelling van opsporen: het ophelderen van strafbare feiten om te komen tot een strafrechtelijke sanctie, uit het oog te worden verloren.⁶ Opsporen, als vorm van strafrechtelijk onderzoek, dient altijd dat primaire doel te hebben. Daartoe dienen bevoegdheden om bepaalde methoden te gebruiken. In het laatste hoofdstuk komt de commissie hierop terug. De hier gehanteerde definitie is dus niet de norm, maar de door de commissie onderzochte feitelijke situatie. Hoe worden deze methoden toegepast? Hoe worden ze georganiseerd en gecontroleerd?

In het rapport Opsporing gezochtwordt een verschil gemaakt tussen de begrippen opsporingsmethode en opsporingsmiddel, als aanduiding van een concrete opsporingsactiviteit. In de praktijk blijkt dat onderscheid soms moeilijk te hanteren. Het gaat bijvoorbeeld bij het doorlaten van drugs om een aantal handelingen die niet altijd elk afzonderlijk als opsporingsmiddel zijn aan te merken, maar wel gezamenlijk een opsporingsmethode vormen.

hoofdstuk XI.

De volgende opsporingsmethoden, onderverdeeld in een aantal categorieën, heeft de commissie onderzocht:

I  Observatie

– aftappen telecommunicatie (telefoon, fax, semafoon)

– inzage computerbestanden

– scannen mobiele telefoons en semafoons

– afluisteren met technische hulpmiddelen zoals richtmicrofoons

– observeren en volgen

– gebruik plaatsbepalingsapparatuur

– postvang (schending postgeheim)

– fotograferen en het maken van video-opnames

– inkijkoperaties

II  Informanten

– informant/tipgever

– informanten

– gestuurde informanten

Bij informanten is aandacht besteed aan:

– werving en registratie

– beloning informanten

– strafbare feiten door informanten

– anonimiteit en bescherming

– afspraken (deals) met criminelen

– kroongetuigen

– corruptiegevoeligheid

III  Infiltratie

– pseudo-koop, voorkoop en toonkoop

– pseudo-verkoop

– projectmatige infiltratie

– gecontroleerde aflevering

– doorlaten

– frontstore

Bij elke infiltratiemethode is de vraag wie infiltreert:

– politie-infiltrant

– criminele burgerinfiltrant

– niet-criminele burgerinfiltrant

IV  Informatie

– informatie-inwinning bij derden – misdaadanalyse – fenomeenonderzoek – financieel rechercheren

In de afzonderlijke hoofdstukken zullen omschrijvingen gegeven worden van de centrale begrippen. Definities blijken essentieel in dit onderzoek. Misverstanden waren veelal terug te voeren op verschillende definities van begrippen.

De commissie heeft, in navolging van de werkgroep, niet alle opsporingsmethoden onderzocht. Zij heeft zich in de eerste plaats op opsporingsmethoden gericht, die ingezet worden ter bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. Zo is bijvoorbeeld geen aandacht besteed aan het verhoor, de confrontatie en het sporenonderzoek zoals door de technische recherche en het gerechtelijk laboratorium worden verricht.

1.1.4 Beoordelingsvragen

De commissie heeft verschillende beoordelingsvragen gehanteerd teneinde haar oordeel over de opsporingsmethoden, de organisaties van en de controle op de opsporing te kunnen onderbouwen. Bij de beoordeling van de bevindingen stelde de commissie zich de volgende vragen:

a Hebben de gebruikte methoden een wettelijke of jurisprudentië le basis? Is het gebruik van de methode rechtmatig?

b Zijn de bevoegdheden vastgelegd? Zijn de bevoegdheden duidelijk?

c Zijn de gebruikte methoden controleerbaar? Is het gebruik van de methoden vastgelegd?

d Is vooraf toestemming gegeven voor het gebruik van de methoden? Heeft controle achteraf plaatsgevonden op het gebruik van de methoden?

e Zijn de gebruikte methoden, de toestemming vooraf en/of de controle achteraf openbaar? Is het gebruik van de methode geheel of gedeeltelijk geheim gehouden?

f Zijn de gebruikte methoden verantwoord? In welke mate zijn de methoden subsidiair en proportioneel? In hoeverre zijn risico’s genomen door het gebruik van methoden?

g Zijn de methoden effectief? In hoeverre heeft het gebruik van methoden bijgedragen aan het resultaat van de opsporing?

h Functioneren de organisaties die een rol hebben in de opsporing effectief en efficië nt?

i Hebben functionarissen hun verantwoordelijkheid genomen? Zijn bevoegdheden uitgeoefend?

De commissie heeft deze beoordelingsvragen normatief geformuleerd teneinde tot een beoordeling te kunnen komen over de methoden en organisatie van de opsporing. Het gaat bij de beantwoording van deze vragen steeds om een oordeel van de commissie en niet om een beschrijving van feiten.

1.2 Procedure en werkwijze

In bijlage 1 wordt uitgebreid ingegaan op de werkwijze van de commissie en de procedures waarlangs tot beslissingen is gekomen. In deze paragraaf zullen de hoofdlijnen van de gevolgde procedures en de werkwijze van de commissie aan de orde komen.

1.2.1 Opzet onderzoek

De commissie besloot een onderscheid te maken tussen interne onderzoeken en een extern onderzoek.⁷ De interne onderzoeken vonden plaats door de commissie en haar staf. Het externe onderzoek werd onder verantwoordelijkheid van de commissie uitgevoerd door onafhankelijke wetenschappers. De interne en externe onderzoeken zijn als bijlagen bij dit eindrapport van de commissie gevoegd.

Kamerstuk 24 072, nr. 1, 1994-1995.

7

Georganiseerde criminaliteit

De commissie heeft vier hoogleraren criminologie verzocht onderzoek te doen naar de aard en omvang van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Prof. dr C.J.C.F. Fijnaut (onderzoeksleider), prof. dr F. Bovenkerk, prof. dr G.J.N. Bruinsma en prof. dr H.G. van de Bunt hebben een uitgebreid onderzoek gedaan naar de navolgende onderwerpen:

a georganiseerde criminaliteit door autochtone groepen;

b georganiseerde criminaliteit door buitenlandse en allochtone groepen;

c betrokkenheid van enkele branches bij de georganiseerde criminaliteit;

d betrokkenheid van vrije beroepsgroepen (advocaten, notarissen en accountants) bij de georganiseerde criminaliteit;

e fraude en witwassen;

f georganiseerde criminaliteit in Amsterdam;

g georganiseerde criminaliteit in Nijmegen, Arnhem en Enschede;

h contra-strategieën door criminele organisaties.

In afzonderlijke rapportages is de onderzoeksgroep ingegaan op deze onderwerpen. De bevindingen van deze deelonderzoeken worden verwoord in aparte rapporten in de bijlagen 8 tot en met 11.

Het onderzoek van de groep Fijnaut vond plaats onder verantwoordelijkheid van de commissie. Binnen die verantwoordelijkheid is het een onafhankelijk wetenschappelijk oordeel over de aard en omvang van de zware, georganiseerde criminaliteit. De commissie geeft in hoofdstuk 2 van dit rapport haar oordeel over de bevindingen van de onderzoeksgroep.

Methoden

De commissie heeft gekozen voor de volgende onderzoeken naar methoden en thema’s: a observatie; b informanten; c infiltratie; d andere wijzen van omgaan met informatie: zoals misdaadanalyse,

financieel rechercheren en fenomeenonderzoek; e informatiehuishouding (opslag en verstrekking van gegevens) en bestuurlijke rechtshandhaving; f corruptiegevoeligheid van methoden; g internationale opsporing; h rechtsvergelijking (Belgie¨, Duitsland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde

Staten).

Bij de onderzoeken observatie, informanten, infiltratie en andere wijzen van omgaan met informatie is steeds aandacht besteed aan de omschrijving van de methode, waarbij de verschillende verschijningsvormen aan de orde komen, de juridische grondslag (regelgeving en jurisprudentie), de feitelijke vormen waarin de methoden worden toegepast, de sturing en controle van de methoden en de verslaglegging van de inzet van de methoden.

Naast deze studies heeft de commissie besloten dat het wenselijk en noodzakelijk was nader en diepgaander onderzoek te doen naar enkele bijzondere gevallen. In Nederland hebben zich enkele grote strafzaken voorgedaan die een beeld geven van het functioneren van politie en justitie bij de inzet van opsporingsmethoden. De commissie heeft gekeken naar de zaak Charles Z., de zaak Henk R., de Ramola-zaak, de Laundry-zaak, het Copa-onderzoek, de AH Oosterbeek-zaak, het Export-onderzoek

⁸ Zie Bijlage 1 Werkwijze en procedure, voor een weergave van de werkzaamheden van de in Twente en het TCR/TCA-onderzoek. De casusbeschrijvingen zijn hoofdzakelijk gestoeld op de stukken die ter terechtzitting door het openbaar ministerie zijn gepresenteerd en de uitspraken van rechtbank, gerechtshof en Hoge Raad, aangevuld met informatie uit de openbare verhoren van zowel bij deze zaken betrokken leden van het politieel onderzoeksteam als de zittende en staande magistratuur. Verder komen de Delta-methode, het Beveronderzoek, het functioneren van de CID Kennemerland en de CID Gooi en Vechtstreek in een apart hoofdstuk aan de orde. In de hoofdstukken 3, 4, 5 en 6 geeft de commissie haar bevindingen over deze casus.

Organisaties

De commissie en haar staf hebben onderzoek gedaan naar verschillende organisaties die een rol spelen bij de opsporing. Daarbij stonden verschillende vragen centraal. Welke opsporingsmethoden worden op welke wijze door deze organisaties gebruikt? Hoe is de interne organisatie vormgegeven? Hoe zijn de leden van de organisatie opgeleid? Met welke organisaties wordt samengewerkt bij de opsporing? Wie bepaalt of en hoe de opsporingsmethoden worden ingezet? Hoe vindt de controle op de inzet van de opsporingsmethoden plaats? Het antwoord op deze vragen moet bijdragen aan het antwoord op de vraag naar rechtmatigheid, effectiviteit en verantwoord zijn van de gebruikte opsporingsmethoden. De volgende organisaties zijn onderwerp van onderzoek geweest: a criminele inlichtingendiensten;

b tactische recherche en ondersteunende diensten (observatieteams, arrestatieteams, secties technische ondersteuning, Dienst technische operationele ondersteuning van het Korps landelijke politiediensten, politiële infiltratieteams en bureaus financiële ondersteuning); c kernteams, inclusief het landelijk rechercheteam; d bijzondere opsporingsdiensten (Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst, Algemene inspectiedienst, Economische controledienst, Dienst recherchezaken, Milieubijstandsteam); e Binnenlandse veiligheidsdienst en de politieke ofwel regionale inlichtingendiensten; f Koninklijke marechaussee op Schiphol en de Rijksrecherche; g openbaar ministerie; h rechters-commissarissen; i korpsbeheerders en burgemeesters; j ministeries van Justitie en van Binnenlandse Zaken.

In algemene zin is aandacht besteed aan de advocatuur, de zittingsrechters, de Tweede Kamer en de particuliere recherchebureaus.

1.2.2 De staf

De commissie kon beschikken over een uitgebreide staf.⁸ De leiding van de staf, de coö rdinatie van het onderzoek, van de interviews, voorgesprekken en verhoren en de redactie van de rapporten waren in handen van mr N.J.P. Coenen, griffier van de enquêtecommissie (plaatsvervangend griffier Tweede Kamer) en mr dr E.R. Muller, inhoudelijk secretaris en onderzoekscoö rdinator van de enquêtecommissie (Crisis Onderzoek Team, Vakgroep Bestuurskunde, Rijksuniversiteit Leiden en Erasmus Universiteit Rotterdam).

De deelonderzoeken van de commissie werden geleid en geredigeerd door prof. mr Y. Buruma, Vakgroep Strafrecht en Strafprocesrecht, Katholieke Universiteit Nijmegen; mr J. Mooijen, officier van justitie te staf.                                                             Den Haag; J. Schipper, commissaris van politie Haaglanden; mr P.C.

⁹ Kamerstuk 24 072, nr. 2, 1994-1995. Voor de onderzoeksgroep Fijnaut golden vergelijkbare

Vegter, rechter-commissaris te Arnhem en mr P.G. Wiewel, Vakgroep Strafrecht en Strafprocesrecht, Universiteit van Amsterdam. Zij hadden tevens een rol in de voorbereiding van de voorgesprekken en de verhoren.

De verschillende deelonderzoeken van de commissie werden uitgevoerd en geschreven door de volgende onderzoekers: dr M. den Boer, Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving, Rijksuniversiteit Leiden; mr D. Ph. van Boetzelaer, substituut officier van justitie Den Haag; mr G.P.M. Grootscholten, strafrechtjuriste; drs M.L.M. Hertogh, Studiecentrum Recht en Beleid, Rijksuniversiteit Leiden; J. Klijnsmit, inspecteur van politie Rotterdam-Rijnmond; drs A.G. Roubos, bestuurskundige; drs A. van Schaardenburgh, Vakgroep Arbeids- en Organisatiepsychologie, Universiteit van Amsterdam; drs P.H. van Toorn, afgestudeerd Europese Studies en bestuurskundige; A.J. Wolfs, doctoraal student bestuurskunde en strafrecht Rijksuniversiteit Leiden; mr D. Nava, assistent-griffier. Een deel van de onderzoekers heeft meegewerkt aan de voorbereiding van voorgesprekken en verhoren.

De commissie werd ondersteund door A.W. de Kool, documentalist; M. Leeflang, documentalist; P. Hercules, medewerker secretariaat; L. Peters, medewerker secretariaat; K. Rangoe, bode en S. van Wageningen, bode.

De commissie heeft veelvuldig gebruik gemaakt van de adviezen van beide inhoudelijke adviseurs: prof. dr U. Rosenthal, Crisis Onderzoek Team, Vakgroep Bestuurskunde, Rijksuniversiteit Leiden en Erasmus Universiteit Rotterdam en prof. mr G. Knigge, Vakgroep Strafrecht en Strafprocesrecht, Rijksuniversiteit Groningen.

Door de combinatie van de verschillende disciplines van de stafleden kon optimaal gebruik gemaakt worden van een ieders kennis en kunde. Elk van de stafleden heeft een veiligheidsonderzoek ondergaan en heeft een geheimhoudingsplicht getekend.

De commissie en haar staf hebben tijdens het onderzoek gebruik kunnen maken van de ruimten van de Eerste Kamer. De commissie is de Eerste Kamer zeer erkentelijk dat zij deze ruimten en ondersteuning ter beschikking heeft gesteld. Zij heeft zich thuis gevoeld in de beschermde omgeving van de Eerste Kamer. De stenografische dienst heeft woordelijke verslagen gemaakt van alle gesprekken en verhoren. Daarnaast heeft zij enkele interviews, die op band zijn opgenomen, woordelijk uitgewerkt. De commissie heeft het zeer op prijs gesteld dat de stenografische dienst te allen tijde bereid was tot het snel vervaardigen van verslagen van de vele gesprekken van de commissie.

1.2.3 Afspraken ministers

Vanaf de aanvang van het onderzoek was duidelijk dat recht gedaan moest worden aan zowel de noodzaak van bescherming van gevoelige informatie als de rechten en bevoegdheden van de enquêtecommissie. Daartoe heeft de commissie afspraken gemaakt met de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken.⁹

In het kader van deze afspraken zijn de voorzitter en de vice-voorzitter van de commissie uitgebreid op de hoogte gehouden van de bevindingen van het rijksrechercheteam dat een onderzoek doet naar de gebeurtenissen bij de CID-Kennemerland, het zogenaamde Fortteam. Dit team, onder leiding van de advocaten-generaal mr S. Zwerwer en mr P.H.A.J. Cremers en de commissaris van politie, toegevoegd aan de procureur-generaal te ’s-Hertogenbosch mr D. Pijl, is de commissie bij haar werk zeer behulpzaam geweest.

De commissie heeft zich verplicht criminele inlichtingen, waaronder gegevens uit CID-registers, vertrouwelijk te behandelen om geen afbreuk afspraken. Zie bijlage I.                                    te doen aan de belangen van opsporing van strafbare feiten en privacy.

Indien de commissie gegevens wilde hebben die volgens de verstrekker herleidbaar waren tot de persoon van een informant of volgens de verstrekker tot levensbedreigende situaties aanleiding kan geven, kon de ambtenaar de gegevens anonimiseren en/of coderen zodat zij niet meer herleidbaar waren tot de bron van de criminele inlichtingen. Vervolgens konden de gegevens worden voorgelegd aan de officieren van justitie mr M. van Erve en mr A. van der Kerk die onderzochten of de anonimisering en/of codering in overeenstemming was met de afspraken. Deze procedure is verschillende malen gevolgd bij gegevens afkomstig van de criminele inlichtingendiensten en van de centrale toetsingscommissie van het openbaar ministerie.

De commissie, in de persoon van haar voorzitter of bij diens ontstentenis de vice-voorzitter, kon alle gegevens die ter kennis kwamen van de commissie, haar medewerkers of de onderzoeksgroep Fijnaut, verifiëren door kennisname van niet-geanonimiseerde en/of niet-gecodeerde gegevens. Bij de stukken waarbij sprake was van anonimisering en/of codering is regelmatig geverifieerd door de voorzitter of de vice-voorzitter wat de werkelijke gegevens waren. In een enkel geval leidde dat tot wijziging van de anonimisering.

De commissie heeft pas na langdurig overleg inzage gekregen in de complete geheime bijlagen bij de rapportage van de commissie-Wierenga. De geheime bijlagen bestaan uit een aanbiedingsbrief, delen van processen-verbaal van de gesprekken van de commissie-Wierenga met getuigen, en twee processen-verbaal van commissaris van politie te Rotterdam H.A. Jansen. Pas tijdens de verhoren bleek de commissie dat er sprake was van een inhoudelijke aanbiedingsbrief, met daarin belangrijke conclusies over de methode van het IRT Noord-Holland/ Utrecht. Eerder had de commissie deze aanbiedingsbrief niet ter inzage gekregen van het ministerie van Justitie. Volgens de minister van Justitie was dit slechts te wijten aan een misverstand.

Op 20 oktober 1995 kreeg de commissie de beschikking over de aanbiedingsbrief en de processen-verbaal van Jansen. De ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken weigerden de geheime delen van de processen-verbaal van de getuigen van de commissie- Wierenga aan de commissie ter beschikking te stellen. Tien getuigen maakten bezwaar dat de commissie de beschikking kreeg over de geheime delen van hun processen-verbaal. Na intensieve gesprekken tussen de commissie en het kabinet is op 10 november 1995 afgesproken dat de commissie de beschikking krijgt over alle delen van de geheime bijlagen. Indien geciteerd wordt uit proces-verbaal van verhoren van getuigen die daartegen bezwaar hebben, wordt in overleg getreden met de minister van Binnenlandse Zaken.¹⁰ Hiermee werd voorkomen dat de commissie een oordeel aan de Kamer zou moeten vragen of het belang van de staat door de ministers zou kunnen worden ingeroepen. De commissie heeft, door te kunnen beschikken over de geheime bijlagen, een oordeel kunnen geven over de complete bevindingen van de commissie-Wierenga, in het licht van haar eigen onderzoek over de zogenaamde Delta-methode, die een bijzondere opsporingsmethode bij uitstek bleek te zijn.

De commissie meent dat deze afspraken hebben bijgedragen aan de mogelijkheden van de enquêtecommissie om verantwoord onderzoek te doen. Nadat in het begin de nodige verwarring was opgetreden, kon de commissie lopende het onderzoek beschikken over alle door haar gewenste gegevens. De rechten en bevoegdheden van de commissie zijn door de afspraken niet tekort gedaan.

1.2.4 Uitvoering onderzoek

De commissie heeft zeer veel documenten verzameld. In bijlage 1 is een Zie bijlage 1 en appendices bij bijlage 1.           lijst opgenomen van de documenten waarover de commissie kon

10

11

beschikken. Indien een verstrekker een document als vertrouwelijk bestempelde, werd door de commissie daar als zodanig mee omgegaan. Dat neemt niet weg dat de commissie besloot in het belang van een verantwoorde rapportage in enkele gevallen over te gaan tot openbaarmaking van gedeelten van bepaalde documenten die eerder als vertrouwelijk waren bestempeld.¹¹

In de periode januari tot en met mei 1995 heeft de commissie zich gericht op het verzamelen en bestuderen van documenten en het interviewen van betrokken personen. In totaal zijn met name door de stafleden ruim driehonderd personen geïnterviewd. In bijlage 1 is een lijst opgenomen van de geïnterviewde personen. De geïnterviewden werd toegezegd dat de informatie vertrouwelijk zou worden behandeld en dat niet rechtstreeks zou worden geciteerd uit de gesprekken dan met toestemming van de betrokkene.

Leden van de commissie en de staf hebben vele personen en organisaties bezocht in binnen- en buitenland. Op deze manier heeft de commissie getracht zich een beeld te vormen van de feitelijke opsporing. Enkele leden van de commissie en de staf zijn op bezoek geweest bij politie- en justitiefunctionarissen in België en Engeland.

De documentenanalyse en de gesprekken resulteerden in een lijst van voorlopige bevindingen, die als basis diende voor het verdere vervolg van het onderzoek en de selectie van de personen die de commissie zou willen horen. Hieraan werd tevens een discussie gekoppeld over de normering van methoden en organisatie.

In de maanden juni 1995 tot januari 1996 werden 128 gesprekken gevoerd door de commissie. In bijlage 1 is een lijst opgenomen met deze gesprekken. Deze gesprekken dienden een tweeledig doel. In de eerste plaats was het de bedoeling nadere gegevens van een bepaald persoon te verkrijgen over het onderwerp van de enquête. In de tweede plaats werden de gesprekken gebruikt als een selectiemiddel voor de te verhoren personen. Enkele gesprekken volgend op de verhoren dienden om vragen die waren ontstaan naar aanleiding van de verhoren te kunnen beantwoorden. De gesprekken vonden alle plaats in het gebouw van de Eerste Kamer. Van elk gesprek werd een stenografisch verslag gemaakt dat de geïnterviewde werd voorgelegd. Deze verslagen worden niet openbaar gemaakt. Zij dienden ter ondersteuning van de openbare verhoren en zijn gebruikt als achtergrondinformatie bij het opstellen van de rapporten.

Medio 1995 werden door de staf en de externe onderzoeksgroep de verschillende deelonderzoeken verder uitgewerkt. Daarmee werd bereikt dat eind augustus van alle deelonderzoeken een concept-rapportage beschikbaar was. Deze concept-rapportages alsmede de voorgesprekken vormden de basis voor een lijst van bevindingen.

1.2.5 Openbare verhoren

Het openbaar verhoren van getuigen is een essentieel onderdeel van een parlementaire enquête. Alle getuigen zijn door de commissie onder ede gesteld. De verhoren dienden vijf doelen. In de eerste plaats de waarheidsvinding. In de tweede plaats werd zo kennis genomen van de opvattingen van getuigen. Ten derde werden onduidelijkheden opgehelderd die uit de verschillende deelonderzoeken naar voren waren gekomen. In de vierde plaats verkreeg de commissie op deze wijze een openbare bevestiging van haar bevindingen. Tenslotte werd het publiek inzicht gegeven in de praktijk van opsporing en criminaliteitsbestrijding. De verhoren hadden tevens een publieke verantwoordingsfunctie. De commissie heeft zich terdege gerealiseerd dat de openbare verhoren bepalend zijn voor de meningsvorming over de enquête.

Om deze verschillende doelen zo goed mogelijk te verwezenlijken heeft

Deze procedure is conform artikel 3, Wet op de Parlementaire Enquête 1991, Stb. 415.             de commissie gekozen voor een weloverwogen opbouw van de openbare

¹² R. Karstens, hoofd afdeling nationale coö rdinatie politiële infiltratie bij de Divisie centrale recherche-informatie.

verhoren. In de eerste verhoren werd een beeld gegeven van de georganiseerde criminaliteit in Nederland door de vier hoogleraren en enkele functionarissen uit de praktijk van politie en justitie. Vervolgens gaven getuigen inzicht in algemene aspecten van de verschillende methoden en organisaties van opsporing. Daarna werd expliciet aandacht besteed aan een aantal casus: de Delta-methode, het vervolg van de Delta-methode (CID Kennemerland, Gooi en Vechtstreek, Beveronderzoek), de zaak Charles Z., de zaak Henk R., de zaak AH Oosterbeek, de Laundry-zaak, de Ramola-zaak, de TCR/TCA-zaak, de infiltratiezaak Twente en de Copa-zaak. De verhoren eindigden met getuigen die politieel, justitieel, bestuurlijk en politiek verantwoordelijk zijn voor de sturing en controle van de opsporing en zodoende deze aspecten konden verduidelijken. De commissie heeft met de keuze van de te horen personen veel aandacht besteed aan gerezen moeilijkheden bij de opsporing. Deze aandacht was noodzakelijk om de feiten in de organisatie beter te begrijpen en een goed oordeel ten behoeve van de toekomst van de opsporing te kunnen vormen.

De voorgesprekken, de concept-rapportages en de lijst van bevindingen vormden de basis waarop besloten werd welke personen zouden worden verhoord. De commissie besloot dat telkens een week voordat verhoren plaatsvonden bekend zou worden gemaakt wie er die week zou worden verhoord. Daarmee was het voor de commissie mogelijk in te spelen op ontwikkelingen tijdens de verhoren. De oorspronkelijke lijst is daardoor sterk gewijzigd.

De commissie heeft 93 openbare verhoren gehouden in tien weken. In totaal zijn 88 personen in het openbaar verhoord. Een aantal personen is verzocht terug te komen voor een tweede verhoor. Voor de eerste keer werden de openbare verhoren van een enquêtecommissie rechtstreeks uitgezonden op televisie. De NOS heeft daartoe zelf het besluit genomen, waarmee de commissie heeft ingestemd. Ongetwijfeld heeft de enquête door deze rechtstreekse uitzendingen een extra dimensie gekregen. De commissie erkent dat de rechtstreekse uitzending voor sommige getuigen moeilijk kan zijn, maar voor het werk van de commissie zijn deze integrale live-uitzendingen positief geweest. Op deze manier was voor een ieder zichtbaar hoe in het openbaar verantwoording werd afgelegd voor en door de commissie.

Bij de verhoren van enkele getuigen zijn specifieke veiligheidsmaatregelen getroffen (vermommingen, begeleid binnenkomen en vertrekken, specifieke camera-opstelling, verbod op inzoomen, en filmen en fotograferen op de rug). Over deze veiligheidsmaatregelen vond steeds overleg plaats tussen de betrokken getuige, de betrokken minister en de commissie. Het verhoor van getuige Karstens¹² op 25 september 1995 kon geen doorgang vinden toen de commissie op het allerlaatste moment werd geconfronteerd met voorwaarden van de minister van Justitie waarvan de commissie niet eerder in kennis was gesteld. Aangezien geen tijd meer was om tot nader overleg te komen, besloot de commissie zich er officieel van te vergewissen of getuige Karstens aanwezig was. Nadat de voorzitter de getuige had opgeroepen, bleek hij niet te verschijnen. Daarop was overleg met de minister van Justitie noodzakelijk. Dit overleg resulteerde in nadere afspraken over de voorwaarden waaronder personen zouden kunnen verschijnen in de openbare verhoren. Karstens is alsnog verhoord, zij het vermomd, op 2 oktober 1995.

Er hebben geen besloten verhoren onder ede plaats gevonden. De commissie was van mening dat de meerwaarde van een besloten verhoor voor haar werkzaamheden gering zou zijn. Het is, gezien de Wet op de Parlementaire Enquête, niet mogelijk een besloten verhoor rechtstreeks te gebruiken in een openbare rapportage. De commissie besloot geen geheime rapportage te schrijven om te voorkómen dat het openbare politieke debat slechts over een deel van de bevindingen zou kunnen gaan. Zij werd hierin gesterkt door de verwikkelingen rond de geheime bijlagen van de commissie-Wierenga.

Enkele getuigen bleken vanwege hun gezondheidstoestand niet in staat verhoord te worden door de commissie.¹³ De commissie heeft zich vergewist van de onmogelijkheid van een verhoor. Getuige Kuitert¹⁴ gaf persoonlijke redenen op om niet in het openbaar verhoord te kunnen worden. Op basis van schriftelijke vragen van de commissie heeft de getuige een ondertekend proces-verbaal gemaakt met de antwoorden op de vragen van de commissie. Dit proces-verbaal is opgenomen in bijlage 1.

De commissie constateert dat de Wet op de Parlementaire Enquête geen ruimte laat voor het uitbrengen van een openbaar verslag van een besloten verhoor. Zij heeft, in tegenstelling tot vorige enquêtecommissies, van die regel niet willen afwijken.

1.3 Opbouw rapport en bijlagen

In het eindrapport wordt het oordeel van de commissie over de bevindingen gegeven en worden aanbevelingen gedaan voor normering van organisatie en methoden. In elk hoofdstuk geeft de commissie een beschrijving van haar bevindingen, gevolgd door een beoordeling hiervan op basis van de beoordelingsvragen, die in paragraaf 1.4 van dit hoofdstuk zijn weergegeven.

In hoofdstuk 2 geeft de commissie haar beeld van de aard, ernst en omvang van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. In dit hoofdstuk komen de resultaten van de onderzoeksgroep Fijnaut aan de orde.

In hoofdstuk 3 wordt een uitgebreide beschrijving en beoordeling van het ontstaan, de werking en het vervolg van de Delta-methode gegeven. In hoofdstuk 4 gaat de commissie in op het gebruik van observatiemethoden en de zaak Charles Z., de zaak Henk R. en de TCR/TCA zaak. Hoofdstuk 5 gaat in op het runnen van informanten, waarbij tevens aandacht wordt besteed aan de Laundry-zaak. In hoofdstuk 6 beschrijft de commissie de vele aspecten van infiltratie. In dit hoofdstuk gaat de commissie in op de Ramola-zaak, AH Oosterbeek, Exportzaak Twente en de Copa-zaak. Tevens komt de combinatie van methoden aan de orde. In hoofdstuk 7 besteedt de commissie aandacht aan andere vormen van omgaan met informatie, zoals fenomeenonderzoek, financieel rechercheren en aan bestuurlijke rechtshandhaving. Bovendien komt de internationale dimensie van opsporing aan de orde.

In hoofdstuk 8 geeft de commissie haar bevindingen weer over de opsporingsorganisaties en inlichtingendiensten. In hoofdstuk 9 staat de sturing en controle van de opsporing centraal. Het eindrapport wordt afgesloten met hoofdstuk 10 dat de verantwoording, conclusies en voorstellen tot normering van methoden en organisaties bevat.

¹³  Dit betrof CID-chef A.W.P. Augusteijn, douanerechercheur C.H.J. de Jongh en CID-rechercheur Ten Brink.

¹⁴  J.C.J.G.B. Kuitert, voormalig CID-officier van justitie te Haarlem.

De commissie heeft naast het eindrapport elf bijlagen gepubliceerd.

In bijlage 1 wordt een uitgebreid overzicht gegeven van de werkwijze en de gevolgde procedures van de commissie. In deze bijlage zijn tevens enkele documenten opgenomen die de commissie openbaar wil maken. Aangezien tijdens deze enquête vertrouwelijke gegevens een essentië le rol speelden, is het van belang duidelijkheid te scheppen over de precieze procedure en werkwijze. Tevens wordt geprobeerd enkele aanbevelingen te doen voor toekomstige enquêtes.

De bijlagen 2, 3 en 4 worden gevormd door de stenografische verslagen van alle openbare verhoren.

Bijlage 5 geeft de resultaten weer van de onderzoeken van de commissie naar de gebruikte methoden en enkele relevante thema’s. In deze bijlage worden de methoden observatie, infiltratie, informanten en andere vormen van omgaan met informatie uitgebreid beschreven. Tevens komen aan de orde de corruptiegevoeligheid van methoden, de informatiehuishouding, de internationale opsporing, rechtsvergelijking en de meest relevante jurisprudentie. In bijlage 6 komen de bevindingen van de interne organisatie-onderzoeken aan de orde. Alle relevante organisaties in de opsporing worden hier nader beschreven.

De bijlagen 7, 8, 9, 10 en 11 worden gevormd door de rapporten van de onderzoeksgroep Fijnaut. Bijlage 7 is het eindrapport van de leden van de onderzoeksgroep. De andere vier bijlagen worden gevormd door de deelstudies van de onderzoeksgroep Fijnaut. In bijlage 8 komen de autochtone en allochtone criminele organisaties aan de orde. In bijlage 9 wordt een weergave gegeven van de georganiseerde criminaliteit in de branches. Bijlage 10 geeft een beeld van de fraude en het witwassen in georganiseerd verband en de verbindingen tussen vrije beroepsgroepen (advocaten, notarissen en accountants) en de georganiseerde criminaliteit. In bijlage 11 tenslotte zijn de studies naar de georganiseerde criminaliteit in Amsterdam, Arnhem, Nijmegen en Enschede opgenomen.

HOOFDSTUK 2 GEORGANISEERDE CRIMINALITEIT IN NEDERLAND

2.1 Inleiding

Verantwoorde uitspraken over organisatie en methoden van opsporing vereist onderzoek naar de aard, omvang en ernst van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. De Werkgroep vooronderzoek opsporingsmethoden heeft geconstateerd dat een eenduidig beeld van de aard, omvang en ernst van de georganiseerde criminaliteit in Nederland ontbreekt. Er bestaan zeer verschillende beelden van en opvattingen over de georganiseerde criminaliteit. Uitkomsten van wetenschappelijke studies over de georganiseerde criminaliteit komen niet steeds overeen met de door politie en justitie geschetste beelden. De werkgroep stelde een aantal vragen over de georganiseerde criminaliteit:

• a. 

  Welke categorieën misdrijven vallen onder noemer van de georganiseerde criminaliteit? Welke andere elementen dienen onderdeel uit te maken van een omschrijving van georganiseerde criminaliteit?

• b. 

  Wat is de aard van de georganiseerde criminaliteit in Nederland?

• c. 

  Waar bestaat het gevaar van verweving van de «onderwereld» en de «bovenwereld»?

• d. 

  Is uit de beschrijving van de aard van georganiseerde criminaliteit een beeld te herleiden van de omvang van de georganiseerde criminaliteit?

• e. 

  In hoeverre vormt de georganiseerde criminaliteit een bedreiging voor de democratische rechtsstaat?

Tevens vroeg de werkgroep aandacht voor het verschijnsel van contra-observatie: het door criminelen afluisteren en achtervolgen van politie- en justitiefunctionarissen. De werkgroep hoopte dat door nader onderzoek een beter kwalitatief beeld zou kunnen worden geboden van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Daarbij besefte de werkgroep dat het een illusie was te denken dat een parlementair onderzoek een alomvattend beeld zou kunnen opleveren. Een volledig kwantitatief onderzoek zou niet haalbaar zijn uit de aard van de zaak. Bij het betreffende onderzoeksonderwerp ’de criminele wereld’ staat, zoals een ingewijde de voorzitter meldde, «de waarheidsvinding niet centraal».¹

De commissie besloot tot een omvangrijk onderzoek naar de aard en omvang van de georganiseerde criminaliteit. Daarbij moesten bronnen worden gebruikt die in de al bestaande analyses van de georganiseerde criminaliteit nog niet systematisch zouden zijn verwerkt. Op een andere wijze dan tot nu toe zouden alle beschikbare gegevens moeten worden beschreven en geanalyseerd. De commissie heeft vier wetenschappers gevraagd onder haar verantwoordelijkheid het onderzoek naar de aard en omvang van de georganiseerde criminaliteit te verrichten. Deze verantwoordelijkheid van de commissie laat onverlet de wetenschappelijke onafhankelijkheid van de betrokken onderzoekers. De hoogleraren prof. dr C.J.C.F. Fijnaut (onderzoeksleider), prof. dr F. Bovenkerk, prof. dr G.J.N. Bruinsma en prof. dr H.G. van de Bunt hebben dit onderzoek in de periode februari 1995 tot en met augustus 1995 uitgevoerd. In de bijlagen 7 tot en met 11 zijn de rapporten van de onderzoeksgroep Fijnaut gepubliceerd. Zij heeft op extensieve wijze van politie-informatie, met inbegrip van CID-informatie, gebruik kunnen maken.

De commissie onderschrijft de bevindingen van de onderzoeksgroep Fijnaut. De commissie meent dat de onderzoeksgroep Fijnaut een goed beeld heeft geschetst van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. De combinatie van onderzoeksgegevens en de verwerking van vertrouwelijke politiegegevens geven evidente meerwaarde ten opzichte van de Kamerstuk 23 945, 1994–1995, nr. 2, p. 62.         bestaande analyses. Dit onderzoek biedt een veelomvattend beeld van de omvang en aard van de georganiseerde criminaliteit. Op basis van dit omvattende beeld kan de commissie een meer gefundeerd oordeel geven over de ernst van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. De ernst van de georganiseerde criminaliteit kan worden beoordeeld als een beeld bestaat van de aard en omvang van de georganiseerde criminaliteit alsmede de schade die de georganiseerde criminaliteit aanricht.

In paragraaf 2 wordt kort ingegaan op de definitie van georganiseerde criminaliteit. In paragraaf 3 wordt een kort overzicht gegeven van de bestaande kennis op het terrein van de georganiseerde criminaliteit. De mogelijkheden en beperkingen van onderzoek naar de georganiseerde criminaliteit komen in paragraaf 4 aan de orde. In de paragrafen 5 tot en met 11 geeft de commissie een overzicht van de belangrijkste bevindingen van de onderzoeksgroep Fijnaut. Per onderdeel geeft de commissie een beoordeling van de aangetroffen situatie.

2.2 Definitie

De definitie van de georganiseerde criminaliteit geeft aanleiding tot veel verwarring. Velen hanteren een verschillende definitie. Het debat over de georganiseerde criminaliteit blijft vaak steken in discussies over de definitie van het verschijnsel. Zo hanteert de Divisie centrale rechercheinformatie (CRI) een lijst van kenmerken om te kunnen bepalen of een groepering valt binnen de categorie van georganiseerde criminaliteit. Met behulp van de antwoorden op enkele vragen kan de organisatiegraad van de verschillende groepen worden aangegeven.

• 1. 

  Is er binnen de groep sprake van een hiërarchische structuur met een min of meer vaste taakverdeling?

• 2. 

  Is er sprake van een intern sanctiesysteem?

• 3. 

  Tracht de groep zijn concurrentiepositie in de criminele wereld te handhaven door geweld te gebruiken tegen personen binnen het criminele milieu?

• 4. 

  Houdt de groep zich bezig met het witwassen van geld?

• 5. 

  Is er sprake van criminele contacten met overheidsfunctionarissen of met personen uit overigens legale bedrijven?

• 6. 

  Wordt door de groep gebruik gemaakt van dekmantelfirma’s?

• 7. 

  Hebben de activiteiten van de groep zich reeds over een langere periode uitgestrekt?

• 8. 

  Maakt de groep zich schuldig aan het plegen van meerdere soorten delicten?²

²  Landelijke inventarisatie criminele groeperingen 1995, Zoetermeer, april 1995.

³  Kamerstuk 22 838, nr. 2, 1992–1993.

⁴  Zie eindrapport onderzoekgroep Fijnaut, bijlage 7, voor een bredere discussie over de definitie van de georganiseerde criminaliteit.

⁵  P.C. Van Duijne, Het spook en de dreiging van de georganiseerde misdaad, SDU Uitgeverij, Den Haag 1995; zie rapporten onderzoeksgroep Fijnaut.

Indien een groep voldoet aan 0, 1 of 2 criteria dan wordt gesproken van laag georganisseerd. Als een criminele groep voldoet aan 3, 4 of 5 van deze criteria dan wordt de groep middelhoog georganiseerd genoemd. Een groep die aan 6, 7 of 8 criteria voldoet wordt hoog georganiseerd genoemd. In navolging van de CRI worden in stukken van politie en justitie criminele groeperingen beschreven aan de hand van deze kenmerken.³

De commissie vindt een meer open definitie van de georganiseerde criminaliteit noodzakelijk.⁴ De kenmerken van de CRI veronderstellen teveel een op zichzelf staande organisatie die volgens bureaucratische principes werkt. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat een dergelijk bureaucratisch beeld van de georganiseerde criminaliteit niet realistisch is.⁵ De commissie heeft gekozen voor de definitie van de onderzoeksgroep Fijnaut aangezien deze definitie alle wezenlijke elementen in zich heeft, terwijl niet eenzijdig wordt uitgegaan van één perspectief op de georganiseerde criminaliteit. In navolging van de onderzoeksgroep Fijnaut spreekt de commissie steeds over georganiseerde criminaliteit. De toevoeging «zware» is niet steeds noodzakelijk.

Van georganiseerde criminaliteit is sprake wanneer groepen van personen die:

• a. 

  primair gericht zijn op illegaal gewin,

• b. 

  systematisch misdaden plegen met ernstige gevolgen voor de samenleving en

• c. 

  in staat zijn deze misdaden op betrekkelijk effectieve wijze af te schermen, in het bijzonder door de bereidheid te tonen fysiek geweld te gebruiken of personen door corruptie uit te schakelen.

Het plegen van fysiek geweld door criminele groepen is niet alleen gericht op afscherming, maar kan ook andere doelen dienen zoals het dwingen of afstraffen van personen. De levering van illegale goederen en diensten op de bijbehorende zwarte markten (prostitutie, gokken, drugs, etc.) vormt de basis voor de georganiseerde criminaliteit. Daarnaast bestaan echter vormen van georganiseerde criminaliteit waarbij illegale activiteiten worden ontplooid om geld te verdienen in legale bedrijfstakken en nijverheden.

De commissie maakt een duidelijk onderscheid tussen georganiseerde criminaliteit en organisatiecriminaliteit. Van organisatiecriminaliteit is sprake indien leden van een legale organisatie participeren in het plegen van strafbare feiten zonder dat de organisatie als zodanig functioneert als een criminele organisatie. Leden van een legale organisatie plegen misdrijven in het kader van de uitoefening van hun reguliere taken, bijvoorbeeld bedrijven die systematisch frauderen met het betalen van belastingen en het afdragen van premies.

De heerVan de Bunt: Organisatiecriminaliteit is witte-boordencriminaliteit. Daarbij gaat het om misdrijven die worden gepleegd door gewone organisaties, in hun gewone dagelijkse doen. Men denke aan een transportbedrijf dat incidenteel een of twee vrachtwagens inzet voor het transport van bijvoorbeeld hasj van Marokko naar Nederland. Daarmee is er nog geen sprake van een georganiseerde misdaadbende. Het is een legaal en bona fide transportbedrijf dat zo nu en dan illegale bijverdiensten heeft. Dat noemen wij, «in de wetenschap», organisatiemisdaad. Het kan hierbij ook gaan om bakkerijen, wasserettes enz. die de belasting oplichten en die opbrengsten wegsluizen. Georganiseerde misdaad is heel wat anders. In die sfeer organiseren de mensen zich niet om een produkt te leveren, om te transporteren of brood te bakken. Daar is de organisatie primair gericht op het plegen van misdrijven, het verkrijgen van illegaal gewin. Eigenlijk moeten wij in dit kader niet spreken over organisaties omdat het geen organisaties zijn met een hië rarchische structuur, statuten en notulen van vergaderingen. Zo formeel gaat het natuurlijk niet. Het zijn groepen, vaste verbanden, die met elkaar samenwerken om misdrijven te plegen. Dat is de kern van het verschil tussen organisatiemisdaad en georganiseerde misdaad.⁶

⁶  Verhoor H.G. van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofd van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie, 7 september 1995, nr. 6.

⁷  Verhoor P.C. van Duyne, onderzoeker bij het ministerie van Justitie, 14 september 1995, nr. 19.

De heerDe Graaf: (...) Andere onderzoekers maken onderscheid tussen georganiseerde criminaliteit en wat men noemt organisatiecriminaliteit. Hanteertudat onderscheid ook? De heerVan Duyne: Ja. Bij organisatiecriminaliteit gaat het om misdadige ondernemers, met de klemtoon op ondernemers. Zij plegen fraude om hun onderneming gaande te houden. Daarentegen hebben misdaadondernemers, in handel en nijverheid, zo’n bedrijfstrouw niet. Het eerste wat ze willen is gewoon poen maken, keiharde poen en het bedrijf mag afbranden, vervangen worden door een ander bedrijf en ga maar door. Daar tussenin zit natuurlijk wel een grijs gebied. In het dagelijks leven is niet alles zo helder uit elkaar te splitsen. Je kan grofweg zeggen dat bij een misdaadondernemer de klemtoon op misdaad ligt. Bij een misdadige ondernemer kan je zeggen dat zijn bedrijf niet puur afhankelijk is van het bedrog en de fraude die hij pleegt.⁷

2.3 Bestaand beeld

Het beeld van de georganiseerde criminaliteit bij politie en justitie is zeer divers.

De heerDe Graaf: (...) Hebtunu het gevoel dat er een eenduidig–eenduidig is een germanisme, maar ik gebruik het woord toch maar–beeld bestaat bijuen uw collega’s wat nu eigenlijk de bedreiging, de ernst en de omvang van de georganiseerde criminaliteit is? Is dat er op het niveau van de korpschefs? Of is er een heel divers beeld? De heerIJzerman: Ik denk dat het algemene beeld redelijk overeenkomt, maar dat er sprake is van volstrekt verschillende persoonlijke ervaringen en volstrekt verschillende betrokkenheid, afhankelijk van de plek in het land waar je werkt. De informatie over ontwikkelingen wordt vrij algemeen gedeeld en is bekend.⁸

De CRI heeft in verschillende analyses getracht een kwantitatief beeld te geven van de criminele groepen die in Nederland actief zijn. De beleidsmaatregelen van de regering zijn grotendeels gebaseerd op dit kwantitatieve beeld. Wilzing, voormalig hoofd CRI, heeft in een rapport getracht de kwantitatieve gegevens in perspectief te plaatsen. Wetenschappelijk onderzoeker Van Duyne en anderen hebben in verschillende publicaties getracht op basis van empirisch onderzoek een kwalitatief beeld te geven van de georganiseerde misdaad.⁹

2.3.1 Kwalitatief beeld

In vervolg op het rapport Misdaadondernemingenuit 1990 heeft onderzoeker Van Duyne van het ministerie van Justitie nader onderzoek gedaan naar misdaadondernemers in Nederland.¹⁰

⁸  Verhoor P.D. IJzerman, korpschef regiopolitie Twente, 7 september 1995, nr. 5.

⁹  P.C. Van Duyne, R.F. Kouwenberg, G. Romeijn, Misdaadondernemingen. Ondernemende misdadigersin Nederland, Gouda Quint, Den Haag, 1990.

¹⁰  P.C. van Duyne, J.M. Reijntjes, C.C. Schaap, Misdaadgeld, Gouda Quint, Arnhem, 1993; Van Duyne, 1995.

¹¹  Verhoor P.C. van Duyne, onderzoeker bij het ministerie van Justitie, 14 september 1995, nr. 19.

De heerDe Graaf: (...)Uhebt uw boek de titel meegegeven «Het spook en de dreiging van georganiseerde misdaad». Daar lijkt een zekere tegenstelling in te zitten. Is het een echte tegenstelling of een paradox?

De heerVan Duyne: Het is geen paradox, het is een echte tegenstelling. De heerDe Graaf: Wat is er zo spookachtig aan de georganiseerde criminaliteit? De heerVan Duyne: In het voorwoord heb ik geschreven: het spookachtige zit in ons zelf, in onze voorstelling van de misdaad. Spoken zijn dingen van de geest en geen dingen van de stoffelijke werkelijkheid. De heerDe Graaf: Spoken bestaan niet.

De heerVan Duyne: Wel. Voor degenen die ze waarnemen, zijn ze heel echt. Bij de kamerbehandeling in 1992 zag je spoken als echtheden rondwaren. De heerDe Graaf: Het zijn geesten die verschijnen. Je kunt je afvragen of ze daadwerkelijk bestaan, maar in de ogen velen bestaan ze. Wat is nou het spookachtige? De heerVan Duyne: Het spookachtige is een voorstelling van zaken in de zin van: de misdaad rukt op, de opmars van de misdaad. De ene keer was het de mafia, toen kwamen de Russische horden aanzetten. Iedere keer weer ontstond een dreigingsbeeld. De heerDe Graaf: En dat dreigingsbeeld deugt niet?

De heerVan Duyne: Op een belangrijk aantal punten is het dreigingsbeeld als een fantoom voorgesteld. Er is zeer wel dreiging. Daarom spreek ik ook over het spook en de dreiging. Van het spook moeten wij af; de dreiging moeten wij onderkennen.¹¹

Van Duyne beschouwt georganiseerde criminelen als illegale ondernemers die er op uit zijn om zoveel mogelijk winst te maken bij het vervullen van illegale functies, zoals het leveren van illegale goederen en diensten. Van Duyne spreekt van misdaadhandel in plaats van georganiseerde misdaad en hij gaat uit van een grote beweeglijkheid van misdaadmarkten: verschillende misdaadondernemers zijn op steeds wisselende markten actief onder steeds variërende omstandigheden. Hij geeft in 1995 een inhoudelijke schets van de roesmiddelenmarkt (hasj,

heroïne, cocaïne, XTC) en de georganiseerde bedrijfsmatige misdaad na de bestudering van verschillende strafzaken. Van Duyne verwoordt het als volgt:

De vraag die beleid en politiek steevast stellen is: «Hoe erg is het nu met de georganiseerde misdaad. De uitkomsten van dit onderzoek laten zien, dat het op de georganiseerde misdaadmarkten behoorlijk onheilspellend kan spoken, Dit is slechts een algemeenheid. Maar hoe erg? Juist op deze vraag kan geen ondubbelzinnig antwoord gegeven worden. (...) Misdaadondernemers zijn ondermijnende, maar niet-revolutionaire burgers, die in hun normen en waarden veel minder afwijken van de geldende norm dan de nette burgers denken. Onze rechtsorde is ook zijn rechtsorde.¹²

De heerDe Graaf: Zoalsuhet beschrijft, komt het op mij een beetje over alsof de

Hollandse georganiseerde criminaliteit echt oer-Hollands is: knus, gezellig, het valt

allemaal wel mee en het is allemaal handel. Vroeger deed men in kaas en boter, nu in

drugs, maar verder is er niets aan de hand. Is dat niet een beetje een karikatuur?

De heerVan Duyne: Nee, dat is geen karikatuur. Als het om een bepaalde vorm van

handel gaat, moet je kijken naar het omringende landschap. De meeste mensen komen

geestelijk niet verder dan de straat waarin zij geboren zijn. Dat geldt vooruen mij en ook

voor mijnheer Bruinsma en andere misdadigers.

Devoorzitter: Dat heeftuniet kunnen vaststellen, maar dat is uw oordeel.

De heerVan Duyne: De handel is samengesteld. Wij hebben, zoals door Bovenkerk is

beschreven, natuurlijk minderhedeneconomieë n, maar dat is ook heel aards. Wat is

natuurlijker dan dat, als een Turkse minderheid die in hoge mate toegang heeft tot een

bronland wil gaan handelen, deze niet in koekoeksklokken gaat handelen maar in heroïne?

De heerDe Graaf: Hebtugeen Zwitsers in uw onderzoek betrokken?

De heerVan Duyne: Nee. Niemand gaat moeilijk doen. Je kan gerust zeggen dat iedereen

altijd grijpt naar dat organisatiemodel en die handel welke het dichtst bij de deur liggen.

Het gaat om heel pragmatische mensen.

De heerDe Graaf: En ze bedreigen de orde van de samenleving niet?

De heerVan Duyne: Zij bedreigen wel onze rechtsorde, maar het zijn geen uitdagers.¹³

Volgens Van Duyne is geweld niet altijd kenmerkend voor de georganiseerde criminaliteit:

De heerDe Graaf: Terug naar de basisvraag.Uzegt: geweld is niet erg essentieel. Kent u markten dieuonder georganiseerde criminaliteit laat vallen, waarin geweld en zelfs het dreigen ermee nagenoeg afwezig is?

De heerVan Duyne: Ja. Het is mij wel opgevallen dat een aantal Hollandse hasjhandelaren als gewone grondstoffenhandelaren te werk gingen. Alleen mag in die grondstof niet gehandeld worden. De chauffeurs werden goed betaald. Als die niet wilden smokkelen, mochten zij sinaasappelen vervoeren. Eigenlijk was iedereen tevreden. Zij maakten wel deel uit van de misdaadmarkt waarin geweldsporen te vinden zijn, maar zij wilden als ondernemers gewoon een onderneming hebben. In é éngeval stapte iemand zelfs uit zijn onderneming–ik heb dat beschreven–omdat zijn compagnon ook wat in cocaïne wilde doen. Hij zei: dat doe ik niet, want cocaïne is besmet met geweld en ik wil gewoon verkopen. Het is in hoge mate een eigen keus. Geweld is geen natuurverschijnsel, het is een keus en vaak een irrationele keus.¹⁴

Wilzing constateert in een vertrouwelijk rapport van maart 1994 een professionalisering van criminele organisaties.¹⁵

¹²  Van Duyne, 1995, p. 193 en 194.

¹³  Verhoor P.C. van Duyne, onderzoeker bij het ministerie van Justitie, 14 september 1995, nr. 19.

¹⁴  Verhoor P.C. van Duyne, onderzoeker bij het ministerie van Justitie, 14 september 1995, nr. 19.

¹⁵  J. Wilzing, De aanpak van de georganiseerde criminaliteit: een tussenbalans, 1994.

De heerDe Graaf:Usprak over professionaliteit, verdergaande professionalisering van georganiseerde misdaadgroepen. Betekent dit nu ook dat men zich op verschillende terreinen gaat begeven in dezelfde organisatie, die zowel in drugs kan handelen en natuurlijk een systeem moet hebben om het geld weg te sluizen als ook op andere markten: milieu, afvalverwerking?

De heerWilzing: De diversiteit in de verschillende markten is er echt in de tweede helft van de jaren tachtig nadrukkelijk gekomen. Dat is ook het hele punt. Het ligt eraan waar je je informatie vandaan haalt en waar je je informatie op richt. Kijk je naar de milieumarkt

en zet je een stuk van de criminele inlichtingendienst met name op dat gedeelte, dan trek je daar ook steeds meer informatie uit. Hetzelfde zagen wij heel sterk in het informele Meldpunt ongebruikelijke transacties. Als je je sterk op die financië le markt richt, dan zie je heel andere patronen bovenkomen. Je koppelt systemen. Je koppelt legale systemen aan criminele systemen. Je koppelt de landelijke criminele inlichtingendienst aan een systeem als Vennoot, waar steeds nieuwe vennootschapjes worden opgericht en wat door justitie wordt bekeken, aan een kamer van koophandel. Dan krijg je een beeld, een palet dat er net weer even anders uitziet dan wanneer je vanuit de onderwereld naar boven kijkt. Wij zijn natuurlijk als politiebedrijf traditioneel–zo hebben wij de criminele inlichtingendiensten van huis uit opgebouwd; daar zit een enorme ontwikkeling, een veranderingsfase in – begonnen met kroegen bezoeken, de onderkant van de markt bekijken en proberen op die manier naar boven te kruipen. Dat is ons niet altijd even goed bevallen, om het zo te zeggen. Dat liep ook niet altijd even goed. Wij hebben wat dat betreft onze strategie veranderd. Dan praten wij misschien wat makkelijker over de divisie geweld of de divisie financië n, maar zo zit het natuurlijk niet bureaucratisch in elkaar. Dat is alleen om in grote brokken aan te geven wat de systemen zijn die in dit soort organisaties werken.In toenemende mate trachten criminele organisaties zich af te schermen.¹⁶

In toenemende mate trachten criminele organisaties zich volgens Wilzing af te schermen. Liquidaties, corruptie en proactief optreden van criminele groepen (contra-observatie) komen steeds vaker voor.

De heerDe Graaf: Ik kom bij mijn laatste vraag over de aard, ernst en omvang van de

georganiseerde criminaliteit. Het gaat dan om het onderwerp corruptie, zoals ook

vanochtend behandeld in verschillende gradaties. Wat is uw eigen beeld daarvan, dus van

de ernst en de omvang?Uheeft eerder gezegd datuhet als een wezenlijk element ziet, de

kans op corruptie van de georganiseerde criminaliteit. Zietueen trend van toenemende

corruptie?

De heerWilzing: Ja.

De heerDe Graaf: Van toenemende risico’s?

De heerWilzing: Ook als ik kijk naar de contacten die op de verschillende niveaus

ontstaan tussen de criminele organisaties in de periode dat ik daarnaar kon kijken–ik

praat dan over een stuk van mijn ambtelijke verleden–dan is het iets waar wij best

bezorgd over waren. Dat is eigenlijk ook de reden waarom wij een soort revival hebben

willen creë ren, een soort bewustheid: let erop, ga ermee aan de gang, schoon daarop je

eigen organisatie, kijk of de mensen er zuiver in zitten. In alle politiekorpsen zijn op het

ogenblik projectgroepen aan de gang, die met name met politië le integriteit bezig zijn.

De heerDe Graaf: Bij corruptie gaat het niet alleen om corruptie in de politieorganisatie,

maar veel breder. Ook de overheid.

De heerWilzing: Ja.

De heerDe Graaf: Zietuook in uw eigen korps, in uw eigen regio dat dat toeneemt?

De heerWilzing: Ik zie het binnen mijn eigen organisatie niet direct echt toenemen. Wat ik

wel merk, is dat wij zelf harder en consequenter worden als er iets misgaat. Er is gelekt.

Dan wordt er ook harder aangepakt.¹⁷

¹⁶  Verhoor J. Wilzing, korpschef regiopolitie IJsselland, 6 september 1995, nr. 4.

¹⁷  Verhoor J. Wilzing, korpschef regiopolitie IJsselland, 6 september 1995, nr. 4.

Daarbij wordt niet geschroomd gebruik te maken van het verspreiden van onjuiste informatie (desinformatie) door criminele organisaties waardoor functionarissen van politie en justitie in een kwaad daglicht kunnen komen te staan.

Criminele groepen zijn steeds vaker op de internationale markt actief. Daarbij veroorzaakt vooral het internationale karakter van geldstromen moeilijkheden voor de opsporing. Wilzing spreekt tevens over het innestelen in de bovenwereld door de investering van criminele gelden die niet meer voor eigen consumptie worden aangewend. Beroepsgroepen zoals notarissen, advocaten en accountants zouden worden gecorrumpeerd om dekmantelfirma’s op te richten. Ten slotte waarschuwt Wilzing voor het gevaar van corruptiepogingen ten aanzien van de overheid door criminele groepen.

2.3.2 Kwantitatief beeld

In het verleden zijn er verschillende pogingen gedaan om een kwantitatief beeld te geven van de georganiseerde criminaliteit.¹⁸ De onderlinge vergelijkbaarheid van deze analyses is gering.¹⁹ Het meest recente kwantitatieve beeld wordt gegeven in de landelijke inventarisatie criminele groeperingen 1995 door het Coö rdinerend beleidsoverleg (CBO).²⁰ Deze inventarisatie vond plaats op basis van ter beschikking gestelde politiegegevens, waaronder CID-gegevens. Het CBO benadrukt dat de waarde van de kwantitatieve gegevens relatief is vanwege de geringe betrouwbaarheid van CID-gegevens en de afhankelijkheid van de subjectieve interpretatie van de criteria door de personen die de gegevens leverden. Een vergelijking tussen de cijfers van de kwantitatieve analyses en de kwalitatieve analyses is vaak moeizaam.

¹⁸  Zie de CRI-analyses 1988, 1991 en 1993.

¹⁹  Voor de cijfers uit de vorige analyses kan worden verwezen naar het rapport Opsporing gezocht,p. 12.

²⁰  Landelijke inventarisatie criminele groeperingen 1995, Zoetermeer, april 1995.

De heerDe Graaf: Verschillen die inventarisaties, die vier die er zijn geweest, onderling in methode voorzoveruweet?

De heerWilzing: De methode is elke keer verfijnd en aangepast. In 1985 beslissen wij dat wij met misdaadanalyse komen. In 1987 hebben wij de eerste misdaadanalisten opgeleid en wordt er een besluit genomen door een kleine groep hoofdcommissarissen, de directeur-generaal Politie van Justitie en de generaal van de rijkspolitie, toen nog in de oude organisatie, om toch eens een inventarisatie te maken van, zoals dat toen heette – dan moet ik dat even erbij halen–ook criminele groeperingen. Dat heet dus even anders, veel algemener. Dat is gebaseerd op, zoals wij dat toen noemden, omvang, aard, niet de ernst, en werkgebied van criminele doelgroepen in Nederland. Vanuit dat beeld, dat plaatje is dat destijds door Sietsma, dus door de Amsterdamse club, heel sterk gepromoot. Toen hadden wij eigenlijk een vijftal criteria, de meest eenvoudige criteria: hië rarchische opbouw, sancties, witwassen, corruptie en meer delicten of minder delicten. Dat systeem was sterk afhankelijk van wat de criminele inlichtingendiensten aanleverden. De criminele inlichtingendiensten zijn officieel pas in 1987 gestart. Later is dat beeld veranderd en ging het er ook anders uitzien. In 1989 waren wij verder en hadden wij een hoger aantal criteria. Alleen hadden wij elke keer het probleem bij deze analyses dat, als wij meldden dat wij 599 formulieren terug hadden gekregen, dat ook werd beschouwd als 599 groepen. Daar zaten dan misschien nog wel wat dubbeltellingen in. Die werden er ook uitgehaald. Vervolgens kreeg je de indruk dat alles wat met drie of meer bij elkaar zat en criminaliteit bleek een criminele organisatie was. Voor ons was dat wel eens moeilijk als wij in het buitenland kwamen. Dan zeiden de Italianen: wij hebben drie criminele organisaties. Wij hadden er dan 599. Het was buitengewoon vervelend om dat uit te leggen. Zij spraken over stromingen en wij werkten dat eigenlijk kil, klinisch uit. Vanuit die positie kreeg je een bepaald beeld, waarbij wij wel eens met een variant op de belasting zeiden: leuker kunnen wij het ook niet maken. Devoorzitter: Die term was er toen nog niet.

De heerWilzing: Neen, dat klopt. Maar wij hadden wel het voortdurende probleem dat wij vastliepen op het feit dat de boodschapper van het nieuws enigszins werd afgemaakt. Het was onprettig nieuws. Het was bovendien allemaal informatie–zo hoorde het ook – van de korpsen. Daarvoor hadden wij een formule bedacht, waar ikzelf een groot voorstander van was. Het waren dus ook niet onze inventarisaties. Het waren de inventarisaties van de Centrale politie- en recherchecommissie. Het waren de inventarisaties later van het CBO.Uvraagt misschien: waarom maakten jullie niet een verhaal zoals Fijnaut vanmorgen heeft gepresenteerd? Daar waren die inventarisaties niet voor. Dat was ook onze taak niet. Dat zou een taak horen te zijn of kunnen zijn voor bijvoorbeeld een Wetenschappelijk onderzoek- en documentatiecentrum. Dan zie je ook het schuiven van de ene naar de andere kant. Wij begonnen met ons een beeld te verschaffen en het werd steeds meer een «management-tool»–zo heb ik het ook genoemd–om groepen aan te pakken. Neem de derde analyse in 1993. Daar hoort ook een dossier onder te liggen waarin alle groepen op naam en toenaam precies zijn uitgewerkt en waarbij je kunt zeggen: dat zouden de groepen horen te zijn die wij moeten kunnen aanpakken. Dan kom je op het probleem: kun je ze aanpakken of is het niet relevant? Kun je het alleen rigide aan de hand van de criteria doen of–dat is een stap verder–zou je het op een andere manier moeten doen? Als er bijvoorbeeld plotseling een liquidatie plaatsvindt of er gaat

iets anders gebeuren, dan is er een prioriteitsstelling die er net weer even anders uitkomt. Bij de laatste analyse waren wij zover dat wij ook het beeld konden geven van de groepen die aangepakt waren.

De heerDe Graaf: Dat hebben wij begrepen. Nou is er nogal wat verschil in die analyses door de jaren heen. Dat heeft naar ik aanneem ook te maken met het voortschrijdend inzicht. Toch is het op zichzelf opmerkelijk dat in de eerste analyse van heel veel groepen er uiteindelijk drie worden gedefinieerd als «hooggeorganiseerd» en dat er in volgende analyses, twee en vier jaar later, plotseling 98 respectievelijk 100 groepen hooggeorganiseerd zijn. Heeft dat te maken met de enorme ontwikkeling van de georganiseerde criminaliteit in vier, vijf jaar tijd? Of zegt u: de eerste analyse was gewoon te gebrekkig wat de methode betreft; wij hebben daarna veel verfijnder kunnen werken en dus kregen wij veel meer informatie?

De heerWilzing: Ik denk dat je mag zeggen dat wij in de loop van de tijd een beter inzicht hebben gekregen, dat wij gedifferentieerder met ons meetinstrument aan de gang konden en dat wij daardoor ook een duidelijker zicht kregen. Je ziet ook in de analyses zoals die zich ontwikkelen van 1993 naar 1995 een meer constante vorm. Fijnaut spreekt over 30 à 35 groepen. Wij komen met 100 groepen. Het hangt er ook van af hoe je scala, je meetinstrument is. Twee criteria is laag, zeer laag, van drie tot vijf is midden en van zes tot acht is hoog. Misschien moet je zeggen «alleen acht», maar omdat wij elke keer vragen en ook kritiek kregen, hebben wij gezegd: wij kunnen het op dit moment niet beter bedenken; alsueen beter systeem heeft, graag. Wij hebben ook alle wetenschappers bij elkaar gezet in 1993. Wij hebben een uitstekende bijeenkomst gehad. Ik ben er helaas maar heel even bij geweest. Wij hebben toen gezegd: wie het beter kan, mag het zeggen, graag. Elke keer, in elke inventarisatie hebben wij steeds twee problemen. Ten eerste, het wordt enorm zwaar opgepakt en dat wilden wij helemaal niet, onder geen voorwaarde. Ten tweede, het is voortdurend relativeren wat erin staat. Wij hebben de wijsheid niet in pacht, wij zoeken naar een goede methode, vooralsnog lijkt ons dit een methode; wie het weet, mag het

zeggen.²¹

In totaal leverde de inventarisatie 1995 450 actieve criminele groepen op, waarvan het merendeel actief was in de handel in harddrugs (66%) en in softdrugs (39%). In totaal werden 100 groepen als hoog georganiseerd gekwalificeerd.

Van de 100 hoog georganiseerde groepen zijn 44 homogeen van Nederlandse afkomst en 21 groepen zijn homogeen van buitenlandse afkomst (10 groepen afkomstig uit Turkije, 11 overige groepen uit Marokko, Suriname, Iran, China en Oost-Europa). De andere criminele groepen zijn heterogeen samengesteld. Van de 100 hoog georganiseerde groepen hebben 77 groepen criminele contacten met politie, bijzondere opsporingsdiensten, justitie, bedrijfsleven, openbaar bestuur, advocaten, notarissen en accountants. De aard van de criminele contacten blijft onduidelijk.²²

In totaal zijn tot nu toe 33 hoog georganiseerde groepen ontmanteld. Volgens de inventarisatie zijn er op dit moment nog 100 criminele groepen actief. Tegen 34 van deze groepen loopt momenteel een recherche-onderzoek.

De heerWilzing: Op grond van de informatie en de kwaliteit daarvan die wij over die periode konden genereren bij de politie, denk ik dat wij naar beste kunnen de groepen eruit hebben gehaald. Wij hebben alleen bij het analyseren daarvan geconstateerd dat groepen die door de betreffende criminele inlichtingendienst aangegeven werden als buitengewoon belangrijk en aan te pakken niet altijd als hoogste op de lijst kwamen en dus ook daadwerkelijk werden aangepakt.²³

²¹  Verhoor J. Wilzing, korpschef regiopolitie IJsselland, 6 september 1995, nr. 4.

²²  Verhoor J. Wilzing, korpschef regiopolitie IJsselland, 6 september 1995, nr. 4.

²³  Verhoor J. Wilzing, korpschef regiopolitie IJsselland, 6 september 1995, nr. 4.

Vergelijking met de eerdere kwantitatieve analyses is nauwelijks mogelijk aangezien bij elke analyse een andere vragenlijst is gehanteerd en andere personen zijn benaderd. De inventarisatie geeft daarmee een beeld van een bepaald moment. De auteurs stellen nadrukkelijk dat het primaire doel van de inventarisatie ook is om te kunnen bepalen welke criminele groepen bij voorrang dienen te worden aangepakt. Slechts secundair geeft de inventarisatie inzicht in de aard en omvang van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. De inventarisatie geeft een beeld, maar dat beeld is maar beperkt.

De heerGonsalves: (...) Wij zijn er nog niet; wij zijn op weg. Vandaar ook dat in de recente conferentie van het CBO heel lang is gesproken over de werking van de criteria. Wij hebben geconstateerd dat wij op dit moment niet beter hebben, maar wij hadden wel het gevoel dat het beter zou moeten. Daarom hebben wij afgesproken dat wij ermee door gaan. Er zijn twee werkgroepen bezig om nog voor het eind van het jaar een nieuwe conferentie te organiseren, waarin wij echt gaan proberen er verder in te gaan. Wij hebben ook gezegd dat wij moeten profiteren van onderzoeken van de heer Fijnaut en de zijnen en bekijken of wij daar methodieken uit kunnen halen om de prioriteitsstelling te verbeteren. Het is dus maar een voorlopige methode, maar wij hebben gezegd: wij moeten nu wat doen; wij kunnen niet eindeloos studeren en wachten, want de criminaliteit moet nu worden aangepakt en laten wij daarom proberen om een aantal criteria vast

te stellen.²⁴

2.3.3 Beoordeling

Het is moeilijk op basis van deze gegevens een onderbouwd oordeel te geven over de aard en omvang van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. De minister van Justitie concludeerde in de nota De georganiseerde criminaliteit in Nederland(1992) het volgende:

De dreiging die van de hedendaagse criminele organisaties uitgaat voor de Nederlandse samenleving moet naar ons oordeel vanwege de vergaande economische en morele implicaties zeer ernstig worden genomen.²⁵

Dit oordeel werd in deze nota niet door kwalitatief onderzoek nader onderbouwd. Ontegenzeggelijk is de laatste jaren de kennis over het verschijnsel georganiseerde criminaliteit toegenomen. De nadruk heeft binnen politie en justitie vooral gelegen bij de kwantitatieve analyses op basis van het CRI-model.

De commissie meent dat een beter kwalitatief en kwantitatief beeld van de georganiseerde criminaliteit kan worden geschetst. In de afgelopen jaren ontbrak naar het oordeel van de commissie een dergelijk beeld. De noodzaak tot een meer actieve bestrijding van de georganiseerde criminaliteit werd allerwegen gevoeld. Dat leidde binnen politie, justitie, bestuur en politiek tot veel discussie, maar ook tot misverstanden over de ernst van de problematiek. Het ontbreken van een algemeen aanvaard beeld maakte dat er ook meningsverschillen ontstonden over de te nemen maatregelen. Omdat politie, justitie, bestuur en politiek het probleem van de georganiseerde criminaliteit verschillend interpreteerden, ontstonden er verschillen in de beoordeling van de te gebruiken methoden. De vertrouwelijkheid van de CRI-analyses droeg bij aan deze verscheidenheid.

Een beter onderbouwd kwalitatief en kwantitatief beeld van de georganiseerde criminaliteit was wenselijk geweest, vooral om een werkelijke inschatting van het probleem en betere keuzes te kunnen maken. De basis voor het te voeren beleid zou minder ter discussie hebben gestaan. De keuze van de te onderzoeken zaken zou meer richtinggevend zijn geweest. Regering en parlement, maar ook de Nederlandse publieke opinie zouden de werkelijke problematiek van de georganiseerde criminaliteit beter hebben kunnen beoordelen.

²⁴  Verhoor R.A. Gonsalves, procureur-generaal bij het gerechtshof te ’s-Hertogenbosch, 6 september 1995, nr. 4.

²⁵  Kamerstuk 22 838, nr. 2, 1992–1993, p. 8.

2.4 Onderzoek georganiseerde criminaliteit

De commissie heeft de vier hoogleraren gevraagd onderzoek te doen naar drie onderdelen:

– inventarisatie van de problematiek rond de definiëring van het begrip georganiseerde criminaliteit;

– mogelijkheden en beperkingen van onderzoeksmethoden naar georganiseerde criminaliteit;

– feitelijke aard en omvang van de georganiseerde criminaliteit.

De eerste twee vragen zijn beantwoord in het eindrapport van de onderzoeksgroep Fijnaut. Ter beantwoording van de derde vraag stonden de navolgende vragen centraal:

– Wat voor groepen maken zich in dit land schuldig aan georganiseerde criminaliteit?

– Welke vormen van georganiseerde criminaliteit worden door deze groepen bedreven?

– Op wat voor manieren worden deze vormen van georganiseerde criminaliteit gepleegd?

– En hoe worden de inkomsten uit het plegen van georganiseerde criminaliteit besteed?

²⁶  Ten behoeve van dit onderzoek zijn aparte afspraken gemaakt tussen de commissie en de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken, kamerstuk 24 072, nr. 3, 1994–1995, p. 4 (zie bijlage 1).

²⁷  De commissie beschikt over een lijst van de door de onderzoeksgroep Fijnaut gebruikte vertrouwelijke documenten. Aangezien het hier gaat om documenten waarbij frequent sprake is van tot personen herleidbare gegevens zijn deze documenten na inzage en analyse geretour-neerd aan het korps van herkomst.

De onderzoeksgroep Fijnaut heeft een onderzoeksstrategie gehanteerd waarbij enerzijds op nationaal niveau een aantal deelstudies is gemaakt en anderzijds op lokaal niveau onderzoek werd verricht. Zowel in het nationale onderzoek als in de lokale onderzoeken is aan de hand van een analyseschema onderzocht welke groepen zijn betrokken bij het plegen van georganiseerde criminaliteit en welke vormen van georganiseerde criminaliteit door deze groepen worden bedreven.

Om deze vragen te kunnen beantwoorden is gebruik gemaakt van verschillende bronnen en methoden. De onderzoeksgroep heeft de openbare literatuur en rapporten over de thematiek geanalyseerd. Daarnaast zijn vele gesprekken gevoerd met politie- en justitiefunctionarissen en vertegenwoordigers van branches, allochtone groepen en vrije beroepsbeoefenaren, die een schat aan informatie opleverden over de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Op basis van de bevoegdheden van de commissie heeft de onderzoeksgroep inzage gekregen in een breed scala aan documenten.²⁶ Een groot deel van deze documenten is vertrouwelijk. Het gaat hierbij deels om vertrouwelijke rapporten over concrete strafrechtelijke onderzoeken en deels om informatie van de criminele inlichtingendiensten. Dit betreft voornamelijk analyses van specifieke criminele groeperingen die door een CID of een tactische recherche-eenheid waren vervaardigd.²⁷

Het gebruik van politiebronnen, en meer specifiek van CID-gegevens, herbergt verschillende risico’s. Het is onduidelijk in hoeverre de verzamelde gegevens met de werkelijkheid overeenstemmen. Het gaat namelijk vaak om gegevens waarvan de juistheid door nader onderzoek nog niet definitief is vastgesteld. Sommige politiegegevens geven een meer vaststaand beeld weer. Bovendien is het beeld dat ontstaat door een analyse van politiebronnen per definitie vertekend. De onderzoekers zien datgene waaraan de politie de afgelopen jaren aandacht heeft besteed. Criminaliteit waaraan de politie een geringe prioriteit heeft gegeven of milieus waarin zij geen informanten heeft, blijven al vlug buiten het beeld van de politie. Het feit dat de politie pas in de jaren tachtig aandacht heeft besteed aan de georganiseerde criminaliteit betekent dat slechts een beperkt beeld beschikbaar is. De kwaliteit van de rapporten en analyses is daarenboven zeer verschillend naar omvattendheid en inhoud. De analyses richten zich primair op die aspecten die strafrechtelijk van belang zijn en dat zijn niet altijd de aspecten die van belang zijn voor een goed beeld van de georganiseerde criminaliteit. De onderzoekers konden echter op deze manier beschikken over gegevens van politie-onderzoeken waaraan veel tijd en aandacht is besteed. De beschikbare politieonderzoeken gaven een grondig onderzocht beeld van een deel van de georganiseerde criminaliteit.

Devoorzitter: Heeftueen goede afweging kunnen maken van de waarde van de gegevens van de politie ten opzichte van andere gegevens? Ik kan mij voorstellen dat er ten aanzien van sommige groepen veel meer gegevens zijn dan ten aanzien van andere of dat er ten aanzien van sommige activiteiten veel meer bekend is dan ten aanzien van andere.

De heerFijnaut: Die onevenwichtigheid, kwantitatief en kwalitatief, in de politiedocumentatie maakt het zeer moeilijk om vanuit een algemeen stramien een evenwichtig, afgewogen beeld van de situatie te schetsen. Wij hebben geprobeerd om de drie bronnen van de politie, de algemene verslagen, rapportages en politie-informatie, op elkaar te betrekken en om nooit op é énbron af te gaan, om op die wijze, wat betrouwbaarheid betreft, een zo goed mogelijk beeld te krijgen. Het feit dat over bepaalde groepen in Nederland heel weinig bekend is, gewoon omdat er niet systematisch onderzoek naar is verricht door politie en justitie of door anderen, heeft ons genoopt tot een rapport ten aanzien waarvan wij zeggen dat wij op een aantal terreinen vrij goed zijn ingeschoten en een beeld kunnen voorzetten dat naar onze smaak deugt, maar dat wij op andere terreinen moeten erkennen dat wij veel minder of heel weinig weten.²⁸

Een en ander impliceert dat op onderdelen de nodige voorzichtigheid geboden is bij de interpretatie van de gegevens. Desalniettemin is de commissie van oordeel dat de onderzoeksgroep Fijnaut door de combinatie van bronnen en de wijze waarop in het onderzoek is omgegaan met vertrouwelijke informatie, een uniek beeld geeft van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Het beeld dat in dit rapport wordt geschetst, is het best mogelijke beeld op dit moment.

Devoorzitter: Maar als uw eindrapportage klaar is, mogen wij er dan van uitgaan dat de enquê tecommissie, en daarmee hoop ik ook Nederland, toch beter weet hoe de werkelijkheid in elkaar steekt?

De heerFijnaut: Ja, daar ben ik van overtuigd. Anders had ik dit onderzoek nooit aangenomen. Ik denk dat de meerwaarde van dit project op twee manieren in elkaar zit. Als je er dag en nacht aan werkt, vraag je je ook wel eens af waar je mee bezig bent en of het de moeite loont. Mijn idee is dat de meerwaarde, en daarmee de betekenis, in tweeë rlei opzichten verduidelijkt kan worden. In de eerste plaats is volgens mij de meerwaarde gelegen in de aanpak, de methode. Wij hebben geprobeerd om zo systematisch mogelijk te werken, naar illegale activiteiten, branches, nationaal en lokaal, met een zo breed mogelijke systematische raadpleging van de beschikbare bronnen. Dat geeft in elk geval een stuk minder onzekerheid over wat in Nederland de problemen zijn. In de tweede plaats durven wij, als je naar de resultaten kijkt, in een aantal opzichten te zeggen dat ons beeld beter, scherper en nuttiger is, ook met het oog op de normerings-problemen.²⁹

²⁸  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

²⁹  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

In de onderstaande paragrafen worden de belangrijkste bevindingen uit de rapportages van de onderzoeksgroep Fijnaut weergegeven. Deze bevindingen vormden voor de commissie de uitgangspunten voor haar oordeel over de ernst van de georganiseerde criminaliteit. Nadat de commissie over de onderscheiden onderdelen een oordeel heeft geformuleerd over de ernst van de problematiek, volgt in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk een omvattend oordeel over de aard, omvang en ernst van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Het is wezenlijk per onderdeel een oordeel te vormen aangezien de omvang, aard en ernst van de georganiseerde criminaliteit variëren per type groep en type criminaliteit.

2.5 Autochtone groepen

Het onderzoek naar criminele groepen in Nederland is onderverdeeld in twee delen: autochtone groepen en allochtone en buitenlandse groepen. Dit onderscheid is gemaakt omdat belangrijke verschillen bestaan tussen deze soorten groepen. De «Hollandse netwerken» hebben hun basis in Nederland zelf, terwijl in allochtone gemeenschappen in Nederland criminaliteit voorkomt die direct verbonden is met de drugeconomie in het land van herkomst, te weten Suriname, Turkije en Marokko. De verbinding met de drugeconomie in deze landen heeft duidelijk andere effecten op de allochtone gemeenschappen in Nederland dan op de Hollandse netwerken, waarin allochtonen overigens ook een rol kunnen vervullen. Daarnaast zijn er buitenlandse criminele groepen die nauwelijks een binding hebben met personen van die nationaliteit in Nederland. In deze paragraaf komen de autochtone criminele groepen aan de orde.

2.5.1 Aanleiding onderzoek

De zogeheten Hollandse netwerken spelen een belangrijke rol in de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Het gaat daarbij om criminele organisaties waarvan de deelnemers overwegend bestaan uit personen die Nederland als land van herkomst hebben.

2.5.2 Geschiedenis

In de Nederlandse geschiedenis hebben bendes bestaan die voldoen aan de hedendaagse definitie van georganiseerde criminaliteit. Georganiseerde criminaliteit is in Nederland geen recent verschijnsel. Het is ook geen verschijnsel dat recent door buitenlanders en allochtonen naar Nederland is gebracht. De georganiseerde criminaliteit heeft diepe wortels in de Nederlandse samenleving.

De Bruinsma-clan was in de voorbije decennia de eerste groep die met behulp van geweld een weg naar de top van de hasjgroothandel vond. Klaas Bruinsma had organisatietalent waardoor hij in staat was een harde kern van tien man te sturen. Daarnaast werd Bruinsma constant geadviseerd door allerlei personen die legale bedrijven hadden. Opvallend was het gebruik van excessief geweld. De Bruinsma-clan bleef lang buiten schot van de politie. Er zijn aanwijzingen dat Bruinsma het geld dat hij verdiende, investeerde in legale activiteiten.

2.5.3 Huidige criminele groepen

De autochtone georganiseerde criminaliteit van dit moment houdt zich vooral bezig met grootschalige drugshandel. De onderzoeksgroep Fijnaut heeft zeven toonaangevende criminele groepen nader bezien. Deze groepen zijn hoofdzakelijk actief in de grootschalige hasjhandel en in mindere mate in de handel in cocaïne en heroïne, amfetamine en XTC-preparaten, en nederwiet. De autochtone georganiseerde criminaliteit is klassiek van aard: levering van illegale goederen en diensten.

Het begrip «octopus» dat wel als aanduiding van bepaalde criminele groepen in Nederland is gebruikt, verwart eerder dan dat het een duidelijk beeld geeft.

De heerFijnaut: Dat beeld lijkt mij absoluut verkeerd. Er zijn meerdere groepen en zij werken zeker samen, daar ben ik van overtuigd. Zij wisselen relaties uit. Zij–ik gaf het voorbeeld van Zeewolde–investeren samen in é énof twee grote partijen. Zij lenen misschien elkaars transporteurs uit. Van dat soort verbindingen, contacten en samen-

werking is zeker sprake. Ik merk daar direct bij op dat, evenals ten aanzien van het probleem van het geld, veel onderzoeken door de Nederlandse politie zijn ingesteld naar deze groepen, maar die onderzoeken houden precies op waar de samenwerking tussen de verschillende groepen begint, omdat men vreest in eindeloze onderzoeken terecht te

komen.³⁰

Het gaat om duizenden individuen, groepen en netwerken die soms met elkaar samenwerken, soms elkaar tegenwerken, waarbij sommigen een zekere coö rdinatie bewerkstelligen. De Nederlandse georganiseerde criminaliteit vormt een diffuus en constant veranderend netwerk van individuen en groepen.

Devoorzitter: Het valt mij op datuniet spreekt van de criminele organisatie met een duidelijke structuur van boven naar beneden.

De heerFijnaut: Ik ben een beetje huiverig voor het begrip «organisatie» in dit verband, vooral ook omdat het al vlug associaties oproept met een stukje bureaucratie waarin de verhoudingen helder zijn, zowel functioneel als naar verantwoordelijkheid, in de zin dat duidelijk is wie de baas is en wat het middenkader en het voetvolk is. Als je echt goed kijkt naar groepen, liggen die verhoudingen meestal veel diffuser. Dat is begrijpelijk. Als men illegaal opereert, als men een illegale onderneming runt, loopt men natuurlijk groot risico om door de overheid aangepakt te worden. Dus je hebt er alle baat bij om je zo onhelder mogelijk te organiseren. Alle helderheid is in feite een cadeau aan politie en justitie om meer en sneller zicht op je werkwijze, je verhoudingen en je handel te krijgen. Dat begrip «organisatie» sluit eigenlijk niet goed aan op wat de werkelijkheid in onze ogen te zien

geeft.³¹

De onderzochte autochtone criminele organisaties kennen een verschillende interne structuur. De enkelvoudig samengestelde druggroothandelgroepen exploiteren één druglijn. Zij trachten eventueel overheidsoptreden in hun richting te voorkomen door middel van contra-observatie, corruptie en intimidatie.

GroepAexploiteerde een hasjlijn op Marokko. De harde kern van groepAbestond uit ongeveer 30 tot 40 personen waaronder vijf transporteurs, twee monteurs en drie incasseerders. De voorman van groepAhad de nodige moeite de groep bij elkaar te houden. Hij moest vaak dreigen met geweld. Het ophalen van de hasj gebeurde met tevoren geprepareerde vrachtwagens, deels per schip en deels per containers. Groep A verkocht de hasj zo snel mogelijk naar een vijftal netwerken van coffeeshops in de eigen streek. Jaarlijks maakt groepA10 tot 20 miljoen winst. Dit geld werd voor een klein deel besteed aan eigen welzijn maar voor een groot deel werd het geïnvesteerd in auto-bedrijven. De leider van groepAbemoeide zich intensief met het operationele werk. GroepAdeed in omvangrijke mate aan contra-observatie

Daarnaast zijn er meervoudig samengestelde druggroothandelsgroepen, die zich richten op druglijnen naar meer landen. De inkomsten van deze groepen worden deels teruggeleid in de criminele handel en deels legaal geïnvesteerd in Nederland en in het buitenland.

³⁰  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

³¹  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

GroepBwerd geleid door «kamper»Cdie gezien werd als een van de grootste handelaren in Nederland. Hij controleerde drie hasjlijnen uit Pakistan en Libanon, in 1988 samen goed voor ongeveer 30 ton. Politie en justitie twijfelden er niet aan datCverschillende mensen had laten ombrengen.Cwas niet zo zeer leider van een criminele groep maar eerder een makelaar in illegale goederen.Cprobeerde het risico van de hasjtransporten ook zo veel mogelijk te spreiden. GroepBheeft zich toegelegd op zeer riskante, maar ook zeer lucratieve grote partijen drugs.

Daarnaast zijn er groepen die zich tussen beide andere groepen bevinden. De leiders daarvan stammen uit de kring van de woonwagenbewoners. De bazen bemoeien zich nog intensief met het exploiteren van de drugslijnen. Er is een grote bereidheid tot het gebruik van geweld.

GroepDhad een leiderEdie de naam had een geweldenaar te zijn. Hij ripte partijen drugs uit handen van andere criminele organisaties. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor liquidaties van ettelijke personen.Ekon terugvallen op een omvangrijke groep handlangers, maar ook op een advocaat, een accountant, een bankemployé en een medewerker van een Kamer van Koophandel. De belangrijkste drugslijn die groep D exploiteerde was een lijn op Marokko. Langzaam werden hasjlijnen met andere landen uitgebouwd. De groep deed al het mogelijke om de interne communicatie geheim te houden.

Slechts een enkeling investeert in legale sectoren. Het merendeel van deze criminele organisaties gebruikt het met criminele activiteiten verdiende geld voor eigen consumptie en verbetering van de bedrijfsvoering. Van substantile vermenging van crimineel geld met legale geldstromen is voor wat betreft deze groepen geen sprake. Deze criminele organisaties kunnen over zeer omvangrijke geldbedragen beschikken.

De heerFijnaut: (...) Als ik spreek over die zeven groepen en ik kijk naar de transporteurs en naar de becijferingen die zijn gemaakt van de omzet die is gedraaid over twee, drie, vier jaar, dan heb je het misschien over 40, 50, 60, 70 miljoen per groep. Daar moeten dan nog allerlei kosten vanaf. Devoorzitter: Bruto?

De heerFijnaut: Ja, bruto. Er moet van alles vanaf; tickets voor het vliegtuig, benzine voor de roeiboot! Bij die meervoudige groothandelsgroepen spreek je al vlug over honderden miljoenen: 400, 500, 600 miljoen. Dat zijn gigantische bedragen.³²

Een verantwoorde schatting van de totale omvang van het door criminele organisaties verdiende geld is nauwelijks mogelijk.³³

Het zijn vooral de autochtone criminele topgroepen die contra-strategieën toepassen. Op verschillende wijzen trachten enkele criminele organisaties door observatie van politie- en justitiefunctionarissen en corrumperende activiteiten het functioneren van politie en justitie te frustreren.

2.5.4 Netwerken op middenniveau en uitvoerders

Naast de top van de criminele organisaties bevinden zich criminele netwerken waarbij de leiders contact hebben met leden van de onderzochte zeven organisaties en de criminele uitvoerders. Zij vormen deels groepen op zichzelf. Netwerken op het middenniveau zijn er zeer veel. De leden van een aantal van die netwerken hebben voortdurend contact met elkaar.

De Hells Angels vormen een dergelijke tussengroep. Zij investeren in horeca-ondernemingen, motorhandel en onroerend goed. De financië le middelen komen uit de handel in verdovende middelen, wapenhandel en de protectie op de Wallen.

Mede vanwege de aandacht van politie en justitie voor de top van criminele organisaties is er nauwelijks zicht op de basis van de georganiseerde criminaliteit.

³²  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

³³  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

2.5.5 Beoordeling

Het onderzoek naar de autochtone criminele groepen levert een gedifferentieerd beeld op. Het gaat om enkele tientallen autochtone criminele organisaties die zich vooral bezig houden met de traditionele georganiseerde criminaliteit, waarbij de handel in softdrugs de boventoon voert. Deze criminele organisaties plegen zware misdrijven. Van structurele vermenging tussen de criminele groepen en de legale bovenwereld

34

Verhoor J.M. Valente, voormalig officier is weinig gebleken. Er bestaat slechts zelden een duidelijk hiërarchische structuur. Veelal is sprake van losse netwerken.

De Hollandse netwerken vormen een belangrijk deel van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Zij zijn grotendeels verantwoordelijk voor de georganiseerde criminaliteit voor wat betreft de handel in softdrugs. Deze handel in softdrugs wordt omringd met andere vormen van georganiseerde criminaliteit waaronder de handel in harddrugs. De omvang van Hollandse netwerken kan groot zijn: sommige bestaan uit meer dan 100 personen. Daarbij is te zien dat criminele groepen steeds vaker samenwerken met criminele groepen in andere landen. Het geweldgebruik door deze criminele groepen is in een aantal gevallen intensief. Als zodanig vormen de autochtone criminele groepen een cruciaal object van onderzoek door politie en justitie. Politie en justitie besteden aan de Hollandse criminele netwerken in vergelijking met andere criminele groepen terecht veel aandacht. Van enige inmenging in de bovenwereld door investeringen van crimineel geld door deze groepen is in een enkele branche gebleken. Verontrustend is verder de constatering dat enkele van deze groepen zich systematisch bezig houden met contra-strategieën tegen de overheid. In het verhoor van officier van justitie Valente kwam aan de orde dat één van de criminele organisaties gewoon verder functioneerde ondanks het feit dat de leider in de gevangenis zat.³⁴ De mogelijkheden tot het daadwerkelijk doen beëindigen van de activiteiten van criminele groepen zijn beperkt. Op dit moment lijkt het hoogst haalbare het frustreren van de criminele bedrijfsvoering door het arresteren en laten veroordelen van enkele sleutelfiguren. De commissie constateert dat een criminele organisatie nog nooit volledig ontmanteld is.

2.6 Buitenlandse en allochtone groepen

2.6.1 Aanleiding onderzoek

Onderzoek naar buitenlandse en allochtone groepen en georganiseerde criminaliteit is een gevoelige aangelegenheid. Het kan, als er niet zorgvuldig mee wordt omgegaan, gemakkelijk voedsel geven aan racistische vooroordelen. Tot nu toe is aan het onderwerp nauwelijks aandacht besteed. Er bestaat geen duidelijk beeld over de rol van buitenlandse en allochtone groepen in de georganiseerde criminaliteit in Nederland. De CRI-analyses geven daar slechts zijdelings antwoord op.

De eventuele betrokkenheid van etnische gemeenschappen bij de activiteiten van buitenlandse en allochtone criminele groepen kan verschillende negatieve effecten hebben op deze gemeenschappen. Landgenoten zijn de eerste slachtoffers van de georganiseerde misdaad die stamt uit hun land van herkomst. Associatie met georganiseerde criminaliteit kan desastreuze gevolgen hebben voor het aanzien van de gehele etnische groep. In een aantal gevallen zijn criminele organisaties uitvoerders van machthebbers in het land van herkomst. Ten slotte versterkt de betrokkenheid van delen van de etnische groep bij de georganiseerde criminaliteit de vorming van een etnische onderklasse. Deze redenen noodzaken de commissie ertoe aandacht te besteden aan de betrokkenheid van etnische groepen in Nederland bij de georganiseerde criminaliteit.

De vraag naar de activiteiten van internationaal opererende misdaadorganisaties roept de vraag op naar de operationele, financiële en ruimere sociale relaties tussen buitenlandse criminele groepen en de (autochtone en allochtone) groepen die in Nederland genesteld zijn. Gekozen is voor onderzoek naar criminele groepen van verschillende nationaliteit en ethische afkomst waarover de politie informatie beschikbaar had:

van justitie te Amsterdam, 4 oktober 1995,

nr. 40.                                                          Surinaamse groepen, Turkse organisaties, Marokkaanse netwerken,

Chinese triades, Italiaanse mafia, Colombiaanse kartels, Nigeriaanse en Ghanese netwerken, Russische mafia en Joegoslavische groepen.

2.6.2 De Surinaamse connectie

In Suriname houden verschillende criminele groepen zich bezig met de handel in cocaïne. Suriname dient als tussenstation voor de levering van drugs aan Europa. Enkelen in Suriname zijn zeer rijk geworden van deze drughandel. Er zijn allerlei aanwijzingen voor betrokkenheid van de voormalige legerleiding bij de handel en het transport van cocaïne.

Er is sprake van enige betrokkenheid van Surinamers in Nederland bij de georganiseerde criminaliteit: drugs, illegale autohandel, prostitutie. Deels bestaat de drughandel uit harddrug-smokkel van grote partijen, zoals uit het Copa-onderzoek blijkt.³⁵ Met behulp van koeriers en reizigers worden, ook via een deel van het uitgebreide distributie-apparaat van het Surinaamse bedrijfsleven, kleine hoeveelheden drugs Nederland binnengesmokkeld. Op die manier is een bepaald segment van de bevolkingsgroep direct betrokken bij de drughandel.

Devoorzitter: Maar is er nu ook in Nederland sprake van georganiseerde criminaliteit in de zin van een hechtere groep of van groepen die een monopolie hebben in de cocaïne-handel met Suriname? Of gaat het om kleinere transporten, waardoor er in Nederland ook geen sprake is van duidelijk georganiseerde groepen?

De heerBovenkerk: Allebei. Je treft netwerken aan van mensen die soms met elkaar samenwerken en dan weer eens iets alleen proberen, met hier en daar een kristallisatiepunt. Er zijn ook wel groepen die wat sterker zijn, maar dat is niet het overheersende beeld. De handel is niet in handen van enkelen, het is een veel breder verschijnsel, er is een heel groot aantal mensen op de een of andere manier bij betrokken. Devoorzitter: En wat doen die mensen in de Surinaamse gemeenschap? Wat gebeurt er als er een pakje hier gekomen is?

De heerBovenkerk: Dat zal in het algemeen verkocht worden. Hoe het precies verloopt, heb ik niet uit het politiemateriaal kunnen afleiden, want daar houdt het op. De politie kijkt naar wat er binnenkomt; wij weten eigenlijk betrekkelijk weinig van de manier waarop die kleinere hoeveelheden verder worden gedistribueerd, maar wij kunnen ons wel voorstellen dat het via een netwerk gaat.

Devoorzitter: En is het dan een Surinaams distributienetwerk of komt bijvoorbeeld cocaïne naar uw mening voor de verspreiding onder autochtone Nederlanders ook in anderehanden?

De heerBovenkerk: Ik denk dat de drugs in eerste instantie in de Surinaamse infrastructuur terechtkomt. De Surinaamse bevolking heeft in Nederland een eigen winkelstand ontwikkeld, handel in allerlei tropische produkten, goudsmederijen, eethuizen en wat al niet. Ik denk dat een aantal van die etablissementen–niet allemaal; je moet bij dit onderwerp buitengewoon goed oppassen–als distributiepunt fungeert, soms zelfs zonder dat men er zelf weet van heeft. Dat klinkt gek, maar het geeft aan hoe normaal die handel geworden is. Ik kan dit wel met een anekdote toelichten. Een Surinamer kocht bij een Surinaamse groentehandelaar in een grote stad in Nederland bananen en hij merkte thuis dat er een vreemd wit poeder in zat. Hij ging naar de politie en de handelaar claimde voor de rechter dat hij niet wist dat het spul erin zat. Maar dit wekt de suggestie dat de machtige georganiseerde misdaad in Suriname via die goederenstroom drugs distribueert, zelfs zonder dat men ervan weet.

Devoorzitter: Er is dus in Nederland geen sprake van een apart, hecht georganiseerd netwerk, het is veeleer wijd verbreid? De heerBovenkerk: Het is wijd verbreid.³⁶

³⁵  Zie hoofdstuk 6.

³⁶  Verhoor F. Bovenkerk, hoogleraar criminologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht, 6 september 1995, nr. 2.

Over de omvang van deze betrokkenheid zijn geen onderbouwde uitspraken te doen. De gegevens zijn daarvoor te verschillend en te weinig onderbouwd.

In het begin van de jaren negentig waren er serieuze aanwijzingen dat de Surinaamse legerleiding een poging ondernam om (Surinaamse)

37

Verhoor F. Bovenkerk, hoogleraar crimino- politiemensen binnen te sluizen in de Nederlandse politie met het oog op het verlenen van diensten aan haar regime. Diepgaand onderzoek naar deze vorm van infiltratie is uitgebleven. Daarnaast is, met name in Amsterdam, vastgesteld dat enkele politiemensen van Surinaamse origine frequent twijfelachtige contacten onderhielden met drughandelaren die een prominente positie innemen in criminele groepen. Herhaalde waarschuwingen van de korpsleiding om die contacten te vermijden, bleken niet te helpen.

Devoorzitter: Zijn er nu signalen dat er vanuit Suriname, de Surinaamse groep, speciaal geprobeerd wordt om strategieëntoe te passen om te corrumperen? Is dat gebeurd? De heerBovenkerk: Ja, zonder meer. Devoorzitter: Is dat succesvol geweest?

De heerBovenkerk: Ja. Ik geloof dat Surinamers op individuele basis en in de vorm van samenwerkende groepjes, waar wij het over hebben, op vrij aanzienlijke schaal kans hebben gezien om mensen bij de Nederlandse politie te corrumperen en om ambtenaren bij gemeenten te corrumperen, bijvoorbeeld ambtenaren die paspoorten uitgeven die essentieel zijn voor illegale immigranten. Dit geldt ook voor mensen bij sociale diensten, alsook bijvoorbeeld bij het bewakingspersoneel van Schiphol en bij de marechaussee. Daar zijn dus ook mensen gecorrumpeerd. Dat zijn soms Hollanders, maar in het overgrote deel van die gevallen gaat het om Surinamers; dat wil zeggen Surinaamse

Nederlanders.³⁷

De Surinaamse drughandelaren gebruiken het merendeel van het verdiende criminele geld voor eigen gebruik of voor investering in de eigen organisatie. Er is nauwelijks sprake van investering in de Nederlandse economie. Wel zijn er signalen dat een deel van de Surinaamse infrastructuur in Nederland gebruikt wordt voor het witwassen van crimineel geld.

2.6.3 Turkse criminele groeperingen in Nederland

De Balkanroute maakt Turkije tot een belangrijk land in de doorvoer van illegale goederen. Daarbij worden veelvuldig douane-ambtenaren omgekocht. De Turkse mafia is intensief verbonden met overheidsdiensten en de zakenwereld in Turkije. Naast de klassieke mafia wordt een deel van de georganiseerde misdaad uitgevoerd door politiek-criminele groeperingen.

De Turkse mafia heeft zich vanaf 1980 snel over de verschillende Europese landen verspreid mede vanwege het grote aantal gastarbeiders dat zich hier heeft gevestigd en de families die via volgmigratie zijn herenigd. De Turkse georganiseerde misdaad is voor Nederlandse begrippen ongekend gewelddadig. Wapenbezit komt binnen de Turkse georganiseerde criminaliteit veelvuldig voor. De emigrantengemeenschappen in de verschillende Europese landen hebben intensieve contacten met elkaar, waardoor smokkelaars, geweldsspecialisten en politieke dissidenten gemakkelijk van het ene naar het andere land kunnen worden overgebracht.

Onderzoek naar de Turkse georganiseerde criminaliteit is een essentieel onderdeel van de activiteiten van politie en justitie in Nederland. Bij de Nederlandse politie werken verschillende «Turken-specialisten». Enkele politiemensen spreken nu echter van «Turken-moeheid»: jarenlange strafrechtelijke onderzoeken doen groepen en individuen verdwijnen, maar nieuwe duiken weer op of de oude organisaties continueren gewoon hun werkzaamheden.

De heerBovenkerk: (...) Als je tien jaar of langer steeds hetzelfde type van zaken draait, achter Turkse families aan loopt, vaak met succes–de politie zelf noemt het in het

logie aan de Rijksuniversiteit Utrecht,

_{6 september 1995, nr. 2.}                                                   algemeen domme zaken, dus betrekkelijk gemakkelijk te doen–er worden mensen enige

tijd achter slot en grendel gezet en je ziet vervolgens dat in dezelfde stad de zaak gewoon doorgaat en door anderen of door andere familieleden wordt overgenomen, kan ik mij voorstellen dat je enigszins hulpeloos neerzit en denkt: waarom doe ik dit allemaal?³⁸

De Turkse criminele organisaties houden zich primair bezig met drughandel. Daarbij is sprake van spreiding over Nederland. Nederland wordt door een fijnmazig Turks distributienetwerk bediend.

Tijdens zijn eerste verhoor deed Bovenkerk de volgende uitspraak: «De enige conclusie die ik trek, is dat enkele tientallen procenten van de volwassen Turkse mannen in Amsterdam in enigerlei functie bij de georganiseerde misdaad betrokken zijn. Ik vind dat een spectaculair hoog percentage.»³⁹Deze uitspraak leek te zijn gebaseerd op gegevens uit een bestand van de Amsterdamse politie. Nader onderzoek moest een meer precies beeld geven van de betrokkenheid van de Turkse gemeenschap bij de georganiseerde criminaliteit. Op 25 september werd Bovenkerk hierover voor de tweede maal verhoord. Bovenkerk hield tijdens het tweede verhoor staande dat een aanzienlijk deel van de Turkse mannelijke bevolking bij de georganiseerde criminaliteit betrokken is. In dit verhoor maakte Bovenkerk echter duidelijk dat er geen bestand bestond of dat er andere cijfers waren die de conclusie konden onderbouwen dat enkele tientallen procenten van de volwassen Turkse mannen bij de georganiseerde criminaliteit betrokken zijn. In het bestand van de Amsterdamse politie waren na hertelling ongeveer 2000 Turkse mannen aangetroffen die in de periode 1990–1995 op de een of andere wijze betrokken zijn geweest bij de georganiseerde criminaliteit. Het bleek niet mogelijk tot een verantwoord percentage van het aandeel van de Turkse bevolking in de georganiseerde criminaliteit te

komen.⁴⁰

De Turkse criminele organisaties veranderen langzaam van strak geleide, hië rarchische organisaties tot lossere netwerken. De Turkse drughandelaren leiden een onopvallend bestaan: velen ontvangen een uitkering. Er zijn enkele gevallen gevonden waarbij Turkse criminele organisaties in Nederlandse onroerend-goedprojecten investeren. Het merendeel van het crimineel verdiende geld wordt evenwel geïnvesteerd in Turkije en in het bijzonder in de toeristenindustrie. De gewelddadigheid van de Turkse organisaties is extreem in vergelijking met andere criminele organisaties.

De gewelddadigheid van Turkse criminele organisaties blijkt bijvoorbeeld in de zaak rond de Turkse familie B. Alle leden van criminele organisatie/familie gedragen zich onopvallend. Alle leden ontvangen een uitkering van de Sociale Dienst. Deze groep laat een Surinaamse dealer vermoorden die betalingsproblemen had. Tevens werd een andere Turkse drugshandelaar vermoord aangezien hij trachtte de hegemonie van de familie aan te tasten. Vervolgens wordt een Turk die voor de familie een safehouse beheert doodgeschoten. Nog later wordt drie aanwezigen bij een rip deal de keel afgesneden. Bij een wraakactie komen weer drie personen om; hun lijken worden in stukken gesneden en verkoold in het Brielsemeer aangetroffen. De totaalscore aan moorden bedraagt elf in een half jaar.

³⁸  Verhoor F. logie aan de 6 september

³⁹  Verhoor F. logie aan de 6 september

⁴⁰  Verhoor F. logie aan de 6 september

Bovenkerk, hoogleraar crimino-Rijksuniversiteit Utrecht, 1995, nr. 2.

Bovenkerk, hoogleraar crimino-Rijksuniversiteit Utrecht, 1995, nr. 2.

Bovenkerk, hoogleraar crimino-Rijksuniversiteit Utrecht, 1995, nr. 2.

De betrokkenheid van de PKK bij de georganiseerde misdaad manifesteert zich in de afpersing van Koerden in Nederland. De Turkse georganiseerde misdaad is zodanig in Nederland geïntegreerd dat sommige overheidsdienaren van Turkse afkomst (politiefunctionarissen, tolken) gebruikt worden voor criminele doeleinden. In één geval is een poging waargenomen om te infiltreren in de plaatselijke politiek.

2.6.4 Marokkaanse groepen in Nederland

De georganiseerde misdaad uit Marokko heeft zich vooral toegelegd op de cannabishandel en in toenemende mate op harddrugs. Er zijn aanwijzingen dat delen van de Marokkaanse overheid en het hof meewerken aan de cannabis-economie. De Marokkaanse georganiseerde criminaliteit heeft daarmee naast een crimineel tevens een politiek karakter. De cannabis-branche is wezenlijk geworden voor de staathuishouding in Marokko. Vele Marokkaanse drughandelaren investeren intensief in Marokko.

De Marokkaanse gemeenschap in Nederland bevindt zich in een sociale achterstandspositie. De voedingsbodem voor criminaliteit is groot. Er zijn signalen van omvangrijke autodiefstal, mensenhandel, maar vooral cannabishandel. Voor deze laatste zijn ingenieuze smokkelsystemen ontworpen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van een netwerk van cannabisgroothandelaren en detaillisten. Marokkaanse instituties worden er diep door geraakt. De Marokkaanse georganiseerde misdaad is opvallend weinig gewelddadig.

Politie en justitie hebben weinig informatie over deze groepering. Over de omvang van de Marokkaanse georganiseerde criminaliteit is weinig te zeggen. Er is nauwelijks sprake van informatie-uitwisseling tussen de Nederlandse en Marokkaanse politie. Het lijkt erop dat de Marokkaanse zware criminaliteit in Nederland een belangrijk steunpunt heeft gevonden. Het netwerk van Marokkaanse instituties in Nederland is moeilijk te doorgronden aangezien het politieke beheersingssysteem vanuit Marokko wordt geleid.

De Rotterdamse politie krijgt zicht op een Marokkaanse criminele groep na een melding van een ongebruikelijke transactie. Een onopvallende Marokkaanse man wisselt wekelijks grote hoeveelheden geld bij een filiaal van de Rabobank. Het filiaal kan het niet meer aan. Het hoofdkantoor werkt samen met de politie en de politie krijgt een uniek inzicht in de hoeveelheid geld die omgaat in de drugshandel in de Rotterdamse wijk Spangen. Het geld kwam grotendeels terecht in Marokko. In totaal leverde het onderzoek 40 verdachten op. De criminele organisaties hebben in totaal minimaal 470 miljoen gulden naar Marokko overgemaakt. In Nederland leefden de leden van die organisatie van een uitkering. Hun levensstijl kwam overeen met die van andere Marokkanen in Spangen.

2.6.5 De Chinese georganiseerde criminaliteit in Nederland

De Chinese georganiseerde criminaliteit wordt veelal gelijkgeschakeld met de triadestructuur. Naar Chinese georganiseerde criminaliteit in Europa is weinig systematisch onderzoek gedaan. Uit onderzoek in andere landen wordt duidelijk dat een omvangrijke Chinese gemeenschap een voorwaarde is voor de Chinese georganiseerde criminaliteit om tot ontplooiing te komen.

De Chinese georganiseerde criminaliteit in Nederland houdt zich met verschillende criminele activiteiten bezig: afpersing en overvallen (vooral op Chinese bedrijven) waarbij veel geweld wordt gebruikt of met geweld wordt gedreigd, uiteenlopende vormen van mensenhandel, handel in heroïne voor de Nederlandse en de buitenlandse markt, vervaardiging van valse credit-cards en het illegale gokwezen.

In Nederland zijn drie Chinese triades actief. Tussen deze triades is sprake van constant wijzigende machtsverhoudingen waarbij veel geweld wordt gebruikt. Zij zijn niet alleen verantwoordelijk voor de Chinese georganiseerde criminaliteit.

Er zijn weinig berichten van pogingen van Chinezen om de politie om te kopen. Advocaten en notarissen spelen nauwelijks een rol. Het is onduidelijk in hoeverre crimineel geld in Nederland wordt geïnvesteerd.

De Chinese gemeenschap in Nederland is aan de ene kant goed geïntegreerd terwijl zij aan de andere kant in sociaal en cultureel opzicht een wereld op zich vormt. Nederland kent in tegenstelling tot enkele andere landen geen China-towns. In hoeverre de Chinese gemeenschap betrokken is bij de georganiseerde criminaliteit blijft onduidelijk. Duidelijk is wel geworden dat de actieve triades gebruik maken van verschillende

Chinese restaurants, gokbedrijven en videotheken. Daarbij is vooral verontrustend de mate waarin afpersing van legale Chinese bedrijven plaatsvindt.

2.6.6 Andere buitenlandse en allochtone groepen De Italiaanse mafia

De verschillende mafia’s in Italië – cosa nostra, ’ndrangheta, camorra en de sacra corona unita – zijn de laatste jaren steeds meer naar elkaar toegegroeid. Ondersteuning van elkaars criminele activiteiten komt steeds meer voor. Er is in toenemende mate sprake van één echte Italiaanse mafia. De Italiaanse mafia is uitgewaaierd over Europa.

Vanaf het einde van de jaren tachtig is de Italiaanse mafia actief in Nederland. Dat geldt voor de camorra, die actief is in de cocaïnehandel. Nederland wordt daarbij vooral gebruikt als handelsplaats. Het gaat met name om het treffen van logistieke voorzieningen.

Daarnaast zijn andere Italianen (niet-mafia) crimineel actief in Nederland. De omvang van de Italiaanse georganiseerde criminaliteit in Nederland is omvangrijker dan menigeen had verwacht of voor mogelijk had gehouden. De precieze omvang blijft ook hier onduidelijk. Van een directe betrokkenheid van de kleine Italiaanse gemeenschap in Nederland bij mafiapraktijken is weinig gebleken.

De Colombiaanse kartels

De Colombiaanse drugkartels zijn de laatste jaren razendsnel opgekomen. Ongeveer driekwart van de cocaïne komt uit Colombia. De kartels zijn zoveel mogelijk celsgewijs georganiseerd. De Colombianen hebben zich in Europa voorzien van een aanzienlijke handelsbasis.

Nederland kent een kleine Colombiaanse gemeenschap, waarvan een deel waarschijnlijk betrokken is bij de Colombiaanse drughandel. De Colombiaanse georganiseerde criminaliteit is met vier groepen actief in Nederland. Het gaat nagenoeg volledig om drughandel. Nederland is voor de kartels vooral van logistiek belang. De opbrengsten vloeien nagenoeg geheel terug naar Colombia. In Nederland hebben zich enkele liquidaties en ontsnappingen met hulp van bewakingspersoneel voorgedaan.

De Nigeriaanse en Ghanese criminele netwerken

Nigeriaanse georganiseerde criminelen houden zich vooral bezig met internationale drughandel, illegale autohandel, oplichtingspraktijken en mensenhandel. Er is weinig bekend over de Nigeriaanse en Ghanese netwerken. Politie en justitie hebben weinig gericht onderzoek gedaan naar deze vorm van criminaliteit. De Nigeriaanse organisaties die in Nederland actief zijn, vormen de uiteinden van grotere criminele organisaties. In een aantal gevallen zijn samenwerkingen tussen Nederlandse en Nigeriaanse criminele organisaties aangetoond. De actieve Ghanese criminele groepen in Nederland kennen vooral betrokkenheid bij de drughandel.

Russische mafia

De Russische mafia kreeg vooral kansen na de val van de Muur. Over het aantal misdaadgroepen in Rusland valt weinig te zeggen. Er is sprake van een uitgebreide internationalisering van de Russische mafia, die mede op gang is gekomen via de tot voor kort in Duitsland verblijvende troepen uit de voormalige Sovjet-Unie. Over de Russische mafia in Nederland is echter weinig bekend. Wel is er sprake van afpersing van Nederlandse bedrijven in Rusland.

De Russische gemeenschap in Nederland is niet groot. Er zijn aanwijzingen dat Russische criminelen op beperkte schaal op Nederlands grondgebied actief zijn in vrouwenhandel, illegale autohandel, afpersing, wapenhandel en drughandel. De Russische mafia heeft zich echter nog niet genesteld in Nederland. Eerdere berichten van vooral de BVD over de dreiging van de Russische mafia worden niet onderbouwd met harde gegevens.

Joegoslavische bendes

In verschillende steden in Nederland zijn Joegoslavische benden actief in de vrouwenhandel, autohandel, inbraken en overvallen. Daarbij wordt veel geweld gebruikt. Er is geen sprake van een «Joego-mafia». Het zijn afzonderlijke groepen die wel onderlinge relaties hebben, maar door etnische verschillen allerminst een eenheid vormen. De Joegoslavische bendes schrikken er niet voor terug politie en justitie te intimideren. Hun harde opstelling tegenover de overheid is opvallend.

2.6.7 Beoordeling

De grote verscheidenheid van organisaties, daders en delicten is kenmerkend voor de rol van allochtone en buitenlandse groepen in Nederland. Er valt nauwelijks een algemeen oordeel te geven over de buitenlandse criminele organisaties en de betrokkenheid van etnische gemeenschappen in Nederland bij de georganiseerde criminaliteit. Het is noodzakelijk steeds te differentiëren naar de verschillende buitenlandse en allochtone criminele groepen.

De commissie meent desondanks enkele verontrustende ontwikkelingen waar te nemen. Verontrustend is dat in verschillende gevallen is aangetoond dat delen van etnische gemeenschappen in Nederland intensief betrokken zijn bij de georganiseerde criminaliteit uit hun herkomstland. Deels gaat het dan om het ondersteunen van smokkelroutes, deels gaat het om een directe betrokkenheid bij de handel in en het transport van vooral drugs. Het probleem van die betrokkenheid moet met grote voortvarendheid worden aangepakt. Het risico van verloedering van deze groepen mede door betrokkenheid bij georganiseerde criminaliteit is reë el. Deze criminaliteit brengt in eerste instantie schade toe aan in de etnische gemeenschappen zelf.

Daarbij moet echter de kanttekening worden geplaatst dat weinig gezegd kan worden over de precieze omvang van de betrokkenheid. De cijfers op grond waarvan eventuele percentages zouden kunnen worden genoemd zijn te zacht, te verschillend en te onzeker. De omvang van het probleem blijft daardoor onduidelijk. De commissie meent wel dat voldoende is aangetoond dat sprake is van een ernstig probleem, vooral binnen de Surinaamse, Turkse en Marokkaanse gemeenschappen.

Tevens meent de commissie dat enkele andere aspecten van de buitenlandse georganiseerde criminaliteit in Nederland verontrustend zijn. In de eerste plaats valt op dat politieke verwevenheid een veel belangrijker rol speelt in de buitenlandse georganiseerde criminaliteit dan in de autochtone georganiseerde criminaliteit. De verwevenheid van de georganiseerde criminaliteit met de machthebbers in het land van herkomst plaatst politie en justitie voor grote problemen. In de tweede plaats baart de gewelddadigheid van verschillende vormen van buitenlandse georganiseerde criminaliteit de commissie zorgen. Deze geweldda- digheid maakt op zeer directe wijze inbreuk op het functioneren van de Nederlandse samenleving. Door liquidaties en andere vormen van geweldgebruik en afpersing wordt de maatschappij rechtstreeks geconfronteerd met de uitwassen van de georganiseerde criminaliteit. Ten slotte trachten enkele buitenlandse criminele groepen organisaties binnen de Nederlandse overheid te corrumperen. Het gevaar van beïnvloeding van het Nederlandse openbaar bestuur door buitenlandse criminele groepen mag niet worden uitgevlakt.

Er zijn enkele bevindingen die de dreiging van de buitenlandse georganiseerde criminaliteit relativeren. De hoofdzetels van buitenlandse criminele groepen bevinden zich zelden in Nederland. Het gaat in Nederland steeds om de uitvoerders van de criminele organisaties. Vooral in het transport van illegale goederen spelen de Nederlandse vertakkingen van buitenlandse criminele groepen een belangrijke rol. Er wordt slechts in de Nederlandse economie geïnvesteerd voor zover noodzakelijk voor het uitvoeren van de illegale activiteiten. Nagenoeg alle criminele revenuen vloeien terug naar het land van herkomst. De meeste leden van allochtone misdaadorganisaties leggen een sobere levensstijl aan de dag. Van een vermenging van de Nederlandse legale bovenwereld en de buitenlandse criminele organisaties is weinig gebleken.

Er is reden tot zorg over de betrokkenheid van etnische gemeenschappen in Nederland bij buitenlandse en allochtone criminele groepen. Het gaat niet om incidentele betrokkenheid van enkelen, maar om structurele betrokkenheid van een deel van de etnische gemeenschappen bij de georganiseerde criminaliteit. In vergelijking met de aandacht van politie en justitie voor Hollandse netwerken, wordt minder prioriteit gegeven aan politieel en justitieel onderzoek naar allochtone en buitenlandse criminele groepen. De commissie is van oordeel dat het verminderen van de betrokkenheid van etnische gemeenschappen bij de georganiseerde criminaliteit hoge priorititeit van politie en justitie verdient. Het kan dan niet zo zijn dat politie en justitie bijvoorbeeld door «Turken-moeheid» minder aandacht zouden besteden aan dit probleem.

Het behoeft geen betoog dat de overheid naast repressieve maatregelen expliciet aandacht dient te besteden aan de preventie van betrokkenheid van etnische gemeenschappen bij georganiseerde criminaliteit.

2.7 Branches

2.7.1 Aanleiding onderzoek

Onderzoek in andere landen toont aan dat de ernst van de georganiseerde criminaliteit tevens kan worden afgemeten aan de mate waarin legale branches betrokken zijn bij de georganiseerde criminaliteit. Deze betrokkenheid kan verschillende vormen aannemen. De organisaties binnen de branches kunnen zelf participeren in de georganiseerde criminaliteit. Daarnaast kunnen criminele groepen trachten delen van de branches onder controle te krijgen, waarmee ze gebruik kunnen maken van de infrastructuur van de branches voor hun criminele activiteiten. De onderzoeksgroep Fijnaut heeft daarom systematisch een aantal branches doorgelicht op betrokkenheid bij de georganiseerde criminaliteit. Dit onderzoek biedt een beeld van de vervlechting van de legale «bovenwereld» met de criminele «onderwereld».

2.7.2 Autobranche en autocriminaliteit

Onderzoek naar autodiefstal krijgt weinig aandacht van politie en justitie. Er zijn weinig grootschalige opsporingsonderzoeken naar autodiefstallen gedaan. Daardoor zijn slechts weinig gegevens beschikbaar. De autobranche zelf is weinig openhartig over misstanden binnen de branche.

De organisaties binnen de branche kunnen op vele wijzen slachtoffer worden van criminaliteit (stelen van auto’s, overvallen, inbraken). Daarnaast zijn verschillende vormen van organisatiecriminaliteit te onderkennen (laten betalen voor werkzaamheden die niet verricht zijn, minder kilometers op de teller, bewust gestolen of omgekatte auto’s verkopen, betalen met zwart geld). Bij beide is het onduidelijk in hoeverre de georganiseerde criminaliteit daar de hand in heeft.

Er zijn verschillende particuliere en publieke registratiesystemen voor autodiefstallen. Er kan derhalve geen volledige duidelijkheid worden gegeven over de omvang van het probleem. Jaarlijks worden ongeveer 35 000 personenauto’s gestolen. Het terugvindpercentage varieert van 60% tot 85%. Daarnaast worden ongeveer 150 vrachtauto-combinaties per jaar ontvreemd, waarvan slechts 17 in het buitenland. Het blijft onduidelijk welk aandeel de georganiseerde criminaliteit heeft in het stelen van personenauto’s. Men mag aannemen dat het stelen van vrachtwagens vrijwel altijd het werk is van professionele dieven. De schade als gevolg van diefstallen door criminele groepen bedraagt tussen de 205 en 240 miljoen. De verzekeringsmaatschappijen hebben de neiging het aantal door de georganiseerde misdaad gestolen auto’s te majoreren.

De gemiddelde autochtone criminele groep die zich bezig houdt met autodiefstallen opereert lokaal en regionaal. Veelvuldig zijn «kampers» actief in de autodiefstallen. Daarnaast zijn er sinds 1992 enkele internationale criminele groepen actief die veel grootschaliger functioneren. Het gaat dan vooral om Oost-Europese criminele groepen. Autodiefstallen door criminele groepen bestaan uit verschillende deelactiviteiten:

– diefstal van de auto’s,

– verplaatsing van de auto’s door koeriers,

– omkatten van auto’s (een andere identiteit geven aan de auto),

– legalisering van de auto’s en aflevering aan de klant.

Devoorzitter: Zijn er nu duidelijk georganiseerde groepen aan te wijzen die zich richten op die 5000 à 7000 auto’s die niet meer terugkomen?

De heerBruinsma: Ja. Ik heb gebruik gemaakt van de diverse politiedossiers die mij ter beschikking zijn gesteld door de regiokorpsen en door de CRI. Daaruit blijkt dat je speciale groepen hebt die zich richten op de diefstal van auto’s. Misschien kan ik daar iets over zeggen. De groepjes waar wij het over hebben, bestaan meestal uit ongeveer4tot 5 personen. Het zijn allemaal mannen; vrouwen vind je in deze branche nauwelijks meer terug. Meestal zijn het mensen die al een groot strafblad hebben, vaak ook voor andere criminele activiteiten zoals inbraken, heling en ook wel geweld. Zij zijn daarvoor eerder veroordeeld. Zij kennen elkaar vaak al heel lang. Er is een soort onderlinge werkverdeling zonder dat er sprake is van een type leiderschap. De «leider» is meer een regelaar die daarachter zit, die vaak de beschikking heeft over een autosloperij, over een garage of over een loods waarin de auto die eenmaal gestolen is, kan worden gezet. Hij regelt alles en zorgt er ook voor dat er valse kentekenpapieren komen. Je hebt een monteur in dat groepje zitten, de technicus om het zo maar te noemen. Hij moet de auto omkatten, hij moet nieuwe nummers slaan in het chassis van de auto, hij moet ook vaak delen lassen en weer repareren. Dat is vaak de monteur, meestal ook een oude bekende van de regelaar. Verder hebben we meestal iemand die de auto’s steelt en wij hebben iemand die de auto’s vervolgens weer in de legale branche terugbrengt. Er is dus een kleine werkverdeling, maar dat is niet een vaste, eeuwigdurende werkverdeling.⁴¹

⁴¹ Verhoor G.J.N. Bruinsma, bijzonder hoogleraar bestuurskundige criminologie aan de Universiteit Twente, 7 september 1995, nr. 7.

Om dit soort activiteiten te kunnen verrichten is een zekere organisatie en leiding noodzakelijk. Het vergt bovendien samenwerking tussen criminele groepen en legale garagebedrijven. Volgens schatting zijn tweetot driehonderd bedrijven bij autodiefstallen betrokken. Steeds vaker worden lease-auto’s door criminelen gebruikt om tot een optimale afscherming te komen.

Devoorzitter: Tot slot, kunnen wij spreken van een innesteling van de georganiseerde criminaliteit in de autobranche?

De heerBruinsma: Ik denk dat van innesteling absoluut geen sprake is, omdat het ook helemaal niet nodig is. Het is zelfs heel onverstandig van dit soort groepen om zich in te nestelen en een vaste plaats te verkrijgen, met eigen bedrijven en eigen dingen. Een samenwerkingsverband aangaan, is veel handiger. Ik heb in het rapport dat ik heb geschreven, ook geschat dat er toch wel een paar honderd garages en autosloperijen betrokken zijn bij deze handel in gestolen auto’s.⁴²

Opsporing van gestolen auto’s heeft voor de politie een lage prioriteit. De politie stelt zich passief op en doet slechts het meest noodzakelijke administratieve werk. De meldingssystemen van gestolen auto’s zijn in handen van verschillende private en publieke organisaties.

Steeds vaker zijn zogenaamde carhunters actief die voor geld gestolen auto’s terugbezorgen. In veel gevallen zijn voormalige politie-ambtenaren betrokken bij deze bedrijven. Verzekeringsmaatschappijen werken bepaalde vormen van corruptie bij opsporingsambtenaren in de hand door buiten de officiële kanalen om opsporingsambtenaren te betalen voor hun tips.

Devoorzitter: Kuntuongeveer de schade aangeven die deze vorm van criminaliteit aanricht in Nederland?

De heerBruinsma: Ik heb een schatting proberen te maken van het aantal weggebleven auto’s. Ik heb een schadebedrag berekend, ook gebaseerd op eerder onderzoek dat ik heb verricht. Het is ongeveer zo’n f.17 000 per auto. Dan komen wij op ongeveer 85 tot 120 mln. aan personenauto’s dat per jaar gestolen wordt. Bij vrachtwagens komen wij ongeveer op een vergelijkbaar bedrag. Dan komt de totale schade als gevolg van autodiefstal in Nederland op zo’n 220 mln. per jaar.⁴³

⁴²  Verhoor G.J.N. Bruinsma, bijzonder hoogleraar bestuurskundige criminologie aan de Universiteit Twente, 7 september 1995, nr. 7.

⁴³  Verhoor G.J.N. Bruinsma, bijzonder hoogleraar bestuurskundige criminologie aan de Universiteit Twente, 7 september 1995, nr. 7.

2.7.3 Transportbranche

De transportbranche schetst zelf een zwart beeld van de economische positie van de 9700 aangesloten bedrijven. De huidige malaise moet echter gezien worden tegen de achtergrond van jarenlange positief stijgende resultaten. De problemen doen zich vooral voor bij de grote groep van zeer kleine tot middelgrote ondernemingen. Deze groep is te groot. De onderlinge concurrentie aan de onderkant van de branche is steeds harder geworden.

Transportondernemers werken nauwelijks samen. Er bestaat een felle concurrentieslag. Dat veroorzaakt een sterke geslotenheid. Het onderwerp criminaliteit is nauwelijks bespreekbaar. Misdaadbestrijding staat bij transportondernemers en chauffeurs niet hoog op de agenda.

In de transportbranche doen zich verschillende vormen van georganiseerde criminaliteit voor. Transportondernemingen kunnen gebruikt worden voor het witwassen van zwart geld. Malafide organisaties kopen noodlijdende transportondernemingen op om zwart geld wit te wassen. Het is onduidelijk in welk mate dit voorkomt. Het huidige aantal noodlijdende transportbedrijven geeft hiertoe wel de gelegenheid.

Slechts weinigen in de Nederlandse transportbranche richten zich op systematische misbruik van Europese regels, subsidies en belastingen. Wel bestaat er een aanzienlijke smokkel van illegale goederen in vrachtwagens. Vooral drugs spelen daarbij een grote rol. Het zijn vooral koelwagens die worden gebruikt voor smokkeldoeleinden. De organisatie van de smokkel varieert van incidentele smokkelaars tot omvangrijke organisaties. Soms smokkelen chauffeurs willens en wetens, soms zijn ze niet op de hoogte. In een aantal gevallen is sprake van dekmantelfirma’s voor de smokkel van illegale goederen. Het geweldgebruik is gering. Er is voor de chauffeurs een mogelijkheid om smokkelen te weigeren.

2.7.4. Haven Rotterdam en Schiphol

De georganiseerde criminaliteit in de Rotterdamse haven bestaat voornamelijk uit de smokkel van drugs. De meeste drugs worden gesmokkeld in containers. Hoeveel drugs er zijn verstopt in de ongeveer drie miljoen containers die jaarlijks de haven passeren, is niet te zeggen. In 1994 is 188 000 kilo aan drugs door de douane in beslag genomen. Er zijn in de Rotterdamse haven geen criminele groepen aangetroffen die hun activiteiten primair op de haven richten, laat staan dat er groepen zijn die controle hebben over bepaalde havenactiviteiten.

Luchthaven Schiphol heeft vooral te maken met smokkel van drugs, mensen en bedreigde dier- en plantensoorten. De drugsmokkel bestaat voornamelijk uit cocaïnesmokkel. In 1994 is in totaal 600 kilo cocaïne bij koeriers in beslag genomen.

De smokkel van cocaïne op Schiphol gebeurt in een aantal gevallen ook met hulp van personeel van de luchthaven. Kwetsbare sectoren op de luchthaven, waar mensen als hulp voor criminele groepen zijn gestationeerd, zijn de vrachtafhandeling, de vrachtloodsen en de opsporingsdien-sten.⁴⁴ Hoewel geen aanwijzingen bestaan dat de georganiseerde criminaliteit op de luchthaven een vaste plaats heeft verworven, is geconstateerd dat het aantal corruptiegevallen bij opsporingsorganisaties en andere organisaties op de luchthaven in verband met mensen- en drugsmokkel meer dan incidenteel te noemen is.

2.7.5 Horeca

Door verschillende factoren is de horeca interessant voor de georganiseerde criminaliteit: aanwezigheid van alcohol en eventueel drugs, gokken, goedkope goederen en de noodzaak van kapitaal. De horeca vormt het «natuurlijke» werkterrein van criminelen. De publieke toegankelijkheid verhoogt de kwetsbaarheid van de horeca voor infiltratie door de georganiseerde criminaliteit.⁴⁵

De belangen van de horecabranche worden behartigd door de Koninklijke Horeca Nederland. De organisatiegraad van de horeca is slechts 30%. De horeca heeft over het algemeen een sterk gesloten karakter. Dat veroorzaakt problemen bij de aanpak van criminaliteit. Er is sprake van een «conspiracy of silence»: criminaliteit en geweldgebruik worden slechts zelden gemeld.

In de horeca komen verschillende vormen van criminaliteit voor. In sommige gevallen is sprake van betrokkenheid van de georganiseerde criminaliteit.

⁴⁴  Zie onder andere Algemene Rekenkamer, Koninklijke Marechaussee Schiphol, 27 juni 1995.

⁴⁵  Zie ook Bedrijfsschap horeca, Criminaliteitspreventie in de horeca. Maatregelen in de praktijk, Zoetermeer, september 1994.

• a. 

  Protectie door afpersingsorganisaties: horeca-ondernemers worden gedwongen portiers te huren van criminele organisaties. Zo heeft veertig tot zestig procent van de horeca-ondernemers in het centrum van Utrecht te maken met deze ongewenste beschermers.

• b. 

  Afpersing van horeca-gelegenheden van buitenlanders door politieke organisaties uit het land van herkomst.

• c. 

  Gedwongen overnames. Er zijn aanwijzingen dat de georganiseerde misdaad op grote schaal bezig is met het opkopen van horecagelegenheden. In totaal zouden inmiddels ongeveer vierhonderd horeca-ondernemingen in Nederland zijn opgekocht. Vooral in de steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag worden veel zaken opgekocht.

• d. 

  Witwassen: het opkopen van horeca-gelegenheden wordt vooral gedaan om via deze gelegenheden misdaadgeld wit te wassen. De horeca-omzet is nauwelijks te controleren.

De horecabranche is zeer aantrekkelijk voor malafide ondernemers, vooral omdat zij vele mogelijkheden biedt om zwart geld wit te wassen.

In 1986 werd de exploitatie van de geld uitkerende kansspelautomaten bij wet geregeld. In 86% van de cafés staan gokkasten. Voor de kleine ondernemers vormen de gokkasten een cruciale bron van inkomsten. Het gaat om een omzet van 1,5 miljard gulden. In totaal zijn 850 speelautomatenexploitanten actief. De controle op de gokautomaten is gering, zowel preventief als repressief. Het imago van de gokautomatenbranche is niet goed. De Vereniging Automatenhandel Nederland is de branche-organisatie waarbij iets meer dan de helft van de exploitanten is aangesloten.

Verschillende vormen van (georganiseerde) criminaliteit doen zich voor in de gokautomatenbranche:

– illegale plaatsing en illegale gokkasten,

– gedwongen verpachting en leningverstrekking door automatenhandelaren,

– gedwongen afname van gokkasten,

– witwassen van misdaadgeld.

Het blijft onduidelijk in hoeverre de georganiseerde misdaad een hand heeft in deze activiteiten. Verschillende deelonderzoeken tonen een vervlechting tussen de georganiseerde misdaad en de gokautomatenbranche.

2.7.6 Afvalverwerkingsbranche

De milieubranche is in korte tijd uitgegroeid tot een complexe en onoverzichtelijke bedrijfstak. Vele verschillende typen organisaties maken deel uit van de milieubranche. In de afvalverwerkingsbranche zijn ongeveer 1000 bedrijven werkzaam. Vele kleine brancheverenigingen zijn op dit terrein actief. Er zijn zeer verschillende afvalstromen die voor zeer verschillende prijzen worden behandeld. Er bestaat een spanning tussen de hoeveelheid aangeboden soorten afval en de verwerkingscapaciteit. De afvalmarkt is sterk in beweging. De internationale concurrentie zal toenemen. De totale hoeveelheid afval neemt af. Vooral kleinere familiebedrijven zullen in de problemen komen.

Devoorzitter: We gaan over naar de afvalverwerkingsbranche. Kuntuons kort uitleggen waarom we, als we het over het milieucriminaliteit hebben, dat speciaal in de afvalverwerkingsbranche moetenzoeken?

De heerBruinsma: We moeten ervan uitgaan dat in Nederland de bevolking, de overheid en allerlei bedrijven en instellingen het milieu vervuilen. Daarbij gaat het ook om bedrijven die in hun produktieproces allerlei uitlaatgassen de lucht in stoten en afval gewoon via het water of de riolering afvoeren. Dat soort criminaliteit gebeurt natuurlijk op een bepaalde schaal, en daar moet ook nadrukkelijk naar gekeken worden. Waar ik mij in mijn onderzoek op heb geconcentreerd, is wat er gebeurt vanaf het inzamelen van het afval en het verwerken daarvan, tot het transport en het doelmatig uitschakelen van de giftigheid van het afval. Het cynische is dat in de afgelopen 20 jaar die branche heel sterk is gegroeid. Eerst was afval een waardeloos goed, dat je zomaar ergens dumpte, totdat afval heel veel geld waard werd. De markt heeft zich snel ontwikkeld tot allerlei onoverzichtelijke bedrijfjes en bedrijven. De overheid heeft in de afgelopen jaren een beleid gevoerd om die markt zoveel mogelijk open, vrij en zelfstandig te laten, dat wil zeggen te privatiseren. De controle is pas recentelijk wat meer op gang gekomen. Er is dus een soort gebied ontstaan waar bedrijven makkelijk, mede door het grote geld dat daarin omgaat, in de verleiding kunnen komen om afval niet ordentelijk te verwerken, maar ergens te lozen op oppervlaktewater, of te verwerken tot compost of anderszins.⁴⁶

⁴⁶ Verhoor G.J.N. Bruinsma, bijzonder hoogleraar bestuurskundige criminologie aan de Universiteit Twente, 7 september 1995,

nr. 7.                                                            opsporing van milieucriminaliteit.

De officiële cijfers geven weinig zicht op de werkelijke milieucriminaliteit. Waarschijnlijk bestaat er een aanzienlijk «dark number», aangezien politie en justitie slechts recent begonnen zijn met de

Er is een gelegenheidsstructuur voor (georganiseerde) criminaliteit in deze branche. De afvalverwerkingsbranche wordt geconfronteerd met complexe wet- en regelgeving. De handhaving van deze regels is gebrekkig. Steeds meer wordt zelfregulering in deze branche toegepast. Daarmee wordt de overheid buiten de deur gehouden. Het toenemende gebruik van convenanten biedt weinig waarborgen. Afvalmakelaars, dit zijn tussenpersonen die bemiddelen bij de (internationale) handel in afval, vervullen een afschermende rol zodat de herkomst, route en bestemming van afval geheim kunnen blijven. Te vaak is de overheid in een afhankelijke positie ten opzichte van de afvalverwerkers. Kartelvorming en monopolie in deze sector dragen daaraan bij. Ten slotte zijn de hoge winstmarges en de geringe pakkans belangrijke motieven voor illegale activiteiten.

In Nederland staat het opsporingsonderzoek naar milieuzaken door politie en justitie nog in de kinderschoenen. De politie beschikt nog over weinig informatie. De onderzoeksgroep Fijnaut beschrijft enkele gevallen van (omvangrijke) organisatiecriminaliteit in deze branche.

Het is onwaarschijnlijk dat criminele groepen zich in de afvalverwerkingsbranche hebben genesteld. De georganiseerde criminaliteit is niet in deze branche actief.

Devoorzitter: Is er nu sprake van zware, georganiseerde milieucriminaliteit? De heerBruinsma: Ik zou dat absoluut niet willen definië ren in de vorm van zware, georganiseerde criminaliteit. Ik zou dat een vorm van organisatiecriminaliteit willen noemen die naar mijn oordeel wel ernstig van aard is.⁴⁷

2.7.7 Bouwnijverheid

⁴⁷ Verhoor G.J.N. Bruinsma, bijzonder hoogleraar bestuurskundige criminologie aan de Universiteit Twente, 7 september 1995, nr. 7.

De Nederlandse bouwnijverheid heeft een aantal aspecten dat de gevoeligheid en aantrekkelijkheid voor de georganiseerde misdaad mede bepaalt. Er gaat zeer veel geld om in deze branche. Tevens is sprake van omvangrijke concurrentie. Het is eenvoudig om tot de branche toe te treden. Daarnaast zijn er veel bedrijven die (te) weinig personeel in dienst hebben. Het werk moet bijna altijd onder grote tijdsdruk plaatsvinden. Veelal moet daarbij gebruik worden gemaakt van onderaannemers.

In Nederland is de bouwnijverheid slachtoffer van diefstallen van bouwmateriaal en vernielingen. Geweld, ontvoeringen, liquidaties, intimidatie en afpersing komen in Nederland in deze branche niet voor. In andere landen vormen deze criminele activiteiten mede een indicator voor de mate waarin de georganiseerde criminaliteit geïnfiltreerd is in de bouwnijverheid. Daarnaast kunnen zich verschillende vormen van organisatiecriminaliteit voordoen. Er zijn vele vormen van fraude mogelijk. Door gebrek aan registratie bestaat nauwelijks zicht op de omvang van al deze mogelijke vormen van organisatiecriminaliteit.

In het verleden speelde koppelbazerij in deze branche een belangrijke rol. Koppelbazen stellen werknemers ter beschikking voor wie veelal geen sociale premies en belastingen werden afgedragen. Na invoering van de Wet ketenaansprakelijkheid, begin jaren tachtig, is de koppelbazerij verminderd. Tegenwoordig komt de koppelbazerij weer op, maar nu onder de term arbeidsbemiddeling. Door personeel als zelfstandigen in dienst te nemen ontloopt de arbeidsbemiddelaar de verplichting om premies en belastingen af te dragen. De moderne koppelbazen hebben contacten met het criminele milieu in hun woonplaats.

Hoewel de Nederlandse bouwnijverheid kwetsbaar en gevoelig is voor penetratie en innesteling van criminele groepen moet uit de analyse van het beperkte materiaal de conclusie worden getrokken dat de georganiseerde misdaad niet actief is in de bouwnijverheid. Ook de vakbonden in deze branche zijn op geen enkele wijze verbonden met de georganiseerde criminaliteit.

2.7.8 Overige branches

Er zijn nauwelijks gegevens bekend over de rol van de georganiseerde misdaad in de verzekeringsbranche. Alle branche-organisaties stellen dat zij niet te maken heeft met georganiseerde misdaad. Er is alleen sprake van een toename van het aantal fraudes door klanten van de verzekeringsmaatschappijen. Bemiddelingsbureaus en assurantievertegenwoordigers zouden kwetsbaar kunnen zijn voor criminele groepen.

De Wet bedreigde uitheemse diersoorten beschermt in Nederland de bedreigde diersoorten.

Het gaat om de volgende soorten criminele handelingen:

– smokkelen van dieren en planten,

– valselijk opmaken of vervalsen van de vereiste documenten,

– omkopen van overheidsvertegenwoordigers.

De wildlifehandel in Nederland wordt uitgevoerd door eigenaren van dieren- en plantenwinkels die soms hun legale handel vermengen met illegale activiteiten. In Nederland bestaan geen aparte statistieken voor smokkel en illegale handel in «wildlife». Op grond van de beperkte gegevens kan niet worden aangenomen dat de illegale handel in uitheemse diersoorten en planten in Nederland een grote omvang heeft. Er zijn geen aanwijzingen voor groepscriminaliteit of van georganiseerde misdaad.

Uit onderzoek is niets gebleken van illegale handel in nucleair materiaal in Nederland. Wel is er bij de ECD een centraal coö rdinatiepunt ingesteld voor de illegale handel in nucleair materiaal.

2.7.9 Beoordeling

Het onderzoek heeft aangetoond dat geen van de onderzochte branches stelselmatig geïnfiltreerd wordt door criminele organisaties. Deze constatering is van groot belang voor de beoordeling van de ernst van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Criminele organisaties zijn er (nog) niet in geslaagd legale branches in brede zin te infecteren. Geen van de branches wordt gedomineerd door de georganiseerde criminaliteit. In de meeste branches zijn ook geen pogingen tot infiltratie door criminele organisaties aangetroffen.

De enige sectoren met aantoonbare relaties met de georganiseerde criminaliteit zijn de horeca- en de transportbranche. In de horeca doen zich zeer ernstige ontwikkelingen voor, zoals het opkopen van horeca-ondernemingen door criminele organisaties teneinde crimineel geld te kunnen witwassen. Daarnaast bestaan vele aanwijzingen dat de transportsector op allerlei manieren betrokken is bij de georganiseerde criminaliteit voor wat betreft de smokkel van illegale goederen. Het aantal corruptiegevallen op Schiphol, waarbij sprake was van betrokkenheid van de georganiseerde criminaliteit, is verontrustend.

De kwetsbaarheid van enkele branches voor de georganiseerde criminaliteit is verontrustend. Zij hebben kenmerken waardoor hun aantrekkelijkheid voor de georganiseerde criminaliteit toeneemt. Vooral de horecabranche kent vele ingangen voor de georganiseerde criminaliteit. De gelegenheidsstructuur in de afvalverwerkingsbranche roept tevens bezorgdheid op. Hetzelfde geldt ook voor de autobranche en de bouwnijverheid. Daarbij dient tevens het risico genoemd te worden dat de soms omvangrijke organisatiecriminaliteit in de branches verwordt tot georganiseerde criminaliteit.

De commissie meent dat een intensief preventief beleid moet worden gevoerd om de aantrekkelijkheid van deze branches voor de georganiseerde criminaliteit te verminderen. Dat betekent vooral dat binnen de branches het eventuele bestaan van georganiseerde criminaliteit moet worden onderkend. Het is onwenselijk dat vormen van georganiseerde criminaliteit binnen branches niet aan de orde worden gesteld. Het moet de georganiseerde criminaliteit moeilijker worden gemaakt om te kunnen infiltreren in deze branches. Op het moment dat de georganiseerde criminaliteit daadwerkelijk infiltreert in deze branches, bestaat het risico van ontwrichting van delen van de Nederlandse samenleving.

2.8 Vrije beroepsbeoefenaren

2.8.1 Aanleiding onderzoek

Vrije beroepsbeoefenaren, zoals advocaten, notarissen, accountants en belastingadviseurs, kunnen een belangrijke faciliterende rol vervullen voor de georganiseerde misdaad. Zij zijn in staat de benodigde deskundigheid te verschaffen om financiële transacties te verrichten of zij kunnen dergelijke transacties autoriseren. Daarnaast bieden de vrije beroepsbeoefenaren goede mogelijkheden tot afscherming. Hun betrokkenheid bij transacties kan de schijn van vertrouwen wekken; de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht bieden een belangrijke bescherming aan de cliënten. Vrije beroepsbeoefenaren zijn om deze redenen aantrekkelijk voor de georganiseerde criminaliteit.

De onderzoeksgroep Fijnaut heeft gevallen van verwijtbare betrokkenheid van de vrije beroepsgroepen in kaart gebracht. Van verwijtbare betrokkenheid van vrije beroepsbeoefenaren bij strafbare handelingen van criminele organisaties kan in tweeërlei zin sprake zijn. Ten eerste kan een beroepsbeoefenaar in strafrechtelijke zin betrokken zijn bij de strafbare gedragingen. Deze betrokkenheid kan bestaan uit het medeplegen van of medeplichtig zijn aan de strafbare feiten van de criminele groep, uit het begunstigen van de plegers van deze feiten, bijvoorbeeld door het plegen van heling, of door het belemmeren of bemoeilijken van de opsporing van de misdrijven en de uit misdrijf verkregen opbrengsten (vgl. art. 189 WvSr.). Hier is sprake van verwijtbare betrokkenheid in enge zin. Ten tweede is er verwijtbare betrokkenheid in ruime zin. Hiervan is sprake als de beroepsbeoefenaar in de uitoefening van zijn beroep niet de nodige zorgvuldigheid in acht neemt ter voorkoming van misbruik van zijn beroepsuitoefening voor criminele doeleinden. Er is dan weliswaar geen sprake van het welbewust en opzettelijk meewerken aan strafbare handelingen, maar wel kan worden verweten dat de betrokkene had moeten of kunnen weten dat van zijn diensten misbruik is gemaakt voor criminele doeleinden.

De heerVan de Bunt: (...) Juist daarom probeer ik uit te leggen hoe belangrijk het is om onderscheid te maken tussen betrokkenheid en verwijtbare betrokkenheid. Betrokken ben je als juridische dienstverlener altijd, maar als je niet weet dat je wordt misbruikt, bijvoorbeeld bij de oprichting van rechtspersonen, valt het je niet euvel te duiden en kan er niet over verwijtbare betrokkenheid worden gesproken. Er is sprake van verwijtbare betrokkenheid wanneer je willens en wetens–het is de strafrechtelijke variant–meewerkt aan de volvoering van misdadige activiteiten. Als je als notaris weet dat de BV die bij jou wordt opgericht, zal worden gebruikt voor criminele doeleinden en daarvoor ook wordt opgericht, ben je in mijn definitie verwijtbaar betrokken. Zo’n geval ben ik tegengekomen: een notaris die wist wat hij deed. Er is nog een tweede variant van verwijtbare betrokkenheid. Wat mij betreft blijft dit niet beperkt tot strafrechtelijke betrokkenheid. Er is ook een andere, wat moeilijker af te palen zone waarin je vrije beroepsbeoefenaars kunt verwijten dat ze nalatig of onzorgvuldig zijn geweest. Waar ze het vermoeden hadden m ó eten hebben dat er iets niet klopte, hebben ze toch hun diensten verleend. Ze hebben niet doorgevraagd en ze hebben niet geweigerd om hun diensten te verlenen. Het in strijd handelen met het zorgvuldigheidsbegrip is een element van mijn definitie. Als voorbeeld noem ik een advocaat die wordt gevraagd om een bepaalde procedure te voeren met betrekking tot een bepaalde som geld. Hij kan weten dat er met dat geld iets loos is maar

laat na om te verifië ren of wat zijn clië nt hem zegt wel klopt. Die advocaat is volgens mijn definitie verwijtbaar betrokken bij die handeling.⁴⁸

2.8.2 Advocatuur

De 8000 Nederlandse advocaten vormen samen de Nederlandse Orde van Advocaten. Advocaten dienen zich steeds te bewegen tussen de onafhankelijk uitoefening van hun beroep en partijdigheid ten opzichte van hun cliënten. De geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht zijn noodzakelijke onderdelen van het functioneren van een advocaat. De advocatuur is vanwege haar relevante kennis en het verschoningsrecht aantrekkelijk voor criminele organisaties. De commercialisering van de advocatuur veroorzaakt dat de traditionele professionele normering aan kracht inboet.

Over de omvang van de verwijtbare betrokkenheid van de advocatuur bij de georganiseerde criminaliteit is moeilijk iets te zeggen. In de media zijn verschillende berichten verschenen over de omvang van die betrokkenheid. Daarbij kwam steeds aan de orde dat een lijst zou bestaan van corrupte advocaten.⁴⁹ In het verhoor van Wilzing, voormalig hoofd CRI en korpschef IJsselland, kwam dat lijstje aan de orde:

De heerDe Graaf: Bestaat dat lijstje? Bestond dat lijstje? Heeftuhet zelf gezien? De heerWilzing: Ik heb nu een unieke kans om het uit te leggen. Ik denk ook dat dat goed is. Wij hebben gezwegen over de hele periode die achter ons ligt, omdat wij vonden dat wij moesten zwijgen. Ik heb hierop in de krant geen toelichting kunnen geven. De heerDe Graaf: Gaat uw gang hier!

De heerWilzing: Ik ga dat nu doen. In de zomermaanden van 1993, nadat de CBO-analyse was verschenen, hebben wij een soort scan van het bedrijf gemaakt. Wij hebben daarbij gezegd: wat zijn de ontwikkelingen waarmee wij op dit moment bezig zijn, wat zijn bijzondere zaken? Met name binnen financieel-economische criminaliteit, een expertisecentrum dat een zwaardere rol begon te spelen, werden mij deze verhalen over advocaten en notarissen in voorbeelden aangereikt. Wij hadden een kleine innovatieve voorhoede, een groep van een man of zes zeven die scande en keek wat er aan de hand was, wat de ontwikkelingen waren en hoe daarmee verder moest worden gegaan. Toen heb ik gezegd: ja, jullie kunnen wel vertellen hoe het precies is gegaan, maar geef mij aan de hand van casussen de situatie weer van wat je daadwerkelijk aantreft. Dat is een lijstje van nog net geen tweeë neenhalf kantje, waarop elke keer bij zeer kleine alineaatjes staat: advocatenkantoor, zus en zo; notarissenkantoor dit en dat; het pand wordt drie keer gepasseerd op é éndag en gaat van7naar 21 mln. bij die en die; ziet er dubieus uit. Wij hebben ook gesproken van dubieuze zaken. Ik gaf zojuist al aan dat bij het verschijnen van de CBO-analyse in de totale informatie ook informatie naar boven kwam die met name ging over de rol van advocaten en notarissen. (...) Er werd op geen enkele wijze bij de CRI systematisch bijgehouden dat wij een lijst of een register hadden. (...).⁵⁰

⁴⁸  Verhoor H.G. van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofd van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie, 7 september 1995, nr. 6.

⁴⁹  Dit is de lijst van Wilzing die een overzicht geeft van meldingen aan het informele meldpunt «verdachte transacties» in de periode februari 1992 tot februari 1994, waarbij advocaten en notarissen optreden als vertegenwoordiger van criminelen of andere personen van verdacht allooi. Op deze lijst staan elf advocaten, vier notarissen, en veertien buitenlandse notarissen (zie bijlage 1).

⁵⁰  Verhoor J. Wilzing, korpschef regiopolitie IJsselland, 6 september 1995, nr. 3.

Een analyse van de tuchtrechtspraak door het Hof van discipline in de jaren 1990 – 1995 laat enkele gevallen van verwijtbare betrokkenheid van advocaten bij handelingen van criminele organisaties zien. De toegang tot de tuchtrechter is beperkt tot de rechtstreeks belanghebbenden en de deken.

De onderzoeksgroep Fijnaut heeft op basis van verschillende bronnen – een bestand van verdachte financiële transacties, landelijke CRI-inventarisaties, meldingen LCID en de ter beschikking gestelde politie-en CID-rapportages – in totaal 29 advocaten aangetroffen die verwijtbaar betrokken zijn bij criminele organisaties. Er zijn gevallen aangetroffen waarbij advocaten in hun «partijdigheid» te ver gingen, en gevallen waarin advocaten geheel in het belang van een criminele organisatie handelden.

De heerDe Graaf: Mijnheer Van de Bunt, bentunu ook advocaten tegengekomen in uw onderzoek die echt, zoals zij dat noemen, als consiglieri werken, als de juridische adviseur van een criminele organisatie, en die daar deel van uitmaken?

De heerVan de Bunt: Ik ben enkele advocaten tegengekomen die inderdaad meer dan eens verwijtbaar betrokken waren bij bepaalde handelingen van criminele organisaties, van wie je moet vermoeden dat zij dus kennelijk in dienst van zo’n organisatie werkzaam zijn. Ik heb daar een aantal voorbeelden van aangetroffen.⁵¹

Een hasjtransport wordt in het buitenland onderschept. Enkele Nederlandse verdachten worden aangehouden. Met behulp van een Nederlandse advocaat, die hiervoor naar het buitenland afreist, overhandigt de toegevoegde advocaat het briefje met de volgende tekst: «Hou je rustig, er is genoeg verkeerd gegaan, probeer het goed te maken want we weten je te vinden, (naam afzender).

Daarnaast zijn gevallen aangetroffen van civiele advocaten die proberen criminele vermogens voor de fiscus en justitie te verstoppen. Een voorbeeld:

Een drugsdealer zit in voorlopige hechtenis onder alle beperkingen. Hij is er bevreesd voor dat justitie beslag zal leggen op zijn banktegoeden in Zwitserland. De advocaat verzint een mogelijkheid om de tegoeden van de rekening af te halen en voert het plan vervolgens persoonlijk uit.

Ten slotte zijn er voorbeelden van advocaten die bijdragen aan de afscherming van criminele activiteiten. In deze gevallen worden advocaten gebruikt om financiële transacties af te schermen.

Een bekende, in het buitenland gevestigde, non-profit organisatie wordt opgelicht voor 10 miljoen gulden door enkele personen, van wie één bekend staat vanwege zijn banden met de mafia in New York. Ook wordt een Amerikaanse burger voor ruim1miljoen gulden opgelicht. Bij het doorsluizen van een deel van de gelden speelt een Nederlander, samen met zijn (civiele) advocaat een belangrijke rol. De advocaat wordt op een aantal manieren gebruikt: hij houdt de slachtoffers lange tijd in de waan dat alles goed zit door brieven te ondertekenen waarin wordt verklaard dat spoedig terugbetaling zal volgen, en hij ontvangt gelden op zijn kantoorrekening en gaat als ware bankieren voor de Nederlandse verdachte. Deze verdachte neemt geld op van de kantoorrekening en laat via de rekening hoge bedragen doorboeken naar buitenlandse rekeningen. Op deze manier wordt de «papertrail» tussen het geld en de verdachte doorbroken.

Inmiddels heeft de Orde van Advocaten richtlijnen opgesteld om te voorkomen dat advocaten betrokken raken bij criminele organisaties. De richtlijnen verplichten de advocaten tot nader onderzoek en verbieden bijvoorbeeld het aanvaarden van contante betalingen van meer dan 25.000 gulden.

⁵¹ Verhoor H.G. van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofd van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie, 7 september 1995, nr. 6.

Devoorzitter: (...) waarom zijn er (...) richtlijnen ter voorkoming van betrokkenheid van de advocaat bij criminelehandelingengekomen?

De heerDe Waard: Ik heb aan het begin van het gesprek al gezegd dat dit is gebeurd vanuit de optiek dat voor iedere organisatie in de samenleving, de overheid, de politie, het bedrijfsleven en ook voor de vrije beroepen, geldt dat de waakzaamheid ten opzichte van de betrokkenheid bij criminaliteit vergroot moet worden nu er zulke grote sommen geld in de bovenwereld worden geïnvesteerd. Dat is de eerste reden. In de tweede plaats zijn advocaten van oudsher gewend steeds moeilijke beslissingen te nemen, bijvoorbeeld of zij een zaak wel of niet aannemen. Een advocaat wordt er altijd bij geroepen wanneer het moeilijk is, wanneer de clië nten in moeilijkheden verkeren en er snel iets moet gebeuren. Allerlei dingen vragen op korte termijn tegelijk de aandacht van de advocaat. In die situatie moeten advocaten regelmatig beslissen of zij een zaak, een clië nt wel of niet nemen. Nieuw voor ons is het verschijnsel van de investeringen in de bovenwereld. Althans dat was in 1993 nieuw voor ons, maar dat is nu allang niet meer het geval. Op dat gebied was er nog geen vorm van gedragsrecht. Wij vonden het binnen de orde wenselijk

dat de advocatuur ook op die gevaren gewezen zou worden. Daarom vonden wij het nodig dat er richtlijnen zouden komen.(..)

De heerDe Waard: Die richtlijnen waar we net over spraken, gaan daar ook over. Die richtlijnen geven de advocaat aanwijzingen. De advocaat moet altijd de vraag stellen: «Waarom word ik hierbij ingeschakeld? Word ik hierbij wel ingeschakeld als advocaat, als iemand die opkomt voor de rechten en belangen van mensen die bedreigd worden, dus rechtsbijstand verleent? Of wordt mij iets anders gevraagd, wat net zo goed een boekhouder of een bank zou kunnen doen?» Die advocaat moet zich daar kritisch op bezinnen. Als hij tot de slotsom komt dat het niet echt advocatenwerk is en als hij het niet vertrouwt, moet hij het niet doen.

Devoorzitter: Moet hij dat nu kritischer doen dan vroeger?

De heerDe Waard: Zeker. De hoofdregel blijft dat je mag afgaan op datgene wat je clië nt zegt. Als je echter redelijke aanwijzingen hebt dat die transacties kunnen dienen ter afscherming van criminaliteit, dan mag je de opdracht niet aanvaarden of moet je deze neerleggen. Dat betekent dus dat je onderzoeksplicht verzwaard is. Devoorzitter: Hoeveel moet je er als advocaat voor doen om dat na te gaan? De heerDe Waard: Je moet in de eerste plaats de identiteit van de clië nt goed vaststellen, ook als het een rechtspersoon is of als er sprake is van een tussenpersoon. Je moet geen genoegen nemen met de tussenpersoon, maar ook de identiteit willen weten van de achterliggende opdrachtgever. Je moet dus goed doorvragen totdat het je helemaal duidelijk is waar de zaak over gaat, waarom je wordt ingeschakeld en waar het geld vandaan komt. Bij een kantoorgenoot van mij komt bijvoorbeeld een mijnheer die een groot bouwwerk in Malawi wil gaan starten. Hij zegt dat ze daar tot nu toe nooit Nederlandse bedrijven voor namen, maar dat hij daar nu een kans krijgt. Hij vraagt mijn kantoorgenoot om daar de contracten voor te maken. Hij zegt 150 mln. bij elkaar te brengen om dat te financieren. Mijn kantoorgenoot vraagt waar dat geld vandaan komt. Die mijnheer zegt dat hij nog een beetje op zoek is. Hij is in gesprek met banken, hij weet het nog niet helemaal, maar hij krijgt het geld vast wel en hij weet over een paar dagen meer. Een paar dagen later komt hij terug. Hij zegt de 150 mln. bij elkaar te hebben. Mijn kantoorgenoot vraagt of dat geld van de bank komt. De mijnheer zegt dat het van een aantal privé -investeerders komt. Mijn kantoorgenoot vraagt wie dat zijn. Die mijnheer zegt dat hij helaas niet de vrijheid heeft om dat te zeggen. Waarop mijn kantoorgenoot zegt: «Dan kan ik niets voorudoen. Goedemiddag.» Je vraagt dus door. Je neemt geen genoegen met ontwijkende antwoorden. Krijg je geen bevredigende antwoorden, dan doe je het niet.⁵²

Na de onrust die ontstaan was binnen de Nederlandse Orde van Advocaten over het bestaan van de lijst van Wilzing heeft de voorzitter van het College van procureurs-generaal, Docters van Leeuwen, met de Orde de volgende afspraak gemaakt. Een op het gebied van het gedragsrecht ervaren advocaat krijgt inzage in de vertrouwelijke informatie uit het zogenaamde Finpol-bestand van de CRI, waar meldingen van ongebruikelijke transacties verwerkt worden. Deze advocaat zal het OM adviseren of die informatie concrete gegevens bevat die tuchtrechtelijke stappen tegen advocaten kunnen rechtvaardigen. Deze advocaat krijgt echter geen inzage in informatie uit lopende tactische onderszoeken en in CID-informatie omdat deze zich gezien hun «zachte» karakter niet zouden lenen voor tuchtrechtelijk ingrijpen.⁵³

2.8.3 Het notariaat

⁵²  Verhoor T. de Waard, advocaat, tot 1 december 1995 Algemeen Deken van de Nederlandse Orde van Advocaten, 19 oktober 1995, nr. 60.

⁵³  Briefwisseling tussen de Nederlandse Orde van Advocaten en het College van procureursgeneraal

De notaris is als openbaar ambtenaar de functionaris wiens tussenkomst dwingend is voorgeschreven bij allerlei rechtshandelingen. De notaris heeft nauwelijks de mogelijkheid een cliënt te weigeren: de notaris heeft een plicht tot dienstverlening (ministerieplicht). Voor de notaris zijn onpartijdigheid en onafhankelijkheid cruciale onderdelen van zijn taakuitoefening. Geheimhouding en verschoningsrecht zijn daarbij instrumenten.

De positie van de notaris is om verschillende redenen kwetsbaar voor infiltratie en gebruik door criminele organisaties. De tussenkomst van notarissen is wettelijk voorgeschreven bij verschillende rechtshandelingen. De notaris vormt daarnaast een goede dekmantel voor criminele activiteiten. Daar staat tegenover dat notarissen slechts een geringe weerbaarheid hebben ten opzichte van de criminele groepen. Een notaris heeft nauwelijks mogelijkheden een cliënt nader te onderzoeken.

Het tuchtrecht en enkele aanvullende bronnen laten voorbeelden zien van notarissen die betrokken zijn bij de georganiseerde criminaliteit.⁵⁴ Het gaat dan steeds om gevallen waarbij sprake is van verwijtbare betrokkenheid. In totaal zijn 13 gevallen van verwijtbare betrokkenheid van notarissen gevonden.

In één geval had een notaris connecties met personen uit belangrijke criminele organisaties. De betrokken notaris is uit zijn ambt ontzet. Andere gevallen hadden betrekking op ambtelijke dienstverlening die niet verricht had moeten worden De notaris is de criminele organisatie behulpzaam. De notaris weet dat er iets niet deugt, maar neemt er geen actie tegen. Twee voorbeelden:

Een drugshandelaar koopt met medewerking van een notaris een groot aantal huizen op. Hierna worden de huizen door een makelaar voor de driedubbele waarde getaxeerd waarna de huizen via dezelfde notaris weer worden verkocht aan personen met een criminele achtergrond. In veel gevallen werden op deze basis hoge hypotheken verstrekt waarbij kopers de leningen niet aflosten en met de noorderzon vertrokken.

Een notaris passeert op een dag driemaal een transportakte met betrekking tot hetzelfde pand waarbij de waarde toeneemt van7naar 14 naar 21 miljoen gulden. De notaris verricht de ambtelijke dienstverlening zonder meer.

Daarnaast zijn enkele voorbeelden gevonden waarbij de notaris werd gebruikt als afscherming. De notaris dient als fac¸ade om de werkelijke bedoelingen van de criminele organisatie af te schermen.

Door een drugsorganisatie wordt getracht via een Nederlandse bank een bedrag van 16 miljoen dollar over te boeken naar een bank in Zuid-Amerika. Een Zwitserse bank zou garant staan. Een notaris waarmerkt de handtekeningen op het leencontract voor authentiek zonder gegevens van betrokkenen te verifië ren waarmee een schijn van betrouwbaarheid aan het contract wordt gegeven die niet gerechtvaardigd is.

De Koninklijke Notariële Broederschap heeft richtlijnen uitgevaardigd om te voorkomen dat notarissen betrokken raken bij georganiseerde criminaliteit.

⁵⁴  Die aanvullende bronnen zijn processen-verbaal uit strafrechtelijk onderzoek, het Finpolbestand, het landelijk overzicht regiokorpsen en enkele rapportages van Finpol.

⁵⁵  Verhoor H.G. van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofd van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie, 7 september 1995, nr. 6.

De heerRabbae: Begrijp ik goed dat de Koninklijke Broederschap van Notarissen in het kader van een zelfregulering ermee ingestemd heeft om een soort eigen meldplicht in acht te nemen in de richting van de CRI, de Centrale recherche- en informatiedienst? De heerVan de Bunt: Ja, maar dat is wel via heel veel filters. Er is een vertrouwensarts... Nee, vertrouwensnotaris ingesteld die als een soort filter werkt. Een notaris die iets niet vertrouwt of ergens mee zit, zijn diensten heeft geweigerd aan een clië nt en vindt dat voorkomen moet worden dat de clië nt nu naar een ander loopt, omdat het een ernstig geval is, kan zijn ervaringen kwijt bij een vertrouwensarts... Devoorzitter: Vertrouwensnotaris.

De heerVan de Bunt: Ja, vertrouwensnotaris. En in dat overleg met de vertrouwensnotaris kan dan worden besloten om de zaak te melden aan de CRI.⁵⁵

2.8.4 Accountancy

Accountants stellen de betrouwbaarheid van financiële informatie vast. Daardoor zijn zij aantrekkelijk voor criminele organisaties die crimineel verdiend geld zo kunnen legitimeren. Accountants treden ook steeds vaker op als adviseurs op administratief en financieel terrein. Accountants hebben een functionele geheimhoudingsplicht, maar kunnen zich niet beroepen op een verschoningsrecht.

Inmiddels zijn accountants onderworpen aan een wettelijk geregelde tuchtrechtspraak. In zeven gevallen bleken accountants betrokken te zijn bij het afdekken van zwarte geldcircuits, het geven van adviezen in witwasconstructies of valsheid in geschrifte. De betrokkenheid komt vooral voor bij kleinere kantoren. Betrokkenheid vindt vooral plaats in het voortraject, waarin advies gegeven wordt over constructies en slechts zelden in het natraject van financiële controle.

De beroepsgroepen trachten door richtlijnen de accountants af te houden van criminele handelingen. Na lange discussie is een meldingsplicht ingevoerd.

2.8.5 Beoordeling

In Nederland doet zich geen stelselmatige infiltratie door de georganiseerde criminaliteit in de onderzochte vrije beroepsgroepen voor. De gevallen waarin sprake was van verwijtbare betrokkenheid van vrije beroepsbeoefenaren bij criminele organisaties lijken incidenten te zijn. Dat is van groot belang voor het oordeel over de ernst van de georganiseerde criminaliteit. Het functioneren van de rechtsstaat zou ernstig belemmerd zijn indien sprake was van stelselmatige infiltratie van de georganiseerde criminaliteit in de vrije beroepsgroepen.

Niettemin neemt de commissie de gevallen van verwijtbare betrokkenheid bij vooral de advocatuur en het notariaat ernstig. Het aantal incidenten en de aard van de verwijtbare handelingen van de kant van deze advocaten en notarissen zijn verontrustend. Door deze criminele activiteiten kan het aanzien van de gehele beroepsgroep in gevaar komen. Daardoor bestaat het risico dat een politieke discussie ontstaat over de noodzaak van afschaffing van het verschoningsrecht of de geheimhoudingsplicht voor deze vrije beroepsbeoefenaren.

De commissie ziet op dit moment geen aanleiding een dergelijke politieke discussie te beginnen. Wel zal het noodzakelijk zijn de beroepsgroepen ervan te doordringen dat alleen richtlijnen onvoldoende zijn om ook in de toekomst criminele organisaties buiten de deur te houden. Advocaten en notarissen zijn aantrekkelijk voor criminele organisaties. Die aantrekkelijkheid moet verminderen. Daarnaast zal bezien moeten worden op welke wijze de officier van justitie de bevoegdheid kan verkrijgen binnen de kaders van de Advocatenwet om een klacht in te dienen bij de tuchtrechtelijke colleges indien vermoedens bestaan van verwijtbare betrokkenheid van vrije beroepsbeoefenaren.

2.9 Fraude, misbruik legale constructies en witwassen

2.9.1 Aanleiding onderzoek

Onderzoek naar de georganiseerde criminaliteit beperkt zich veelal tot de traditionele vormen van georganiseerde criminaliteit: drugshandel, wapenhandel, vrouwenhandel en andere vormen van handel in illegale goederen en diensten. Maar ook bij financieel-economische criminaliteit (fraude, witwassen, misbruik van legale constructies) kan sprake zijn van georganiseerde criminaliteit. Bevindingen over de aard en omvang van deze financieel-economische georganiseerde criminaliteit bieden inzicht in de aard, omvang en ernst van de georganiseerde criminaliteit in Nederland.

De heerRabbae: Kuntumiddels concrete voorbeelden aangeven langs welke vormen dit misbruik van vertrouwen zich manifesteert in deze sector?

De heerVan de Bunt: Ik heb drie grote vormen, drie verschillende vormen van dat misbruik van vertrouwen, van het wekken van de valse schijn, bestudeerd. Eénbetreft frauduleuze feiten. Ik heb in totaal achttien grote fraudezaken bestudeerd, die neerkomen op het misbruik maken van het vertrouwen, waardoor schade is ontstaan bij anderen. Een tweede vorm van valse schijn wekken is het misbruik maken van rechtspersonen. Dat is overigens ook vaak het gereedschap, de schroevedraaier als het ware, van de fraudeur, de rechtspersoon. Maar daar hebben wij ook over geschreven hoe het komt dat vooral rechtspersonen zich zo goed lenen voor dat misbruik. Een derde vorm–en dan komen wij weer terug op witwassen–het wekken van een valse schijn omtrent de herkomst van het

geld.⁵⁶

2.9.2 Fraude

Fraude wordt opgevat als het misbruik van vertrouwen dat ertoe strekt zichzelf of anderen wederrechtelijk te bevoordelen. In de georganiseerde vormen van fraude kan de volgende onderverdeling worden gemaakt:

– misbruik door valse activiteiten die de schijn wekken dat de actor solvabel is of die de ware herkomst, bestemming of aard van de handelswaar verdoezelen,

– misbruik door het ontlopen van persoonlijke aansprakelijkheid voor gewraakte handelswijzen,

– voorwenden van een legale herkomst van wederrechtelijk verkregen voordeel (witwassen).

De onderzoeksgroep Fijnaut heeft 18 grote fraudezaken nader onderzocht. Er zijn verschillende parasitaire vormen van fraude te onderscheiden: fraudevormen waarin de actoren op de wettige markt primair als slachtoffers moeten worden aangemerkt. Voorbeelden van deze parasitaire fraude zijn: het opkopen en leegplunderen van slecht lopende bedrijven, de zwendel met gefingeerde waardepapieren, methoden om beleggers te misleiden en BTW-fraude.

Daarnaast onderscheidt de onderzoeksgroep Fijnaut symbiotische fraude: fraude waarin ook sprake is van verwijtbare betrokkenheid van een deel van de wettige nijverheid. Sommige vormen van EG-fraude (het gefingeerd in- en uitvoeren van EG-goederen), BTW-fraude en merkvervalsing voldoen aan de definitie van deze vorm van fraude. Sommige wettige deelnemers aan de markt deinzen niet terug voor verwijtbare betrokkenheid bij de fraudeketen, vooral in de rol van afnemers van de besmette goederen en diensten. Deze symbiotische fraudezaken doen zich vooral voor in de olie-, vlees-, zuivel-, tabak- en textielsector.

⁵⁶  Verhoor H.G. van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofd van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie, 7 september 1995, nr. 6.

⁵⁷  Verhoor H.G. van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofd van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie, 7 september 1995, nr. 6.

De heerRabbae: In het kader van de fraude kom je wel eens de termen tegen van parasitaire fraude en symbiotische fraude. Dat komt eigenlijk ook terug in uw eigen concept-studie. Kuntudat uitleggen?

De heerVan de Bunt: Ja. Parasitaire fraudes zijn fraudes die een groot financieel nadeel berokkenen. De winst voor de criminele organisatie is het verlies, de schade voor het slachtoffer. Dat drukt het woord «parasitair» uit. Je zuigt een bedrijf of je zuigt een bepaalde bedrijfstak leeg en je gaat er met de winst vandoor. Het is dus ook vaak een vluchtige fraudevorm, want als eenmaal de klap is gevallen, maak je je snel uit de voeten.

Bij symbiotische fraude–en dat is eigenlijk wat gevaarlijker–zie je dat er een zekere verwevenheid optreedt, dat bepaalde onderdelen van een branche meeprofiteren van de fraude. Heel simpel, wanneer je een BTW-fraude pleegt, kun je onder de prijs bepaalde produkten doorverkopen. En bepaalde andere bedrijven, de wettige bedrijven, vinden dat aantrekkelijk en kopen dat ook. Zij kunnen dus mede voordeel behalen uit de gepleegde fraude. Dat is dus een fraude die zich wat makkelijker innestelt en een wat duurzamer leven leidt dan de fraude waar ik net op doelde.⁵⁷

De fraudedelicten worden door verschillende personen en groepen gepleegd.⁵⁸ Het gaat steeds om mannen van middelbare leeftijd met een autochtone achtergrond. Buitenlandse criminele groepen zijn zelden georganiseerd actief op de fraudemarkt. Daarnaast is het opvallend dat het aandeel van woonwagenbewoners in de fraudezaken onevenredig groot is. Veel daders hadden eerder fraude gepleegd.

Er is sprake van criminele netwerken die ad hoc worden samengesteld bij verschillende fraudevormen. Binnen de netwerken bestaan interne sanctiesystemen met een nadruk op positieve sancties: vooral het bieden van meer geld. Desondanks zijn er ook bedreigingen met geweld. Uit de onderzochte fraudezaken valt af te leiden dat menige vorm van criminele samenwerking ten einde kwam door interne verdeeldheid. Daarbij speelde tevens een rol dat medewerkers van criminele organisaties fraudeconstructies voor zichzelf gingen opzetten. De verschillende dadergroepen hebben onderling regelmatig contact. Er is geen duurzame relatie tussen de drughandel en grootschalige fraude aangetoond.

De omvang van de georganiseerde fraude blijft onduidelijk. Schattingen van de schade van frauduleuze praktijken zijn nagenoeg onmogelijk. De vormen van georganiseerde fraude die zijn gevonden, grijpen diep in het economische verkeer in. Fraudes met een symbiotisch karakter veroorzaken niet alleen materiële schade, maar verstoren tevens de concurrentieverhoudingen.

De heerRabbae: Wij hebben het over de aard, de omvang en de ernst van criminaliteit. Als wij dit projecteren op deze groepen, rijst de vraag of er iets te zeggen valt over de omvang van de vermogens die door middel van deze activiteiten zijn verkregen. De heerVan de Bunt: Laten wij eens beginnen met de schade die deze groepen veroorzaken. Die schade viel niet in alle gevallen te becijferen. Wanneer je marktontwrichtend werkt en op die manier schade veroorzaakt aan bona fide bedrijven is dat moeilijk te becijferen. In de gevallen waarin de schade wèlte becijferen viel, een twaalftal zaken, kwam de schade neer op 330 mln. De heerRabbae: Schade aan wie?

De heerVan de Bunt: Dat hangt af van de fraude waarover wij spreken. Als wij het hebben over BTW-fraude die erop neerkomt dat je de overheid laat uitbetalen, dan betaalt de overheid ten onrechte.⁵⁹

2.9.3 Afscherming

⁵⁸  Het gaat in de 18 onderzochte zaken om 58 verdachten.

⁵⁹  Verhoor H.G. van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofd van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie, 7 september 1995, nr. 6.

De aangetroffen constructies waarmee criminele organisaties zich afschermen voor gedupeerden en opsporingsorganisaties variëren van zeer ingewikkeld tot zeer eenvoudig. De meeste criminele organisaties concentreren zich wat afscherming betreft op beperking en manipulatie van informatiestromen (het slechts in beperkte kring bekend maken van de activiteiten, verbod op onderling contact, etc.). In een enkel geval zijn onoirbare externe contacten bij de uitvoering van de fraudeconstructie gevonden, zoals de medewerking van bankmedewerkers bij criminele handelingen. In enkele zaken is aantoonbaar sprake van contacten tussen criminele groepen en vertegenwoordigers van Nederlandse opsporingsinstanties. Het gaat hierbij steeds om opsporingsambtenaren die informatie omtrent het verloop van het strafrechtelijk onderzoek hebben laten weglekken naar de criminele organisatie.

Toch is slechts een gering aantal fraudeurs in staat beschutting te vinden in respectabele sociaal-culturele netwerken. In de bestudeerde fraudezaken is slechts een gering aantal verdachten hiertoe geneigd en in staat het wederrechtelijk verkregen vermogen te investeren in produktie-middelen, aandelen of andere minder tastbare waarden. Ook hier lijkt van een systematisch vermenging van de legale bovenwereld met de criminele organisaties nauwelijks sprake te zijn.

2.9.4 Misbruik van rechtsfiguren

Criminele organisaties maken gebruik van verschillende rechtsfiguren om hun criminele activiteiten te verbergen. Ondanks het verscherpt toezicht op het gebruik van rechtspersonen bestaat in de praktijk de nodige ruimte voor het ontwikkelen van schijnconstructies. De meest vergaande vorm van afscherming is gelegen in de constructie van het scheiden van juridische en economische eigendom. Criminele groepen wijken steeds meer uit naar buitenlandse rechtspersonen.

Ten aanzien van de besloten vennootschap is een aantal criminaliteitsgevoelige factoren te onderscheiden. Daarbij blijft de vaststelling van de identiteit van de oprichters van een besloten vennootschap een probleem. Justitie komt nauwelijks tot een grondige kwalitatieve toets van de aanvraag. De overdracht van aandelen geschiedt sinds 1993 bij notarië le akte, maar een antecedentenonderzoek blijft daarbij achterwege. Vanwege de geringe mogelijkheden tot controle wint de stichting van een besloten vennootschap in het criminele circuit aan populariteit.

Er bestaat een levendige handel in rechtspersonen. Daarbij spelen tussenpersonen een cruciale rol. Over de omvang van deze markt blijft veel onduidelijkheid bestaan.

2.9.5 Witwassen

De heerRabbae: Is het witwassen een ernstig probleem of is het een symptoom van de georganiseerde criminaliteit? Is het een probleem op zich of is het een afgeleide van? De heerVan de Bunt: Tot voor kort werden het misdaadgeld en het witwassen gezien als een staartje van het eigenlijke probleem. In de visie van velen ging het primair om de drugfeiten en niet zozeer om de druggelden. Ik denk dat nu bij steeds meer mensen het besef doordringt dat niet de drugs voor de samenleving het grootste probleem zijn, ook al vormen zij natuurlijk wel een belangrijk volksgezondheidsprobleem, maar dat vooral de illegale opbrengst een wezenlijk probleem is. Ik zou dit dan ook zeker niet willen zien als een afgeleide, een symptoom van het eigenlijke probleem. Gisteren werd hier al gezegd dat wij eigenlijk niet weten hoe groot dat zwarte gat is. Als wij niet weten hoeveel misdaadgeld er in de samenleving in omloop is, kunnen wij ook niet gerust achterover leunen en zeggen: het valt wel mee met de georganiseerde misdaad. Het is een belangrijk probleem dat veel aandacht vergt.⁶⁰

⁶⁰ Verhoor H.G. van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofd van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie, 7 september 1995, nr. 6.

Het is moeilijk een goed beeld te krijgen van de omvang van het witwassen van misdaadgeld en van de omvang van investeringen in de legale economie. Het Meldpunt Ongebruikelijke Transacties heeft, in de periode van februari 1994 tot februari 1995, 2.638 verdachte transacties aangemeld bij de CRI. Het totaalbedrag dat met deze meldingen is gemoeid is drie miljard gulden. Deze cijfers geven een indicatie van de omvang van een deel van de witwaspraktijken in Nederland. Aangezien politie en justitie pas recent bezig zijn met strafrechtelijke onderzoeken naar witwaspraktijken ontbreekt informatie over de omvang van het probleem.

Het fysiek verplaatsen van geld in weekendtassen of per post komt geregeld voor. Eén van de mogelijkheden om geld over te maken zonder een papieren spoor achter te laten wordt geboden door «ondergrondse banken». Ondergronds bankieren is een systeem waarbij een persoon geld of waardepapieren overbrengt naar een begunstigde in een ander land zonder dat de autoriteiten in beide landen daarvan ook maar enige kennis of bewijsmateriaal bezitten. In het recente verleden werden wisselkantoren gebruikt als eerste schakel in een witwastraject.

Er zijn twee basispatronen van witwassen te onderkennen. In de eerste plaats is er het lenen van zichzelf. In de tweede plaats wordt misdaadgeld witgewassen via de effectenhandel en door te handelen in onroerend goed. Misdaadgeld wordt ook gebruikt voor het verstrekken van «legale»

leningen. Het merendeel van de witwastechnieken valt onder het creëren van een «legale» winst, omzet of inkomen. Van een directe relatie tussen criminele organisaties en de effectenhandel is niet duidelijk gebleken.

2.9.6 Beoordeling

Financieel-economische criminaliteit maakt een belangrijk onderdeel uit van het scala van activiteiten van criminele organisaties in Nederland. Er bestaat echter weinig directe verbinding tussen deze criminaliteit en de klassieke drugcriminaliteit. Bij fraude en witwassen bestaat meer verweving van de «bovenwereld» met de «onderwereld» dan bij de meer traditionele vormen van georganiseerde criminaliteit (drughandel). Georganiseerde criminaliteit in Nederland beperkt zich derhalve niet tot drughandel of handel in andere illegale goederen. De activiteiten van politie en justitie zouden zich niet alleen moeten richten op het witwassen van druggeld, maar ook op andere vormen van financieel-economische criminaliteit.

De omvang van de financieel-economische georganiseerde criminaliteit is nauwelijks aan te geven, maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat de omvang toeneemt. Het lijkt erop dat, mede doordat politie en justitie deze vorm van georganiseerde criminaliteit pas recent in onderzoek hebben genomen, het inzicht minder groot is dan bij andere verschijningsvormen van de georganiseerde criminaliteit. De commissie acht het ongewenst dat zo weinig inzicht in de omvang van de problematiek bestaat.

De financieel-economische georganiseerde criminaliteit in Nederland is ernstig. Uit het vooral kwalitatieve beeld blijkt in ieder geval dat financieel-economische georganiseerde criminaliteit zeer schadelijk kan zijn voor het functioneren van de economie. Zij kan nationale en internationale concurrentieverhoudingen aantasten. De potentiële schade van de financieel-economische criminaliteit voor de samenleving is groot. In de onderzochte gevallen is voor honderden miljoenen guldens gefraudeerd. De commissie heeft niet de indruk dat op dit moment sprake is van een structurele vermenging van de legale economische bovenwereld met criminele organisaties. Dat neemt niet weg dat de commissie meent dat verhoogde aandacht voor deze vorm van georganiseerde criminaliteit zeer wenselijk is.

2.10 Lokale studies: Amsterdam, Arnhem, Nijmegen en Enschede

2.10.1 Aanleiding lokale onderzoeken

De onderzoeksgroep Fijnaut heeft ter verdieping en verbreding van haar inzichten aan de hand van de landelijke onderzoeken, tevens de georganiseerde criminaliteit in een aantal steden meer nauwkeurig onderzocht. Amsterdam, Enschede, Arnhem en Nijmegen zijn op een systematische wijze bezien op de omvang, aard en ernst van de georganiseerde criminaliteit. De keuze voor Amsterdam ligt voor de hand. Veel activiteiten van een groot aantal criminele organisaties vinden hun oorsprong in Amsterdam. Georganiseerde criminaliteit in de rest van Nederland heeft veelal raakvlakken met Amsterdam. De steden in het oosten van Nederland zijn onderzocht, om tevens een beeld te krijgen van de niet-randste-delijke georganiseerde criminaliteit. De keuze voor deze steden hangt samen met het feit dat de hoogleraren Bruinsma en Van de Bunt in het verleden al onderzoek hadden gedaan in deze steden en daardoor goed bekend waren met de thematiek.

Devoorzitter: Is er nog een stad waar niets aan de hand is in Nederland?

De heerFijnaut: Ik denk dat dit een Romeinse idylle is. Als ik kijk naar middelgrote en grote steden in Nederland, dan heeft elkeen zijn deel. Mijn inschatting is wel dat in termen van georganiseerde criminaliteit en zeker in termen van hoogwaardige beroepscriminaliteit, de Randstad toch wel een spijtige koploper is in dit verband en dat Amsterdam in dat opzicht het zwaartepunt vormt in de ontwikkelingen.⁶¹

2.10.2 Amsterdam

Devoorzitter: Wordt de samenleving, onze rechtsstaat, nu bedreigt door vormen van georganiseerde criminaliteit?

De heerFijnaut: In algemene zin, omdat men meestal nog ontwijkende strategieë n hanteert, zou ik daar niet in grote woorden over durven te spreken. Maar inderdaad, de Amsterdamse setting laat zien dat men het probleem toch niet moet veronachtzamen en dat men alert moet zijn op wat daar gebeurt. In de voorbije jaren hebben de Amsterdamse politie, justitie en de mensen daaromheen, ook lang gedacht dat het toch eigenlijk maar incidenten waren, dat het minder systeem had en niet op grote schaal gebeurde. Maar het laatste anderhalf jaar heeft men toch ingezien dat die strategieënniet alleen afzonderlijk worden toegepast, maar ook in combinatie worden gehanteerd en dat men mensen kan corrumperen die men vervolgens gaat intimideren, om weer valse verklaringen af te leggen tegen diegenen die juist in de opsporingsonderzoeken betrokken zijn. Je krijgt een soort verknoping van de strategieë n. Als dat systeem wordt, kan je met grote problemen te maken krijgen.⁶²

De Amsterdamse politie beschikt niet over een op schrift gesteld algemeen beeld van de georganiseerde criminaliteit. De kennis van de Amsterdamse politie is gefragmenteerd. Het beeld van de politie in Amsterdam over de georganiseerde criminaliteit zegt meer over haar eigen beleid in dezen dan over deze vorm van criminaliteit.

Reeds vanaf de jaren zestig-zeventig komen in Amsterdam vormen van criminaliteit voor die traditioneel zonder twijfel worden gerekend tot de georganiseerde criminaliteit: internationale handel in verdovende middelen en organisatie van gokken. De opgang van de heroïnehandel en het (Chinese) gokwezen veroorzaakte een bijverschijnsel: corruptie van politie-ambtenaren.

De georganiseerde criminaliteit in Amsterdam bestond grotendeels uit de handel in verdovende middelen. Wapenhandel en diefstallen waren in enkele gevallen wellicht geen onbelangrijke nevenactiviteiten. Amsterdam vormde een knooppunt in een wereldwijde illegale markt. De georganiseerde misdaad in Amsterdam was bevolkt geraakt met groepen van allerhande etnische origine.

⁶¹  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

⁶²  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

Actuele vormen van georganiseerde criminaliteit

Amsterdam vormt tegenwoordig een internationale markt voor verdovende middelen. De groothandel in drugs is geheel in handen van de georganiseerde misdaad. Politie en justitie richten zich nagenoeg zonder uitzondering op de bestrijding van deze drughandel. De reden dat Amsterdam zich heeft ontwikkeld tot een internationale markt wordt deels veroorzaakt door de geografische ligging van de stad en deels door de aanwezigheid van een gevarieerde immigrantenbevolking. Daardoor ontstaat een geschikte infrastructuur voor drughandel.

In Amsterdam zijn verschillende Nederlandse criminele groepen actief die zich bezig houden met drughandel. Deze groepen ontwikkelen in toenemende mate contra-strategieën ten opzichte van politie en justitie. Daarnaast dienen de Hells Angels apart genoemd te worden als criminele groep die onder andere actief is in de drughandel.

Naast de handel in drugs doen zich in Amsterdam tevens andere vormen van traditionele georganiseerde criminaliteit voor. In Amsterdam zijn enkele criminele groepen actief in de vrouwenhandel. De omvang van de vrouwenhandel in Amsterdam kan nauwelijks worden vastgesteld. De illegale handel in vuurwapens is een blinde vlek voor de Amsterdamse politie. In Amsterdam zijn ongeveer tien groepen professionele autodieven actief. Maar ook voor dit type criminaliteit geldt dat weinig gegevens beschikbaar zijn.

Allochtone groepen en georganiseerde criminaliteit in Amsterdam

Buitenlandse en allochtone criminele groepen spelen een belangrijke rol op de drugmarkt: Colombianen, Surinamers, Antillianen, Arubanen, Turken, Marokkanen, Pakistanen, Chinezen, Italiaanse mafia, Joegoslaven, Nigerianen, Ghanezen en Britten. De politie heeft met name veel informatie over de betrokkenheid van Turkse en Surinaamse personen in de drughandel. De precieze omvang van de betrokkenheid van de allochtone gemeenschappen in Amsterdam bij de georganiseerde criminaliteit is niet goed vast te stellen. De betrokkenheid varieert van het daadwerkelijk deelnemen aan een criminele organisatie en haar werkzaamheden, tot het eenmalig transporteren van drugs.

De precieze omvang van de betrokkenheid van Turkse mannen bij de georganiseerde criminaliteit en dan vooral drughandel is niet vast te stellen.⁶³ Uit analyses van een bestand van de Amsterdamse politie lijkt de conclusie te kunnen worden getrokken dat ongeveer 1.880 tot 2.250 Turkse mannen ouder dan 18 jaar in de jaren 1990 – 1995 op enigerlei wijze in de belangstelling van de politie hebben gestaan vanwege betrokkenheid bij criminele organisaties die actief zijn in de drughandel.⁶⁴ Een schatting van hun betrokkenheid in termen van procenten blijkt op basis van het bestaande materiaal niet onderbouwd te kunnen worden.

Opmerkelijk is dat Duitse, Franse of Belgische criminele groepen niet zijn aangetroffen. Wel heeft de politie onderzoek gedaan naar Britse criminele groepen.

Legale branches

⁶³  Verhoren F. Bovenkerk, hoogleraar criminologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht, 6 september 1995, nr. 2 en 25 september 1995, nr. 28.

⁶⁴  Zie meer uitgebreid de rapporten van de onderzoeksgroep Fijnaut.

Het Horeca Interventie Team van de Amsterdamse politie komt tot de conclusie dat tenminste één vijfde van alle horeca-ondernemingen in Amsterdam direct of indirect wordt «gecontroleerd» door de georganiseerde misdaad. Daarmee zou de georganiseerde misdaad een infrastructuur in handen hebben voor verdere criminele handelingen.

Van georganiseerde misdaad in de branche van de Turkse naai-ateliers is niet of nauwelijks sprake. Er zijn enkele aanwijzingen dat georganiseerde misdaad in de bouwnijverheid pogingen onderneemt, maar die aanwijzingen zijn niet hard gemaakt. In het particulier vervoer in Amsterdam is wel sprake van systematische fraude, maar er bestaat geen bewijs dat de georganiseerde misdaad is geïnfiltreerd.

De Amsterdamse politie voert een preventieproject uit om infiltratie door de georganiseerde criminaliteit bij de voorgenomen aanleg van de Noord-Zuid metroverbinding te voorkomen. Dit project heeft eerder preventieve betekenis dan dat er duidelijke aanwijzingen zijn van het optreden van criminele aannemers.

Op en rond ’de Wallen’ is de georganiseerde misdaad zeer actief. Verschillende criminele organisaties hebben hier hun criminele verdiensten geïnvesteerd in de horeca en in onroerend goed.

Devoorzitter: (...)Uheeft samen met de heer Fijnaut specifiek aandacht besteed aan de binnenstad van Amsterdam, aan de Wallen. Wat heeftudaar gevonden op het gebied van de besteding van crimineel geld en de uitwerking daarvan?

65

Verhoor F. Bovenkerk, hoogleraar criminologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht, 6 september 1995, nr. 2.

De heerBovenkerk: Wij hebben gekeken of de politie zicht had op het eigenaarschap van horecabedrijven. En dat bleek het geval te zijn in zeker é éndistrict, namelijk district twee rond de wallen, rond de Warmoesstraat. Daarvan heeft men een analyse gemaakt die erop neerkomt dat de problemen die je op straat tegenkomt en in de vitrines met allerlei uitstallingen van bijvoorbeeld seksapparaten en de aanbiedingen die daar gedaan worden, het enigszins verloederde karakter van althans sommige delen van het wallengebied, wel eens te maken zouden kunnen hebben met de vraag wie er eigenlijk achter die gevels zaten, dus wie de eigenaren waren. Men heeft eenvoudig van al die panden, voorzover men kon nagaan, in de horecasfeer gekeken tot wie die behoorden. Men kwam tot de conclusie dat er een groot aantal ondernemers waren met duidelijk criminele antecedenten. (...)

Maar er waren enkele groepen die in Amsterdam bekend zijn als harde kernen van georganiseerde misdaad, dertien of veertien groepen of groepjes, die over een substantieel deel bleken te beschikken van dat wallengebied. (...) Wij konden in ieder geval vaststellen op basis van die politieanalyse dat dertien of veertien van die groeperingen zich grote concentraties hadden verworven in dat stukje van de binnenstad. Onder hen bevinden zich bijvoorbeeld mensen die zich ooit met een zware ontvoering bezig hadden gehouden, een belangrijke pornokoning, de Hells Angels, een bekende drugshandelaar, een beruchte onroerend-goedhandelaar, een eigenaar van illegale naai-ateliers, althans vroeger, de eigenaar van een overigens heel onopvallende shoarmazaak, maar die zeer zwaar in de georganiseerde misdaad zit, mensen van wisselkantoren, bijvoorbeeld van Israë lische afkomst. Die groepen beheersen in feite een zeer belangrijk deel van de horeca in de binnenstad.

Devoorzitter: Dus dat zou je als het ware een soort innesteling in een ander gebied kunnen noemen?

De heerBovenkerk: Zeker, omdat de functie iets verder reikt dan alleen maar ondersteuning voor hun criminele activiteiten. Ik bedoel: als je drugs wilt verkopen, doe je dat bijvoorbeeld via een koffieshop. Daar heb je een koffieshop voor nodig. Maar als je gaat investeren in andere dingen, in cafésdie er eigenlijk organiek geen relatie mee hebben, dan kan je dat zeggen. Nou, dat is inderdaad het geval. In deze buurt zie je dat voor het eerst gebeuren. Ik denk dat dit het meest duidelijke geval is in Nederland van racketee-ring.⁶⁵

2.10.3 Het oosten van Nederland Enschede

In Enschede is al jarenlang sprake van een zorgelijke economische situatie. De onveiligheidsgevoelens nemen onder de bevolking sneller toe dan landelijk het geval is. Een aantal wijken in de stad is duidelijk verpauperd en er vindt volgens sommige zegslieden een zwakke vorm van gettovorming plaats. Enschede heeft de naam een gewelddadige stad te zijn. De informatiepositie van de Enschedese politie is door de reorganisatie van de politie veranderd. Er is sprake van een grote versnippering van relevante kennis binnen het korps. Een deel van de kennis over de stad en haar criminaliteit is verloren gegaan of verouderd.

De handel in heroïne en cocaïne is in Enschede in handen van verschillende allochtone en autochtone groepen. Daarnaast heeft Enschede al van oudsher een actieve softdrughandel, waarbij vooral woonwagenbewoners een belangrijke rol spelen. De georganiseerde drughandel is niet zodanig zichtbaar op straat dat sprake is van overlast voor inwoners. Daarnaast doen zich op beperktere schaal autodiefstallen en vrouwenhandel voor.

In Enschede is een voorbeeld aangetroffen van een omvangrijke fraudezaak: activa van noodlijdende bedrijven werden overgeheveld naar besloten vennootschappen van een crimineel. De korpschef van Twente sprak tijdens zijn verhoor over een voorbeeld van financieel-economische criminaliteit:

De heerDe Graaf:Usprak over facilitators uit legale sectoren, waarvan groepen uit de

georganiseerde criminaliteit gebruik maken. Vindtudat inderdaad een bedreiging? Ziet u

daarin een bepaalde ontwikkeling? Wordt er steeds misbruik of gebruik gemaakt van

diensten van adviseurs uit de legale vrije beroepsgroepen?

De heerIJzerman: Ja, ik zie dat. Ik lees dat ook in rapportages van collega’s. Ik ben

daarmee ook zelfgeconfronteerdgeworden.

De heerDe Graaf: In uw hoedanigheid als korpschef van de regio Twente?

De heerIJzerman: Ja.

De heerDe Graaf: Ik zal niet vragen naar een specifieke zaak, zeker niet als die nog loopt.

Maar wat kan de politie daaraan doen? Gaat het om strafbare feiten die worden gepleegd,

of gaat het om een betrokkenheid waarvan je niet kunt vaststellen of die strafbaar is, doch

waarvan je zegt dat het de criminele organisaties wel helpt?

De heerIJzerman: Ik heb informatie, zonder dat die voor ons op dat moment exploitabel

is.

Devoorzitter: Kuntudat uitleggen? Dat is zo’n vakterm.

De heerIJzerman: De heer De Graaf vroeg of het een strafbaar feit is. Wij vragen ons dan

onmiddellijk af of je proces-verbaal kunt opmaken en een strafvervolging opstarten. Als ik

zeg dat die informatie niet exploitabel is, bedoel ik dat het niet kan. Maar ik heb informatie

dat er vanuit de dienstverlenende sfeer, zoals ik het in heel algemene termen maar noem,

ondersteunende activiteiten plaatsvinden die als strafbare feiten te betitelen zouden zijn.

De heerDe Graaf: Kortom, er is geen sprake van een zodanige verdenking dat er echt een

opsporingsonderzoek plaatsvindt. Uw indicatie is dat er strafbare feiten worden gepleegd

door mensen uit de groepen die werden aangegeven.

De heerIJzerman: Feiten die als strafbaar feit te definië ren zouden zijn.

Devoorzitter: Zouden wij dat even precies mogen hebben, want het luistert nauw.Uzegt

datuinformatie hebt. Zijn dat feiten en omstandigheden die aannemelijk maken dat het

strafbare feiten zijn?

De heerIJzerman: Het zijn gegevens die voldoende aanleiding zouden kunnen vormen

om, in vaktermen, artikel 27 te gaan onderbouwen en aan te tonen.

Devoorzitter: Zouudan iets preciezer kunnen zijn waaruhet over heeft, zodat dat niet

blijft hangen?

De heerIJzerman: Ik denk dat ik daarover op dit moment, onder deze omstandigheden,

in het openbaar geen verdere mededelingen over kan en mag doen.

Devoorzitter:Umoet iets preciezer zijn waaruhet over heeft.Uzegt dat er nog geen

sprake is van verdenkingen en verdachten. Over wat voor gedragingen en wat voor

situaties heeftuhet?

De heerIJzerman: Als ik daar meer concrete informatie over geef, ligt het open. Ik kan

dat niet voor mijn rekening nemen.

Devoorzitter:Ukunt toch gewoon zeggen watuer in algemene zin mee bedoelt? Wij

vragenutoch niet naar een speciale zaak, een speciale casus?

De heerIJzerman: Dan gaat het om diensten aanbieden en mogelijkheden aanreiken, niet

alleen in adviezen, maar feitelijk, aan lieden die onderdeel uitmaken van een crimineel

netwerk.

Devoorzitter: Wat voor diensten en mogelijkheden?

De heerIJzerman: Bijvoorbeeld om crimineel geld ergens weer op een legale manier op

te laten duiken.

Devoorzitter: Dus om mee te werken in een witwas-constructie?

De heerIJzerman: Bijvoorbeeld ja.

De heerDe Graaf:Uhebt het specifiek over de beroepsgroepen die ik net even

aanduidde: advocaten, notarissen, belastingadviseurs? Moet ik in die termen denken?

De heerIJzerman: In algemene zin aan alle dienstverlenende organisaties die een

faciliterende rol vervullen.⁶⁶

Nijmegen

Nijmegen heeft lang bekend gestaan om de aanwezigheid van koppelbazen. Enkele koppelbazen zijn nu weer actief, maar op een _{Verhoor P.D. IJzerman, korpschef regio-}           moderne wijze: zij hebben een respectabele status verworven als

66

politie Twente, 7 september 1995, nr. 5.

onroerend-goedexploitant en als min of meer legale bemiddelaar in arbeidskracht.

De harddrughandel wordt gedomineerd door Turkse groepen. Daarnaast nemen enkele andere groepen deel aan deze handel. Net zoals in de andere steden is een deel van de Turkse gemeenschap in de stad betrokken bij deze criminele handel. Maar ook hier bestaat onvoldoende basis om tot eenduidige kwantitatieve uitspraken te komen. Er is de nodige onrust tussen de verschillende criminele groepen in Nijmegen. De handel in softdrugs is verspreid over verschillende ondernemers en ondernemertjes. Veel politie-ambtenaren stellen dat door het ontbreken van effectieve tegenmaatregelen jonge criminelen carrière hebben kunnen maken in de softdrughandel. De georganiseerde drughandel is op straat nauwelijks merkbaar.

Andere vormen van georganiseerde misdaad doen zich nauwelijks voor. Er zijn op dit moment geen aanwijzingen voor vrouwenhandel in Nijmegen. Er zijn wel enkele pogingen gedaan om door middel van intimidatie en geweld in discotheken te infiltreren. Intimidatie van justitie en openbaar bestuur is in de afgelopen jaren enkele malen gesignaleerd.

Arnhem

Het straatbeeld in Arnhem wordt meer en meer door de harddrugs bepaald. De georganiseerde drughandel is duidelijk op straat merkbaar. Arnhem is een belangrijk knooppunt voor de import en doorvoer van heroïne uit Turkije. De harddrugs hebben de laatste jaren een stempel gedrukt op de stad en haar zichtbaar veranderd. De heroïnehandel is in handen van enkele Turkse criminele groepen.

De plaatselijke straathandel in cocaïne wordt overgelaten aan Antilliaanse en Surinaamse groepen. Het aantal gewelddadige confrontaties tussen criminele organisaties blijft beperkt en is de laatste jaren stabiel gebleven.

Tijdens enkele verhoren kwam de vergelijking tussen de drie steden aan de orde:

Devoorzitter: Heeftueen algemeen omvattend oordeel te geven over deze drie steden, vergeleken met Amsterdam?

De heerBruinsma: Deze drie steden zijn natuurlijk moeilijk te vergelijken met de grote hoofdstad. Ik heb net al de algehele conclusie getrokken dat de drugshandel daar evenals in Amsterdam heel belangrijk is en dat over de infiltratie in legale branches, afgezien van de horeca, hetzelfde beeld wordt aangetroffen als in Amsterdam. Het is wel van belang dat de kwaliteit en kwantiteit, de aard en de omvang van de georganiseerde criminaliteit, in Amsterdam van een andere orde zijn dan in de drie steden. Dat wil niet zeggen dat er in de drie steden geen sprake van is, want dat is niet het geval. Dat heb ik net verteld. Wel is in Amsterdam veel meer sprake van variatie. Buitenlandse groepen, zoals Italianen, Chinezen en Joegoslaven, zijn nadrukkelijker in Amsterdam actief en veel minder of niet aanwezig in de drie steden. De aard van de georganiseerde criminaliteit in Amsterdam is dan ook veel gevarieerder, heeft een veel breder scala. Er zijn ook veel meer contacten met het buitenland. In het oosten is dat wat beperkter van aard en ook van omvang.⁶⁷

⁶⁷ Verhoor G.J.N. Bruinsma, bijzonder hoogleraar bestuurskundige criminologie aan de Universiteit Twente, 7 september 1995, nr. 7.

Devoorzitter: (...) Alsuheel in het kort een schets moet geven van de zwaar georganiseerde criminaliteit in de Randstad en in Enschede, hoe verhoudt zich dat? De heerIJzerman: Ook uit de presentaties van de heren Fijnaut en Bovenkerk gisteren bleek duidelijk dat de aard, omvang en ernst hiervan in de Randstad–en met name in Amsterdam–beduidend groter is dan in het oosten van het land. Niettemin zien wij op een aantal terreinen ontwikkelingen en feiten, die daarmee vergelijkbaar zijn en in de toekomst wellicht ernstiger kunnen worden als wij daarop niet adequaat reageren. Devoorzitter: Welke gevaren zietuspeciaal?

68

Verhoor P.D. IJzerman, korpschef regio-

De heerIJzerman: Ik denk aan de mobiliteit, de transportsector, de ontwikkelingen in Oost-Europa. De heer Fijnaut sprak gisteren over de transportlijnen in de drugseconomie. Daarvan zie je uiteraard de vertakkingen in het oosten van het land op verschillende punten samenkomen. Ik verwacht, ook op grond van publikaties, dat de verdere ontwikkeling van Oost-Europa in dat opzicht een factor van betekenis kan worden.⁶⁸

2.10.4 Beoordeling

De lokale studies bevestigen en verdiepen het eerder geschetste beeld van de aard, omvang en ernst van de georganiseerde criminaliteit. Dergelijke lokale studies van de georganiseerde criminaliteit maken een betere keuze van te onderzoeken zaken in de betreffende steden mogelijk. Dat neemt niet weg dat ook in deze studies slechts weinig eenduidige kwantitatieve uitspraken gedaan kunnen worden over de omvang van de georganiseerde criminaliteit. Geen van de politiekorpsen in de onderzochte steden beschikte over een omvattend beeld van de georganiseerde criminaliteit in de stad. De lokale studies voorzagen in een expliciete behoefte bij politie, justitie en bestuur.

De uitkomsten van de lokale studies tonen dat de drughandel de belangrijkste criminele activiteit van de in deze steden actieve criminele organisaties is. Andere vormen van georganiseerde criminaliteit doen zich wel voor, maar niet in de omvang die de drughandel heeft aangenomen.

Het meest zorgwekkende in deze lokale studies is de gebleken betrokkenheid van lokale etnische gemeenschappen bij de georganiseerde criminaliteit. Verontrustend is tevens dat in delen van de steden de georganiseerde misdaad zo actief is dat zij in belangrijke mate economische macht uitoefent. Vooral in Amsterdam en Arnhem lijken wijken te zijn waar de criminele organisaties vanuit hun economische machtspositie schadelijke invloed kunnen uitoefenen, ook op het functioneren van politie, bestuur en justitie.

Aan de andere kant tonen deze studies dat van infiltratie in branches of vrije beroepsgroepen door de criminele organisaties in het algemeen geen sprake is. Een uitzondering vormt de horeca, waarvan is vastgesteld dat een aanzienlijk deel in handen is of dreigt te komen van enkele criminele organisaties.

De lokale studies onderbouwen het gedifferentieerde beeld van de georganiseerde criminaliteit dat het onderzoek oplevert. In een aantal branches is sprake van verontrustende vormen van georganiseerde criminaliteit, andere sectoren lijken nauwelijks geïnfecteerd te zijn door activiteiten van criminele organisaties.

2.11 Contra-strategieën

2.11.1 Aanleiding onderzoek

Uit het onderzoek door de onderzoeksgroep Fijnaut blijkt dat contrastrategieën door criminele organisaties tegen politie en justitie een wezenlijk onderdeel vormen van de hedendaagse georganiseerde criminaliteit. Onder contra-strategieën worden verstaan: observatie door criminele organisaties van politieen justitiefunctionarissen, intimidatie en bedreiging van politie en justitie door leden van criminele organisaties, corruptie bij politie en justitie waarbij de georganiseerde criminaliteit een rol speelt en oneigenlijke beïnvloeding van de media. Contra-strategieën door criminele organisaties vormen een nieuw verschijnsel waarmee politie en justitie in het verleden nauwelijks geconfronteerd werden.

De heer Fijnaut: (...) Onze algemene conclusie is dat de Nederlandse overheid im grossen

_{politie Twente, 7 september 1995, nr. 5.}                          und ganzen zeker niet een gecorrumpeerde of geïnfiltreerde overheid is, lokaal of

nationaal. Dat sluiten wij absoluut uit, maar je ziet een aantal gevallen waarbij er aanwijzingen, signalen zijn dat mensen, somtijds op belangrijke sleutelposities in operationele sfeer, bedenkelijke relaties hebben met groepen of mensen binnen

groepen.⁶⁹

Criminele groepen hanteren verschillende contra-strategieën om het functioneren van politie en justitie te bemoeilijken. Contra-strategieë n worden vooral gehanteerd door autochtone criminele organisaties.

2.11.2 Contra-observatie

Gevallen van contra-observatie worden aangemeld bij de CRI. In 1994 waren 96 voorvallen aangemeld, terwijl in 1995 tot augustus 52 gevallen waren aangemeld. Het gaat daarbij met name om een groep scannerfreaks die constant tracht de politie te lokaliseren. Zij is onder andere actief in Amsterdam. Deze groep «contra-observanten» zou volgens de politie in opdracht van andere criminele organisaties functionarissen bij politie en justitie volgen en afluisteren. Deze «contra-observanten» volgen dus daadwerkelijk politiële observatie- en arrestatieteams. Daarbij gaat het niet alleen om het volgen, maar ook om het afluisteren van telefoonlijnen en portofoonverbindingen. Het afluisteren van officier van justitie Valente en politiefunctionaris Woelders vormen belangrijke voorbeelden. Politie en justitie zijn een strafrechtelijk onderzoek begonnen tegen deze groep. Inmiddels zijn enkele arrestaties in dit kader verricht.⁷⁰

2.11.3 Intimidatie en bedreiging

Intimidatie en bedreiging van politie en justitie hebben zich in verschillende gedaanten voorgedaan. Hierbij moet worden gedacht aan het opvallend «thuisbrengen» van politiefunctionarissen, bedreigingen en fysiek geweld, inbraken bij politie- en justitie-ambtenaren waarbij persoonlijke en zakelijke eigendommen werden gestolen en dreigbrieven. Buiten Amsterdam zijn echter weinig harde voorbeelden gevonden van dergelijke intimidatiepraktijken die gericht zijn tegen politie- of justitiefunctionarissen. Wel zijn in de drie steden in het oosten ambtenaren van politie en leden van de zittende en staande magistratuur meermalen bedreigd.

⁶⁹  Verhoor C.J.C.F. Fijnaut, hoogleraar criminologie en strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Katholieke Universiteit te Leuven, 6 september 1995, nr. 1.

⁷⁰  Verhoor W.H. Woelders, teamleider kernteam Amsterdam-Amstelland/Gooi en Vechtstreek, 28 september 1995, nr. 30.

2.11.4 Corruptie

In de afgelopen drie jaar waren er in Amsterdam vijftien gevallen waarin een vorm van corruptie is aangetoond die in verband stond met de georganiseerde misdaad. Het gaat daarbij steeds om politiemensen in de laagste rangen. Zij waren vaak meerdere malen door de korpsleiding gewaarschuwd. Het gaat bij deze corruptiegevallen naar verhouding vooral om Surinaamse politie-agenten die geen weerstand kunnen bieden aan de druk van hun familie, sociale of etnische omgeving. Via een minderhedencoördinator van de Amsterdamse politie werd systematisch getracht Surinaamse politiemensen, die een intensieve relatie onderhielden met Surinaamse criminele organisaties, te laten infiltreren in de Amsterdamse politie. Ook in Arnhem en Enschede zijn gevallen bekend van ongewenste contacten tussen politiefunctionarissen en criminele organisaties. In alle steden zijn contacten tussen politiemensen en zware criminelen aangetroffen, waarbij niet steeds was vast te stellen in hoeverre sprake was van ongewenste contacten.

Door de commissie is geen bewijs aangetroffen van corruptie bij de Amsterdamse korpsleiding of in de Amsterdamse politiek. Ook van enige ongewenste contacten tussen de Amsterdamse politietop of de Amsterdamse politiek met criminele organisaties is bij nader onderzoek door de commissie niets gebleken. Aanwijzingen over mogelijke betrokkenheid van hoge Amsterdamse politie-ambtenaren of Amsterdamse politici bij de georganiseerde criminaliteit zijn door de commissie zo goed mogelijk onderzocht en hebben tot de voorgaande conclusies geleid. Op de nasleep van de corruptiebeschuldigingen rond de opheffing van het IRT Noord-Holland/Utrecht komt de commissie terug in hoofdstuk 3.

Devoorzitter:Uheeft, zo is mij gebleken, geen aanwijzingen aangetroffen voor corruptie in de hogere regionen.Uheeft zich nog wel met het volgende beziggehouden. In november 1993 maakt de hoofdcommissaris van Amsterdam melding van politieke infiltratie. De BVD heeft de zaak naar aanleiding van die berichten van de heer Nordholt ook onderzocht en de dienst heeft uiteindelijk in een ambtsbericht aan de minister van Binnenlandse Zaken de conclusie neergelegd dat er van corruptie geen sprake was. Dit mede op basis van een rapport van de Amsterdamse politie, geaccordeerd door het openbaar ministerie. Van welke mogelijke politieke infiltraties was er nu sprake en zijn deze als geslaagd te beschouwen?

De heerBovenkerk: Wij hebben inderdaad inzage gehad in dat rapport. Het gaat om vijf personen in Amsterdam, alle «minor figures» in de politiek. Het waren kandidaten voor een deelraad en iemand die zichzelf kandidaat had gesteld om bij een belangrijke politieke partij aangesloten te geraken. In drie van die gevallen is het eenvoudigweg niet doorgegaan omdat de betrokkenen zich terugtrokken. Er was een advocaat bij die zich politiek probeerde te manifesteren, maar die heeft zich op tijd teruggetrokken. Overbleef een parlementariërdie zich veelvuldig in schietverenigingen ophield waarin ook geregeld allerlei mensen uit het criminele milieu verkeerden, waar misdadigers trainden. Dat was eigenlijk de oogst: vier mensen die zich teruggetrokken hadden en een parlementarië r. Je kunt je dus afvragen of het werkelijk waar was wat Nordholt zei, namelijk dat de integriteit van de Nederlandse politiek op het spel stond. In de kern had hij er natuurlijk wel gelijk in dat er een begin van was dat dit mogelijk zou gebeuren, maar op grond van het materiaal dat ik onder ogen heb gehad, zou ik mij persoonlijk minder stellig hebben uitgelaten.⁷¹

In Arnhem is wel een Turks gemeenteraadslid aangetroffen dat zijn huis als opslagruimte liet gebruiken door een criminele organisatie, omdat de kans dat de politie bij een gemeenteraadslid zou binnenvallen, klein werd geacht.

2.11.5 Beïnvloeding via de media

Teamleider van het kernteam Randstad Noord en Midden, de niet-Amsterdamse tak van het voormalig IRT, Dros, stelde in zijn verhoor dat er aanwijzingen waren dat «vanuit de criminele wereld journalisten gebruikt worden om criminele doelen te dienen».⁷² Hij sprak van een vierde contra-strategie, namelijk «het manipuleren van de media». Gonzales, officier van justitie van hetzelfde kernteam, meende dat journalisten zich voor een «karretje lieten spannen om zand in de machine te gooien». Zij heeft bij de FIOD leggers gelicht van bepaalde journalisten van De Telegraaf om te bezien of er sprake kon zijn van hand- en spandiensten voor criminele organisaties.⁷³ Deze aktie leverde overigens niets op. Over het zand in de machine werd het volgende verklaard:

⁷¹  Verhoor F. Bovenkerk, hoogleraar criminologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht,

6 september 1995, nr. 2.

⁷²  Verhoor O.R. Dros, teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, 28 september 1995, nr. 31.

⁷³  Verhoor I.E.W. Gonzales, officier van justitie te Haarlem, 28 september 1995, nr. 32.

De heerDros: (...) Wij hebben heel sterke aanwijzingen dat ontdekt is door criminelen dat er door middel van publikaties in kranten zand in de machine gestrooid kan worden. Devoorzitter: Over welke krant heeftuhet dan? De heerDros: Dat wil ik niet zeggen.

De heerDe Graaf: Ik zal het anders formuleren. Er zijn in de afgelopen maanden, het afgelopen halfjaar, misschien wel eerder, berichten in verschillende kranten verschenen over medewerkers van u. De heerDros: Exact.

74

Verhoor O.R. Dros, teamleider kernteam

De heerDe Graaf: Heeftuhet oog op dat soort berichten?

De heerDros: Mede.

Devoorzitter:Uvindt dus dat berichten die in de pers verschenen zijn over huidige

medewerkers vanudaar een voorbeeld van zijn?

De heerDros: Laat ik het als volgt formuleren. Wij hebben signalen, gegenereerd vanuit

verschillende bronnen, dat criminelen heel bewust bezig zijn met het manipuleren van

nieuws om zand in de machine te gooien.

Devoorzitter:Uwilt niet zeggen waar het precies om gaat en dit kan zo niet blijven

hangen. Er zijn nu twee mogelijkheden. Ofukunt nu alsnog zeggen waar het om gaat of u

geeft ons de map met artikelen.

De heerDros:Ukunt zonder meer vertrouwelijk kennis nemen van de dingen die wij

verzameld hebben.

Devoorzitter: Dan moetuons de map met artikelen geven met de aanwijzingen die u

daarbij heeft. Dan kunnen wij in onze eindrapportage beslissen hoe wij dat behandelen.

Dat moetudan doen.

De heerDros: Dat is geen enkel probleem.

Devoorzitter: Dat wiltudus doen.

De heerDros: Ja.

Devoorzitter: Dus wij krijgen vanude complete map met stukken, met daarbij de

aanwijzingen die daarvoor gelden?

De heerDros:Ukrijgt van mij de aanwijzingen die wij in ons lopende onderzoek hebben

verzameld. Die ondersteunen dat er sprake zou kunnen zijn van een vierde contrastrategie.

Devoorzitter: «Zou kunnen zijn» zegtunu.

De heerDros: Zo voorzichtig heb ik het ook geformuleerd.

Devoorzitter: Wij krijgen vanudie map en wij krijgen vanudie aanwijzingen. Die wilt u

vertrouwelijk aan ons geven.

De heerDros: Dat is geen enkel probleem.

Devoorzitter: Enuwilt aan ons het oordeel overlaten over de wijze waarop wij er verder

mee omgaan.

De heerDros: Ja, naar ik hoop met inachtneming van onze operationele belangen in het

lopendeonderzoek.

Devoorzitter: Ja, die zullen wij in het oog houden. Maar het kan niet zo blijven liggen,

alsuhet nu niet wilt zeggen. Anders moeten wij schorsen enutoch vragen om de

waarheid erover te zeggen.

De heerDros:Uhebt tot nu toe alleen maar de waarheid gehoord.

Devoorzitter: Maaruwilt bepaalde dingen niet zeggen.

De heerDros: Dat is juist.

Devoorzitter: Daar moeten wij toch achter zien te komen. Anders kan ons eindrapport er

niet duidelijk over zijn.⁷⁴

Na zijn verhoor heeft Dros de commissie op 16 oktober 1995 een notitie, de zogenaamde «map van Dros», doen toekomen waarin Gonzales en hij hun standpunt onderbouwen. Op 28 november 1995 heeft een nader gesprek hierover tussen Dros, Gonzales en de voorzitter van de commissie plaatsgevonden. Het mapje betreft artikelen van de misdaadjournalisten De Haas en Van den Heuvel in De Telegraaf. Deze artikelen hebben betrekking op het onderzoek naar de criminele organisatie van één van de erven-Bruinsma, vermeende schandalen bij de Utrechtse en de Haarlemse politie, de toepassing van de IRT-methode, de situatie bij de CID Kennemerland, de onopgeloste moord op Van der Heiden in Alkmaar en het gebrek aan vertrouwen dat tussen verschillende CID-en in Nederland zou bestaan.

Dros en Gonzales hebben aanwijzingen dat bepaalde criminelen verklaard zouden hebben eropuit te zijn zand in de machine van politie en justitie te strooien. Het is de commissie gebleken dat de door Dros en Gonzales genoemde artikelen niet alleen betrekking hebben op het onderzoek van het kernteam Randstad Noord- en Midden maar ook op velerlei problemen die in de enquête aan de orde geweest zijn, zoals het functioneren van de CID in Haarlem. Voor deze artikelen zijn ongetwijfeld

Randstad Noord en Midden, 28 september

1995, nr. 31.                                                   vele andere bronnen gebruikt binnen politie en justitie zelf. Met andere woorden «de map van Dros» onderbouwt de stelling niet dat sprake is van mediamanipulatie. Er is niet gebleken van een directe afhankelijkheidsrelatie tussen genoemde journalisten en de criminele wereld. Wel is duidelijk dat personen binnen het criminele milieu mogelijkheden zoeken om hun perscontacten te hunnen voordele te gebruiken.

Nadat de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) intrekking van de beschuldigingen tegen de journalisten gevraagd had, heeft de voorzitter van het College van procureurs-generaal, Docters van Leeuwen, per brief van 6 oktober 1995 laten weten dat in het geval van de journalisten van De Telegraaf geen sprake is van «een vermoeden van enig strafbaar feit».⁷⁵ Hiermee was de zaak, wat betreft de NVJ en De Telegraaf, afgedaan.⁷⁶ In zijn verhoor op 9 november 1995 bleef Docters van Leeuwen echter bij de opvatting dat er aanwijzingen waren voor mogelijke betrokkenheid.

Devoorzitter: Betekent dat nou ook dat er geen aanwijzingen waren voor mogelijke

betrokkenheid?

De heerDocters van Leeuwen: Er waren wel aanwijzingen. Staatumij, gelet op de

gevoeligheid van de herkomst van die aanwijzingen, toe daar in het openbaar niet verder

over te verklaren, maar die aanwijzingen wezen toch in de richting van een contact dat

betrekking had op heden, verleden en toekomst.

Devoorzitter: Dus een contact met criminelen van de journalisten buiten het kader van

hun gewone werk?

De heerDocters van Leeuwen: Ja. Ik vond ze nogal intensief en ik vond ze nogal intens.

Ik heb wel aan de hoofdredacteur gevraagd: volgtudit? Hij heeft mij toen medegedeeld

dat hij ervan op de hoogte was. Ik zei: als ik in die situatie was, zou ik dat nauwkeurig

volgen. Dat was desgevraagd een collegiaal advies.

Devoorzitter:Ubent toch geen collega van die man?

De heerDocters van Leeuwen: Nee, maar je kunt nog wel collegiaal met elkaar

omgaan, ook al ben je geen collega.

Devoorzitter: Natuurlijk. Hebtudit, watueen aanwijzing zou willen noemen, ook

allemaal gemeld?

De heerDocters van Leeuwen: Ik heb gemeld wat ik nu gezegd heb.

Devoorzitter: Daarmee was de zaak voor de Nederlandse Vereniging van Journalisten uit

de wereld?

De heerDocters van Leeuwen: Ja. Althans: nee; ik heb het nu over het gesprek met de

hoofdredacteur van De Telegraaf.

Devoorzitter:Uhebt gelijk.

De heerDocters van Leeuwen: Ik heb, met goedvinden van de hoofdredacteur van De

Telegraaf, een afschrift van die brief gezonden aan de Nederlandse Vereniging van

Journalisten. Daarmee was ook wat hen betreft deze zaak uit de wereld. Zij hadden al

gevraagd om een gesprek. Ik heb gezegd: dat lijkt mij een prima idee. Dat gesprek zal

binnenkort plaatsvinden.⁷⁷

Docters van Leeuwen heeft de hoofdredacteur van De Telegraaf gewezen op intensieve contacten die bestaan tussen de journalisten en criminelen. Bestudering van de «map van Dros» leidt de commissie niet tot de conclusie dat er sprake is van mediamanipulatie. Hoogstens is er sprake van pogingen tot wederzijdse beïnvloeding.

⁷⁵  Briefwisseling tussen de NVJ en Docters van Leeuwen en tussen De Telegraaf en Docters van Leeuwen.

⁷⁶  Zie hoofdartikel Afgedaanin De Telegraaf van 7 oktober 1995.

⁷⁷  Verhoor A.W.H. Docters van Leeuwen, procureur-generaal bij het gerechtshof te Den Haag en voorzitter van het College van procureurs-generaal, 6 november 1995, nr. 83.

De journalisten Salverda en De Vries, werkzaam voor onder meer respectievelijk Veronica en RTL 4, zijn vervolgd door het OM wegens hun gebruik van bij politie en justitie gestolen en afgeluisterde informatie waarvoor mogelijk ook betaald zou zijn. De Amsterdamse rechtbank heeft deze journalisten bij vonnis van 2 januari 1996 niet veroordeeld. Volgens de Amsterdamse rechtbank kan informatie niet geheeld worden. Salverda en De Vries werden vrijgesproken en op sommige punten ontslagen van rechtsvervolging. Het OM heeft aangekondigd tegen dit vonnis in hoger beroep te gaan.

2.11.6 Beoordeling

De commissie vat de genoemde contra-strategieën ernstig op. Het functioneren van politie en justitie wordt hierdoor geschaad. Voor de individuele politieman en officier van justitie zijn de contra-strategieë n zeer bedreigend. Op onaanvaardbare wijze proberen criminele organisaties greep te krijgen op het functioneren van politie en justitie. Deze contra-strategieën kunnen er namelijk voor zorgen dat politie en justitie in Nederland hun werk onvoldoende kunnen uitoefenen. Corruptie heeft tot gevolg dat een ongewenste vermenging ontstaat tussen politie, justitie, bestuur, politiek en criminele organisaties. Hoewel de commissie enkele corruptiegevallen heeft aangetroffen, is van systematische pogingen van criminele organisaties om politie, bestuur en justitie te corrumperen geen sprake.

De omvang van het gebruik van contra-strategieën door criminele organisaties neemt toe. De commissie meent dat het probleem van de contra-strategieën door criminele organisaties hoge prioriteit moet krijgen van politie en justitie. Voorkomen moet worden dat deze activiteiten van criminele organisaties effect hebben op de rechtshandhaving.

HOOFDSTUK 3 DE DELTA-METHODE: DOORLATEN VAN DRUGS ONDER REGIE VAN POLITIE EN JUSTITIE

3.1 Inleiding

De commissie heeft intensief onderzoek gedaan naar de methode van het bewust doorlaten van drugs onder verantwoordelijkheid van politie en justitie, waarbij gestuurde informanten of beter gezegd burgerinfiltranten behulpzaam zijn. Deze methode, die bekend is geraakt als de Deltamethode, heeft mede ten grondslag gelegen aan de opheffing van het interregionaal rechercheteam Noord-Holland/Utrecht (IRT), eind 1993.

Bij haar aantreden in december 1994 stond voor de commissie vast dat ook de methode die gebruikt werd door het opgeheven IRT nader onderzocht moest worden. Zij kon toen nog niet voorzien dat deze Delta-methode ook na de opheffing van het IRT door de CID in Kennemerland was voortgezet. Daarvoor kreeg zij de eerste aanwijzingen in maart 1995. De commissie beschikte over informatie dat een informant in Rotterdam actief was geweest bij het doorlaten van drugs nadat het IRT was opgeheven. Het ging hier om de zaak die later bekend werd onder de naam «Bever». Op grond van deze gegevens en nieuwe feiten rond sigarettensmokkel is een rijksrecherche-onderzoek begonnen op aanvraag van de korpschef en de hoofdofficier van justitie in Haarlem en de hoofdofficier te Rotterdam. Nadat deze zaak in de openbaarheid was gekomen, heeft het College van procureurs-generaal in april 1995 een algemeen rijksrecherche-onderzoek gelast naar het functioneren van de CID Kennemerland. Vanaf het begin is de commissie in de persoon van haar voorzitter en de vice-voorzitter op de hoogte gehouden van de voortgang van het rijksrecherche-onderzoek. De commissie heeft gekozen voor een breder onderzoek dan de rijksrecherche. Niet alleen de politieregio Kennemerland was onderwerp van onderzoek, maar de commissie heeft ook gekeken naar enkele andere regio’s waar sprake was van het doorlaten van drugs onder regie van de politie, zoals Rotterdam, Gooi en Vechtstreek, Twente en Haaglanden.¹

De commissie wilde niet het onderzoek van de commissie-Wierenga, die onderzoek deed naar de redenen voor de opheffing van het IRT, volledig over doen. De bestuurlijke en organisatorische verhoudingen rondom het IRT zijn derhalve geen direct onderwerp van onderzoek geweest van de commissie. De methode van het IRT en het oordeel van de commissie-Wierenga hierover daarentegen des te meer.

Het onderzoek van de commissie naar deze methode leverde veel gegevens op. De commissie heeft noodgedwongen een selectie moeten maken uit deze gegevens. Tijdens het onderzoek naar deze methode werd de commissie geconfronteerd met elkaar tegensprekende verklaringen van leden van het OM en politiefunctionarissen. Indien mogelijk heeft de commissie een oordeel gegeven over de verschillende verklaringen. In een aantal gevallen bleek het niet mogelijk tot een oordeel te komen. Sommige feiten waren niet meer te achterhalen. Desondanks wordt in dit hoofdstuk een zo goed mogelijke chronologische weergave gegeven van de gebeurtenissen.

3.2 Omschrijving methode

¹  De doorlatingen in Twente en Haaglanden komen aan de orde in hoofdstuk 6.

²  In dit hoofdstuk wordt steeds gesproken over informanten. Het gaat echter steeds om gestuurde informanten of burgerinfiltranten.

De methode bestaat uit het onder regie van politie en justitie gebruik maken van informanten die criminele organisaties facilitair ondersteunen. De politie gebruikt de informanten om informatie te verzamelen over het functioneren van de criminele organisatie. De informanten hebben op één of andere wijze contact met leden van criminele organisaties. Het gaat onder andere om informanten die werkzaam zijn in de transportwereld.²

De politie wordt door een informant in kennis gesteld van de verwachte aankomst van een container waarin verdovende middelen zijn verborgen. De informant draagt kennis van de gegevens van de container, het schip en de vermoedelijke datum van aankomst. De politie zorgt er met hulp van FIOD-medewerker(s), voor dat de container niet door de douane wordt gecontroleerd. De FIOD/politie heeft afspraken met de douane dat indien de FIOD/politie daarom vraagt bepaalde containers zonder verder vragen door de douane worden geloodst. Onder regie van de politie en door tussenkomst van de FIOD wordt de container dan door een burgerchauffeur, die met de politie samenwerkt, uit het havengebied gereden en getransporteerd naar een neutraal terrein, bijvoorbeeld een parkeerplaats. Vervolgens zorgt politiepersoneel of de burgerchauffeur voor transport naar een loods. Een medewerker van de FIOD zorgt inmiddels voor de inklaring van de containers en de daarvoor benodigde documenten. In een aantal gevallen vervoeren politiemensen zelf de container vanaf het haventerrein naar de loods.

In de loods wordt door politiefunctionarissen de lading in de container gecontroleerd. De politie weegt de hoeveelheid verdovende middelen. De lading drugs wordt opgesplitst en op afroep door de politie vervoerd naar een plaats die door leden van de criminele organisatie is opgegeven aan de burgerinfiltrant. De deklading (de lading die noodzakelijk is om de drugs te verstoppen) wordt apart gezet en eventueel later verkocht, dan wel «om niet» aan bepaalde bedrijven weggegeven. In andere gevallen heeft de politie geen bemoeienis met de dekladingen.

Het door informanten binnenhalen van containers onder regie van de politie gebeurt op verschillende manieren. Hieronder geeft de commissie enkele varianten die zij tijdens haar onderzoek heeft aangetroffen.

1  De informant krijgt van de criminele organisatie een volledig ingevulde «bill of lading» (vervoersdocument) van een bepaalde container. De criminele organisatie heeft dan zelfstandig de deklading, de container, het afzendadres, het «notify»-adres (bestemmingsadres) en het transport en opslag geregeld. De informant hoeft slechts te zorgen dat de container van het haventerrein af komt.

2  De tweede variant vraagt een meer actieve informant. De informant wordt door de criminele organisatie gevraagd om voor het binnenhalen en de opslag van de containers te zorgen, waarbij de informant invloed heeft op de gegevens die op de bill of lading dienen te worden vermeld. De informant kan dan fake-adressen van de politie hanteren als bestemmingsadres, het adres dat op de bill of lading komt te staan als bestemmingsadres van de goederen. De politie draagt dan de zorg voor de instandhouding van een dergelijk adres. Het moet de indruk wekken van een bestaand bedrijf.

3  De derde variant is een informant die een groter aandeel verzorgt in het transport. Deze informant organiseert vervoer vanaf het land van herkomst. De informant zorgt dan, onder regie van de politie, voor de bill of lading, de deklading, afzend- en bestemmingsadressen, transport en opslag in Nederland. In deze variant is de informant veel eerder op de hoogte van de te verzenden containers. De informant heeft contact met het land van herkomst.

Wat er vervolgens met de doorgevoerde partijen drugs gebeurt, varieert. In sommige gevallen worden de drugs in beslag genomen nadat de politie heeft vastgesteld aan wie de drugs zijn afgeleverd. Observatieteams houden de verschillende partijen drugs dan in de gaten. In andere gevallen wordt besloten de partijen bewust door te laten gaan om de informant te beschermen of in aanzien te laten groeien binnen de criminele organisatie. In weer andere gevallen raakt de politie de partijen drugs kwijt doordat niet alle zendingen kunnen worden geobserveerd.

Voor deze transportactiviteiten wordt de informant betaald door de criminele organisatie. De informant mag deze gelden houden en hoeft ze niet af te dragen aan de politie. Met dit geld worden door tussenkomst van de politie diverse kosten betaald, zoals de invoerrechten, de kosten van de chauffeur, loodsen, transportmiddelen en communicatiemiddelen.

Het doel van deze methode is het distributienetwerk van de criminele organisatie in kaart te brengen alsmede zicht te krijgen op de leidende personen in de criminele organisatie. Een ander doel van deze methode is om een burgerinfiltrant een belangrijker positie te geven ten opzichte van de organisatie zodat het mogelijk wordt dat hij in vertrouwen wint bij de top van de criminele organisatie. Om de infiltrant te laten «groeien», moeten dan soms partijen drugs worden doorgelaten.

3.3 Ontstaansgeschiedenis

Vanaf het begin van de jaren tachtig werkte het Duitse Bundeskrimi-nalamt (BKA) samen met de Nederlandse politie bij gecontroleerde afleveringen.³ Deze gecontroleerde afleveringen werden over het algemeen in beslag genomen nadat zij door de ontvangende organisatie aan anderen waren doorverkocht. Daarbij speelden zowel de lokale CID-en als de NCID een belangrijke rol. Het BKA maakte voor de financiering van een deel van dat traject gebruik van crimineel geld.

De kosten van deze operaties en een belangrijk deel van de onkosten van de informant werden gefinancierd met gelden die door de criminele organisatie aan de informant ter beschikking werden gesteld. Door de criminele organisatie werden na de overdracht van de partij hasj de transportkosten aan de informant betaald. Door de informant werd dit geld overgedragen aan het BKA, die het transport, de kosten van opslag en de onkosten van de informant daarmee financierde.⁴

Dit hele traject werd buiten de processtukken gehouden. Daarbij is incidenteel ook een proefzending op de markt terecht gekomen. De Nederlandse politie deed op deze manier in de jaren tachtig de eerste ervaringen op met gecontroleerde afleveringen die later in het traject in beslag werden genomen.

Het begin van de specifieke Delta-methode door de Nederlandse politie ligt naar alle waarschijnlijkheid aan het eind van de jaren tachtig in Dordrecht. Een medewerker van de CRI en een FIOD-ambtenaar benaderen dan de CID van de Rijkspolitie in Dordrecht met de vraag om een informant, die goed ingevoerd was in de Hollandse netwerken, via het doorlaten van drugs meer informatie over deze criminele groepen te laten verkrijgen. In 1989 wordt deze methode in eenvoudiger vorm feitelijk voor het eerst gebruikt door de CID Dordrecht onder leiding van de CID-chef Van der Putten.

De heerVan der Putten: Laat ik het als volgt formuleren. Ik heb de afgelopen maanden natuurlijk zitten denken hoe een en ander is ontstaan. Ik durf rustig te stellen dat ik misschien de architect ben van het systeem. Maar op dat systeem kunnen weer variaties gemaakt worden. Laat ik zeggen dat ik de basis gelegd heb voor hetgeen later gevolgd is.⁵

³  Brief Barendregt aan de commissie, 21 december 1995.

⁴  Brief Barendregt, 21 december 1995, p. 2.

⁵  Verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Gooi en Vechtstreek, 4 oktober 1995, nr. 42.

In nauwe samenwerking met een medewerker van de FIOD/douanerecherche, De Jongh, worden containers ingeklaard en buiten het douaneterrein gebracht. De Jongh draagt er zorg voor dat de containers niet worden gecontroleerd. Daarvoor heeft hij afspraken gemaakt met de douane. Indien De Jongh verzoekt een bepaalde container niet te controleren dan laat de douane deze container doorgaan. De Jongh krijgt de informatie over de containers met drugs van de betrokken CID-functionarissen.

De vrachtwagen met containers worden gereden door een chauffeur, hier te noemen M., die een transportbedrijf heeft. In eerste instantie heeft CID-chef Dordrecht Van der Putten geprobeerd een politiechauffeur te krijgen van een infiltratieteam. Naar het oordeel van Van der Putten hadden deze chauffeurs onvoldoende kwaliteiten, zodat hij zich gedwongen zag een burgerchauffeur te gebruiken.

In de periode 1989–1990 huurt de CID Dordrecht een loods waar de drugs worden opgeslagen.⁶ De CID Dordrecht maakt gebruik van verschillende loodsen die alle betaald worden door criminelen. In totaal wordt ongeveer fl. 150 000,– huur betaald voor de loodsen.⁷

De CID Dordrecht richt tevens een aantal gefingeerde bedrijven op ten behoeve van het verzorgen van de bestemmingsadressen. In de periode 1991–1992 worden twee nepbedrijven opgericht die dienen als bestemmingsadres. De kosten van deze nepbedrijven worden betaald met geld van de criminele organisatie door tussenkomst van de informant.⁸

E énvan deze gefingeerde bedrijven was een bedrijf in kleding met een vestigingsplaats in het buitenland en in Nederland. Men heeft getracht door het zenden naar en ontvangen van post op het fake-adres het bedrijf een enigszins realistisch aanzien te geven.

Het blijft onduidelijk hoeveel containers in deze periode zijn doorgelaten met medeweten van politie en justitie. Naar de indruk van de commissie gaat het hier om enkele containers met drugs die op de beschreven wijze zijn binnengehaald. Hiervoor is door officier van justitie Berserik toestemming verleend. De drugs in deze containers zouden grotendeels in beslag zijn genomen. Een deel van de drugs in deze containers is op de markt terecht gekomen.⁹ Vast staat dat de methode van het doorlaten van softdrugs met behulp van een informant al is begonnen voordat het IRT daar mee bezig was.¹⁰

3.4 Delta-methode IRT Noord-Holland/Utrecht

3.4.1 Inleiding

Medio 1992 was er contact tussen CID-chef Dordrecht Van der Putten en CID-chef Haarlem Langendoen, waarbij de problematiek van het invoeren van containers met verdovende middelen aan de orde kwam.¹¹ Langendoen zocht een chauffeur om een container uit de haven te halen. Van der Putten introduceerde chauffeur M. bij Langendoen. Langendoen verklaart dat chauffeur M. vanaf 1992 ook daadwerkelijk is ingeschreven bij de CID Haarlem. De commissie heeft dat niet kunnen vaststellen. M. was behulpzaam bij het binnenhalen van containers voor het IRT. Daarmee was de Delta-methode voor het IRT begonnen.

3.4.2 IRT Noord-Holland/Utrecht

Oprichting

⁶  Verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Gooi en Vechtstreek, 27 oktober 1995, nr. 71.

⁷  Zie noot 6.

⁸  Zie noot 6.

⁹  Zie noot 6.

¹⁰  Zie tevens FIOD-gegevens Bakker; zie verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Gooi en Vechtstreek, 4 oktober 1995, nr. 42.

¹¹  De commissie beschikt over aanwijzingen dat Langendoen en Van der Putten in 1991 al gezamenlijk een informant runden.

¹²  Zie rapport Bijzonder onderzoekscommissie IRT, Den Haag, 1994 l(verder te noemen commissie-Wieringa)

Vanaf 1987 is begonnen met de vormgeving van interregionale samenwerking tussen politiekorpsen ter bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. De oprichting van het eerste interregionale team ging gepaard met de nodige strubbelingen.¹² Begin december 1988 kwam een convenant tot stand tussen de samenwerkingsorganen van de deelnemende regio’s, het OM en het bestuur. Partijen spraken af om een interregionaal rechercheteam (IRT) op te richten ter bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. Er kwam een complexe beheersstructuur tot stand met verschillende commissies waarin alle betrokkenen een stem hadden.

MevrouwSchmitz: Ik moet zeggen dat de verhoudingen zo ongeveer vanaf het eerste uur moeilijk zijn geweest. Terwijl een ieder gehoopt had op stevige samenwerking in het

belang van de aanpak van de zware criminaliteit, hebben wij toch tal van praktische moeilijkheden en onderlinge strubbelingen in de samenwerking gehad.¹³

In de beheerscommissie werd nooit gesproken over de opsporingsmethoden die door het IRT zouden worden gebruikt. De beheerscommissie verdiepte zich niet in hoe het IRT feitelijk werkte.¹⁴

Vanaf begin 1989 werd begonnen met de opbouw van het IRT. Lith, commissaris te Utrecht, werd aangewezen als teamleider voor het IRT. Augusteijn werd chef CID van het IRT. Daarbij werd samengewerkt met de CID Kennemerland, vanaf 1991 onder leiding van Langendoen. De verhouding tussen de CID Kennemerland en de CID van het kernteam was onduidelijk.

De heerDe Graaf: Maar de heer Augusteijn was toch niet uw chef?

De heerLangendoen: Normaal gesproken niet omdat dit twee aparte organisaties zijn,

maar in deze constructie wel.

De heerDe Graaf: Is dat ooit zo afgesproken?

De heerLangendoen: Dat is zo afgesproken met de heer Lith.¹⁵

Officier van justitie Franken van Bloemendaal werd belast met het dagelijkse justitiële gezag over het IRT. Hij werd op 21 mei 1992 opgevolgd door de Alkmaarse officier van justitie Van Riel. In december 1992 kreeg de Haarlemse officier van justitie, Van der Veen, het gezag over het IRT. Toen werd opening van zaken gegeven:

De heerKoekkoek: (...)Uheeft zelf als CID-chef van Kennemerland de methode besproken met de IRT-officier?

De heerLangendoen: Nee, met de heer Van der Veen, op het moment dat de heer Van der Veen kwam. En omdat de heer Van der Veen uit Haarlem kwam, heb ik heel nadrukkelijk de methode met alle ins en outs, inclusief de namen van de informanten met hem besproken. Maar in het traject daarvoor hebben de heer Van Riel en de heer Van Bloemendaal niet zelf aan dat gesprek deelgenomen.¹⁶

In de periode 1989–1992 wist het IRT verschillende zaken succesvol af te ronden.

Kolibrie-affaire

¹³  Verhoor E.M.A. Schmitz, staatssecretaris van Justitie, voormalig burgemeester van Haarlem en korpsbeheerder van de regiopolitie Kennemerland, 20 oktober 1995, nr. 63.

¹⁴  Verhoor E.M.A. Schmitz, staatssecretaris van Justitie, voormalig burgemeester van Haarlem en korpsbeheerder van de regiopolitie Kennemerland, 20 oktober 1995, nr. 63.

¹⁵  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider Kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 45.

¹⁶  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 45.

¹⁷  Verhoor J.M. Valente, voormalig officier van justitie te Amsterdam, 4 oktober 1995, nr. 40.

Vanaf eind 1992 volgden opmerkelijke gebeurtenissen elkaar snel op. De zogenoemde Kolibrie-affaire belastte de interne verhoudingen binnen het IRT en tussen het IRT en de Amsterdamse recherche. Deze affaire hield in dat het Amsterdamse parket meende dat IRT-teamleider Lith informatie had achtergehouden voor het OM en voor het team van de douanerecherche die een onderzoek deden dat overlap bleek te hebben met het onderzoek van het IRT.

Devoorzitter: ....Uheeft het over de zogenaamde Kolibrie-affaire? De heerValente: Ja.

Devoorzitter: Dat speelt begin 1993. Wat is daar volgensumisgegaan? De heerValente: Je ziet dat daar toch een meningsverschil ontstaat tussen twee teams over een grote partij verdovende middelen. Ik laat in het midden wie er gelijk had. De heerDe Graaf: Een politieteam en een FIOD-team?

De heerValente: Ja. Je ziet dat er een gebrek aan communicatie ontstaat. De informatie wordt gewoon niet op een gezonde manier van het ene team naar het andere team doorgegeven. Daardoor ontstaan er problemen. Dat zie ik, ook meer in zijn algemeenheid...

De heerDe Graaf: Ook nu nog? De heerValente: Ook nu nog is er een gebrekkige communicatie.¹⁷

De commissie-Wierenga concludeert dat teamleider Lith niets te verwijten viel. De commissie-Wierenga was van oordeel dat «de positie van de heer Lith langer dan nodig omstreden is gebleven, hetgeen zijn weerslag heeft gehad op het functioneren van het IRT in die periode en ook de verdere ontwikkeling nadeling heeft beïnvloed».¹⁸

In een persoonlijke brief verwoordde de burgemeester van Haarlem, Schmitz, haar ongenoegen met deze gebeurtenissen:

Ik vind het uitermate treurig, om niet te zeggen schandelijk dat een en ander zo is gelopen. De interne gevechten binnen het openbaar ministerie, tussen openbaar ministerie en team en ook tussen politie onderling belemmeren op deze wijze de bestrijding van de zware criminaliteit en dat in het ressort Amsterdam.¹⁹

Toestemming procureur-generaal

Het was onduidelijk wie binnen het OM, boven de IRT-officier van justitie, verantwoordelijk was voor het IRT: de hoofdofficier van justitie in Haarlem of Amsterdam of de procureur-generaal. IRT-officier van justitie Van der Veen ging naar de procureur-generaal voor toestemming voor het gebruik van een methode.

In januari 1993 gaf procureur-generaal Van Randwijck toestemming voor de invoer van 130 kilo cocaïne op voorstel van de IRT-leiding en officier van justitie Van der Veen. Het gebruik van deze methode zou noodzakelijk zijn om voldoende bewijs tegen een bepaalde doelgroep van het IRT (de erven Bruinsma) te verzamelen. Van der Veen zegt hierover:

Devoorzitter: (...)Ugaat naar de procureur-generaal omdatutwijfel heeft over het

doorlaten van harddrugs.

De heerVan der Veen: Ja, ik wilde aftasten of de politieke dekking goed was.

Devoorzitter:Uhad geen twijfel over de juridische haken en ogen daaraan?

De heerVan der Veen: Neen.

(...)

De heerVan der Veen: Door dit soort ervaringen in de praktijk komen er wat piketpalen

in je geest te staan.²⁰

De procureur-generaal verklaart over deze bijeenkomst:

De heerVan Randwijck: Er is gesproken over–laat ik het zo omschrijven–handelingen

met betrekking tot 130 kilo. Ik besefte daarbij heel goed dat het risico dat het op de vrije

markt zou komen meer dan gemiddeld aanwezig was.

De heerKoekkoek: Heeftutoen enig verband gelegd met de richtlijn over infiltratie?

De heerVan Randwijck: Nee. Dat heb ik niet gedaan.

De heerKoekkoek: Met enige andere richtlijn van het openbaar ministerie?

De heerVan Randwijck: Nee.²¹

¹⁸  Commissie-Wierenga, p. 89.

¹⁹  Commissie-Wierenga, p. 85.

²⁰  Verhoor O.C.W. van der Veen, officier van justitie zware, lgeorganiseerde criminaliteit te Haarlem, 11 oktober 1995, nr. 50.

²¹  Verhoor R.C.J. graaf van Randwijck, procureur-generaal bij het gerechtshof te Amsterdam, 12 oktober 1995, nr. 52.

²²  Zie meer uitgebreid het rapport van de commissie-Wierenga.

²³  Op 1 juli 1993 wordt het convenant met de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken gesloten.

Op deze wijze werd bewust het risico genomen dat de partij cocaïne in het milieu terecht zou komen. Van Randwijck lichtte de minister van Justitie hierover niet in. De operatie is uiteindelijk niet doorgegaan. Hieronder zal blijken dat de toestemming van de procureur-generaal nadrukkelijk niet het doorlaten van grote hoeveelheden softdrugs betrof.

Driehoek Amsterdam

Vanwege de moeizame beheers- en gezagsverhoudingen ten aanzien van het IRT werd in maart 1993 besloten de gezags- en beheersverantwoordelijkheid over te hevelen naar de Amsterdamse hoofdofficier, korpschef en burgemeester.²² Vanaf 1 juni 1993 werd de Amsterdamse driehoek daarmee verantwoordelijk voor het functioneren van het IRT.²³

De Amsterdamse driehoek was in juni 1993 niet op de hoogte van de methode die door het IRT werd gebruikt. De korpschef en de hoofdofficier zeggen hierover het volgende:

Devoorzitter: (...) Wat wistuop1juli? Wat wistuvan het onderzoek? Wat wistuvan de methode? En wat wistuop 23 augustus? Wantuwas wel verantwoordelijk. De heerNordholt: Zeker. Op1juli wist ik waar het onderzoek over zou gaan, namelijk de erven-Bruinsma. Inhoudelijk was ik er dus van op de hoogte dat dat onderzoek liep. Op 1 juli was ik niet op de hoogte van welke methode dan ook.²⁴

De heerVrakking: Ik heb gevraagd wat er speelde. En dat was een onderzoek; en dat liep.

Devoorzitter: Aan wie heeftudat toen gevraagd?

De heerVrakking: Aan de heer Van Capelle, die namens mij daar de teamleider, althans

de kernteam-officier, de IRT-officier, was.

Devoorzitter: En aan hem heeftugevraagd: wat speelt er?

De heerVrakking: Wat voor onderzoek is het en hoe loopt het? Nou, het was een groot

onderzoek. Hij heeft mij iets uitgelegd over de bovenlaag en de onderlaag en waar zij mee

bezig waren. Maar niet wat wij nu weten, nee.

Devoorzitter: Dat begrijp ik wel, maar wat heeft hijutoen precies gezegd?

De heerVrakking: Hij heeft, zeg maar, de doelgroepen genoemd. Hij heeft ook gezegd dat

men bezig was met rechercheren.

Devoorzitter: En niets over de specifieke methoden?

De heerVrakking: Nee. Ik had niet eens het duistere vermoeden dat een dergelijk

specifieke methode bestond. Dat was vrij uniek, zou ik zo zeggen.²⁵

Met de overheveling naar Amsterdam nam Van Kastel, commissaris te Amsterdam, de leiding van het IRT over. Pas eind september 1993 trad hij aan als full time teamleider. Van een overdacht van lopende zaken door Lith aan Van Kastel is geen sprake geweest. De verhoudingen tussen deze politiefunctionarissen waren verstoord. Van Capelle, officier van justitie te Amsterdam, nam het gezag over het team over per 25 juni 1993. Van der Veen lichtte Van Capelle wel in over de gehanteerde methode en de positie van de informant daarin.

Devoorzitter: Mogen wij dan gaan naar 25 juni 1993? Dan heeftueen bespreking met de heer Van der Veen. Die legtude CID-fase van het Delta-onderzoek uit. Wat legt de heer Van der Veenuprecies uit over de werkmethode?

De heerVan Capelle: Wat de heer Van der Veen mij over de methode heeft uitgelegd, komt er in essentie op neer dat het betrof de constructie waarbij een informant door het kunnen aannemen van steeds belangrijker opdrachten van een criminele organisatie voor die organisatie in belang zou groeien. Daardoor zou hij uiteindelijk niet alleen zicht kunnen krijgen op wie er in de top van de organisatie zat. In het algemeen, en hier ook, werkt het zo dat naarmate de opdrachten belangrijker worden er hogere mensen in de criminele organisatie mee belast zijn. Die gaan zich er dan mee bemoeien. Het was ook de bedoeling hem zover te laten doorgroeien, dat wij door het softdrugstraject heen zouden kunnen groeien, om het zo te zeggen, om in de harddrugs terecht te komen. Devoorzitter: Hij heeftutoen al uitgelegd dat dit de bedoeling was? De heerVan Capelle: Ja!²⁶

De Amsterdamse officier van justitie Wortel werd in het voorjaar 1993 verzocht om op te treden als zaaksofficier van justitie voor het IRT.

²⁴  Verhoor E.E. Nordholt, korpschef regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 19 oktober 1995, nr. 62.

²⁵  Verhoor J.M. Vrakking, hoofdofficier van justitie te Amsterdam, 12 oktober 1995, nr. 53.

²⁶  Verhoor M.A.A. van Capelle, officier van justitie te Groningen, voormalig IRT-officier van justitie, 2 oktober 1995, nr. 38.

De heerWortel: (...) Voorts bleek mij dat gekozen was voor–weer iets modieus–een methodiek en die methodiek hield in dat als de informant kwam met het bericht: ik ben weer benaderd en weet dat er weer een partij moet komen, de politie daarvan in kennis werd gesteld en in overleg met de leiding van het IRT werd bezien of het voor het onderzoek van waarde zou zijn als men de bewuste hoeveelheid verdovende middelen liet komen en die onder observatie hield. Men kon die partij dan eventueel registreren en zien wat er verder mee gebeurde. Ik heb toen heel goed begrepen, dat het in verband met de veiligheid van de bron in ieder geval niet mogelijk zou zijn om rechtstreeks in de

omgeving daarvan in te grijpen en dat afhankelijk van de omstandigheden van het geval, het zeer wel denkbaar zou zijn, dat zulke partijen of delen daarvan niet in de tweede of derde hand in beslag genomen konden worden en dat die dus ongemoeid gelaten zouden moeten worden. (...) Devoorzitter: Kendeude specifieke rol van de CID-Kennemerland? De heerWortel: Nee. Ik weet dat het informatieve contact gerund werd door wat toen nog de RCID-Haarlem heette. Van wat verder in de loop van de jaren 1994 en 1995 als geruchten of mededelingen met zekerheid bekend is geworden, was ik niet op de hoogte. Devoorzitter: Hadudat moeten weten? De heerWortel: Ja.²⁷

De stand van zaken was dat bepaalde officieren van justitie wel op de hoogte waren van de hoofdlijnen van de methode, maar de leden van de Amsterdamse driehoek niet.

Methode

Teamleider Van Kastel ontdekte eind oktober 1993 dat binnen het IRT een methode werd gehanteerd waarvoor hij geen verantwoordelijkheid wenste te dragen. Op het moment dat Van Kastel van de methode hoorde, gaf hij CID-chef Augusteijn de opdracht de methode te doen stoppen.

In het weekend van 6 en 7 november 1993 lichtte Van Kastel het lid van de korpsleiding Amsterdam-Amstelland die belast was met recherchezaken, Van Riessen, in. Maandag 8 november informeerden Van Kastel en Van Riessen de korpschef van Amsterdam, Nordholt.

Devoorzitter: Wat begreepuop dat moment?

De heerNordholt: Ik begreep dat men in het onderzoek dat door het IRT werd verricht een informant/infiltrant runde, dat die man kon en moest groeien in het milieu, dat hij in dat verband in de gelegenheid werd gesteld, duizenden kilo’s softdrugs ons land binnen te brengen, dat er inmiddels een bestelling was gedaan voor 5.000 kilo cocaïne, waarbij een aantal partijen eerst zouden komen als proefzendingen die zouden worden doorgelaten. Dat was de eerste keer dat ik dat woord hoorde. Ik kreeg ook te horen–dat is erg belangrijk, want ik heb die vraag gesteld omdat ik het in eerste instantie niet begreep–dat de man die dat deed ook de verdienste mocht houden.²⁸

Van Kastel schreef diezelfde dag een nota over de gebruikte methode.²⁹ Nordholt en Van Riessen gingen onmiddellijk naar hoofdofficier van justitie Vrakking, en later ook naar procureur-generaal Van Randwijck, om hen in te lichten over de gebruikte methode.

²⁷  Verhoor J. Wortel, officier van justitie te Amsterdam, 27 oktober 1995, nr. 74.

²⁸  Verhoor E.E. Nordholt, korpschef regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 19 oktober 1995, nr. 62.

²⁹  Rapport Van Kastel, 8 november 1993 (zie bijlage 1).

³⁰  Verhoor J.C. van Riessen, hoofd justitiële bedrijfsvoering bij de regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 16 oktober 1995, nr. 55.

De heerVan Riessen: (...) Wat ik gemeld heb aan de heer Vrakking, is het volgende. Er is sprake van een drugslijn waar de politie onder regie van het openbaar ministerie leiding aan geeft.Umoet dat zo zien dat er als het ware een deal is gesloten tussen politie en openbaar ministerie en informant dan wel informanten, met enerzijds de toestemming aan de informant vanuit de overheid om zijn dan wel haar drugslijn onder dekking van die overheid te organiseren dan wel in stand te laten (het kon zijn dat die al bestond), en anderzijds als tegenprestatie een informant die groeit in een organisatie en uiteindelijk de politie informatie levert. Als het zo wordt bekeken–zo heb ik het ook verteld aan de heer Vrakking–is er op dat moment ook over geld gesproken, omdat dit een vast gegeven is. De informant mag onder regie van de overheid, met de inbouw van een bypass en al die dingen die erbij horen, gewoon zijn drugslijn runnen. Die drugslijn kan gebruikt worden voor de Delta-operatie, maar ook voor andere operaties.³⁰

Vrakking en Van Randwijck waren niet op de hoogte van het gebruik van deze methode. Hoewel procureur-generaal Van Randwijck in januari 1993 toestemming had gegeven voor een vergelijkbare methode, namelijk het doorlaten van harddrugs, was toen niet gesproken over deze zaak. Met hem was door de IRT-officieren van justitie Van der Veen of Van Capelle niet gesproken over het doorlaten van softdrugs. Van der Veen en Van Capelle hadden zelfstandig toestemming voor deze methode gegeven.

De heerKoekkoek: Het doorlaten van harddrugs in een behoorlijke hoeveelheid kon onder omstandigheden. Het was dan zeker mogelijk om behoorlijke hoeveelheden softdrugs door te laten. Dat is dan toch uw referentiekader?

De heerVan der Veen: Ja, maar de causaliteit dieunu in uw vraagstelling legt, vind ik wat te strak. Maar zo werkt het wel een beetje door.³¹

Later die dag werden ook minister van Justitie Hirsch Ballin en burgemeester van Amsterdam Van Thijn ingelicht.

De heerVan Thijn: Bij mij vervoegden zich de heren Vrakking en Nordholt. Zij zeiden: wij hebben een ernstig probleem, wij runnen een drugslijn. Devoorzitter: Niet een cokelijn? Een drugslijn?

De heerVan Thijn: Wij runnen een drugslijn en er is een grote partij cocaïne onderweg. De heer Vrakking zei bij die gelegenheid: daar wens ik als bevoegd gezag geen verantwoordelijkheid voor te dragen. De heer Nordholt zei: dat geldt ook voor mij.³²

Naar aanleiding van deze meldingen werd besloten tot een oriënterend onderzoek door de rijksrecherche, dat enkele dagen later weer werd ingetrokken. Op 17 november 1993 had een ressortsvergadering van alle hoofdofficieren van justitie in het ressort Amsterdam en de procureur-generaal plaats. De hoofdofficieren verschilden van mening over de te volgen procedure. De gemoederen liepen hoog op tijdens deze vergadering. Vrakking liep boos weg. In de vergadering werd niet gesproken over de inhoud van de methode.

Vrakking besloot de volgende ochtend dat hij niet langer de verantwoordelijkheid voor het IRT wenste te dragen. Het IRT maakte gebruik van opsporingsmethoden die hij weigerde te aanvaarden.

Op 26 november 1993 liet Van Riessen aan Langendoen weten dat gestopt diende te worden met de methode. De Amsterdamse driehoek had daartoe besloten in een vergadering van 22 november 1993.³³

De heerDe Graaf: Maar er zijn na 26 november toch nog allerlei containers binnengekomen?

De heerNordholt: Dat zeg ik u: je kunt wel zeggen dat je wilt dat het niet meer gebeurt, maar de containers kwamen binnen; enerzijds had je het stopzetten van de methode, maar anderzijds kwam de argumentatie dat de zaak door moest lopen, omdat anders de informanten in gevaar zouden komen.³⁴

³¹  Verhoor O.C.W. van der Veen, officier van justitie zware, georganiseerde criminaliteit te Haarlem, 11 oktober 1995, nr. 50.

³²  Verhoor E. van Thijn, voormalig minister van Binnenlandse Zaken, voormalig burgemeester van Amsterdam en korpsbeheerder van de regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 8 november 1995, nr. 87.

³³  Verhoor E.E. Nordholt, korpschef regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 19 oktober 1995, nr. 62.

³⁴  Verhoor E.E. Nordholt, korpschef regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 19 oktober 1995, nr. 62.

³⁵  Zie voor de meningsverschillen over de uitkomst van deze vergadering het rapport van de commissie Wierenga.

Op 1 december werd op het ministerie van Binnenlandse Zaken een bespreking gehouden met de beide ministers om te bezien hoe verder te handelen. De uitkomst van deze bespreking is op verschillende manieren uitgelegd. Minister van Justitie Hirsch Ballin meende dat er een voorstel zou komen voor herstructurering van het IRT. Ook Van Randwijck was die mening toegedaan. Minister van Binnenlandse Zaken Dales stelde daar dat «het team tot de grond toe moet worden afgebroken». De Amsterdamse driehoek meende dat besloten was het IRT te ontbinden.³⁵

Op 7 december 1993 werd via een persbericht bekend gemaakt dat het IRT werd opgeheven. Voor de consternatie die de opheffing van het IRT tot gevolg had, verwijst de commissie naar het rapport van de commissie-Wierenga. De commissie geeft hier enkele citaten uit de openbare verhoren die de problematiek rond de opheffing illustreren.

De heerKoekkoek: (...) In een periode waarinuziek bent, neemtukennis van de

opheffing van het IRT via het persbericht en het krantebericht. Wat was uw eerste reactie

daarop?

MevrouwSchmitz: Via het persbericht, via het krantebericht en het telefoontje van de

heer Straver dat ik indertijd kreeg. Tijdens de weken waarin ik ziek was, heeft hij mij

absoluut niet lastig gevallen, maar toen was hij dusdanig geschokt dat hij mij wel degelijk heeft opgebeld. Ik was ook geschokt. Ik heb daar geen ander woord voor. Ik was buiten-gewoonboos.

De heerKoekkoek: In welke termen uitteuuw boosheid?

MevrouwSchmitz: Ik weet niet eens of ik mij geuit heb, maar ik heb minstens gedacht «het is ze toch gelukt».Umoet zich dat een beetje voorstellen in het licht van jaren lang werken en erin geloven dat wij met elkaar de criminaliteit moesten aanpakken. Je ziet dat het niet goed van de grond komt. Je hebt dan, na al die strubbelingen, een nieuwe koers zien ontstaan. Je gelooft daarin. Je denkt dat het nu dan wel goed gaat. En dan hoor je een half jaar later dat het is opgeheven, dat het is afgelopen met die zaak. Dan heb je echt het gevoel dat je voor niks hebt gewerkt.³⁶

³⁶  Verhoor E.M.A. Schmitz, staatssecretaris van Justitie, voormalig burgemeester van Haarlem en korpsbeheerder van de regiopolitie Kennemerland, 20 oktober 1995, nr. 63.

³⁷  Verhoor E. van Thijn, voormalig minister van Binnenlandse Zaken, voormalig burgemeester van Amsterdam en korpsbeheerder van de regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 8 november 1995, nr. 87.

Devoorzitter: Kuntuom de zaak helder te houden even kort, in minder dan anderhalve

minuut, een aantal dingen verklaren? Wat is er volgensuop de beroemde vergadering op

1 december 1993, waar in ieder geval geen notulist aanwezig was, gebeurd? Wiltudaarna

ingaan op het persbericht? Daarna wordtuminister en dan geeftudaar weer een oordeel

over, namelijk op 26 januari 1994.

Wiltudie drie dingen op een rij zetten?

De heerVan Thijn: Ja. Ik zal het heel kort doen.

Op de vergadering van1december op het departement van Binnenlandse Zaken in Den

Haag–er was geen notulist–heb ik aan de minister van Justitie gevraagd of hij de

mening van de hoofdofficier deelde, namelijk dat deze methode ontoelaatbaar is. Het

antwoord daarop was ja. Dat was in tien seconden afgehandeld. Toen zei ik: dan weet ik

genoeg. Het tweede onderwerp was: als wij de methode stopzetten–en er is besloten om

de methode stop te zetten–wat betekent dit dan voor het IRT? De mening van de

toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, die heel dominant aanwezig was, is

algemeen bekend: afbreken die hap. Wij hebben toen uitdrukkelijk de vraag besproken of

je die methode kon stopzetten zonder het team op te heffen. Dat is uitdrukkelijk

besproken. Door de politie werd daarop meegedeeld dat dit het enige lopende onderzoek

was en dat alles een uitvloeisel was van het Delta-onderzoek. Zij deelde mede dat zij de

mensen, die vanaf die dag werkloos waren, in ieder geval terug moest sturen naar de

kazernes. Toen legde de heer Nordholt zijn plan op tafel voor de aanpak in de toekomst en

toen heeft de minister van Justitie gezegd: dat wil ik wel eens op papier zien. En daar had

hij groot gelijk in. Dat is wat er is gebeurd.

Ik kanutrouwens inmiddels een brief overhandigen die ik tussen de stukken vond naar

aanleiding van de vergadering op1december. Daaruit blijkt, dat de opheffing van het

team in ieder geval voor Binnenlandse Zaken een uitvloeisel was van die vergadering. Wij

hebben toen zelfs nog even gesproken over de publiciteit: als de heer Van Riessen in de

komende dagen de mensen van het IRT meedeelt dat zij per1januari terug moeten naar

hun korpsen van herkomst, dan zullen wij dat toch ook in de publiciteit moeten brengen,

want er zal een deining ontstaan onder die mensen. Dat was de aanleiding om te

overwegen. Het is niet die avond beslist, maar het was wel een logisch gevolg van de

beslissingen die daaraan voorafgaan, om een persbericht uit te brengen.

De heerKoekkoek: Als je vraagt om nieuwe voorstellen, is het dan niet verstandig om

oude schoenen pas weg te gooien als je nieuwe hebt?

De heerVan Thijn: Dat is heel verstandig, maar de mensen van het IRT moesten

geïnformeerd worden over hetgeen er ging gebeuren. Zij moesten namelijk ophouden

met werken. Als je nog geen nieuwe schoenen hebt–wij hadden ze wel, maar de minister

wilde de zaken eerst op schrift hebben–dan kun je dat toch niet in het midden laten? Je

kunt in deze mediatijd toch niet verwachten dat de pers het niet merkt als je zo’n

ingrijpende beslissing neemt en iedereen zo op tilt slaat? Wij hebben dus gemeend, dan

maar zelf een persbericht te moeten geven.

De heerKoekkoek: Voor de opheffing van het team?

De heerVan Thijn: Ja.

Devoorzitter: Dat gebeurt7december. De gezagscrisis wordt daarin niet genoemd. Dat

hebben wij allemaal kunnen zien en dat staat ook in het rapport-Wierenga beschreven. Er

was natuurlijk wel een gezagscrisis.

De heerVan Thijn: Ja. Ik heb mij nooit zo kunnen opwinden over de vraag of het nu om

een gezagscrisis of om de opsporingsmethode ging.³⁷

De heerDe Graaf:Uzegt dat het team had kunnen blijven bestaan, als de methode was opgeheven.

De heerNordholt: Als de methode zou zijn gestopt, als er helderheid zou zijn geweest dat wij daarvoor geen verantwoordelijkheid konden nemen, als volstrekt helder zou zijn geweest dat de zaak moest worden afgebouwd en omgebogen, dan was het team niet ontbonden. Wij zijn niet op8november naar mijnheer Vrakking gegaan om het team te ontbinden. Wij zijn ook niet naar de procureur-generaal gegaan om dat te doen. Zelfs in de situatie van1december had het nog anders gekund als men het anders had gewild.³⁸

De heerKoekkoek: Voorzitter, ik stel voor, dat wij overgaan naar begin december 1993. Wat was volgens u, mijnheer Wiarda, naar uw huidig inzicht de belangrijkste reden voor opheffing van het IRT Noord-Holland/Utrecht?

De heerWiarda: De belangrijkste reden... Ik moetuzeggen, dat ik afgelopen zondag het rapport Wierenga nog weer eens van voor tot na heb gelezen. Het is een vraagstuk dat mij voortdurend heeft beziggehouden. Ik ben er niet uit. Ik had mij op deze vraag geprepareerd. Ik wil er het volgende over zeggen. Ik denk dat het te maken heeft met het falen van de politië le en justitië le organisatie. Het falen in termen van: praat men goed met elkaar; bestaat er voldoende vertrouwen in elkaar; weet men elkaar voldoende te vinden op momenten dat het moeilijk is en er snel moeilijke beslissingen genomen moeten worden. Als u, zoals Wierenga het ook beschreven heeft, de historie bekijkt van ons gezamenlijk team dan zietudat er op dat terrein voortdurend struikelpartijen zijn geweest.³⁹

Ook ongeveer twee jaar na de opheffing blijkt dat de betrokken hoofdrolspelers een verschillende lezing blijven geven van de redenen die geleid hebben tot de opheffing van het IRT. Duidelijk is dat de gewraakte methode niet zonder meer had hoeven te leiden tot de opheffing van het team.

Informatie IRT-onderzoek

De informatie die op basis van de Delta-methode was verzameld, mocht niet meer gebruikt worden. In een ressortsvergadering eind 1993 – begin 1994 is dat volgens hoofdofficier De Beaufort van Haarlem besloten. De procesrisico’s van het gebruik van deze informatie werden te groot geacht.⁴⁰

De heerDros: .... Op enig moment is de knoop doorgehakt in een ressortvergadering OM

en is gezegd: er wordt gestart met een nieuw onderzoek en alle informatie uit het oude

Delta-onderzoek is niet beschikbaar voor het nieuwe onderzoek.

De heerDe Graaf: Dus de boeken zijn dichtgedaan en de dossiers zijn weggehaald?

De heerDros: De boeken zijn dichtgegaan. De dossiers zijn voor een deel vernietigd, voor

een deel bestaan ze nog.⁴¹

³⁸  Verhoor E.E. Nordholt, korpschef regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 19 oktober 1995, nr. 62.

³⁹  Verhoor J. Wiarda, korpschef regiopolitie Utrecht, 4 oktober 1995, nr. 43.

⁴⁰  Verhoor L.A.R.J. de Beaufort, hoofdofficier van justitie te lHaarlem, 12 oktober 1995, nr. 51.

⁴¹  Verhoor O.R. Dros, chef kernteam Randstad Noord en Midden, 28 september 1995, nr. 31.

De heerVo s: Ik ben gefrappeerd door het feit dat mijnheer De Beaufort nauwelijks weet

wat de inhoud van het IRT-archief was.Uheeft er wel gezamenlijk een besluit over

genomen.Uheeft ook een kernteam geë rfd dat weer aan het werk is getogen en mogelijk

gebruik zou kunnen maken van delen van de informatie. Maaruheeft zich niet bemoeid

met de inhoud; dat was vooruonbelangrijk. Hoe kuntugezamenlijk met de PG’s een

besluit nemen zonder enige kennis te dragen van de inhoud?

De heerDe Beaufort: Uw vraag ligt voor de hand. Maar het uitgangspunt was dat het in

zijn totaliteit onbruikbaar was geworden. Dat nieuwe team moest echt met een volstrekt

schone lei beginnen. Inhoud betekent altijd papier: processen-verbaal. Als je daar een

proces-verbaal uit zou halen en het alleen maar zou lezen, dan word je daarmee belast.

Het eruit halen en overbrengen naar een nieuw team veroorzaakt de problemen waar ik

zojuist op wees.

Devoorzitter: Waarom was het nu besmet?

De heerDe Beaufort: Door de lading die het in zijn totaliteit had gekregen. De methodiek

was buitengewoon omstreden. Wierenga heeft er weliswaar een oordeel over gegeven,

maar de methodiek bleef omstreden. Wij hebben allemaal gemerkt, ook in zaken die daarna in Amsterdam hebben gediend, welke complicaties die veroorzaakte. Getuigen moesten komen en dergelijke. Dus: daar maar even niet aan komen.⁴²

Mogelijk belangrijke informatie over de daders van de moord op de drugshandelaar Van der Heiden in Alkmaar op 10 april 1993 kon hierdoor niet gebruikt worden.

De heerDe Graaf: Betekent dit dat er naar uw oordeel informatie in de IRT-archieven zit die, na het opheffen van het IRT, dus na de beslissing daarover van de ressortsvergadering, niet meer kan worden gebruikt, terwijl daarmee potentieel een moord kan worden opgelost? De heerVan der Veen: Ja, dat is de consequentie.⁴³

Corruptiebeschuldigingen Amsterdam

Vrijwel onmiddelijk na de opheffing van het IRT op 7 december 1993 werden corruptiebeschuldigingen geuit in de richting van de politie van Amsterdam. Er bestond een lijst van achttien corruptie-incidenten binnen de Amsterdamse politie, die was opgesteld door de CID-chef van het IRT, Augusteijn. In een artikel in het NRC Handelsblad van 22 januari 1994 werd gemeld dat corruptie binnen de Amsterdams politie de werkelijke reden was voor de opheffing van het IRT.

⁴²  Verhoor L.A.R.J. de Beaufort, hoofdofficier van justitie te Haarlem, 12 oktober 1995, nr. 51.

⁴³  Verhoor O.C.W. van der Veen, officier van justitie zware, georganiseerde criminaliteit te Haarlem, 11 oktober 1995, nr. 50.

De heerKoekkoek: Mijnheer Wiarda, op 22 januari 1994 verschijnt er een bericht op de voorpagina van NRC Handelsblad. Volgens dat bericht zegt u, dat een bepaalde vorm van corruptie de ware reden is voor de opheffing van het IRT. Die vorm van corruptie bestaat dan in het lekken uit het Amsterdamse korps naar criminele organisaties. Bentunog steeds die mening toegedaan, dat dat de ware reden was? Bentunog steeds de mening toegedaan dat dat de ware reden was?

De heerWiarda: De publikatie in de NRC is voor rekening van degene die haar geschreven heeft. Het was geen interview; ik ben daar niet aan het woord op enige manier. Het is informatie die uit het circuit van autoriteiten stukje bij beetje is opgebouwd. Ik was nadat men ons gezamenlijk team had opgeheven verwoestend kwaad. De heerKoekkoek: Verwoestend kwaad? De heerWiarda: Verwoestend kwaad, ja. Ik moet dat bekennen. De heerKoekkoek: Dat klinkt erg dreigend.

De heerWiarda: Ik moet erkennen dat ik zelden in mijn ambtelijke loopbaan zo geë motio-neerd ben geweest als toen. Na alles wat wij gedaan hadden, na alles wat je ook persoonlijk hebt afgezien om het voor elkaar te krijgen en waarbij je steeds weer stapjes hebt terug gedaan om geen irritaties op te wekken, enzovoorts, enzovoorts, na alles wat onze mensen erin hebben gedaan, wat Van Baarle en Lith en mevrouw Vos en mevrouw Schmitz daarin hebben gedaan om het hele geval goed van de grond te krijgen...) De heerKoekkoek: Maarukomt wel uit bij de corruptie, hè ?

De heerWiarda: Ja, ja. Maar ik wil eerst zeggen waarom ik zo ongelooflijk gefrustreerd was daarover. Ik heb mij daar toen geweldig woedend over uitgelaten in allerlei richtingen en op allerlei plaatsen. Begin januari zijn er de nieuwjaarsrecepties waar allerlei gesprekken over actuele toestanden plaatsvinden en ik heb daar dingen gezegd als: je houdt het toch niet voor mogelijk dat het nu is opgeheven; de methode kan niet de echte reden zijn–dat heb ik dus toen gezegd–er moet meer achter zitten; zitten er mensen in de klem waarbij mensen dingen van elkaar weten die men graag verborgen wil hebben op grond waarvan men het noodzakelijk vind om van dat team af te geraken? Het was niet goed van mij dat ik dat zo heb opgeroepen, dat ik dergelijke discussies heb opgeroepen. Er ging natuurlijk wel enig geruis. Bij de oprichting van het team waren lekken een heel belangrijke overweging om tot een gesloten, krachtig team te komen. Onderweg heeft dat team een aantal belangrijke corruptie-onderzoeken gedaan. Er lag toen in de besprekingen die wij onmiddellijk na de opheffing met de vier andere korpschefs voerden, een serie indicaties... Devoorzitter: De zogenaamde map van Augusteijn?

De heerWiarda: Ja, de achttien gevallen. En als je die indicaties gaat onderzoeken, dan leidt natuurlijk geen ervan tot een zaak. Je kunt dan concluderen dat al die indicaties er niet hadden mogen zijn, maar dat bestrijd ik. Die indicaties waren indicaties. Dat je op grond van die indicaties niet tot een bewijsconstructie komt, is een andere zaak en ik erken dat je op grond daarvan niet in het openbaar al te fel te keer mag gaan over wat nu wel de ware reden zou kunnen zijn. Ik had dat toen niet zo moeten doen. De heerKoekkoek: Dusubetreurt het datuaanleiding hebt gegeven tot die publikatie? De heerWiarda: Ja,uwrijft het er nog maar weer even verder in. Ja, dus!⁴⁴

Procureur-generaal te Amsterdam Van Randwijck kondigde vervolgens een rijksrecherche-onderzoek aan naar de corruptiebeschuldigingen. Dit was aanleiding voor een felle confrontatie tussen de procureur-generaal en de korpschef in Amsterdam.

De heerKoekkoek: Ik wil metuverdergaan over de sturing die het openbaar ministerie

aan de politie kan geven. Ik wil beginnen met een incident uit januari 1994, waarbij u

geconfronteerd wordt met corruptiebeschuldigingen aan het adres van de Amsterdamse

politie.Uwilt een rijksrecherche-onderzoek instellen en heeft daarover contact met de

heer Nordholt.Uheeft zelf gezegd hoe dat gesprek verliep. De heer Nordholt zei namelijk

dat alsudat zou doen, hij naar de minister zou stappen, een persconferentie zou geven en

hij zei daarnaast, ik citeer: «Ik haal je integraal door». Was deze wijze van omgaan met u

voorugeen aanleiding om naar de minister te stappen en te zeggen: hij eruit of ik eruit?

De heerVan Randwijck: Ja. Het probleem was alleen dat de minister niet te bereiken

was. Ik hem geprobeerd hem te bereiken. Hij zat op dat moment–als ik het mij goed

herinner–bij een partijcongres in de Veluwe. Ik heb hem dus niet kunnen bereiken.

Daarnaast is het zo dat het onderzoek wel gewoon is doorgegaan.

Devoorzitter:Ukunt het natuurlijk ook een dag later zeggen.

De heerVan Randwijck: Ja, maar het onderzoek is wel doorgegaan in de richting van die

beschuldigingen.

De heerKoekkoek: Zeker, zeker. Ik gebruik het als voorbeeld hoe moeilijk het kan zijn

voor het openbaar ministerie om leiding te geven aan de politie als de ondergeschikten,

want ook de heer Nordholt is een ondergeschikte, zo met het gezag omgaat.

De heerVan Randwijck: Kijk. Ik ben een jaar of tien hoofdofficier in Den Haag geweest.

Zeker als je op een wat, laat ik zeggen, amicale toon met elkaar omgaat...

De heerKoekkoek: Dit was niet amicaal.

De heerVan Randwijck: Nee, laat ik zeggen dat zeker als je normaal met elkaar omgaat,

je weleens stevige dingen tegen elkaar pleegt te zeggen. Dat hoeft overigens geen enkele

aanleiding te zijn tot beschadiging van de persoonlijke verhoudingen. In dit verband heb

ik het eigenlijk nogal verbijsterend gevonden. Er gebeurde echter wel wat ik wilde: het

recherche-onderzoek ging gewoon door.

De heerKoekkoek:Uheeft het naastuneergelegd?

De heerVan Randwijck: Ja, ik heb het naast mij neergelegd.

De heerRabbae: Maar alsude minister toen had kunnen bereiken, zouudan inderdaad

gezegd hebben «hij eruit of ik eruit»?

De heerVan Randwijck: Dat zou ik nooit gezegd hebben, want er zijn belangrijker

redenen om op te stappen.⁴⁵

⁴⁴  Verhoor J. Wiarda, korpschef regiopolitie Utrecht, 4 oktober 1995, nr. 43.

⁴⁵  Verhoor R.C.J. graaf van Randwijck, procureur-generaal bij het gerechtshof te Amsterdam, 12 oktober 1995, nr. 52.

Devoorzitter: (...)Uzegt tegen de heer Van Randwijck als hij een rijksrechercheonderzoek zou willen instellen: als je dat doet, bel ik de minister, dan is het oorlog, ik beleg een persconferentie en trek jou integraal door. Zijn die woorden juist? De heerNordholt: Nee. Devoorzitter: Die zijn niet juist. De heerNordholt: Die zijn niet juist.

Devoorzitter: Wat hebtuwel gezegd? (...) De heerNordholt: Die kwalificaties zouuniet direct uit mijn mond horen. Ik ben boos geworden en ik heb tegen hem gezegd: ik vind dat niet juist. In de eerste plaats, als iemand weet dat de ontbinding van dit team niets met corruptie te maken heeft, dan ben jij het wel. Op het moment dat iemand ons van corruptie beschuldigt en zegt dat de ontbinding van het team te maken heeft met corruptie tot in de hogere regionen van het korps–ik geloof dat daarmee de rechercheleiding werd bedoeld–dan vind ik dat een aantijging die niet kan. Op het moment dat de

procureur-generaal zegt: daar stel ik een onderzoek naar in, terwijl hij als een van de hoofdrolspelers weet hoe de ontbinding is gegaan, dan vind ik dat onjuist. Hij zei toen tegen mij: ik trek mij daar niets van aan, dat bericht gaat zo uit. Toen heb ik gezegd: als je dat doet, dan moet je ermee rekenen dat ik in ieder geval de minister opbel. Want ik vind dat dit bericht niet uit mag gaan op deze manier. Als je dat doet, dan zeg ik dat op die persconferentie. Dan komt alle stront boven. Zo heb ik het gezegd. Hij heeft waarschijnlijk dat woord geassocieerd met doortrekken. (...) Devoorzitter: Eigenlijk betekent dit dat u weinig respect had voor dat gezag boven u? De heerNordholt: Alsuhet zo zegt «dat gezag» dan hebtugelijk.

Devoorzitter: Is het weer goed gekomen met de procureur-generaal?

De heerNordholt: Ik heb hem daarna niet veel meer gezien.

Devoorzitter: Dat vroeg ik niet.

De heerNordholt: Maar dat is misschien het beste antwoord.⁴⁶

Het rijksrecherche-onderzoek wees uit dat er geen sprake was van corruptie in de genoemde achttien gevallen. De commissie heeft evenmin kunnen vaststellen dat deze corruptiebeschuldigingen in enigerlei mate gefundeerd waren.

3.4.3 Delta-methode

Na dit overzicht van de gebeurtenissen rond de opheffing van het IRT wil de commissie zich nu concentreren op de Delta-methode. Sommige betrokkenen blijken zich slechts langzaam de volle omvang van de methode te zijn gaan realiseren.

Het IRT deed onderzoek naar de criminele organisatie van Bruinsma. Na de moord op Bruinsma richtte het IRT zich op de erven Bruinsma die bestond uit drie criminele leiders. Dit drietal was de reden dat het IRT-onderzoek de naam Delta kreeg. De criminele organisatie hield zich primair bezig met de handel in verdovende middelen, maar ook met handel in vuurwapens inclusief explosieven en vermoedelijk met liquidaties.

De leiding van het IRT verwachtte niet dat met de gebruikelijke opsporingsmethoden een causale relatie tussen het driemanschap en de deelnemers in het criminele netwerk aangetoond zou kunnen worden. Daarom werd nieuw, creatief onderzoek noodzakelijk geacht.⁴⁷

⁴⁶  Verhoor E.E. Nordholt, korpschef regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 19 oktober 1995, nr. 62.

⁴⁷  Rapport Van der Veen, 22 januari 1994, p. 3 (zie bijlage 1).

De heerVan der Veen: (...) Kijk,umoet goed in de gaten houden wat mijn opdracht was. Mijn opdracht was niet om een criminele organisatie een blauw oog te slaan, maar om een criminele organisatie knock-out te slaan. Devoorzitter: Ja, dat begrijp ik, maar...

De heerVan der Veen: In die context maak ik mijn afwegingen van proportionaliteit en subsidiariteit. Voor mij was deze beslissing, zoals ik tegen mijn vorige minister heb gezegd, een «ABC-tje». Devoorzitter: Een ABC-tje?

De heerDe Graaf: «ABC-tje» staat voor iets wat gebruikelijk is, wat bij iedereen bekend is?

De heerVan der Veen: Neen. Met «ABC-tje» wil ik zeggen dat de afweging van proportionaliteit, subsidiariteit en zorgvuldigheid, overwegingen van redelijkheid en billijkheid die om de hoek komen kijken, in de context van mijn opdracht–de criminele organisatie knock-out slaan –...

Devoorzitter: Van wie hadudie opdracht gekregen?

De heerVan der Veen: Dat onderzoek vond plaats onder gezag van de ressortsvergadering. Die had die opdracht gegeven.

Devoorzitter: Stond er op een briefje: de criminele organisatie knock-out slaan? De heerVan der Veen: Neen.

Devoorzitter: Voor de opdracht is een algemeen kader. Dat staat ook bij Wierenga beschreven. Maar daar is toch niet uit op te maken datucarte blanche had gekregen om methodieken aan te wenden om de organisatie knock-out te slaan? De heerVan der Veen: In die woorden wordt dat natuurlijk niet opgeschreven, maar materieel lag het zo. Vanuit de democratische rechtsorde bekeken, ging het om een groepering die uiterst bedreigend was, die nummer é énin Nederland stond op het lijstje van meest bedreigende groeperingen. In die tijd–dat was ook verwoord in de nota «De georganiseerde criminaliteit in Nederland» van de beide politieministers, de ministers Hirsch Ballin en Dales, «Dreigingsbeeld en plan van aanpak» –... Devoorzitter: ...1992...

De heerVan der Veen: ...was dat ook het gevaar waar de nadruk op werd gelegd. Devoorzitter: Daarom stelde ikuaan het begin de vraag ofuvan de ministeries de opdracht had gekregen om die organisaties knock-out te slaan. Dat kan natuurlijk ook. U had aan het begin ook meegewerkt aan die nota,ukomt uit het departement,ugaat naar het IRT, dus ik vroeg aan het begin of iemand op het departement had gezegd–de minister of de ministers–«dat ga jij nu zo aanpakken»?

De heerVan der Veen: Neen, dan heb ik uw vraag net niet helemaal goed begrepen. Kijk, het klopt, ik heb aan de voorbereiding van die nota meegedaan en de nota’s geschreven in de context van het dreigingsbeeld in onze democratische rechtsorde. Hoe ga je daar als officier van justitie mee om in de dagelijkse praktijk, althans zoals ik het doe? Dan zit je natuurlijk in een spanningsveld. Als de opdracht is «knock-out slaan», zoals ik hem samenvat, dan komen daar natuurlijk andere opsporingsmiddelen aan te pas dan wanneer de opdracht is «een blauw oog slaan» of «iemand het ziekenhuis in slaan». Dan praat je over andere opsporingsmiddelen. En bij deze groepering waar wij voor stonden, waren dat heel zware opsporingsmiddelen. Wat voor spanning ga je nou tegenkomen op een gegeven moment, althans ik, in mijn praktijk? Je gaat je afvragen of de middelen die ingezet moeten worden op zichzelf niet een bedreiging voor de democratische rechtsorde zouden kunnen opleveren. In dat spanningsveld doe ik dus mijn werk; dat is mijn vak. (...) Nee, het was een ontdekkingsreis, zo heb ik het tenminste ervaren, zoals Columbus...⁴⁸

In 1991 werd binnen het IRT al gesproken over het doorlaten van drugs om een beter zicht te kunnen krijgen op de criminele organisatie. De methode is toen in gesprekken tussen de CID en officier van justitie Franken van Bloemendaal aan de orde geweest. Franken van Bloemendaal heeft dat in 1991 niet door laten gaan. Het laten groeien van een informant en het doorlaten van drugs (ook naar het buitenland) zou op problemen stuiten bij de minister. Het zou gaan om een verboden methode.⁴⁹

Het IRT-onderzoek naar deze criminele organisatie richtte zich op de handel in softdrugs en mogelijk XTC. Het IRT kreeg informatie van een informant (verder aan te duiden als informant 1) die contacten had met de criminele organisatie. Informant 1 had zich gemeld bij de CID te Haarlem. Omdat de CID Haarlem, i.c. Langendoen, bekend was met het feit dat het IRT onderzoek deed naar de erven Bruinsma, werd de informant door de CID Haarlem gerund ten behoeve van het IRT. Al deze informatie kwam via Langendoen en CID-rechercheur Van Vondel ter beschikking van het IRT.

Vanaf juli 1992 werden onder regie van het IRT en met behulp van informanten containers met drugs doorgelaten. De eerste containers met softdrugs zijn doorgelaten onder gezag van IRT-officier van justitie Van Riel. Zijn opvolger Van der Veen heeft de methode verder uitgebreid. Van der Veen gaf in 1993 toestemming om deze informant te laten «groeien» zodat hij meer vertrouwen zou krijgen van de top van de criminele organisatie.⁵⁰

⁴⁸  Verhoor O.C.W. van der Veen, officier van justitie zware, georganiseerde criminaliteit te Haarlem, 11 oktober 1995, nr. 50.

⁴⁹  Archief IRT, 1991.

⁵⁰  Rapport Van der Veen, 22 januari 1994, p. 4.

Devoorzitter: Op 11 januari 1993 neemtude belangrijke beslissing dat, terwijl er in het traject voordatuofficier bent al is doorgelaten, de informant opgewaardeerd wordt tot de zogenaamde groei-informant, dat er meer van hetzelfde gaat komen. De heerVan der Veen: Er moest een principië le keus gemaakt worden om van betrokken informanten gebruik te blijven maken. Bij deze ene waaruop doelt, was doorslaggevend,

of een belangrijk argument voor mij in de context van proportionaliteit, dat deze man het in zich had om in krediet en vertrouwen te groeien in de ogen van de criminelen. Devoorzitter: Wat heeftutoen verder precies beslist, behalve dat die man meer vertrouwen kon gaan wekken bij de criminele doelgroepen?

De heerVan der Veen: Het beoogde effect was het verkrijgen van informatief zicht op hoe en door wie in het Delta-netwerk de feitelijke opdrachten tot criminele activiteiten tot stand kwamen. Met andere woorden: wie trokken er aan de touwtjes, hoe zat het precies in elkaar? In die context mocht met deze informant worden doorgegaan zolang dat meerwaarde had in de context van deze doelstelling. Bij die beslissing hebben wij, commissaris Lith en ik, toen een aantal randvoorwaarden gesteld. De informanten moesten uitnodigingen vanuit het Delta-netwerk tot het doen van bestellingen afwijzen. Met andere woorden: geen uitlokking, geen organiserende rol.⁵¹

Informant 1 hield zich bezig met het regelen van transporten van drugs. Hij maakte deel uit van een criminele organisatie die zich kenmerkt door het verlenen van faciliteiten aan diverse andere criminele organisaties in de zogenaamde Hollandse netwerken.⁵² Daarvoor kreeg hij van de criminele organisatie de bill of lading. In het criminele milieu had informant 1 bekend gemaakt dat er sprake was van een corrupte douane-ambtenaar. Informant 1 zorgde ervoor dat de containers waarin de drugs zaten verstopt in handen van de politie kwamen.

De politie zorgde er in samenwerking met de douane voor dat deze ladingen bij de invoer in Nederland ongemoeid werden gelaten. Vervolgens werd de lading door de politie geïnspecteerd en door de politie afgeleverd op de plaats van bestemming. Daar werden de verdovendemiddelen door de Delta-organisatieovergenomen.⁵³

Deze methode, waarvan CID-chef Van der Putten de grondlegger is, is waarschijnlijkerwijs uitgewerkt door CID-chef Langendoen:

Devoorzitter: Bentunu ook de bedenker van de methodiek?

De heerVan Vondel: Ik ben niet de bedenker, maar ik ben wel de meedenker van de

methodiek.

Devoorzitter: Wie was de bedenker?

De heerVan Vondel: De bedenker was in mijn ogen Klaas Langendoen. Dat is de man die

met het idee gekomen is. Toen was nog niet het hele model klaar. Daar werd over

gediscussieerd.⁵⁴

Van der Veen gaf in zijn rapport van januari 1994 aan dat deze methode vele voordelen had ten aanzien van de stuurbaarheid en controleerbaarheid van de informant.

⁵¹  Verhoor O.C.W. van der Veen, officier van justitie zware, georganiseerde criminaliteit te Haarlem, 11 oktober 1995, nr. 50.

⁵²  Rapport Van der Veen, 22-1-1994.

⁵³  Aanbiedingsbrief geheime deel commissie-Wierenga, p. 3 (zie bijlage 1).

⁵⁴  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 46.

⁵⁵  Rapport Van der Veen, 22-1-1994, p. 8.

Dankzij deze voor Nederland nieuwe werkwijze werd voorzien in een verhoogde controleerbaarheid en aanstuurbaarheid van de informant, werd voorzien in het verkrijgen van zicht op illegale verdovende middelenstromen, werd voorzien in betere aansturingsmoge-lijkheden in de opsporing en waarheidsvinding en werd voorzien in betere toetsingsmogelijkheden voor de IRT-officier in diens beslissingen over het al dan niet toestaan aan informant tot het plegen van strafbare begunstiging, vanwege de betere garanties dat informant niet vervalt in mededaderschap omdat zulks direct zichtbaar zou worden. Kortom een nieuwe werkwijze in de inlichtingenmethodiek met verbeterde controlemogelijkheden en verbeterde juridische waarborgen.⁵⁵

Gedurende langere tijd was daar volgens hem specifiek op gelet. De commissie heeft niet kunnen vaststellen of en hoe de betrouwbaarheid, stuurbaarheid en controleerbaarheid van de informant door het IRT werd gecontroleerd.

Van der Veen vermeldt dat bij elke container expliciet door Lith, Langendoen, Augusteijn en hemzelf beoordeeld werd of het doorlaten van deze container effectief en verantwoord was.

Onder verwijzing naar de jurisprudentie van de Hoge Raad over het onderwerp materië le wederrechtelijkheid is in de toegestane gevallen telkens vastgesteld dat de door de informant gepleegde strafbare feiten proportioneel, d.w.z. evenredig zijn, aan het hogere doel, dat dankzij het verkrijgen van deze strafbare feiten kon worden bereikt, namelijk het verkrijgen van zicht op en inzicht in het criminele netwerk van Delta, welk zicht en inzicht een conditio sine qua non is om tot ontmanteling daarvan te kunnen overgaan. Wat betreft de toetsing op het beginsel van subsidiariteit is hierover reeds opgemerkt dat zonder de informatie van informanten geen mogelijkheden aanwezig waren voor een opsporingsonderzoek naar feiten en omstandigheden als grondslag van een verdenking.⁵⁶

Over de termijn waarin de methode kon worden ingezet door het IRT bestond geen duidelijkheid.

Devoorzitter: Had het jaren kunnen duren?

De heerVan Vondel: Ja, het had jaren kunnen duren. In mijn beleving had het zelfs nog

wel vier jaar kunnen duren.

Devoorzitter: Vier jaar! Vier jaar er doorheen en er doorheen en er doorheen?

De heerVan Vondel:Upraat alleen maar over «er doorheen en er doorheen en er

doorheen».Uvergeet even de organisatie die uiteindelijk de doelstelling was.Ulegt het

middel heel zwaar uit. Ik ben het volledig metueens dat het een zwaar middel is. Wij

hebben dat echter ingezet om een hele zware mafia-organisatie onderuit te halen.⁵⁷

Devoorzitter: Het punt van de hoeveelheden of de duur. Een van de runners, de heer Van Vondel, heeft hier eergisteren gezegd: het kon wel vier jaar duren. Heeftuover de duur toen iets afgesproken?

De heerVan der Veen: De heer Lith en ik waren verantwoordelijk voor het proces. Een van de randvoorwaarden die is afgesproken, is dat er telkens en per geval besloten werd. Dus het was heel korte-termijnwerk. Het was geen carte blanche, het was geen traject, per geval en telkens per geval beoordeling.⁵⁸

3.4.4 Onduidelijkheden rol informant 1

Over de precieze activiteiten van informant 1 blijven onduidelijkheden bestaan. Volgens Lith, Van der Veen en Langendoen importeerde informant 1 niet zelfstandig drugs. Hij zou slechts een rol gespeeld hebben bij het transport van de binnengekomen containers. De commissie heeft geconstateerd dat informant 1 enkele malen naar Zuid-Amerika is geweest. Het blijft onduidelijk wat informant 1 daar deed.

De korpsleiding van de Amsterdamse politie stelde dat de informant de levensader van het Delta-onderzoek was. Naar het oordeel van de Amsterdamse politie was informant 1 verantwoordelijk voor:

1. de acquisitie van deals in Zuid-Amerika,

2  het vervoer van de partijen verdovende middelen naar Nederland,

3  de invoer in Nederland door de douane,

4  het stashen/opslag van de partijen,

5  de distributie van de partijen verdovende middelen in Nederland.⁵⁹

⁵⁶  Rapport Van der Veen, 22-1-1994, p. 5.

⁵⁷  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 46.

⁵⁸  Verhoor O.C.W. van der Veen, officier van justitie zware, georganiseerde criminaliteit te Haarlem, 11 oktober 1995, nr. 50.

⁵⁹  Verslag politie Amsterdam, 10-2-1994, p. 5 (zie bijlage 1).

⁶⁰  Brief Vrakking, 14-3-1994 (zie bijlage).

Volgens hoofdofficier Vrakking en commissaris Van Riessen had invoer slechts plaats nadat betrokkene naar Zuid-Amerika was geweest en «het licht op groen had gezet».⁶⁰

Van Kastel verwoordde zijn twijfels in een notitie aan Van Riessen:

In theorie is het mogelijk dat de informant niet slechts behulpzaam is bij het verkrijgen van partijen voor anderen doch dat hijzelf–onder regie van politie en justitie partijen aanschaft en doorverkoopt en zich als belangrijke zelfstandige binnen het criminele milieu kan manifesteren. Op die manier is hij in staat zijn criminele praktijken te ontplooien en zich daardoor te verrijken, volledig gedekt door de autoriteiten. (...) Zou het echt zo (kunnen) zijn dat wij politie en justitie–in dit geval een stimulerende invloed hebben op

de criminaliteit, die wij vervolgens weer te vuur en te zwaard bestrijden? Ik zeg niet dat het zo is, maar wie overtuigt mij ervan dat het niet zo is?⁶¹

CID-chef Kennemerland, Langendoen, verklaart dat de informant nooit zelfstandig bestellingen heeft gedaan in Zuid-Amerika. Langendoen stelt dat de informant slechts in Zuid-Amerika was om zijn rol in het traject van de verdovende middelen te kunnen regelen. De acquisitie zou steeds zijn uitgegaan van de criminele organisatie.⁶²

Het is voor de commissie onduidelijk gebleven of en in hoeverre informant 1 zelf een rol speelde bij de bestelling van drugs in Zuid-Amerika. Vanwege de feitelijk geringe controleerbaarheid en stuurbaarheid van deze informant valt achteraf niet meer vast te stellen welke activiteiten hij heeft verricht.

Devoorzitter: Zegtunu dat in het IRT-traject in feite de informant de regie had?

De heerSnijders: Dat zeg ik niet. Als ik er goed naar kijk, neig ik ernaar te zeggen dat er

een omslagpunt is geweest en dat de informanten–ik spreek in het meervoud, want

voorzover ik heb kunnen vaststellen, gaat het om meerdere informanten–ons

aanstuurden. Laat ik volstaan met de kanttekening dat wij niet altijd de regie hadden.

Devoorzitter: Ik kom er nog op terug hoeudat precies vaststelt.Umoet toch iets

preciezer zijn. Wat bedoeltualsuzegt: wij zijn de sturing kwijtgeraakt?

De heerSnijders: Op het moment dat de informant zegt dat hij het op een bepaalde

manier wil hebben–ik laat even in het midden hoe, want dan zitten wij erg kort op de

trajecten en de handelingen die hij pleegt–is het al foute boel. Hij mag geen invloed

hebben op de gebeurtenissen.⁶³

⁶¹  Nota Van Kastel aan Van Riessen, 12-12-1993

⁶²  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 45.

⁶³  Verhoor J.W.P. Snijders, officier van justitie criminele inlichtingendienst te Haarlem, 9 oktober 1995, nr. 47.

⁶⁴  Verhoor A. Lith, voormalig leider interregionaal rechercheteam Noord-Holland/ Utrecht, 11 oktober 1995, nr. 48.

⁶⁵  Verhoor A. Lith, voormalig leider interregionale rechercheteam Noord-Holland/ Utrecht, 11 oktober 1995, nr. 48.

⁶⁶  Zie voor instelling en opdracht commissie-Wierenga 3.5.

3.4.5 Doorgelaten softdrugs

In totaal zijn via deze methode in de periode juli 1992 tot en met 1 juli 1993 vijf zendingen met drugs binnengekomen onder gezag van teamleider Lith en de officieren van justitie Van Riel en Van der Veen.⁶⁴ In totaal zijn daarbij 19 500 kilo softdrugs doorgelaten, waarvan 4000 kilo in beslag zijn genomen.⁶⁵ Na 1 juli 1993 tot en met december 1993 zijn tien zendingen binnengekomen. Onder verantwoordelijkheid van officier van justitie Van Capelle zijn ongeveer 30 000 kilo drugs op de markt terecht gekomen.

In totaal zijn ongeveer 45 000 kilo softdrugs niet onderschept door het IRT. Een deel van deze 45 000 kilo is volgens de officieren Van der Veen en Wortel «weggetipt» aan politie in het buitenland onder andere aan Israël, Denemarken en Letland. Het is onaannemelijk dat deze partijen daar ook daadwerkelijk in beslag zijn genomen. Er is geen enkele terugmelding van in het buitenland in beslag genomen partijen te vinden.

De commissie-Wierenga maakt in haar geheime aanbiedingsbrief bij de geheime delen van de processen-verbaal expliciet melding van deze 45 000 kilo. De ministers en de kamercommissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten zijn op de hoogte van deze aanbiedingsbrief. In het openbare rapport van de commissie wordt geen melding gemaakt van het doorlaten van softdrugs.⁶⁶

3.4.6 Harddrugs en groei-informant

De politiële en justitiële leiding van het IRT, i.c. Lith en Van der Veen, hoopten dat het doorlaten van de partijen softdrugs tot gevolg had dat het vertrouwen en aanzien van informant 1 bij de leden van de criminele organisatie Delta zou groeien, zodat hij contact zou krijgen met de top van de Delta-organisatie. Met het doorlaten van de grote hoeveelheden softdrugs is slechts een enkele keer zicht geweest op leden van het driemanschap:

In januari 1993 is gesproken over de wenselijkheid om, in het geval dat de informant door de top van de organisatie zou worden benaderd om medewerking te verlenen aan een door de criminele organisatie voorgenomen cocaïne-invoer, die criminele organisatie te ontmantelen, onder meer door de aanhouding van de hoofdverdachten. In september 1993 is wederom gesproken over de mogelijkheid van een dergelijke situatie, die zich overigens niet eerder dan in de loop van 1994 zou voordoen.⁶⁷

Op 7 september 1993 werd door Van Capelle besloten dat proefzendingen cocaïne van in totaal 100 kilo doorgelaten konden worden om zicht te krijgen op een mogelijke megazending van 5.000 kilo cocaïne waardoor de top van de organisatie zou kunnen worden aangehouden.⁶⁸

⁶⁷  Kamerstuk 23 593, nr. 7, 1993–1994, brief commissie Wierenga, 5 april 1994, p. 3.

⁶⁸  Verslaglegging gesprek tussen Van Capelle en Augusteijn in CID-journaal van het IRT.

Devoorzitter: Maar nu is er op7september ook weer een bijeenkomst met in ieder geval de heer Augusteijn. Daar wordt gesproken over uw toestemming om vier kleinere partijen van honderd kilo door te laten gaan.

De heerVan Capelle: Dat is opgenomen in het CID-journaal, met een wat cryptische omschrijving. Er staat: afhankelijk van de omstandigheden.

Devoorzitter: Alsudat zelf eerder al gezegd heeft, in het gesprek van 25 juni, alsude zaak overneemt van Van der Veen, in algemene zin en niet precies over de details en de uitvoering, dan kon de politie, de uitvoerders, er op dat moment toch van uitgaan dat u akkoord was gegaan met de proefzending?

De heerVan Capelle: Nee, ik denk dat het anders ligt. De methode waar wij over spreken had betrekking op softdrugs. De bedoeling was om de organisatie bij wege van de invoering van een grote hoeveelheid harddrugs te ontmantelen. Nu hangt het er maar helemaal van af hoe je met een proefzending omgaat en waar die uiteindelijk terecht komt, of je dat traject kunt voortzetten.

Ik zal een voorbeeld geven. Het hangt er een beetje van af hoe het loopt, maar je zou kunnen denken dat het een vooraankoop is. Je kunt de politie er dan tussen schuiven, die dan de partij in de markt vangt, zodat die niet het milieu in gaat.

Devoorzitter: Wiltudan zeggen dat de mededeling dat toestemming is gegeven om vier kleine partijen van honderd kilo door te laten gaan onjuist is? De heerVan Capelle: Nee, die toestemming is zo niet gegeven. Er is toestemming gegeven om de informant in gesprek te laten blijven, ook waar het gaat om proefzendingen. Afhankelijk van de omstandigheden, dus afhankelijk van hoe een en ander in zijn werk gaat en vooral–dat staat er niet met zoveel woorden, maar het is wat daar is overwogen–om te voorkomen dat het in het milieu terecht kwam, was of je het helemaal konafwerken.

Devoorzitter: In het CID-journaal staat: door laten gaan. Dan is het toch volstrekt duidelijk waarover het gaat?Uzegt zelf dat de uitvoering aan de politie moet worden overgelaten en datuer voor de grote lijnen bent.

De heerVan Capelle: Neen, dit is iets anders dan in het voetspoor voortgaan in de zin dat je moet terugvallen op de grote lijnen. Dit is een grote-lijnbeslissing. Het kan aldus worden samengevat: de informant mag van mij met de criminele organisatie in gesprek blijven, maar ik wil tot op de laatste centimeter precies weten hoe het met de proefzendingen verloopt om te voorkomen dat die het milieu ingaan.

Devoorzitter: Er is een tweede deel van de bijeenkomst op7september 1993. Blijkbaar was daar de teamleider niet bij, maar wel anderen van het team. Er is ook gesproken over 5 000 kilo cocaïne die mogelijk gepakt moeten worden. Om die te kunnen pakken moest er, gezien de situatie van de informant, een proefzending komen. Daarvan zeiudatudat kon doen.

De heerVan Capelle: Nogmaals, het zal aan mij liggen dat ik dit niet helemaal aan u duidelijk kan maken, maar het hangt ervan af hoe je die proefzending behandelt.Umoet goed begrijpen dat als het gaat om het laten doorgaan van softdrugs, er op een andere manier werd geopereerd dan gebruikelijk is bij harddrugs. Je spreekt dan over een stof met een onaanvaardbaar risico voor de volksgezondheid. De heerDe Graaf: Maar de methode was precies dezelfde.

De heerVan Capelle: De methode wel, maar de manier waarop je vervolgens controleert waar de drugs blijven, had ik liever anders gezien.

Devoorzitter: Het was toch niet mogelijk om, met de manier waarop de informant werkte, de eerste partij gelijk af te vangen? Daar kreeg je die andere toch niet mee?

De heerVan Capelle: Wij hebben dat toen niet zo uitputtend besproken. Ik herhaal dat bij

mij voorop stond dat moest worden voorkomen dat zo maar een partij harddrugs in het

milieu terecht zou komen. Het hangt ook van de omvang van de proefzending af. Een

proefzending van5000 kilo cocaïne is ongelooflijk veel, maar een proefzending van

bijvoorbeeld 100 kilo kon op zichzelf voldoende zijn geweest, bij alle andere feiten

waarover wij beschikten, om de organisatie te ontmantelen.

Devoorzitter: Als het bovenste niveau van die organisatie bereid was om zijn handen in

die 100 kilo te zetten. Anders wasunog even ver.

De heerVan Capelle: Dat is een feitelijke afweging die je op dat moment maakt. Hoe

worden afspraken gemaakt? Welke zekerheden kun je inbouwen? Je kunt dit niet van

tevoren met een schaartje knippen.⁶⁹

De verwachting van de direct betrokkenen was dat bij een megazending van 5.000 kilo de top van de criminele organisatie zichtbaar zou worden. Bij de zendingen softdrugs was daar geen sprake van geweest. Noch de leiding van het OM, noch de Amsterdamse korpsleiding en teamleider Van Kastel waren hiervan op de hoogte. Het is de commissie niet gebleken dat deze plannen zijn uitgevoerd.

3.4.7 Oude Bildtzijl: drugs en semtex

In augustus 1992 werd onder observatie van het IRT een container met in totaal vermoedelijk 2.500 kilo marihuana naar Oude Bildtzijl (Friesland) vervoerd. Begin november 1992 kwam in de Amsterdamse haven wederom een schip met 6.000 kilo marihuana aan volgens de bovengenoemde methode. Het transport van deze partij werd ook door het IRT geobserveerd. Het OT van het IRT stelde vast dat een deel van deze partij werd afgeleverd bij een boerderij in Oude Bildtzijl. Het IRT verrichtte vervolgens een inkijkoperatie in de schuur van de boerderij om vast te kunnen stellen of daadwerkelijk marihuana aanwezig was.

Dit binnentreden vond plaats ter verificatie in verband met een voorgenomen inbeslagneming in opdracht van de officier van justitie Van Riel. Het binnentreden werd verricht door slechts é énopsporingsambtenaar, die zich via een soort luik aan de binnenkant van de schuur zich toegang tot een soort zolderverdieping kon verschaffen. Direct bij binnenkomst trof deze opsporingsambtenaar een partij softdrugs aan in open bruine dozen, terwijl hij tevens een plakbandapparaat zag liggen. Gelet op zijn opdracht slechts te constateren of er verdovende middelen lagen opgeslagen in genoemde schuur en hij deze vrijwel onmiddellijk op een klein zoldergedeelte aantrof, heeft hij de schuur via hetzelfde luik onmiddellijk verlaten, waardoor de actie slechts maximaal vier à vijf minuten heeft geduurd. Door de korte duur van de actie en het feit, dat er nagenoeg geen licht kon worden gemaakt in verband met ontdekking, zijn er geen andere feiten of omstandigheden waargenomen. Slechts het gedeelte waar de opsporingsambtenaar via het genoemde luik was binnengekomen, was bekeken. De rest van de zolderverdieping en de overige delen van de schuur, dus ook de begane grond werden niet bekeken, waardoor ook niet werd ontdekt, dat er nog meer verdovende middelen (XTC), handgranaten en explosief materiaal waren opgeslagen, zoals later bij inbeslagneming bleek.⁷⁰

⁶⁹  Verhoor M.A.A. van Capelle, officier van justitie te Groningen, voormalig IRT-officier van justitie, 2 oktober 1995, nr. 38.

⁷⁰  Proces-verbaal Lith, 31 maart 1995, hof Leeuwarden.

IRT-officier Van Riel en IRT-teamleider Lith besloten dat deze partij gepakt moest worden en zij tipten de politie in Friesland. Deze werd echter niet geïnformeerd over de precieze achtergrond van deze tip, namelijk het gebruik van de Delta-methode, aangezien het hier ging om een gesloten CID-traject. Toen de politie van Friesland de schuur doorzocht, werden naast enkele tonnen drugs en een paar duizend XTC-pillen ook 100 kilo semtex, 25 handgranaten en andere springstoffen gevonden. De politie heeft nooit kunnen achterhalen wie de semtex daar had neergezet.

De leiding van het IRT wilde niet bekend maken dat de partij Nederland binnen was gekomen als onderdeel van de Delta-methode. De rol van informant 1 zou op die manier aan het licht kunnen komen. De eigenaar van de boerderij werd eind 1993 veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf. De rechtbank was toen niet op de hoogte van de connectie met het IRT. Na perspublicaties vroeg het OM te Leeuwarden Lith om een aanvullend proces-verbaal. Het hof sprak in hoger beroep de eigenaar van de boerderij vrij van betrokkenheid bij de opslag van de partij.

3.4.8 XTC-traject

Binnen het IRT werden nog andere onderzoeken verricht, onder andere naar de handel in XTC-pillen. Deze XTC-pillen werden verhandeld naar Engeland en Duitsland. Vanaf 1991 was binnen het IRT aan de orde of XTC-pillen moesten worden doorgelaten naar Engeland. IRT-officier van justitie Franken van Bloemendaal ging daarmee niet akkoord.⁷¹

Het IRT ontving in november 1992 informatie van een informant van de CID Kennemerland over mogelijke drugstransporten naar Engeland door de Delta-organisatie. Het transport zou geschieden door middel van een geheime bergplaats in een tankauto.⁷² Het IRT beschikte over informatie over het prepareren van de tankauto.

De wijze van prepareren was buitengewoon ingenieus. Er was een inwendig schot aangebracht, evenals een soort luik aan de bovenzijde, verborgen onder een looprek aan de bovenkant van de oplegger. Alleen iemand met gedetailleerde informatie, die slechts in heel beperkte kring voorhanden was, zou de verborgen ruimte kunnen vinden.⁷³

In de nacht van 12 op 13 januari 1993 werd door het IRT een tankauto afgeleverd bij de Dienst technische operationele ondersteuning (DTOO) van het KLPD, waar de tankauto werd voorzien van een peilbaken.⁷⁴

Devoorzitter: Heeftudaar toestemming voor gegeven? De heerVan der Veen: Dat is juist.⁷⁵

Devoorzitter: (...) Waarom plak je een peilbaken onder een auto als er eigenlijk helemaal niets aan de hand is en je niets kunt zien?

De heerWortel: Als je informatie krijgt dat X,YenZmet iets bezig zijn dat te maken heeft met harddrugs en dat er stevig wordt geïnvesteerd om iets te doen wat valt onder de wettelijke omschrijving van opzettelijk vervoeren, verkopen, afleveren, enz. van verdovende middelen, dan moet je je de vraag stellen of je dat naast je neer wilt leggen als zijnde onvoldoende specifiek om een redelijke verdenking op te baseren of dat je wilt proberen om dat uit te zoeken.⁷⁶

⁷¹  Archief journaal IRT, 20-3-1991.

⁷²  Verslag bespreking minister 28-11-1994 n.a.v. kamervragen Kalsbeek c.s.

⁷³  Ambtsbericht Wortel aan Vrakking, 6 oktober 1995.

⁷⁴  Brief Van Heertum, DTOO, 11-10-1995.

⁷⁵  Verhoor O.C.W. van der Veen, officier van justitie zware, georganiseerde criminaliteit te Haarlem, 11 oktober 1995, nr. 50.

⁷⁶  Verhoor J. Wortel, officier van justitie te Amsterdam, 27 oktober 1995, nr. 74.

Overigens verkeerde de DTOO in Driebergen in de veronderstelling dat het hier om een politievoertuig van het IRT ging waarop zonder toestemming van een officier een peilbaken kon worden aangebracht. Van de door Van der Veen gegeven toestemming is in het archief van de DTOO niets terug te vinden.

Het observatieteam van het IRT heeft het laden van de tankauto verschillende malen geobserveerd. In de periode januari 1993 tot en met mei 1993 is de tankauto acht maal naar Engeland en enkele malen naar Duitsland, Belgie¨, Frankrijk en Italië geweest. Het is onduidelijk of tijdens deze transporten steeds XTC-pillen werden vervoerd. Duidelijk is wel dat het IRT voldoende vermoeden had om een peilbaken te laten plaatsen. Zo is op 16 maart 1993 door Van der Veen expliciet toestemming gegeven om een transport XTC-pillen waarvan de omvang niet bekend is, door te laten gaan naar Engeland. In enkele transporten terug naar Nederland zou geld verborgen zijn in de geheime bergplaats in de tankauto. In april 1993 heeft zaaksofficier Wortel een gerechtelijk vooronderzoek geopend, mede gericht op XTC-transporten naar Engeland.

In een overleg tussen teamleider Lith en de Engelse liaison-officer in Nederland in het najaar van 1992 is de casus in zijn algemeenheid ter sprake gekomen. De liaison-officer stelde dat Lith alles diende te vertellen. Lith achtte het niet mogelijk de Engelsen op de hoogte te stellen van alle operationele gegevens.

De heerLith: Wij hadden regelmatig contact met de Engelse liaisons, alleen al geboren uit het feit dat wij die andere XTC-zaak hadden gehad. En ik heb op een goed moment eens gesproken met een Engelse liason, zoals dat ook wel met de anderen ging, over soortgelijke casustiek. Ik liep toen aan tegen het punt dat het rechtsstelsel in Engeland anders was als bij ons als het gaat om besluitvorming en hetgeen in het vermogen ligt van de officier van justitie en de rechterlijke macht. Heel concreet heb ik met hem gesproken over de vraag hoe wij dat oplossen. Uit dat gesprek is mij volstrekt helder geworden dat hij zei: kijk, als je zoiets zou hebben en je zou mij het vermoeden aanreiken dat zoiets zou gebeuren, dan moet ik ervoor zorgen dat er gecontroleerd en ingegrepen wordt, omdat dit zo past binnen ons stelsel. Dan moet ikutoch zeggen dat dit niet paste in de methodiek van bestrijding van georganiseerde criminaliteit waarin je probeert niet alleen de kilo’s en de kerels te pakken maar ook om het gehele traject er uit te lichten.⁷⁷

Bij een XTC-transport in mei 1993 naar Engeland is de chauffeur van de tankauto gearresteerd en is de vrachtwagen in beslag genomen. In de dubbele wand van de tankauto bevonden zich anderhalf miljoen pillen XTC. De chauffeur had de tankauto steeds op een bepaalde plaats moeten achterlaten op de avond voorafgaand aan zijn reis naar Engeland. In de tankauto werd tevens geld (miljoenen) van Engeland naar Nederland gebracht. De chauffeur is veroordeeld tot langdurige gevangenisstraf.

De heerRouvoet: Mijnheer Wortel. Ik wil nog een vraagje stellen over het eventueel

tippen van de Engelse politie.Uzegt: naar mijn beste weten is er niet getipt. Ik meen mij

goed te herinneren, dat de heer Vrakking hier heeft verklaard, datutegen hem gezegd

heeft: er moet wel iemand de Engelsen getipt hebben. Staatunog bij datudat tegen de

heer Vrakking heeft gezegd?

De heerWortel: Er is een misverstand ontstaan. Ik heb gezegd: de rijksrechercheurs

houden mij dingen voor die ik als schrikbarend wil omschrijven, maar het gaat daarbij

uitdrukkelijk om aanwijzingen die zij tegenkomen, maar waarvoor ze nog bevestigingen

moeten vinden. Ik weet tot op de dag van vandaag niets anders dan wat ikuzoë ven

verteld heb.

De heerRouvoet:Uhebt nooit het vermoeden uitgesproken: er zal wel getipt moeten

zijn?

De heerWortel: Nee.⁷⁸

De commissie beschikt niet over gegevens dat vanuit Nederland de Engelse politie is getipt over de transporten. De loods waar de chauffeur is gearresteerd werd al geobserveerd door de Engelse politie omdat zij politie vermoedde dat gestolen goederen waren opgeslagen en werden verkocht. De chauffeur zou op de hoogte zijn geweest van het feit dat hij in de tankauto XTC-pillen vervoerde.

⁷⁷  Verhoor A. Lith, voormalig leider interregionale rechercheteam Noord-Holland/ Utrecht, 11 oktober 1995, nr. 48.

⁷⁸  Verhoor J. Wortel, officier van justitie te Amsterdam, 27 oktober 1995, nr. 74.

⁷⁹  Nota I.W. Brink aan de minister van Justitie,14 november 1994.

Over het XTC-traject werden verschillende kamervragen gesteld. Op 26 oktober 1994 stelden de kamerleden Kalsbeek, Dittrich, Korthals en Soutendijk de vraag of met medeweten van het IRT grote hoeveelheden marihuana, XTC en amfetamine naar Groot-Brittannië zijn vervoerd zonder dat de Engelse politie of justitie daarvan op de hoogte waren gebracht. Ten behoeve van de beantwoording van deze vragen stuurden de officieren van justitie Van der Veen en Wortel ambtsberichten aan de minister van Justitie. De ambtsberichten bleven beperkt tot oppervlakkige en tactische antwoorden teneinde te voorkomen dat alsnog de veiligheid van personen in gevaar zou komen.⁷⁹

Devoorzitter: Met zo’n peilbaken erbij kom je toch eerder in de richting van een

verdenking?

De heerVan der Veen: Ja, natuurlijk, dat is logisch.

Devoorzitter: Die was in de beantwoording van die twee XTC-vragen als het ware mijlenver weg?

De heerVan der Veen: Er was geen verdenking, tot op het laatste moment niet. Devoorzitter: Maar in ieder geval was er toch meer dan een vaag vermoeden. De heerVan der Veen: Ja, meer dan een vaag vermoeden.⁸⁰

Op 28 november 1994 vond een bespreking plaats tussen minister van Justitie Sorgdrager, procureur-generaal Van Randwijck, officier van justitie Van der Veen en het hoofd directie politie van het ministerie van Justitie, Wooldrik.⁸¹ In deze bespreking gaf Van der Veen aan dat bij verschillende transporten XTC-pillen en marihuana doorgelaten waren. Van der Veen stelde dat de informatie niet kon worden doorgegeven aan de Engelsen, aangezien sprake was van 00-informatie. De veiligheid van de informant zou daardoor in gevaar komen. Op dat moment was de informant echter al afgebouwd. Van der Veen vermeldde niet dat de tankauto was voorzien van een peilbaken. Van der Veen meldde ook niet dat er al een gerechtelijk vooronderzoek was geopend.⁸²

De minister van Justitie antwoordde op 12 december 1994 aan de Kamer dat het onjuist is te stellen dat grote hoeveelheden XTC, marihuana en amfetamine onder verantwoordelijkheid van het IRT naar Engeland zijn vervoerd zonder dat de politie of justitie van dat land daarvan op de hoogte is gebracht. De minister benadrukte dat nadere gegevens de veiligheid van informanten in gevaar konden brengen.⁸³

Op 16 december 1994 stelden de kamerleden Kalsbeek, Scheltema, Korthals en Soutendijk andermaal de vraag of sprake is geweest van medeweten van het IRT over de invoer van drugs naar Engeland. De kamerleden waren van oordeel dat onvoldoende informatie was verstrekt en stelden nieuwe vragen.⁸⁴ De minister van Justitie antwoordde nu als volgt:

Het begrip medeweten kent verschillende gradaties, zoals zeker weten, redelijk vermoeden en vaag vermoeden. Van zekere weten of van feiten en omstandigheden die een redelijk vermoeden van schuld konden rechtvaardigen was bij de door de vragenstellers bedoelde drugstransporten naar Groot-Brittannië geen sprake. Wel beschikt het IRT over informatie die een vaag vermoeden opleverde. Deze informatie was echter van dien aard dat het onvoldoende was voor een verdenking ex artikel 27 van het Wetboek van Strafvordering. Aangezien het in de onderhavige gevallen dus ging om strafvorderlijk niet hanteerbare gegevens, zijn de Britse autoriteiten niet over deze mogelijk drugstransporten door het IRT of het OM op de hoogte gesteld.⁸⁵

⁸⁰  Verhoor O.C.W. van der Veen, officier van justitie zware, georganiseerde criminaliteit te Haarlem, 11 oktober 1995, nr. 50.

⁸¹  Pas eind september 1995 naar aanleiding van het openbare verhoor van Wooldrik door de enquetecommissie is hiervan een gereconstrueerd verslag gemaakt.

⁸²  Verslag bespreking 28 november 1994; Nota Wooldrik aan de minister van Justitie, 29 september 1995.

⁸³  Handelingen 1994–1995, Aanhangsel nr. 186 en nr. 256.

⁸⁴  Nota I.W. Brink aan Minister, 4-1-1995.

⁸⁵  Handelingen 1994–1995, Aanhangsel, nr. 404.

⁸⁶  Verhoor W. Sorgdrager, minister van Justitie, voormalig procureur-generaal bij het gerechtshof te Den Haag en Arnhem, 9 november 1995, nr. 92.

De heerRouvoet: Ik wil vaststellen, uit het antwoord van de minister, dat zij zegt dat in de

tweede serie antwoorden wordt gesproken van medeweten en dat dit een toch wel heel

juridisch begrip is. Zij had daar een ander woord voor moeten kiezen, zegt zij.

MevrouwSorgdrager: Het woord medeweten stond in de vragen. Je gaat het dan heel

juridisch behandelen.

De heerRouvoet:Ugaat er in het antwoord op in. Er was niet meer dan sprake van een

vaag vermoeden. Nu zegtudat het toch wel wat meer was dan dat.

MevrouwSorgdrager: Het was wel wat meer dan een vaag vermoeden.

De heerRouvoet: Er was meer dan een vaag vermoeden bij de politie over wat er aan de

hand was?

MevrouwSorgdrager: Ja. Medeweten is misschien wat sterk gezegd. Ik had de term vaag

vermoeden niet gebruikt.⁸⁶

Zaaksofficier Wortel gaf in oktober 1995 te kennen, dat de minister van Justitie daarmee een onjuist antwoord aan de Kamer gaf:

Aan de Kamer is een bericht gestuurd waarin alleen staat dat wij onvoldoende aanleiding hadden gehad om de Britten te waarschuwen. Dat heeft de minister ook de Kamer meegedeeld. Op zichzelf beschouwd is dat natuurlijk onjuist. Er waren voldoende aanwijzingen, nog afgezien van de vertrouwelijke informatie. Gezien is destijds dat de

trailer in een loods van onze verdachten heeft gestaan. Vervolgens is er schimmig mee gereden, inclusief een oponthoud op een parkeerplaats waar ook é énvan de verdachten in diens eigen auto verscheen.⁸⁷

Hoofdofficier Vrakking verklaarde in zijn verhoor voor de commissie het volgende:

De heerVrakking: Ik heb van de heer Wortel een bericht gekregen waarin hij mij heeft uitgelegd hoe het zat. Die XTC is willens en wetens tot waarschijnlijk drie keer toe naar het Verenigd Koninkrijk gevoerd. (...) Devoorzitter: Weetuom welke hoeveelheden het gaat? Heeft uw zaaksofficierudat verteld?

De heerVrakking: Dat heb ik gevraagd. Waarschijnlijk ging het drie keer om 1,5 miljoen pillekens. En de laatste keer zat er nog behoorlijk wat cocaïne bij. Devoorzitter: Om hoeveel geld ging dat? De heerVrakking: Tientallen miljoenen.⁸⁸

Zaaksofficier van justitie Wortel nuanceerde de verklaring van zijn hoofdofficier:

Devoorzitter: Maar uw hoofdofficier heeft hier meerdere keren verklaard dat het ging om anderhalf miljoen pillen.

De heerWortel: Daar is een misverstand gerezen. Van de laatste rit weten wij wat er in zat. Overigens heb ik daar zelf een fout gemaakt. In het bericht aan de hoofdofficier heb ik geschreven dat het ging om anderhalf miljoen pillen en een kilo coke. Dat was een fout in mijn herinnering. Het ging niet om coke, maar om 154 kilo MDA. Over eerdere ritten van de auto kunnen wij niet zeggen of er iets mee vervoerd is en, zo ja, wat. Wij weten dat eenvoudigweg niet.⁸⁹

Naar aanleiding van zijn openbare verhoor door de commissie schreef Wooldrik een nota aan de minister van Justitie, waarin hij stelde dat de Kamer op twee punten mogelijk onjuist is ingelicht: het peilbaken op de tankauto en de mogelijkheid de Engelse autoriteiten in te lichten.⁹⁰ Van der Veen vertelde het ministerie van Justitie niet dat op basis van inlichtingen van een informant een peilbaken was aangebracht. Tevens meldde hij niet dat er een gerechtelijk vooronderzoek was geopend en daarmee sprake was van een verdenking van een strafbaar feit.

⁸⁷  Ambtsbericht Wortel aan Vrakking, 6 oktober 1995.

⁸⁸  Verhoor J.M. Vrakking, hoofdofficier van justitie te Amsterdam, 12 oktober 1995, nr. 53.

⁸⁹  Verhoor J. Wortel, officier van justitie te Amsterdam, 27 oktober 1995, nr. 74.

⁹⁰  Nota Wooldrik aan de minister van Justitie, 29 september 1995.

Devoorzitter: Mijnheer Wooldrik ik wilunog kort vragen over het punt van de mogelijke

XTC-transporten naar Engeland...

De heerWooldrik: Daar begonumee, voorzitter.

Devoorzitter: ...aangezien hier enige getuigen verklaard hebben dat er verscheidene

transporten hebben plaatsgevonden en de heer Vrakking noemt meer dan1miljoen pillen.

Vervolgens is ons gebleken dat er sprake is geweest van een geplaatst peilbaken in die

bewuste auto waarmee die transporten gedaan zijn. Die informatie hadden wij nog niet

toen wijude vorige keer daarover bevroegen. Blijftubij het punt dat u, c.q. de minister, in

feite genoeg wist om te antwoorden zoals er geantwoord is? Dat er dus in feite van

medeweten geen sprake kon zijn?

De heerWooldrik: Ik blijf bij de uiteenzetting die ikude vorige keer heb gegeven,

voorzitter.

Devoorzitter: Maar toen heeftuons niet verteld dat er een peilbaken was aangebracht.

De heerWooldrik: Maar dat was ook niet de informatie waarover de minister beschikte.

Devoorzitter: Maar beschikteudaarover?

De heerWooldrik:Umoet goed onderscheiden wat er vorig jaar november aan de hand

van kamervragen aan informatie is binnengekomen bij mij en wat ik mijn minister heb

geadviseerd te antwoorden. Daar zat dat element van het peilbaken niet bij.

Devoorzitter: Dat wist zij toen niet?

De heerWooldrik: Dat wist zij niet. Op basis van de gegevens die wij toen hadden, is de

Kamer geïnformeerd. Inmiddels blijkt dat er, zo begrijp ik uit informatie die later is

binnengekomen, wel degelijk een peilbaken op was aangebracht. Dat hadden wij toen ook

graag willen weten.

⁹¹ Verhoor H.P. Wooldrik en A. Zwanenburg, hoofd directie politie van het ministerie van Justitie respectievelijk beleidsmedewerker op het ministerie van Justitie en secretaris van de Centrale toetsingscommissie, 23 oktober 1995, nr. 70.

Devoorzitter: Hoe weetudat nu?

De heerWooldrik: Omdat ons dat verteld is door de behandelend officier van justitie.

Devoorzitter: Dat was de heer...?

De heerWooldrik: De heer Van der Veen.

Devoorzitter: En wanneer heeft hijudat verteld?

De heerWooldrik: Ik meen in de zomer.

Devoorzitter: Maar dat hadudan toch op 11 september aan de commissie kunnen

vertellen?

De heerWooldrik: Ik?

Devoorzitter: Ja. Omdat wijuvroegen...

De heerWooldrik: Het kan ook zijn dat het na 11 september geweest is. Dat is ook

mogelijk. In ieder geval...

Devoorzitter: Wanneer heeftunu gehoord van dat peilbaken?

De heerWooldrik: Ja, onlangs heb ik daarvan gehoord.

Devoorzitter: Maar wanneer dan?

De heerWooldrik: Het kan ook in de maand september geweest zijn. Maar ik heb mij niet

geprepareerd op dat dossier. Dat wilde ik aan het begin al zeggen. Dus ik zal nog wel voor

u nagaan wanneer ik iets wist. Hoe belangrijk is dat nu eigenlijk?

Devoorzitter: Maar heeft u, nadat wijuop dit punt bevraagd hadden, toch actie

ondernomen?

De heerWooldrik: Nou, actie ondernomen. Er is uiteraard nog weer enige ontwikkeling

geweest. De minister wilde er ook meer over weten. Ik heb in ieder geval na 11 september

een gesprek gehad met de heer Van der Veen over onder andere dit geheel...

Devoorzitter: Na 11 september?

De heerWooldrik: Ja, na 11 september, ook naar aanleiding van het onderzoek van de

rijksrecherche dat zich ook hierop richt. Toen heeft de heer Van der Veen mij verteld, dat

hij het element van het peilbaken niet in november van het vorige jaar aan de minister en

aan mij en aan de heer Van Randwijck die er toen ook bij was, heeft verteld.

Devoorzitter: En waarom niet?

De heerWooldrik: Dat weet ik niet.

Devoorzitter: Omdat hij meende dat het om een gesloten CID-traject ging waar...

De heerWooldrik: Ik heb begrepen dat hij dat bijuheeft verklaard.

Devoorzitter: Is de minister, doordat dit feit niet aan de minister gemeld is, daardoor

volledig geïnformeerd geweest?

De heerWooldrik: De minister, zo heb ik begrepen, had dat vorig jaar graag willen weten

en ik zelf eerlijk gezegd ook wel.

Devoorzitter: Hadude minister dan anders geadviseerd over het antwoord?

De heerWooldrik: Dat kan ik achteraf niet meer beoordelen. Ik denk dat de strekking van

de antwoorden overigens hetzelfde zou zijn geweest, namelijk dat er onvoldoende reden

was om de Engelse autoriteiten te informeren. Want dat was de vraag.

Devoorzitter: Heeftuinmiddels al opgehelderd of er wel of niet een politietip is

gegeven?

De heerWooldrik: Wij hebben nog eens gekeken of er van Engelse zijde over die zaak

nog rechtshulpverzoeken bij Nederland zijn binnengekomen. Dat is inderdaad het geval.

Naar aanleiding van het Engelse optreden hebben wij een rechtshulpverzoek gekregen

waarin zij verzochten om bij de Nederlandse verdachte huiszoeking te doen en nog een

aantal andere huiszoekingen in verschillende plaatsen in Nederland. Uit de uiteenzetting

van de feiten die de Engelsen ons hebben gegeven, blijkt eigenlijk het volgende. De

Engelsen hadden gewoon een eigen informatietraject. Die zaten als het ware op de kant

van de Engelse afnemers. Die groepering hadden zij in beeld. Zij hadden observatie op

een loods en daar is die vrachtauto toen ingereden. De Engelsen hebben een half uur

gewacht, zo blijkt uit hun feitelijke weergave. Ze zijn toen naar binnen gegaan en zij

hebben vervolgens de mensen aangehouden. Inmiddels waren de goederen waar het om

ging, al uitgepakt. De politie hoefde dus de geheime bergplaats niet meer te zoeken want

die was al bekend: de spullen lagen als het ware op de grond. Dat is de informatie die wij

van de Engelsen hebben gekregen.⁹¹

Naar aanleiding van de nota van Wooldrik stuurde de minister van Justitie op 10 oktober 1995 een vertrouwelijke brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer. Zij bracht daarin naar voren dat deze nieuwe informatie mogelijk een ander licht werpt op de in de kamervragen aan de orde gestelde kwestie.⁹²

Devoorzitter: Wij hebben in het verhoor met de heer Van der Burg hedenochtend aan de

orde gehad een vertrouwelijke brief dieugestuurd heeft ter beantwoording van vragen

over de XTC-lijn. Daar zijn wij in de verhoren verschillende keren op ingegaan. Denktunu

datude Kamer onvolledig heeft geïnformeerd?

MevrouwSorgdrager: Ik denk dat naar wat ik toen wist, dat ik de Kamer toen op grond

van mijn wetenschap goed heb geïnformeerd. Naar wat ik nu weet, weet ik dat het niet

helemaal klopt.

Devoorzitter: Dat het niet klopt, dat het niet helemaal klopt?

MevrouwSorgdrager:Nee.

Devoorzitter: Wat klopt er niet?

MevrouwSorgdrager: Er wordt het woord «medeweten» gebruikt. Er wordt gesproken

van een verdachte in de zin van artikel 27 Sv. Ik denk dat die beide elementen niet

beantwoord hadden moeten worden zoals gebeurd is.

Devoorzitter: Wat is er volgensuwel gebeurd?

MevrouwSorgdrager: Ik denk dat je wel had kunnen spreken van een verdachte in de zin

van artikel 27 Sv en dat het medeweten zo ontzettend juridisch is geformuleerd, achteraf

bezien, dat ik dat wat meer in gewone-mensentaal had neergezet.⁹³

3.5 Commissie-Wierenga en politieke besluitvorming

3.5.1 Instelling en rapport commissie-Wierenga

Op 26 januari 1994 lichtten de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken de Kamer in over de opheffing van het IRT.⁹⁴ In deze brief werd gesproken over «het uit de hand lopen van een op zichzelf geoorloofde methode». In de brief en in het daarop volgende debat werd een nader onderzoek toegezegd.

⁹²  Brief minister van Justitie aan de Voorzitter van de Tweede Kamer, 10 oktober 1995.

⁹³  Verhoor W. Sorgdrager, minister van Justitie, voormalig procureur-generaal bij het gerechtshof te Den Haag en Arnhem, 9 november 1995, nr. 92.

⁹⁴  Kamerstuk 23 593, nr. 1, 1993–1994.

⁹⁵  Verhoor H.F. Dijkstal, minister van Binnenlandse Zaken, voormalig lid van de Tweede Kamer voor de VVD en lid van de vaste commissies voor Politie en voor Justitie, 9 november 1995, nr. 93.

De heerKoekkoek: In de brief van 26 januari 1994 van de beide ministers wordt het een en ander uit de doeken gedaan over de opheffing van het team. Daarin wordt gesproken over de methode, de bestuurlijke problemen. De Kamer werd toch geïnformeerd. Dat was het eerste punt. Daarna, het tweede punt, de beschuldigingen van corruptie. Zowel over de organisatorische problemen als over de methode leek het toch wel aangewezen om na te gaan hoe het precies gegaan was.

De heerDijkstal: Ja, dat vond ik ook. Dat hadden de bewindslieden ook gewoon aan de Kamer kunnen meedelen. Het punt is dat de regering naar mijn overtuiging al een heleboel wist. Dat kon ook niet anders. Ze hebben er in maart 1993 uitgebreid over gesproken, in juli 1993 staan de kranten er vol van. Ze hebben allerlei vergaderingen met iedereen gehouden. De regering had dus een hoop informatie beschikbaar. Die had zij uitgebreid aan de Kamer over moeten leggen. Om een of andere reden–laat ik daar nu maar neutraal in blijven–heeft zij dat niet willen doen. Devoorzitter: Om welke reden?

De heerDijkstal: Ik moet aannemen dat dat toch van meer politieke aard was dan van inhoudelijke aard. Zo heb ik het althans ervaren. Devoorzitter: Politieke aard?

De heerDijkstal: Omdat men vreesde dat het debat van januari zo’n snelle afloop kon hebben, in termen van moties van afkeuring of iets dergelijks, dat men tijd heeft willen winnen door te zeggen «laten wij maar een commissie instellen, dan kunnen wij wat tijd winnen». Dat is een bekende methode in Den Haag. Even los van de corruptiezaak, want dat is wat mij betreft eigenlijk een apart traject.

De heerRabbae: Dusuwas bang dat het kabinet, met een onderzoeksopdracht in handen, eigenlijk een vertragingstactiek wilde toepassen?

De heerDijkstal: Ja. (...) De heerKoekkoek:Uhad het gevoel dat de ministers informatie achterhielden op dat moment? De heerDijkstal: Ja.⁹⁵

Bij besluit van 31 januari 1994 werd de bijzondere onderzoekscommissie IRT onder voorzitterschap van H. Wierenga, burgemeester van Enschede en voormalig lid van de Tweede Kamer voor de PvdA, ingesteld. De commissie had de volgende opdracht:

1. een onafhankelijk onderzoek instellen naar de ontwikkelingen inzake het ontstaan, het functioneren en het ontbinden van het IRT,

2  het vaststellen en beoordelen van de gronden waarop tot ontbinding werd besloten en de wijze waarop dit besluit is uitgevoerd,

3  het formuleren van conclusies en aanbevelingen.⁹⁶

Op 24 maart 1994 bood de commissie-Wierenga haar rapport aan de beide ministers aan.

Devoorzitter: Was de tijd dieuvoor het maken van een rapport had, voldoende? De heerWierenga: Nadat wij een paar dagen hadden gesproken over de taak en de invulling van de commissie, gingen wij op 30 januari van start. De Kamer had aan de bewindslieden gevraagd, een commissie in te stellen die in vier weken klaar zou zijn met haar werk. De ministers hebben de Kamer er toen van overtuigd dat het alleen al op grond van logistieke overwegingen–stukken verzamelen, verhoren afnemen, met elkaar praten, conclusies trekken en een rapport laten drukken–nooit binnen vier weken zou lukken en zij hebben de Kamer er toen van overtuigd dat de commissie in ieder geval zes weken nodig zou hebben. Daar hebben wij ons ook praktisch aan gehouden. Ik vind de tijd die wij ervoor hadden, nog steeds erg kort.⁹⁷

De commissie-Wierenga gaf in haar openbare rapport de volgende beschrijving van de methode:

a. In het kader van een onderzoek naar een criminele organisatie is gebruik gemaakt van de diensten van een informant. De betrouwbaarheid en de stuurbaarheid van deze informant is aan een zorgvuldige toetsing door de bevoegde officieren van justitie onderworpen.

b De handelingen die door de informant in het kader van het onderzoek zijn verricht, hebben steeds de instemming van de bevoegde officieren van justitie verkregen. Hij heeft zich beperkt tot een zekere rol in de keten met betrekking tot de handel in softdrugs. c In het kader van de werkmethodiek zijn geen harddrugs in ons land gebracht, evenmin zijn daarvoor concrete voorbereidende maatregelen getroffen.

d De werkmethodiek was het resultaat van een goed doordachte en zorgvuldig voorbereide operatie in het kader van een onderzoek naar een ernstige vorm van georganiseerde criminaliteit.

e De activiteiten die in het kader van de werkmethodiek en het onderzoek werden ontplooid en de beslissingen die zijn genomen, zijn op een zorgvuldige en voorzover dit kan worden beoordeeld, volledige wijze vastgelegd.

f Gezien de doelstelling van het onderhavige onderzoek heeft de officier van justitie verantwoord tot het besluit kunnen komen om de methodiek waarvan de commissie heeft kennis genomen, toe te passen

g Anders dan in het persbericht wordt vermeld, is de werkmethodiek slechts in é é n onderzoek en niet langer dan een jaar toegepast. (...) De commissie heeft geen aanwijzingen gevonden die de conclusie rechtvaardigen dat er sprake is geweest van het uit de hand lopen van een opsporingsmethode.⁹⁸

De commissie-Wierenga kwam op basis van haar onderzoek in de openbare rapportage tot het volgende oordeel over de methode:

⁹⁶  Beschikking ministers van Justitie en van Binnenlandse zaken, 31 januari 1994.

⁹⁷  Verhoor H. Wierenga, voorzitter van de Bijzondere onderzoekscommissie IRT, 20 oktober 1995, nr. 65.

⁹⁸  Rapport commissie-Wierenga, p. 165.

Ten aanzien van de door het IRT toegepaste werkmethodiek heeft de commissie vastgesteld dat deze op een weloverwogen en zorgvuldige wijze en niet onrechtmatig is toegepast. De commissie is voorts van oordeel dat de toepassing viel binnen het kader van de door het openbaar ministerie vastgestelde richtlijnen. Over de toepassing van een methodiek als de onderhavige zowel in het algemeen als in concrete gevallen blijven verschillen van inzicht mogelijk. Het oordeel komt uiteraard toe aan het openbaar

ministerie. De minister van Justitie moet voor dat oordeel politieke verantwoordelijkheid kunnen dragen. De commissie is echter van oordeel, dat gelet op de doelstelling van het onderhavige onderzoek, toepassing van de methodiek verantwoord was.⁹⁹

De heerDe Graaf: Dus ook met de wetenschap van nu zegtudatutoen gehoord hebt watunodig had voor het vellen van een oordeel?

De heerWierenga: Ik vind dat wij een verantwoord oordeel hebben geveld. Ik accepteer dat er nog eens goed naar gekeken wordt, ik vind dat zelfs grote winst, maar ik vind niet dat wij ons zelf zouden moeten beschuldigen in die zin dat wij een volstrekt verkeerde conclusie zouden hebben getrokken. Dat is mijns inziens niet het geval.¹⁰⁰

De ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken en de ministerpresident gaven in een brief van 25 maart 1994 een oordeel over het rapport van de commissie-Wierenga. Zij deden daarin ook een uitspraak over de gehanteerde methode.

Met enige verbazing hebben wij in het rapport gelezen hoe door vele betrokkenen met de zogenoemde werkmethodiek van het IRT is omgegaan. Die verbazing heeft vooral betrekking op het feit dat de precieze aard en inhoud van deze reeds gevolgde en door de commissie als juist bevonden methodiek pas in zo’n laat stadium, wellicht pas bij de hoorzittingen van de commissie zelf, voor het bevoegd gezag helder zou zijn geworden. Ook bij nalezing van het rapport moet worden geconcludeerd, dat voor de toedracht van dit gegeven geen verklaring wordt gegeven. Dit betekent, dat conclusies omtrent de reden en toedracht van de opheffing van het IRT vooral ook moeten worden bezien in het licht van het niet beschikbaar zijn van die voor het oordeel van de commissie nu relevante informatie, zoals die op dat moment werd aangeleverd en zoals die door betrokkenen toen werd gepercipieerd. (...) Met inachtneming van hetgeen hiervoor in deze brief is overwogen, achten wij het op zich niet onbegrijpelijk dat op grond van de toen ter beschikking gestelde informatie het openbaar ministerie heeft besloten het onderzoek te doen staken en dat het openbaar ministerie vervolgens heeft gemeend ons ten spoedigste te moeten informeren. Terecht merkt de commissie op, dat de inzet van deze werkmethodiek verschillend kan worden beoordeeld en ook in deze kwestie verschillend is beoordeeld. Omtrent het concept van dit opsporingsmiddel heeft tot voor kort binnen het openbaar ministerie geen richtinggevende besluitvorming plaatsgevonden. Inmiddels heeft deze besluitvorming overigens wèlplaatsgevonden, namelijk in de vergadering van procureurs-generaal, d.d.9maart, op basis van de bevindingen van de werkgroep-De Wit. Op grond van het vorenstaande achten wij het begrijpelijk dat de hoofdofficier van justitie en de procureur-generaal in november 1993 tot de conclusie zijn gekomen dat het noodzakelijk was om het opsporingsonderzoek in de toen gepercipieerde schaal te

beëindigen.¹⁰¹

Volgens de commissie-Wierenga waren er geen aanwijzingen te vinden, die «de conclusies rechtvaardigen dat er sprake is geweest van het uit de hand lopen van een opsporingsmethode».¹⁰² Blijkbaar plaatsten de beide ministers bij deze bevindingen vraagtekens.

Naar ons oordeel dient, meer nog dan in het rapport is gedaan, een onderscheid te worden gemaakt tussen een beoordeling van de door het IRT gevolgde methodiek als zodanig en de beoordeling van de noodzaak tot het beë indigen van de toen spelende specifieke actie.¹⁰³

⁹⁹  Rapport commissie-Wierenga, p. 182.

¹⁰⁰  Verhoor H. Wierenga, voorzitter van de Bijzondere onderzoekscommissie IRT, 20 oktober 1995, nr. 65.

¹⁰¹  Kamerstuk 23 593, nr. 7, l1993–1994, p. 2–3.

¹⁰²  Commissie-Wierenga, p. 165.

¹⁰³  Kamerstuk 23 593, nr. 6, 1993–1994, p. 5.

Dit moeilijk te doorgronden oordeel kwam tot stand in een situatie waarbij, zoals tijdens de verhoren gebleken is, beide ministers duidelijk van mening verschilden over de vraag of de methode verantwoord was. In de publieke discussie na het uitkomen van het rapport van de commissie-Wierenga bleef onduidelijk of en hoeveel verdovende middelen op de markt verdwenen waren. Twee opeenvolgende ambtsberichten van Van Capelle droegen niet bij aan meer duidelijkheid. Naar aanleiding van elkaar tegensprekende perspublicaties bevestigde de commissie-Wierenga in een brief op 5 april 1994 haar oordeel over de methode.

Van nieuwe feiten die tot een ander oordeel zouden moeten leiden is dan ook geen sprake. (...) De wijze waarop de methodiek werd toegepast, voldeed aan de eisen van controleerbaarheid, betrouwbaarheid en stuurbaarheid.¹⁰⁴

3.5.2 Geheime bijlagen

De commissie-Wierenga voegde een aantal geheime bijlagen bij haar rapport. De geheime bijlagen bestaan uit een aanbiedingsbrief, gedeelten van processen-verbaal van de hoorzittingen van 27 personen, twee processen-verbaal van bevindingen van verhoren van Van der Veen en Woelders, opgemaakt door de, aan de commissie toegevoegde, commissaris van politie Jansen.¹⁰⁵ Vanwege het gevaar belangen van derden te schaden adviseerde de commissie-Wierenga de ministers de geheime bijlagen geheim te houden. De minister-president, de vice-premier, de minister van Binnenlandse Zaken en de minister van Justitie namen deze aanbeveling over. De commissie-Wierenga had getuigen toegezegd dat bepaalde verklaringen in een geheim proces-verbaal zouden worden vastgelegd. Ook deze geheimhoudingsverplichting nam de regering over.

In haar brief van 5 april 1994 benadrukte de commissie-Wierenga nogmaals de noodzaak tot geheimhouding:

Alles afwegende blijft de commissie evenwel bij haar standpunt dat, gelet op de belangen van de rechtshandhaving en de noodzaak dat de overheid haar aan een informant gegeven woord gestand doet, het niet op de weg van de commissie ligt te adviseren om de eerder door haar als zeer geheim gerubriceerde stukken alsnog openbaar te maken.¹⁰⁶

Devoorzitter: Voordat het rapport van de commissie-Wierenga uitkomt op 14 maart,

krijgtunog een ambtsbericht van de procureur-generaal. De hoofdofficier heeft het dan

over 20 ton. Nogmaals de vraag: waarom konden die gegevens die ik zojuist noemde,

onder andere van die 45 ton, niet aan de Kamer gemeld worden?

De heerHirsch Ballin: Niet in mijn belang, voor alle duidelijkheid, ook niet op mijn

persoonlijk verlangen, voorzover iemand dat zou mogen denken, maar omdat er zeer

dringend werd gevraagd om niets naar buiten te brengen dat zou kunnen leiden tot het

identificeren van de informant in kwestie.

Devoorzitter: Wie vroegudat?

De heerHirsch Ballin: Het werd zeer dringend gevraagd vanuit het openbaar ministerie.

Devoorzitter: Door de heer Van der Veen?

De heerHirsch Ballin: Door de procureur-generaal.

Devoorzitter:Door welkeprocureur-generaal?

De heerHirsch Ballin: De heer Van Randwijck, de procureur-generaal in Amsterdam.¹⁰⁷

¹⁰⁴  Kamerstuk 23 593, nr. 7, 1993–1994, p. 3.

¹⁰⁵  In bijlage 1 is de geheime aanbiedingsbrief opgenomen.

¹⁰⁶  Kamerstuk 23 593, nr. 7, 1993–1994, p. 2.

¹⁰⁷  Verhoor E.M.H. Hirsch Ballin, voormalig minister van Justitie, 9 november 1995, nr. 91.

De commissie heeft kennis genomen van de geheime bijlagen. De beschrijving van de IRT-methode in de aanbiedingsbrief verschilt op belangrijke onderdelen van de weergave in het openbare deel van de rapportage van de commissie-Wierenga. De geheime delen kwamen slechts ter kennis van de betrokken ministers en de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De overige leden van de Kamer waren niet op de hoogte van de toen bekende gegevens over de methode op het moment dat met de regering een debat moest worden gevoerd over de opheffing van het IRT, te weten op 7 april 1994. Om tot een verantwoorde vergelijking te kunnen komen tussen de informatie in het openbare deel en het geheime deel, citeert de commissie hieronder de weergave van de methode in de geheime aanbiedingsbrief bij de rapportage van de commissie-Wierenga:

a. De criminele organisatie is de Delta-organisatie (...). De organisatie kent een celstructuur en een daarbij behorende taakverdeling. De onderdelen houden zich onder meer bezig met de handel in verschillende soorten verdovende middelen. b Het IRT-onderzoek naar de Delta-organisatie was gericht op het onderdeel dat zich bezig hield met de handel in softdrugs (weed). Dit hing samen met de omstandigheid dat zich in de loop van 1992 een informant had gemeld bij de RCID Haarlem. Deze onderhield contacten met de Delta-organisatie. Omdat het de RCID Haarlem bekend was dat het IRT bezig was met de Delta-organisatie werd de informant overgedragen aan de CID van het IRT. De betrokken persoon is uitsluitend als informant gebruikt. c De informant hield zich bezig met het regelen van de transporten van de door de Delta-organisatie bestelde partijen weed. In dat kader is hij verschillende malen naar [een Zuid-Amerikaans land] gereisd.

d Nadat besloten was om gebruik te maken van de diensten van de informant, was de werkwijze aldus dat de informant de transportpapieren van de ladingen waarin de drugs verborgen waren, aan de politie overhandigde. De politie zorgde er in samenwerking met de douane voor dat deze ladingen bij de invoer in Nederland ongemoeid werden gelaten. Vervolgens werd de lading door de politie geïnspecteerd en door de politie afgeleverd op de plaats van bestemming. Daar werden de verdovende middelen door de Deltaorganisatie overgenomen. De geanonimiseerde beschrijving van deze werkwijze vindt u op pagina’s 160–161 van het rapport.

e Op de hierboven omschreven wijze zijn9partijen binnengekomen, é éndaarvan bleek slechts rijst te bevatten. In totaal is met toestemming van het openbaar ministerie ongeveer 45 000 kilogram softdrugs niet door de politie onderschept. f In het kader van de hierboven omschreven werkmethodiek is geen cocaïne binnengebracht. Wel is uit de verhoren van de betrokken officieren van justitie naar voren gekomen dat zij in het kader van de werkmethodiek daarmee rekening hielden. Er zou niet worden toegelaten dat harddrugs in het verkeer zouden worden gebracht.¹⁰⁸

Daarbij maakt de commissie-Wierenga onder andere nog de volgende opmerkingen:

c. de afspraken en de beslissingen met betrekking tot de inhoud van het traject en de rol van de informant daarbij waren voorwerp van overleg tussen de betrokken officier van justitie, de teamleider van het IRT en de betrokken chefs CID. Omdat dit overleg frequent plaatshad en er sprake was van een nauwe samenwerking tussen betrokkenen, oordeelde men het niet nodig om deze op schrift te stellen. Dit onderdeel kan de commissie billijken. (...)

e De commissie heeft op 25 februari 1994 kennis genomen van stukken die betrekking hebben op de nzet van de informant en de toepassing van de werkmethodiek. Naar de commissie heeft kunnen vaststellen, werden de activiteiten met betrekking tot de informant en de inlichtingenmethode op zorgvuldige wijze in registraties vastgelegd. In onderling verband en samenhang bezien geven deze een controleerbaar beeld over het besluitvormingsproces van de inlichtingenmethode.¹⁰⁹

Het geheime deel verschilt op de volgende onderdelen van het openbare deel. In het geheime deel wordt aangegeven dat softdrugs op de markt zijn gekomen; in het openbare deel wordt dat niet vermeld. Wel wordt vermeld dat er geen harddrugs worden doorgelaten. Tevens wordt in het geheime deel aangegeven hoeveel softdrugs op de markt zijn terecht gekomen. De rol van de informant is meer uitgebreid beschreven in het geheime deel, waarbij aan de orde kwam dat de informant een rol speelde tijdens het transport van drugs en daarvoor ook naar het land van herkomst reisde. In het geheime deel komt de rol van de politie en de douane bij de methode expliciet aan de orde, terwijl daarover in het openbare deel niets over wordt gezegd.

¹⁰⁸  Aanbiedingsbrief commissie-Wierenga, 24 maart 1994.

¹⁰⁹  Aanbiedingsbrief geheime deel-commissie-Wierenga, zie bijlage 1, appendices.

Devoorzitter: Ik wil nog even terugkomen op het feit dat er een groot verschil blijft tussen uw geheime aanbiedingsbrief en uw publieke aanbiedingsbrief. In de geheime aanbiedingsbrief wordt een heleboel zaken uit de doeken gedaan die publiek absoluut niet duidelijk werden. Ik noem hoe de methode in elkaar zat. In de geheime brief wordt

110

Verhoor H. Wierenga, voorzitter van de

gesproken van 45 ton. Ook noem ik het feit datubillijkt dat afspraken en beslissingen met betrekking tot het traject en de rol van de informant niet vastgelegd worden, afgezien van de vraag wat precies de rol van de informant was. Had niet een heleboel ellende achteraf bespaard kunnen worden alsuin uw publieke aanbiedingsbrief, ook de brief van5april, niet veel explicieter was geweest over wat er nu werkelijk aan de hand was? De heerWierenga: Ook dat is een vraag die je achteraf moet beantwoorden. Ik wil wel even zeggen wat er toen verder is gebeurd. Wij hebben het rapport overgedragen aan de ministers. Toen is er kennelijk een discussie geweest tussen de ministers binnen het kabinet–ik weet dat verder niet–om een deel van het geheime rapport alsnog te publiceren. Nadat wij ’s ochtends het rapport aan de ministers hadden gegeven, is er eerst door ons en later door de ministers of andersom–dat weet ik niet meer precies–een persconferentie gegeven. Toen heeft de heer Lubbers mij gevraagd: vind jij het goed dat wij nog eens kijken naar het geheime deel om na te gaan wat daarvan op dit moment publiek kan worden gemaakt? Ik heb toen gezegd: daar heb ik geen bezwaar tegen, mits er mensen worden gevonden die dat met kennis van zaken kunnen doen. De heer Lubbers kwam toen met de suggestie om de heer Van der Veen te vragen die selectie te maken. Ik heb toen gezegd dat ik daar geen bezwaar tegen had, maar dat ik het wel op prijs zou stellen als een lid van onze commissie, in dit geval de heer Bleichrodt, die de beste jurist in onze club was, er mede naar zou kijken, omdat ik niet alleen een ander wilde laten beslissen over welk deel van het geheime rapport alsnog gepubliceerd zou worden. Ik heb dat met de heer Bleichrodt overlegd en hij wilde dat graag doen. Daarna is er een stilzwijgen gevallen van de zijde van het kabinet. Mij is later meegedeeld dat daarna in een zitting van het kabinet of de groep die er over ging–dat waren toen de premier, de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie en...

Devoorzitter: En de heer Kok, waarschijnlijk. De premier, de vice-premier, toen nog de heer Kok.

De heerWierenga: Ja. Toen is voor de tweede maal besloten om het vertrouwelijke deel van het rapport niet te splitsen en het alleen maar te geven aan de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Dat is bij een aantal fractievoorzitters bekend geworden.

Devoorzitter: Maaruhad toch zelf het voorstel gedaan om het alleen aan de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten te geven?

De heerWierenga: Het is in discussie geweest; wij hadden er geen bezwaar tegen als nog wat verder bekeken zou worden of er nog iets meer uit het rapport kon worden gelicht.¹¹⁰

De commissie heeft tevens de beschikking gekregen over de geheime delen van de processen-verbaal van de hoorzittingen van de commissie-Wierenga. Hieronder volgt een aantal voor het onderzoek van de commissie relevante citaten uit deze geheime processen-verbaal:

Straver (korpschef regiopolitie Kennemerland):Uzult morgen met een man (Langendoen) worden geconfronteerd, die de afgelopen twee maanden heeft moeten ervaren hoe iedere vertrouwelijke informatie op straat is komen te liggen. Hij heeft moeten ervaren dat het belang van het onderzoek tegen de »Bruinsma-organisatie« en het belang van de veiligheid van de informant en de betrokken rechercheurs niet de belangrijkste rol spelen. Hij zaluveel kunnen vertellen over het hele verloop van het proces, de rol van het openbaar ministerie en de rol van de Amsterdamse politie daarin, maar hij zal niet met u spreken over de inhoud van de operatie en ook niet over corruptie binnen het Amsterdamse korps.

Van Kastel(teamleider IRT Noord-Holland/Utrecht vanaf1juli 1993): Op mijn vraag of datgene wat men deed, er nog eens toe zou leiden dat het doel nog een keer zou worden bereikt, heeft de chef CID van het IRT gezegd dat geenszins kon worden aangenomen dat met dat cocaïnetransport de Delta zou worden geraakt. Hij zei dat er dan wel met iets anders zou worden doorgegaan. (...)

Als je dit hele scala ziet, dan praat je niet meer over het onder voorwaarden inzetten van een informant in de schakel van een keten, maar van het heel actief runnen van een burgerinfiltrant, die zich niet onder de regie van de politie laat plaatsen. Deze infiltrant is in staat geweest om datgene wat hij misschien voor die tijd volkomen illegaal en

Bijzondere onderzoekscommissie IRT,

_{20 oktober 1995, nr. 65.}                                                     ongecontroleerd heeft kunnen doen nu onder de vlag van justitie en politie te doen. (...)

Er is tonnen aan handel voorbij gegaan en er is praktisch niets van gepakt. Ook zijn er anderhalf miljoen XTC-pillen naar het buitenland vervoerd, terwijl de autoriteiten van elders niet zijn geinformeerd over de mogelijke komst van zo’n partij. (...) In die keten is dus door politie en justitie niet ingegrepen en is de informant daarvan dus gewoon rijk geworden. Ik heb het dan over miljoenen, ongeveer 15–20 miljoen.(...)

Van Randwijck (procureur-generaal te Amsterdam): (...) De partij waar we over spreken

zou de finale klap worden. Door het gebrek aan informatie kreeg ik niet zonder meer de

zekerheid dat wij hier niet te maken hadden met een man die onder bescherming van de

politie een fantastische privé handel opgezet had en dat waarschijnlijk ook gedaan

heeft.(...)

Hij heeft er waarschijnlijk schatten aan verdiend.(...)

Wortel (officier van justitie te Amsterdam, zaaks-officier van justitie IRT Noord-Holland/ Utrecht): Op uw vraag of het nieuwe aan de methode was dat de politie als het ware zelf een rolletje speelde in het transporttraject, antwoord ik dat ik vorig jaar een container met hasj gecontroleerd heb laten doorgaan. Het transport werd verricht onder het toeziend oog en de nauwlettende bewaking van de douane. De partij hasj was met mijn medeweten door de douane ingeklaard en onder observatie door een transporteur vervoerd, die verder van niets wist. Dit heb ik vaker gedaan. De tonnen hasj en weed die ik heb laten doorgaan om op die manier een beeld en inzicht te krijgen in wie het afnemen, zou ik niet meer durven tellen.

Van Capelle (officier van justitie te Amsterdam voor het IRT Noord-Holland/Utrecht vanaf 1 juli 1993): De nadrukkelijke afspraak was, dat als er harddrugs binnen Nederland zouden worden gebracht, dat dat dan het moment zou zijn om bij gelegenheid van die invoer de kernfiguren uit de organisatie op te pakken. Daarbij was de planning gemaakt, dat wij niet eerder dan media 1994 die stap zouden kunnen zetten. (...) Concreet was er dus nog niks (...) Er was op een gegeven moment wel een getal opgekomen, omdat é énvan de Deltafiguren liet weten wel interesse te hebben in een hele grote partij. Dat was inderdaad de 5.000 kilo (...) Zover zijn wij dus nooit gekomen. En toen was daar in é énkeer het ethisch reveil van de heer Van Kastel.(...)

Op uw vraag of ik iets weet van het element van die methode, dat de politie zou zorgdragen voor het transport van de haven naar de loods, antwoord ik ontkennend. Het is ook nooit met mij besproken en ik zou het ook niet goed vinden.(...)

Franken van Bloemendaal (officier van justitie te Amsterdam voor het IRT NoordHolland/Utrecht tot1juni 1992): Er was in die tijd, dat ik met het IRT werkte, contact tussen de heer Lith en de Haarlemse CID, die contact had met een informant die veel wist. Er is in die tijd in het wekelijks contact tussen de heer Lith en mij in ieder geval aan de orde geweest, dat er een informant zou zijn die ons wilde helpen, voor ons wilde werken, maar die dan eerst é énof twee transporten voor zijn eigen rekening zou mogen nemen. Als wij zouden weten, dat er een hasjzending Nederland zou binnen komen, dan zouden wij het in het oog houden of het pakken, maar het willens en wetens het milieu in laten gaan was er niet bij. Het andere, namelijk de mogelijkheid dat die mijnheer enige transporten voor eigen rekening zou nemen, zou in wezen inhouden, dat het openbaar ministerie een licentie zou verstrekken aan criminelen om hier hun gang te gaan. Dat is toen ook niet gebeurd.

Augusteijn(chef criminele inlichtingendienst van het IRT Noord-Holland/Utrecht): «Bij dat gesprek op 26 november informeerde ik Van Riessen naar de inhoud van het traject. Toen werd mij ook duidelijk dat Van Riessen dacht dat de partij drugs al op de stoep stond. Langendoen heeft hem toen de rol van de informant uitgelegd. Van Riessen wilde er toen mee stoppen. Op dat ogenblik waren Langendoen en ik ook niet erg enthousiast, maar om een heel andere reden. Wij wilden ook niet zo graag verder meer, omdat al zoveel mensen hiervan afwisten, de afscherming van Kennemerland al dermate zoek was, dat wij ons ernstig zorgen maakten over de veiligheid van de informant. Wij hadden dus een heel andere reden om te stoppen dan Van Kastel en Van Riessen. Mij viel nog op hoe Van Riessen een paar keer zei: »Als ik wil dat het stopt, dat stopt het.« Dat hij dat zomaar zei verwonderde mij. Justitie had daar toch ook een duidelijke, zelfs finale rol in? Toen wij

uit elkaar gingen zou Langendoen onderzoeken of de mogelijkheid er wel was, de informant er langs de weg van de geleidelijkheid uit te halen. Daarvoor moest hij contact opnemen met zijn informant. Wij hebben helder gesteld dat er mensenlevens in gevaar

Van Baarle(commissaris van politie regiopolitie Utrecht, verantwoordelijk voor het IRT Noord-Holland/Utrecht): «Het was ook duidelijk dat het in de methode om softdrugs ging, waarbij open was gelaten of er misschien ooit een moment kwam dat we daar verder in zouden gaan. Maar het besluit lag er. Ik heb daar met de procureur-generaal een paar keer over gesproken. Wij hebben een moeilijker zaak, in een veel crimineler milieu, met de procureur-generaal besproken waarbij het om harddrugs ging. Het ging om het zwaarste milieu dat wij ons kunnen voorstellen, waarin het ging om hele concrete risico’s voor informanten. In dat geval ging het om een zodanige grote afstand dat aansturing op korte termijn niet mogelijk was. Voor dat geval kregen wij groen licht.

Lith (teamleider IRT Noord-Holland/Utrecht tot1juli 1993): Misschien mag ik afsluiten met de opmerking dat het mij echt verbaast, dat in de brief van de ministers de huidige werkmethodiek wordt gerelateerd aan een op zichzelf gelijk geval, dat door de procureur-generaal is goedgekeurd. Dat ging echter veel verder dan wat hier gebeurde. Daar ging het namelijk om coke, waarbij de heer Van Baarle en ikzelf hebben gezegd dat we daar toch heel terughoudend in moesten zijn, maar waarin wij groen licht hebben gekregen. In dat onderzoek ging het om iets dat op dat moment voor die actie in eerste aanleg gevaarlijker, ingrijpender en grensverleggender was dan in deze werkmethode. Ik vind dat men dat echt niet af kan doen met de opmerking dat het nog niet heeft plaatsgevonden en het dus niet zo erg was, want zo beschouw ik de opmerking in de brief een beetje. Het loopt allemaal nog wel door. De zaak op zich kun je niet zomaar afbouwen; de processen lopen door. Wij hadden voor dat geval (...) op 12 januari 1993 toestemming gekregen van de procureur-generaal. De week daarop heeft de heer Van der Veen, als verantwoordelijke officier van justitie, het besluit genomen om deze werkmethode toe te passen.

Langendoen (chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland): De organisatie X had de beschikking over dusdanig corrumperende contacten in het korps Amsterdam, dat ieder onderzoek zou falen. Betrokken informanten waren voort niet erg bereid informatie over organisatieXte verstrekken, omdat zij voor hun leven vreesden. (....) In totaal hebben zeven officieren van justitie, enkele hoofdofficieren en in sommige gevallen de procureur-generaal de gezette stappen in het CID-onderzoek goedgekeurd en gesteund.

Van der Veen (officier van justitie te Haarlem voor het IRT Noord-Holland/Utrecht van 1 december 1992 tot1juli 1993):Ik had met de procureur-generaal een concreet, vergelijkbaar, geval besproken. Ik heb met de procureur-generaal dus niet de methode besproken. Die casus stoelde op de methode. De uitvoering van de omstreden methode was kwalitatief aanzienlijk beter dan in die casus. De mogelijkheden die wij in de omstreden methode hebben toegepast, gaven opsporingstactisch grote garanties om de informant te controleren en om de verdovende middelen tot op de gram te controleren. De methode gaf de officier veel grotere mogelijkheden om verantwoord te beslissen, dan tot dan toe gebruikelijk was. Dat was nieuw in Nederland.

Met deze citaten heeft de commissie de belangrijkste onderdelen met betrekking tot de Delta-methode uit het geheime deel weergegeven. Verder geeft het geheime deel een nog beter inzicht in de verstoorde verhoudingen tussen Amsterdam en de andere verantwoordelijken. Het is evident dat bij sommigen de mogelijke aanwijzingen over corruptie een hindernis vormden om de politie in Amsterdam volledig te vertrouwen en in te lichten. Dat zou ook een overweging geweest zijn voor de voorwaarde van informant 1 dat aan Amsterdam absoluut geen informatie kon worden doorgegeven. In de door de commissie geraadpleegde documenten van het IRT is niets van die expliciete voorwaarde van de informant terug te vinden. Twee punten die duidelijk naar voren komen in de hierboven geciteerde delen, maar niet in de aanbiedingsbrief zijn

waren

vermeld, zijn: de doorlating in het XTC-traject en het feit dat de criminele informant miljoenen heeft verdiend en dus blijkbaar zijn criminele winst kon behouden.

In het proces-verbaal van het verhoor van Van der Veen, opgemaakt door commissaris Jansen, wordt een verduidelijking gegeven van de praktische werkwijze van de politie om de distributie van drugs te organiseren. De politie is volgens Van der Veen «een onmisbare schakel in de distributieketen». De methode was volgens Van der Veen zodanig opgezet dat deze buiten de controle van de rechter zou blijven. In dit proces-verbaal komen de verdiensten van de informant niet aan de orde.¹¹¹

De Kamer als geheel was in maart 1994 niet op de hoogte van deze wezenlijke elementen van de IRT-methode die inmiddels wel bekend waren bij de commissie-Wierenga, de minister van Binnenlandse Zaken Van Thijn, de minister van Justitie Hirsch Ballin, vice-premier Kok en minister-president Lubbers, en de leden van de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten Brinkman, Wö ltgens, Van Mierlo en Bolkestein.

Devoorzitter: Maar uw conclusies, die op een paar punten duidelijk afwijken van wat er in het publieke deel is gesteld, hadden toch voor een groot deel wel openbaar gemaakt kunnen en misschien wel moeten worden?

De heerWierenga: Wij hebben dat afgewogen.Umoet de zaak toch in de tijd plaatsen. De afbouw van de informant was misschien nog niet volledig geregeld; dat weet ik niet precies meer en ik had daar uiteraard ook geen bemoeienis mee. Maar er stonden ook allerlei andere zaken op het spel waardoor wij gezegd hebben: je behoort daar als commissie uiterst terughoudend bij te zijn. Ik heb liever het verwijt dat wij te weinig gepubliceerd hebben dan dat wij te veel zouden hebben gepubliceerd en daardoor ongelukken zouden hebben veroorzaakt. Dat wilden wij niet en wij hebben ook precies in het rapport aangegeven, welke criteria wij gehanteerd hebben: verstoring van de rechtsgang of het in gevaar brengen van de veiligheid van personen. Devoorzitter: Omdat het toch belangrijk is voor wat er verder met uw rapport gebeurd is en ook voor de politieke discussie, zou ikunog willen vragen of het niet een boel ellende had voorkomen alsuin het publieke deel veel duidelijker was geweest over wat er werkelijk aan de hand was.

De heerWierenga: Als wij de wetenschap hadden gehad dat wij daarmee problemen–u gebruikt het woord «ellende»–hadden kunnen voorkomen zonder negatieve effecten, dan zeg ik daar natuurlijk «ja» op. Maar wij hebben een bepaalde keuze gemaakt en anderen zouden uiteraard een andere keuze hebben kunnen maken. Als er verschillende mensen over oordelen, volgen er ook verschillende besluiten. Wij hebben mensen gehoord die bereid waren om dingen te vertellen die op geen enkele voorwaarde in het openbare deel terecht zouden mogen komen. Dat hebben wij afgewogen, maar er zou dan weer een hele ronde nodig zijn geweest om die mensen te raadplegen, omdat de uitspraken te herleiden zouden zijn geweest naar de heer Van Capelle, de heer Augusteijn of wie dan ook.¹¹²

3.5.3 Debatten Tweede Kamer

Ambtsberichten

¹¹¹  Zie bijlage 1.

¹¹²  Verhoor H. Wierenga, voorzitter van de Bijzondere onderzoekscommissie IRT, 20 oktober 1995, nr. 65.

Ter voorbereiding op het debat met de Kamer over het rapport van de commissie-Wierenga ontving minister van Justitie Hirsch Ballin van verschillende kanten informatie. Officier van justitie Van der Veen is een keer bij de minister op bezoek geweest om nadere toelichting te geven. Hoofdofficier van justitie Vrakking stuurde op 20 maart een ambtsbericht aan de minister. Officier van justitie Van Capelle stuurde twee verschillende ambtsberichten. In eerste aanleg suggereerde hij dat alle drugs zouden zijn gepakt, maar naar aanleiding van perspublicaties kwam hij hier weer op terug. In het eerste ambtsbericht stelde Van Capelle dat zodra de veiligheid van de informant dat toeliet, de partijen softdrugs aan andere politiefunctionarissen werden weggetipt. In het tweede ambtsbericht moest Van Capelle erkennen dat «zodra» gelezen moest worden als «indien» en dat grote hoeveelheden softdrugs in het milieu waren verdwenen.

Inmiddels was Hirsch Ballin gaan twijfelen of de methode nu wel terecht gestopt was, zoals hij eerder had geconcludeerd na de eerste meldingen vanuit Amsterdam. Tijdens de verhoren bleek dat de minister van Justitie al in december 1993 werd ingelicht dat in Rotterdam en Den Haag ook verdovende middelen werden doorgelaten.

Devoorzitter: (...) Hoe komt het dat er ook daarna niemand geweest is, voorzover wij kunnen nagaan, op het departement of uzelf die gezegd heeft «wat ik nu gehoord heb, daar flapperen mijn oren van af en, jongens, is dat overal gestopt?»? Afgezien van alle commissies, alle officiële clubs, alle PG’s. Het idee is: het wordt allemaal doorgeschoven. Heeft u nu gezegd bij alle sores die u toen had «jongens, wat is dit nou, is dit nou afgelopen, gebeurt het elders nog?»?

De heer Hirsch Ballin: Ik heb, toen dit bericht zo kwam, geconcludeerd met de hoofdofficier van justitie in Amsterdam en de procureur-generaal, dat dit niet kan en dat het moet worden gestopt. Dat gaf dus ook geen enkele aanleiding om te veronderstellen dat het openbaar ministerie, de procureurs-generaal bij buitenissigheden, toen door hen beschreven als het runnen van een drugslijn en het voorbereiden van de invoer van zeer omvangrijke partijen cocaïne, niet hun rol vervulden, daar negatief op reageerden. Vervolgens kwamen er in december 1993 enige aanwijzingen dat daar wellicht door anderen anders over werd geoordeeld. Maar op dat moment... Devoorzitter: Wie waren die anderen?

De heerHirsch Ballin: Dat was tweeë rlei: officieren van justitie die ook betrokken waren bij de presentatie, in een besloten overleg, aan de Tweede Kamer van de bestrijding van de georganiseerde criminaliteit hadden vernomen van het stoppen van het werk van het IRT en op dat moment ook al het ontbinden van het IRT. Devoorzitter: Dat was een persbericht; dat had in de krant gestaan. De heerHirsch Ballin: Precies. Devoorzitter: Welke officier was dat?

De heerHirsch Ballin: Er waren toen enkele officieren van justitie. Ik noem de heer De Groot, die ook gehoord is door uw commissie, en... Devoorzitter: Er zijn er twee. De heerHirsch Ballin: En de heer Van Eck. Devoorzitter: Welke mijnheer De Groot?

De heerHirsch Ballin: Rolf de Groot, om de voornaam er maar bij te geven. Devoorzitter: De man uit Rotterdam?

De heerHirsch Ballin: Ja. Er zijn twee officieren van justitie met dezelfde naam. Mijn identificatie was niet geheel duidelijk.

Devoorzitter: Die zei: nou, dat gaat wel ver als je er helemaal mee stopt. Maar heeftunu zelf gevraagd: jongens, is dit nou gestopt, gebeurt dit nog, hoe zit dat? De heerHirsch Ballin: Er was op dat moment een onduidelijkheid en zelfs een onbespreekbaarheid wat het precies was. Devoorzitter: Onbespreekbaar wat het was?

De heerHirsch Ballin: Ik zaludat toelichten: wat er precies was gestopt. Het was dus ook onmogelijk, na te gaan of dat waarvan die officieren van justitie dachten dat het vergelijkbaar was met wat zij deden, er inderdaad mee vergelijkbaar was. Devoorzitter: Heeft de heer De Groot uit Rotterdamutoen gezegd dat hij er zelf ook, zij het op een andere manier, toe overgegaan was of ging?

De heerHirsch Ballin: Het was een terloops gesprek van de strekking: als dit niet kan, zijn er ook dingen bij ons die niet zouden kunnen. Dat was de strekking van... Devoorzitter: Dat heeft hijutoen gezegd?

De heerHirsch Ballin: ...dat gesprek. Dat was voor mij, naast de informatie die ik in dezelfde maand kreeg, dat er een verschil van inzicht was binnen het ressort Amsterdam... Devoorzitter: tussen...

De heerHirsch Ballin: ...over de vraag of er terecht gebroken was met de toepassing van de methode, kennis, op grond waarvan ik toen en nu voor juist houd de conclusie: als er

deze onzekerheid is over wat een methode inhoudt en of die toelaatbaar is, dan moet daar een krachtige, centrale toetsende voorziening voor...

Devoorzitter: Maar mijnheer Hirsch Ballin, dat is interessant. Toen mijnheer De Groot uit Rotterdamuvertelde «dan kan ik niet meer verder gaan» dan vraagtuhem toch terzijde, vertrouwelijk blijkbaar in de Tweede Kamer: wat doe je dan, wat is dat dan? De heerHirsch Ballin: Hij zei niet: ik kan hier niet mee verder gaan. Hij... Devoorzitter: Maar de puzzel past nu. Want zoalsuweet, neemt de heer De Groot eind 1993 een informant, althans informatie over uit Haarlem, die dan nog door Haarlem gerund wordt met een vergelijkbare methode. Dan vraagtutoch na alle commotie: maar wat is dat dan?

De heerHirsch Ballin: Mijnheer de voorzitter, ik heb in november en december een melding gekregen van het openbaar ministerie in Amsterdam waarbij mij uitdrukkelijk op het hart is gebonden: bespreek alsjeblieft geen enkel detail uit deze melding, want dat leidt tot een blootstelling van de informant aan ontmaskering en aan represailles. Ik kreeg een vage en niet gespecificeerde aanwijzing, waarvan ik op dat moment niet kon nagaan waarop die precies betrekking had.

Devoorzitter:Ukunt dat toch vragen?Ubent toch als minister van Justitie de figuur die aan officieren van justitie kan vragen: wat is hier aan de hand?

De heerHirsch Ballin: Er was op dat moment geen enkele gelegenheid toe. De vervolgvraag is dan uiteraard: maar is het dan op een ander moment anders? Ik neem aan dat ik dit ook heb besproken met degenen die mij daarin terzijde stonden op het departement. Devoorzitter: Met wie?

De heerHirsch Ballin: Uiteraard de secretaris-generaal en de directeur-generaal politie en criminaliteitsbestrijding, maar ik heb daar geen specifieke informatie over. Ik had de gewoonte om alle relevante punten die mij ook wel eens in gesprekken en marge ter ore kwamen, te bespreken. Wij hebben toen zeer snel, ook wetend van het verschil van inzicht of het geoorloofd of niet geoorloofd te achten was wat er in Amsterdam gebeurde, de conclusie getrokken: wij moeten een voorziening treffen om dat te toetsen. Dat is aan de orde geweest in de vergadering van procureurs-generaal. Daar waren dus alle procureursgeneraal van op de hoogte.

Devoorzitter:Ugeeft ons nu nieuwe informatie. Volgens het synthetisch verslag heeft u in de vergadering van9december gezegd: kennelijk hebben mensen uit dat team onorthodoxe wegen bewandeld; wel staat vast dat een en ander gebeurt met inachtneming van de eisen van de rechtsstaat. Dat zeiutoen. Op 26 januari 1994 schrijft u: de directe aanleiding is het uit de hand lopen van een op zichzelf geoorloofde opsporingsmethode. Watuons nu vertelt, is dat de heer De Groot uit Rotterdam dus blijkbaar uw opinie over of het nu wel of niet kon, deed veranderen, zonder datuhem vroeg wat er dan precies aan de hand was. De heerHirsch Ballin: Hij deed mijn opinie niet veranderen, maar hij zaaide wel twijfel.¹¹³

Brief Sorgdrager

Tijdens het openbare verhoor verklaarde Hirsch Ballin dat hij voor het debat in de Kamer op 7 april 1994 met verschillende procureurs-generaal over de zaak had gesproken. Dat waren Van Randwijck en Gonsalves. Op 30 maart 1994 ontving hij een fax van de toenmalige procureur-generaal te Den Haag, Sorgdrager.

¹¹³  Verhoor E.M.H. Hirsch Ballin, voormalig minister van Justitie, 9 november 1995, nr. 91.

¹¹⁴  Verhoor W. Sorgdrager, minister van Justitie, voormalig procureurgeneraal bij het gerechtshof te Den Haag en Arnhem, 9 november 1995, nr. 92.

Devoorzitter: In het vorige verhoor werden wij bekend met het bestaan van een brief die u op 30 maart heeft geschreven aan de heer Hirsch Ballin. Wij hebben van hem een afschrift van die brief gekregen. In die brief gaatunader op de IRT-affaire in. De heer Hirsch Ballin zei in feite dat het van uw kant een brief was om toch niet afkeurend over de methode te oordelen. Zietudat ook zo? Ik kan hem wel voorlezen alsudat goed vindt. MevrouwSorgdrager: Ik heb dat in die brief geschreven. Dat is ook zo. Wij moeten dan even een goed onderscheid maken tussen het concept van de methode, hoe die is opgezet in haar zuivere vorm, en de uiteindelijke uitvoering. Wij wisten toen nog niet zozeer hoe die uitvoering uit de hand was gelopen. Wij weten daar nu natuurlijk nog veel meer van. Het idee van de methode, zoals die is bedacht, is een idee dat op zichzelf niet onaanvaardbaar is, althans niet hoeft te zijn.¹¹⁴

De commissie constateert dat voorzitter Wierenga de toenmalig procureur-generaal Sorgdrager voor 30 maart 1994 informeerde over de resultaten van de commissie-Wierenga.¹¹⁵ Zij informeerde minister Hirsch Ballin over wat Wierenga haar had verteld.¹¹⁶

MevrouwSorgdrager: Wat ik heb gehoord uit mijn bron, heb ik voor mijn toenmalige minister opgeschreven. Ik vond dat hij dat moest weten.¹¹⁷

Sorgdrager wist niet van het bestaan van de geheime aanbiedingsbrief, die minister van Justitie Hirsch Ballin wel had gezien.

Commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten

De commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten werd op 25 januari 1994 over de opheffing van het IRT ingelicht door de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie. De vier fractievoorzitters werden op hoofdlijnen ingelicht over de reden van de opheffing. Zij besloten zich niet verder inhoudelijk met deze zaak bezig te houden en het rapport van de te vormen commissie en het daarop volgende debat in de Kamer af te wachten.

¹¹⁵  Tijdens haar verhoor verklaarde Sorg-drager dat zij de vertrouwelijke informatie had vernomen van een van de leden van de commissie-Wierenga, namelijk Bleichrodt. Na het verhoor liet zij de commissie weten zich vergist te hebben. De vertrouwelijke informatie had ze gekregen van de voorzitter.

¹¹⁶  Brief Sorgdrager aan Hirsch-Ballin, 30-3-1994, zie bijlage verhoren.

¹¹⁷  Verhoor W. Sorgdrager, minister van Justitie, voormalig procureur-generaal bij het gerechtshof te Den Haag en Arnhem, 9 november 1995, nr. 92.

De heerRabbae: Wat hebtuin dat gesprek precies vernomen van beide ministers over de

Delta-methode?

De heerBrinkman: Ook hier is het niet aan mij om geheime informatie naar buiten te

brengen, maar ik zal het globaal melden. De ministers, in het bijzonder de minister van

Justitie, meldden dat er toestanden waren in een deel van het land, in het bijzonder in de

streek van Amsterdam, Haarlem en Utrecht. Die toestanden kwamen erop neer dat er

invoer van harddrugs dreigde. Daarbij werd een omvang genoemd en welke bedragen

daarbij in het geding waren.

Devoorzitter: Welke omvang werd toen genoemd?

De heerBrinkman: Wij hebben het precies gehoord in de commissie, laat ik het zo

zeggen.

Devoorzitter:Ukunt dat wel met ons uitwisselen, gezien het feit dat velen voorudeze

gegevens hier hebben gemeld.

De heerBrinkman: Dat is op zichzelf nog geen sluitend argument voor mij om die

geheimhouding te doorbreken. De minister van Justitie heeft gezegd: er dreigt invoer van

enkele duizenden kilo’s cocaïne, met een waarde van enkele tientallen miljoenen guldens.

Gelet op het feit dat het om cocaïne dreigde te gaan, en gelet op het feit dat het weliswaar

oogde als een vervolg op eerdere gecontroleerde of ogenschijnlijk gecontroleerde invoer

van softdrugs, had de minister van Justitie de indruk dat het niet zo werkte. De

ogenschijnlijk gecontroleerde invoer van softdrugs bleek niet zo gecontroleerd te zijn. Hij

vond dus dat die methodiek nader onder de loep moest worden genomen.

Bovendien waren er dusdanige competentiegeschillen gerezen in het desbetreffende

ressort dat de minister van Justitie vond dat het niet langer zo voort kon gaan. Hij vond

dat er een onderzoek moest worden ingesteld en hij had daartoe een aantal maatregelen

genomen.

De commissie heeft toen indringend naar details gevraagd over de methodiek en over

datgene wat fout leek te lopen, en die ook gekregen. Zij heeft indringend gevraagd of de

minister er zeker van kon zijn dat die harddrugs niet op de markt zouden zijn gekomen.

Dat is toen bevestigd.

Devoorzitter: Welke andere details hebtugehoord over de methode tot dan toe?

De heerBrinkman: Er werd een informant gebruikt om zo dicht mogelijk bij een met

naam en toenaam genoemde misdaadorganisatie te komen.

Devoorzitter: Is toen ook gemeld hoeveel die informant daarmee verdiend zou hebben?

De heerBrinkman: Niet in die bespreking.

Devoorzitter: Is daarbij gemeld hoeveel kilo’s er al ongeveer doorgelaten zouden zijn?

De heerBrinkman: Nee. Door de commissie is toen gevraagd naar de voorgeschiedenis,

met praktische getallen. Er is gesproken over vele duizenden kilo’s met een straatwaarde

van vele miljoenen guldens. Vervolgens werd meegedeeld dat een commissie die zaak

verder zou uitzoeken. Dat is later de commissie-Wierenga geworden. In het rapport dat uw commissie formeel niet ter beschikking staat, is daarover meer in detail mededeling gedaan, zowel in de verhoren als in de begeleidende stukken van de commissie-Wierenga.¹¹⁸

Op 25 maart 1994 kreeg de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten vertrouwelijk vijf exemplaren van de geheime bijlage bij de rapportage van de commissie-Wierenga.¹¹⁹

De heerVan der Burg: (...) Ik was ongelukkig met de procedure. Ik vond het onjuist dat dit rapport in handen werd gesteld van de BVD-commissie. Het had de vaste commissie voor Justitie moeten zijn. Naar mijn waarneming hebben de toenmalige voorzitter en ondervoorzitter daar niet op aangedrongen.

Devoorzitter: Eerder heeft de commissie voor Politie gevraagd om vertrouwelijke toezending.

De heerVan der Burg: Vanwege het strafvorderlijke element... Devoorzitter: ...had de commissie voor Justitie in de rede gelegen. Maar dat is niet gebeurd.Udacht dus dat er meer aan de hand was. Zeg ik het zo goed? De heerVan der Burg: In ieder geval meer dan een gezagscrisis alleen. (...) De heerVan der Burg: Naar mijn mening had een weg gevonden moeten worden om de vaste commissie voor Justitie vertrouwelijk in te lichten, zodat daar over de methode, voorzover mogelijk vertrouwelijk en later in het openbaar, kon worden gedebatteerd. Dan zou er volgens mij nooit een commissie-Van Traa zijn geweest. In het begin is de fout gemaakt te snel in de gang van de BVD te zoeken naar een oplossing.¹²⁰

De commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten heeft niet meer gesproken met de betrokken ministers over de inhoud van de geheime bijlage. Er is ook geen formele vergadering van de commissie over belegd.

¹¹⁸  Verhoor L.C. Brinkman, voormalig voorzitter van de CDA-fractie in de Tweede Kamer en voorzitter van de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten,

8 november 1995, nr. 88.

¹¹⁹  Brief minister van Binnenlandse Zaken Van Thijn aan de voorzitter en leden van de commissie voor de Inlichtingenen veiligheidsdiensten, 25 maart 1994.

¹²⁰  Verhoor V.A.M. van der Burg, lid van de Tweede Kamer voor het CDA en voorzitter van de vaste commissie voor Justitie,

9 november 1995, nr. 90.

¹²¹  Verhoor L.C. Brinkman, voormalig voorzitter van de CDA-fractie in de Tweede Kamer en voorzitter van de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten, 8 november 1995, nr. 88.

Devoorzitter: Ik kom nog even terug op 25 maart. Er kwamen toen vijf pakketten, maar

daar werd helemaal niet over vergaderd.

De heerBrinkman: Er is in die tijd gesproken, maarumoet zich herinneren dat het een

wat hectische tijd was, met verkiezingen.

Devoorzitter: Het was toch belangrijk genoeg om een uur uit te trekken om daarover te

vergaderen? Maar dat is niet gebeurd.

De heerBrinkman: Jawel.

Devoorzitter: Wanneer dan?

De heerBrinkman: Er is een bespreking geweest, heel kort nadat het rapport er was.

Devoorzitter: Dat is nergens terug te vinden.(...)

De heerBrinkman: Wij hebben een bespreking gehad, waarbij ik niet uitsluit dat een van

de leden op het laatste moment verhinderd was, maar dan moet ik in mijn geheugen

graven. Het kan zijn dat collega Wö ltgens op het laatste moment verhinderd was. Dat sluit

ik niet uit. Ik zei al dat het een hectische tijd was.

Devoorzitter: Wij proberen het te reconstrueren. Op 14 april is er wel een bijeenkomst

geweest, maar die ging over de zaak Wilman.

De heerBrinkman: Ja, maar er zijn tussendoor...

Devoorzitter: Tussendoor is niets terug te vinden dat wijst op enig samenzijn van de vier

leden van de commissie voor dit doel in enige ruimte.

De heerBrinkman: Ik zeg al: niet in de officië le zin van een commissievergadering met

een griffier, maar over dit onderwerp is wel degelijk een- en andermaal gesproken.¹²¹

Tijdens de verhoren kwam aan de orde in hoeverre de leden van de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten daadwerkelijk kennis hebben genomen van het gehele geheime deel. Het is moeilijk na te gaan of de fractievoorzitters voldoende op de hoogte zijn geraakt van alle belangrijke punten in het geheime deel.

Devoorzitter:Ukreeg die geheime bijlage op 25 maart. Wie heeft die toen gelezen? De heerBrinkman: De leden van de commissie.

Devoorzitter: Weetudat zeker?

De heerBrinkman: Ja, ik herinner mij dat zij dat hebben bevestigd, zowel in de

bespreking die wij hebben gehad, als in de onderlinge contacten die wij regelmatig

hadden.¹²²

Devoorzitter: Heeft de heer Bolkesteinuooit iets gezegd over dat geheime deel?

De heerDijkstal: Nooit.

Devoorzitter: Heeft hij dat geheime deel gelezen?

De heerDijkstal: Dat weet ik niet.

Devoorzitter: Er is geen vergadering meer geweest, zo hebben wij kunnen vaststellen,

van de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten nadat het geheime deel

was gedeponeerd door Binnenlandse Zaken.

De heerDijkstal: Dat weet ik niet. Ik denk van wel, maar hij heeft mij er niets over

meegedeeld. Ik heb hem er ook niets over gevraagd.¹²³

Devoorzitter: Ik wilunog een vraag stellen over de heer Wö ltgens als lid van de

commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Had hij volgensuhet geheime

deel gelezen?

De heerStoffelen: Ik had daar twijfels over.

Devoorzitter: Heeft hijuenige informatie gegeven? Gafuhem de informatie?

De heerStoffelen: Nee, niets.

Devoorzitter: Volgensuwist hij minder dan u?

De heerStoffelen: Die indruk had ik, al dan niet gerechtvaardigd.¹²⁴

De heerVan Thijn: Ik ben er niet zeker van dat zij alle vier het rapport hebben gelezen.¹²

¹²²  Verhoor L.C. Brinkman, voormalig voorzitter van de CDA-fractie in de Tweede Kamer en voorzitter van de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten,

8 november 1995, nr. 88.

¹²³  Verhoor H.F. Dijkstal, minister van Binnenlandse Zaken, voormalig lid van de Tweede Kamer voor de VVD en lid van de vaste commissies voor Politie en Justitie,

9 november 1995, nr. 93.

¹²⁴  Verhoor P.R. Stoffelen, voormalig lid van de Tweede Kamer voor de PvdA en woordvoerder voor politie- en justitieaangelegenheden, 8 november 1995, nr. 89.

¹²⁵  Verhoor E. van Thijn, voormalig minister van Binnenlandse Zaken, voormalig burgemeester van Amsterdam en korpsbeheerder van de regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 8 november 1995, nr. 87.

¹²⁶  Briefwisseling enquêtecommissie met F. Bolkestein, H. A. F. M. O. van Mierlo en Th. Wö ltgens.

De commissie heeft na de verhoren de toenmalige vice-premier Kok en premier Lubbers en de erbij betrokken fractievoorzitters, Bolkestein, Van Mierlo en Wö ltgens schriftelijk gevraagd nadere informatie te verstrekken. Met Kok en Lubbers heeft de commissie een gesprek gevoerd.

Alle fractievoorzitters verklaren de stukken gelezen te hebben (Van Mierlo en Wö ltgens) dan wel er kennis van genomen te hebben (Bolke-stein). Van Mierlo en Bolkestein herinneren zich niet dat er over het geheimhouden van de bedoelde bijlage overleg is gevoerd met het kabinet. Bolkestein kan zich overleg herinneren «en marge» van andere bijeenkomsten over de inhoud van het geheime deel. Van Mierlo en Wöltgens herinneren zich dat niet.

Het besluit om verder geen actie te ondernemen en het geheime deel geheim te laten is niet expliciet genomen. Bolkestein voegt daaraan toe dat «geheimhouding immers wordt verondersteld. Bovendien kon de commissie niet eenzijdig een classificatie wijzigen of opheffen. Een verder gevolg zou worden gegeven in een plenair debat en niet in de commissie.» Volgens Van Mierlo en Wöltgens heeft de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten geen oordeel gegeven over de detamethode. Bolkestein meent dat de commissie Inlichtingen- en veiligheidsdiensten de opvatting van de minister van Justitie deelde dat «een op handen zijnde levering van 2.000 kilo, zonder de noodzakelijke waarborgen, niet aanvaardbaar was.»¹²⁶

Lubbers maakte in zijn gesprek met de commissie de volgende punten duidelijk. Bij hem was het springende punt in het geheime deel de beschijving van de menselijke spanningen die een rol speelden bij de opheffing van het IRT. Hem is minder opgevallen dat het ging om het doorlaten van 45 ton softdrugs. Met Wierenga besprak hij op 24 maart 1994 de mogelijkheid om een gedeelte van het geheime deel alsnog openbaar te maken.

Daar werd na advies van de toenmalige secretarissen-generaal op Algemene Zaken, Justitie en Binnenlandse Zaken, respectievelijk Hoekstra, Van Dinter en Van Aartsen, door de vier betrokken ministers van af gezien.

De beslissing om het geheime deel slechts aan de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten ter beschikking te stellen is genomen op twee gronden. De vier fractievoorzitters van de grootste partijen waren derhalve op de hoogte en de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten houdt geheime zaken geheim. Er is niet overwogen de vaste commissie voor Justitie in te lichten.

Het geheime deel zelf is niet aan de ministerraad voorgelegd. Wel is in de ministerraad de concept-brief met de eerste reactie op het rapport-Wierenga aan de orde geweest.

Ten aanzien van het debat op 7 april onderstreepte Lubbers de politieke situatie waarin het plaats vond. Men zat in een redelijk vergiftigde situatie.¹²⁷

Kok deelde de commissie mee dat het politieke klimaat een grote rol speelde bij de afwikkeling van het rapport van de commissie-Wierenga. Alles gebeurde fragmentarisch, zes weken voor de Tweede Kamerverkiezingen. Ook bij Kok is het geen punt van discussie geweest dat de geheime bijlage geheim moest worden gehouden.

Drie afwegingen speelden daarbij een rol. Het geheime deel bevatte operationele gegevens. De toezegging van de commissie-Wierenga om geheimhouding te bewaren, waar het woord voor gegeven was, moest bekennen dat de verkregen inlichtingen als geheim zouden worden gehanteerd. Door de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten in te schakelen was de geheimhouding verzekerd en konden toch de fractievoorzitters geïnformeerd worden. Een formele afweging of dit wel een zaak voor de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten was, is niet aan de orde geweest.

Ook Kok is destijds niet werkelijk opgevallen dat 45 ton softdrugs niet in beslaggenomen waren. Meer viel hem op dat er geen sprake was van cocaïne. Kok staat niet bij dat Van Thijn geen gehoor vond om de methode met Lubbers en hem te bespreken. Wel heeft Van Thijn – bijvoorbeeld in de derde week van maart – veel naar voren gebracht waarvan Kok en Lubbers, wat betreft de methode, kennelijk nog onvoldoende wisten.¹²⁸

Uit de gesprekken met beiden concludeert de commissie dat de aanbiedingsbrief van de commissie Wierenga niet uitdrukkelijk is besproken door de vier betrokken ministers.

Kamerdebatten en functioneringsgesprekken

De kamerdebatten van 7 april en 25 mei 1994 stonden vooral in het teken van de opheffing van het IRT en van de organisatorische oorzaken die daarvoor door de commissie-Wierenga waren aangewezen.¹²⁹ Mede omdat de inhoud van de methode grotendeels vertrouwelijk bleef, was het voor de Kamer niet mogelijk tot een goed oordeel te komen over de gebruikte methode.

¹²⁷  Gesprek met R.F.M. Lubbers, 8 januari 1996.

¹²⁸  Gesprek met W. Kok, 11 januari 1996.

129

Handelingen, 7 april 1994, 25 mei 1994.

De heerKoekkoek: In het kamerdebat van7april doetudaar toch belangrijke uitspraken over.Uaanvaardt dat de vaste commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten het geheime deel van de commissie-Wierenga ontvangt. Dan doetude uitspraak: als de fractievoorzitters vinden dat de Kamer de verkeerde kant op koerst, zullen zij daartegen zeker iets doen. Nu lag gisteren de vraag op tafel–vandaag stel ik ookudeze vraag–of de Kamer niet eigenlijk de verkeerde kant op koerste, doordat zij te weinig wist over de methode.

De heerDijkstal: Dat weet ik niet. Op dat moment was dat deel van het rapport geheim. Dus de discussie over de vraag wat nu precies de methode was, hoeveel kilo’s waarvan waren, en al dat soort dingen meer, kon in de Kamer in het openbaar niet gevoerd worden. Het was de Kamer ook bekend dat de informatie daarover aan de commissie voor

de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten werd gegeven. Daar hield het dan een beetje op. De enige vraag die dan nog interessant is, is wat de vier fractievoorzitters met de informatie doen. Zij kunnen er niet veel mee doen, want zij kunnen er geen melding van maken naar buiten toe. Niet naar buiten toe betekent ook: niet in de fractievergadering. Dat is ook niet gebeurd, althans in het geval van mijn fractievoorzitter. De enige mogelijkheid die je dan nog kunt bedenken, is dat een fractievoorzitter, kennis genomen hebbend van het geheime deel, in de fractievergadering tegen mij zou hebben gezegd: luister eens, jullie hebben nu in de fractie een lijn die die of die kant op gaat. Ik kan je geen mededeling doen, maar dit kan niet.¹³⁰

Devoorzitter: Bentuop het verkeerde been gezet?

De heerVan der Burg: Ik ben in ieder geval niet adequaat genoeg geïnformeerd om een

oordeel te kunnen vormen.¹³¹

Devoorzitter: Beschikteutoen, als kamerlid, over het maximum aan informatie om een goed oordeel te kunnen vellen?

De heerWolffensperger: Over de opsporingsmethode evident niet, voor het politieke oordeel -dat overigens nog een zeer genuanceerd oordeel was, maaruweet hoe het gelopen is–wè l. De Kamer heeft zich natuurlijk gebaseerd op het rapport van de commissie-Wierenga en het standpunt van het kabinet daarover. Dat is het aanknopingspunt geweest voor de drie plenaire debatten die zijn gevoerd. De opsporingsmethode daarbij is vrij marginaal geweest.¹³²

De heerVan Thijn: Ik vind het onbegrijpelijk dat de Kamer niet heeft gedebatteerd over de kern van de zaak. Men heeft een onderscheid gemaakt–en daarom zitunu hier – tussen het functioneren van allerlei personen in deze zaak en de beoordeling van de opsporingsmethode. Men heeft gezegd: dat doen wij in een later stadium. Daar is een aparte motie over aangenomen. Ik heb nooit begrepen hoe je nu functioneringsgesprekken kunt voeren en tegen personen kunt zeggen «jij hebt dit fout gedaan en jij hebt dat fout gedaan», als er geen oordeel is over de opsporingsmethode. Ik had verwacht en gehoopt dat de fractievoorzitters, die in die commissie zaten en die toch de regie voeren in een parlementair debat–dat was tenminste tot voor kort gebruikelijk...¹³³

¹³⁰  Verhoor H.F. Dijkstal, minister van Binnenlandse Zaken, voormalig lid van de Tweede Kamer voor de VVD en lid van de vaste commissies voor Politie en Justitie, 9 november 1995, nr. 93.

¹³¹  Verhoor V.A.M. van der Burg, lid van de Tweede Kamer voor het CDA en voorzitter van de vaste commissie voor Justitie, 9 november 1995, nr. 90.

¹³²  Verhoor G.J. Wolffensperger, voorzitter van de D66-fractie in de Tweede Kamer, voormalig woordvoerder voor justitieaangelegenheden, 8 november 1995, nr. 86.

¹³³  Verhoor E. van Thijn, voormalig minister van Binnenlandse Zaken, voormalig burgemeester van Amsterdam en korpsbeheerder van de regiopolitie Amsterdam-Amstelland, 8 november 1995, nr. 87.

¹³⁴  Verhoor A.H. Korthals, lid van de Tweede Kamer voor de VVD en woordvoerder voor justitieaangelegenheden, 6 november 1995, nr. 84.

Devoorzitter: Het gaat erom dat de relevante informatie op dat moment aan de Kamer

onthouden was.

De heerKorthals: Als er op dat moment gezegd was dat er van die opsporingsmethode

gebruik gemaakt werd, had de Kamer inderdaad onmiddellijk kunnen zeggen dat het niet

kon of juist wel. In dit geval staat het voor mij vast dat het niet had gekund.

De heerKoekkoek: De Kamer heeft er toen, op7april 1994, genoegen mee genomen dat

de informatie niet werd gegeven.

De heerKorthals: Ja. Je moet wel onderscheid maken. Voor de politieke gevolgen maakt

het voor ons geen verschil. Het was misschien inderdaad wel beter geweest dat wij die

informatie wel gekregen hadden.¹³⁴

Klaarblijkelijk kende het PvdA-kamerlid Stoffelen meer bijzonderheden van de methode. Andere kamerleden gaven geen blijk van deze kennis of zeiden over andere informatie te beschikken. Dit was het geval bij de woordvoerder van D66, Kohnstamm.

De Graaf: Het is opmerkelijk dat u in dat debat op 7 april 1994 heel specifieke cijfers noemt. U spreekt over duizenden kilo’s weed en over de hoeveelheid geld die gemoeid was met de omzet. U noemt 40 ton weed die zou zijn doorgelaten. Daarvan zou slechts 4

ton zijn gepakt. U spreekt over een bepaalde straatwaarde. Uit dat debat blijkt dat andere woordvoerders die informatie niet hadden en zich afvroegen of uw informatie wel klopte.

Zij hadden wellicht andere informatie. Hoe kwam u aan die informatie?

De heer Stoffelen: Via precies dezelfde methode. Ik belde net zolang...

De heerDe Graaf: Ik begrijp datumensen hebt gesproken. Waar kwam die informatie

vandaan?

De heerStoffelen: Ik kreeg die informatie van iemand die bij de politie werkzaam was.

De heerDe Graaf: Dat mag ik aannemen.

Devoorzitter: Dat zijn er 40 000 in Nederland. Mogen wijueven helpen? Kwam die informatie uit Amsterdam? De heerStoffelen: Zeker.

De heerDe Graaf: De informatie kwam uit Amsterdam. Het betrof een van de mensen die betrokken was bij de opheffing van het IRT?

De heerStoffelen: Het betrof iemand die ter zake zeer deskundig is. Ja. De heerDe Graaf: Het is op zichzelf zeer opmerkelijk dat gegevens die grosso modo overeenkomen met hetgeenunoemde tijdens dat debat in het geheime deel van het rapport-Wierenga stonden dat de woordvoerders absoluut niet mochten zien, terwijl u kennelijk vrij gemakkelijk aan die informatie kwam uit het Amsterdamse korps. De heerStoffelen: Wat mij tot de dag van vandaag buitengewoon irriteert, is dat de Kamer zelfs geen flauw benul heeft van wat er in het geheime deel staat. Iedere vergelijking is mogelijk. Het zal best.Ukent dat geheime deel. Ik niet. Devoorzitter: Was het een Amsterdamse commissaris? De heerStoffelen: Ja.

Devoorzitter: Het was dus de commissaris die direct verantwoordelijk was, de heer Van Riessen? De heerStoffelen: Ja.¹³⁵

Devoorzitter:Uheeft blijkbaar ook niet de aandrang gevoeld in het debat om aan é é n

van de ministers te vragen: is dat juist van die 40 000 kilo?

De heerDijkstal: Nee, die aandrang heb ik niet gehad.

Devoorzitter: Nee, wantuheeft dat niet gedaan.

De heerDijkstal: Dat is juist.

Devoorzitter: Waarom heeft op dat punt eigenlijk niemand doorgevraagd?

De heerDijkstal: Volgens mij omdat de regering ons had meegedeeld dat er om

bepaalde redenen informatie in een geheim rapport stond. Dat geheime rapport was door

de regering aan de Kamer overgelegd, zij het in die specifieke vorm.¹³⁶

¹³⁵  Verhoor P.R. Stoffelen, voormalig lid van de Tweede Kamer voor de PvdA en woordvoerder voor politie- en justitieaangelegenheden, 8 november 1995, nr. 89.

¹³⁶  Verhoor H.F. Dijkstal, minister van Binnenlandse Zaken, voormalig lid van de Tweede Kamer voor de VVD en lid van de vaste commissies voor Politie en Justitie, 9 november 1995, nr. 93.

¹³⁷  Handelingen, 7 april 1994, p. 4957.

¹³⁸  Verhoor L.C. Brinkman, voormalig voorzitter van de CDA-fractie in de Tweede Kamer en voorzitter van de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten,

8 november 1995, nr. 88.

Na informele consultatie tijdens het debat van 7 april 1994 met de andere leden van de commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten verwoordde de voorzitter Brinkman het oordeel dat de geheime stukken geen reden vormden tot twijfel aan de inhoud van de brief van de commissie-Wierenga van 5 april 1994.¹³⁷ In de verhoren verwoordde Brinkman het oordeel aldus: «datgene wat in de geheime bijlage stond, dekt datgene wat het kabinet in de openbare stukken had gezegd.»¹³⁸

Het debat op 7 april ging in de eerste plaats over de verantwoordelijkheid van beide ministers voor de beheersmatige en bestuurlijke moeilijkheden die aan het licht waren gekomen door het rapport van de commissie-Wierenga. Een motie van afkeuring terzake, ingediend door de oppositie, werd verworpen. Een motie Dijkstal c.s. die oorspronkelijk bedoeld was om specifiek parlementair onderzoek in te stellen naar de IRT-methode, werd omgebogen in de richting van een algemeen parlementair onderzoek naar de opsporingsmethoden, opdat de regeringsfracties daar ook voor zouden stemmen. Die aldus geformuleerde motie Dijkstal c.s. vormde de aanleiding voor de instelling van de Werkgroep vooronderzoek opsporingsmethoden. Uitkomst van het debat was dat de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie functioneringsgesprekken zouden houden met de meest betrokken politie- en justitiefunctionarissen.

Onvrede over de uitkomst van die functioneringsgesprekken en de verhouding tussen de ministers waren een belangrijke reden voor de meerderheid van de Kamer om in het debat van 25 mei 1994 een motie aan te nemen, die leidde tot het vertrek van de toen demissionaire ministers Hirsch Ballin en Van Thijn.

Het rapport van de commissie-Wierenga en de uitkomst van het kamerdebat op 7 april 1994 hebben tot de volgende ontwikkelingen geleid.

De betrokkenen in Amsterdam, zoals Vrakking, Nordholt en Van Riessen werden gestaafd in hun opvatting dat hun werkelijke motieven volstrekt verkeerd begrepen waren. In de verhoren ging de Amsterdamse commissaris Welten zelfs zo ver om te spreken van een affaire Wierenga. De samenwerking met andere politiekorpsen en binnen het OM in het ressort Amsterdam werd niet hersteld. Procureur-generaal Van Randwijck zag geen reden meer, zo bleek uit de verhoren, de IRT-affaire nader te evalueren binnen het Amsterdamse ressort of expliciet aan de orde te stellen in de Vergadering van procureurs-generaal.

De andere hoofdrolspelers in Haarlem en Utrecht voelden zich gesterkt in de opvatting dat de methode rechtmatig was. Noch de commissie-Wierenga, noch het kabinet, noch de Tweede Kamer had zich expliciet uitgesproken tegen deze methode. Integendeel, de toepassing van de methode was door de commissie-Wierenga verantwoord en niet onrechtmatig geacht, mede gezien het doel een belangrijke criminele organisatie in Nederland uit te schakelen. Men kon de energie richten op het nieuwe IRT: het kernteam Randstad Noord en Midden.

3.6 Kennemerland

Bij het IRT en het verdere vervolg van de Delta-methode speelde de CID van de politieregio Kennemerland een belangrijke rol. Onder verantwoordelijkheid van de CID Kennemerland blijkt de methode ook na de ophefffing van het IRT te zijn toegepast. In het onderzoek van de commissie zijn nieuwe feiten naar voren gekomen die een ander licht werpen op de door het IRT toegepaste Delta-methode.

3.6.1 Afbouw trajecten informanten

Na de opheffing van het IRT werd besloten enkele informanten formeel af te bouwen, dat wil zeggen niet meer van hun diensten gebruik te maken. De politie in Haarlem was van mening dat de informanten daadwerkelijk het risico liepen geliquideerd te worden. Langendoen stelde dat dit het geval was. Langendoen en Van Vondel brachten vervolgens een bezoek aan de informant in een ver buitenland. Ten behoeve van de afbouw van informant 1 werd Van Vondel, die inmiddels een particulier recherchebureau was begonnen, weer in dienst van de politie Kennemerland genomen.

Devoorzitter: Op1februari 1994 gaatuweg, maarublijft daarna betrokken bij het runnenvaninformanten. De heerVan Vondel: Ja.

Devoorzitter: Hoe kan dat?Ubent niet meer in politiedienst, maar blijft toch informanten runnen.

De heerVan Vondel: Op een gegeven moment ben ik bij de politie weggegaan. Op uitdrukkelijk verzoek van mijnheer Straver van het regiokorps Kennemerland ben ik toen teruggekomen. Door publikaties in de pers waren heel veel mensen zodanig in problemen gekomen, dat zij ondersteuning nodig hadden. Mijnheer Straver heeft mij toen gevraagd om terug te komen.¹³⁹

Ten behoeve van de informanten 1 en 2 werden specifieke maatregelen getroffen.

¹³⁹ Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 46.

Informant 1: 6.000 kilo

Informant 1 moest naar het oordeel van de politie van Kennemerland worden afgebouwd. Er was echter nog een partij van 6.000 kilo softdrugs onderweg. Indien deze partij van 6.000 kilo in beslag zou worden genomen, zou de identiteit van de informant bekend worden, aldus Langendoen. De verwachting was dat de informant vervolgens geliquideerd zou worden.

De heerDe Beaufort: (...) Wat was er nou aan de hand? Er was een oude IRT-informant die–ik praat uit mijn hoofd en daarom is het mogelijk dat ik me hierbij vergis–was benaderd vanuit de criminele wereld en er moet iets gezegd zijn in de volgende trant: luister eens, wij hadden nog een afspraak dat jij 6.000 kilo voor ons zou doorleveren en ons daarbij zou assisteren; als je dat niet doet, zwaait er wat voor je. «Zwaait er wat voor je» is voorzichtig uitgedrukt. Dat er iets zwaaide voor die informant was manifest duidelijk. Iedereen in Haarlem kon begrijpen dat dat een realiteit was, tenzij er hier van een verschrikkelijk complot sprake was, waardoor wij allemaal op het verkeerde been werden gezet. Dat er dreigingen waren aan het adres van die informant, was op het eerste gezicht

evident.¹⁴⁰

De politie in Kennemerland, het OM in Haarlem en de procureur-generaal in het ressort Amsterdam gingen in de zomer van 1994 akkoord met het doorlaten van 6.000 kilo softdrugs. Onder regie van politie en justitie is daardoor 6.000 kilo softdrugs op de markt terecht gekomen.

Devoorzitter: Voeldeuzich toen ook voor het blok gesteld?

De heerStraver: Het was verrassend dat het zo lang duurde. Kijk, die pijplijn kon op ieder

moment worden afgestopt. De heer Lith heeft dat ook heel goed aangegeven. Als de

criminele organisatie weer een partij in het buitenland wilde bestellen en daarbij de

medewerking van de informant nodig had, dan werd dat besproken. Maar als door het

OM het sein eenmaal op groen was gezet voor de levering van een partij, dan moest die

wel uit de pijplijn komen. Dat was al voorzien in november 1993.

Devoorzitter: Maar het is toch eigenlijk niet meer terug te vinden waar het OM precies

toestemming voor gegeven heeft? Dat geldt ook voor die laatste partij, die afbouwpartij.

De heer De Beaufort zei hier: ik voelde mij voor het blok gesteld, het was een zaak van

leven en dood, de korpsleiding vroeg het mij.

De heerStraver: Ja, dat klopt.

Devoorzitter: Voeldeuzich dan niet voor het blok gesteld?

De heerStraver: Ja, ik voelde mij ook voor het blok gesteld. Kijk, mijnheer Van Traa, u

moet dat zo zien. Als er normaal nog een partij was gekomen die in de pijplijn zat, had die

misschien best kunnen worden geveegd. Dan had de informant misschien best aan een

verhaal kunnen worden geholpen waarmee hij zich bij de criminele organisatie kon

verantwoorden. Maar wij zaten in een heel andere situatie, namelijk dat de positie van de

informant door alle gelek rondom de methode uitermate precair was geworden.¹⁴¹

Procureur-generaal Van Randwijck was dezelfde mening toegedaan.

¹⁴⁰  Verhoor L.A.R.J. de Beaufort, hoofdofficier van justitie te Haarlem, 12 oktober 1995, nr. 51.

¹⁴¹  Verhoor M.A. Straver, korpschef van de regiopolitie Kennemerland, 16 oktober 1995, nr. 56.

¹⁴²  Verhoor R.C.J. graaf van Randwijck, procureur-generaal bij het gerechtshof te Amsterdam, 12 oktober 1995, nr. 52.

De heerKoekkoek: (...) Vonduhet in dit geval nodig om het aan de minister van Justitie

temelden?

De heerVan Randwijck: Dat heb ik niet gedaan. Ik vond het op dat moment ook niet

nodig, omdat wij in een fuik waren gelopen. Wij konden geen kant uit.

Devoorzitter: De informant had dus in feite de sturing overgenomen.

De heerVan Randwijck: Nee, die had de sturing niet overgenomen, want in een

dergelijke noodtoestand kun je nauwelijks nog van sturing spreken. Een noodtoestand

houdt een volstrekt gebrek aan sturing in.

De heerKoekkoek:Uwilt hiermee zeggen dat de toen zittende minister er toch niets aan

had kunnen veranderen, zodat het geen zin had om het hem te melden, ondanks dat er

inmiddels een werkgroep-Van Traa aan de gang was? Er was geen andere keuze?

De heerVan Randwijck: Juist.¹⁴²

Daarnaast werden nog meerder containers doorgelaten om de veiligheid van de informant te waarborgen. De commissie heeft gerede twijfels of daadwerkelijk sprake was van een bedreiging van de informanten. Informant 1 was feitelijk, na het bezoek van Van Langendoen en

Van Vondel aan hem in het buitenland, afgebouwd. Opmerkelijk is dat informant 1 in juni 1994 onder een andere naam weer als informant bij de CID Kennemerland wordt ingeschreven. Het is de vraag in hoeverre Langendoen en Van Vondel de bedreiging van de informanten «gebruikt» hebben om de methode doorgang te kunnen laten vinden. Zij hebben de Haarlemse korpsleiding en de betrokken leden van het OM hierover niet ingelicht.

Informant 2:2miljoen

Informant 2 was gedurende enige jaren informant bij de CID Kennemerland en was onder meer betrokken bij de XTC-transporten naar Engeland. Na de opheffing van het IRT was de relatie met informant 2 beëindigd. In de zomer van 1994 voelde informant 2 zich bedreigd vanuit de Delta-organisatie. Perspublicaties die volgens de CID en de CRI zijn identiteit zouden kunnen onthullen, waren aanleiding om hem te beveiligen. De hoofdofficier van Justitie en de landsadvocaat meenden dat de bedreiging mede was veroorzaakt door onzorgvuldig optreden van de overheid. De informant eiste een grote afkoopsom en dreigde publiciteit te zoeken en de staat in kort geding te dagvaarden. Om die reden werd door het ministerie besloten om informant 2 een bedrag te geven om hem in staat te stellen op een onbekende plaats een nieuw bestaan op te bouwen. Uit een onderzoek door een CRI-accountant naar de gewenste hoogte van dit bedrag, bleek dat informant 2 criminele inkomsten had behouden en geen tipgelden had ontvangen. Ook bleek dat hij nog een grote vordering op de criminele organisatie had wegens zijn diensten bij een «omvangrijke transactie».¹⁴³ In verband met de ontvangst van dit bedrag zou informant 2 hebben afgezien van tipgeld. Hij eiste nu compensatie door de staat. Hoofdofficier De Beaufort stelde in een ambtsbericht van 18 augustus 1994 dat hem inmiddels was gebleken dat het wegstrepen van tipgelden tegen behouden criminele winsten vaker voorkwam en dat in contacten met criminele informanten regelmatig dergelijke afspraken werden gemaakt. De Beaufort erkende in zijn ambtsbericht dat sprake was van mogelijkheden tot chantage van de overheid.¹⁴⁴ Hij stelde korpsbeheerder Schmitz op de hoogte van de voorgenomen afbouw.

Het ministerie meende dat het onverstandig is om als overheid zelf veiligheidsrisico’s te dragen, maar dat de overheid wel gehouden is om de informant naar redelijkheid in de positie te brengen waarin deze zelf maatregelen kan nemen.¹⁴⁵ Op de dag van haar ambtsaanvaarding werd minister Sorgdrager de zaak voorgelegd. Zij besloot conform de adviezen van de landsadvocaat en de ambtelijke top informant 2 een bedrag toe te kennen van 2 miljoen gulden. Dit bedrag was gebaseerd op de kosten voor identiteitsverandering, reis- en verblijfkosten, levensonderhoud gedurende een aantal jaren, alsnog tipgeld en een vergoeding voor immateriële schade. De uit te keren afbouw vond plaats door middel van een door de staat en de informant ondertekende akte van dading.

¹⁴³  CRI, Afdeling Forensiche Accountancy, rapport 17 augustus 1994.

¹⁴⁴  Ambtsbericht hoofdofficier van Haarlem aan de procureur-generaal Amsterdam d.d. 18 augustus 1994.

¹⁴⁵  Notitie wnd. DG Van Brummen aan SG Suyver d.d. 19 augustus 199.4

De heerDe Graaf: Dan de afbouw van een informant. Er heeft vorig jaar een afbouw

plaatsgevonden, zoals het in het jargon is genoemd. Wat betekent dat precies, een

afbouw?

De heerWooldrik: Het IRT was ontploft en de informant kon, doordat het IRT er niet meer

was, zijn activiteiten niet meer ontplooien. Door allerlei rumoer eromheen, het bekend

worden in de pers en wat dies meer zij, was er de vrees dat zijn identiteit bekend kon

worden. Hij moest dus uit die operatie worden teruggetrokken op een zodanige manier

dat zijn identiteit geheim bleef. Dat noemen wij het afbouwen van een informant.

De heerDe Graaf: Heel concreet, wat gebeurt er van de zijde van uw ministerie?

De heerWooldrik:Uhebt het over dat ene geval, hè ?

De heerDe Graaf: Ik heb het over dat ene geval.

De heerWooldrik: Ik heb het niet zelf behandeld. Vorig jaar zomer is het afgewikkeld. Er is een voorstel gedaan door, ik dacht, in dit geval de regio Kennemerland om de informant op een bepaalde manier af te bouwen. Er is advies gevraagd aan de landsadvocaat. Er is ook een soort accountantsonderzoek van de CRI geweest om te zien wat de vermogenspositie van deze informant was. Op grond daarvan en van de bijdrage die hij in het verleden had geleverd, is op een gegeven moment een bepaald bedrag tot stand gekomen.

De heerDe Graaf: Als de CRI-accountant een vermogensonderzoek deed, was de informant dus ook bij die accountant bekend. De heerWooldrik: Ja. De heerDe Graaf: Met naam en toenaam?

De heerWooldrik: De informant was niet bij ons, maar wel bij het veld bekend. De heerDe Graaf: Bij wie in het veld?

De heerWooldrik: In dit geval de CID-officier Haarlem, denk ik. De heerDe Graaf: Ook bij de CRI? De heerWooldrik: Bij de CRI denk ik ook wel.

De heerDe Graaf:Uzegt dat een vermogensonderzoek heeft plaatsgevonden. Dan moet iemand bij de CRI weten wie het is.

De heerWooldrik: Of je de naam moet weten of voldoende gegevens kunt krijgen om een oordeel te vormen, is natuurlijk de kwestie. Er is een rapport over gemaakt. Devoorzitter: Waar kreeg die mijnheer of mevrouw nu voor betaald? De heerWooldrik: Dat is nu het geheim van de dading. Dat laat je in het midden. Er is een claim, een wens, een verlangen. Het element van schadevergoeding is ook van de andere kant naar voren gebracht. Wij hebben in het midden gelaten waar het voor is. Wij vonden dat de Staat der Nederlanden ervoor verantwoordelijk was dat de man dreigde af te branden. Er waren in de pers gesprekken gepubliceerd die konden leiden tot vaststelling van de identiteit van deze figuur. Het was een morele verplichting die de Staat der Nederlanden op zich had genomen. Wij vonden dat het leven van die man moest worden beschermd en dat wij hem bovendien de kans moesten geven, zijn schepen hier achter zich te verbranden en ergens anders opnieuw te beginnen. Daar is een bepaald bedrag uit gekomen.

Devoorzitter: Als ik bij Justitie kom en ik zeg dat ik mijn schepen achter mij wil verbranden, zegt Justitie niet: komtubinnen, wij zullen een accountant naarutoe sturen. De heerWooldrik: Mijn antwoord duurde vrij lang, omdat ik een heleboel argumenten heb genoemd die van belang zijn geweest voor die dading. Devoorzitter: Een morele verplichting schept toch nog geen verbintenis? De heerWooldrik: De overheid, de Staat der Nederlanden, heeft gedurende enige tijd gebruik gemaakt van die informant. Door een geweldige ontploffing verdween het team, om welke reden dan ook; die laat ik nu maar in het midden. Hierdoor kwam zijn veiligheid in gevaar. Er waren ook andere dingen in de publiciteit gekomen. Ik vind dat de Staat der Nederlanden dan wel een zekere verantwoordelijkheid heeft.

De heerDe Graaf: Als er een bedrag wordt gereserveerd om een informant weg te helpen, moet er enige aanleiding zijn om dat geld ter beschikking te stellen. Heeft die informant niet zelf vermogen uit criminele activiteiten opgebouwd? De heerWooldrik: Dat was het onderwerp van het vermogensonderzoek van de CRI. De accountant moest bekijken hoe het zat, voorzover je daar ooit achter komt. De heerDe Graaf: Wiltumijn vraag beantwoorden? Was dat zo? De heerWooldrik: Hij had ook criminele inkomsten, ja. Degene die de informant heeft ingeschakeld en van hem gebruik heeft gemaakt, wist dat. Die heeft dat namens de Staat der Nederlanden gedaan.

Devoorzitter: Hoe weten wij dat hij het namens de Staat der Nederlanden heeft gedaan? Of gaan wij daarvan uit?

De heerWooldrik: Als politie en justitie iets doen, doen zij dat, denk ik, namens de Staat der Nederlanden.

Devoorzitter: Hebben die een onbeperkte vertegenwoordigingsbevoegdheid voor de abstractie de Staat der Nederlanden?

De heerWooldrik: Nee, nu komtumet allerlei civielrechtelijke constructies aanzetten. Ik houd het heel simpel.

Devoorzitter: Hoeveel kreeg die man nu mee? De heerWooldrik:Uwilt het bedrag weten?Uweet het al.

Devoorzitter: Ik weet het niet exact.

De heerWooldrik: Ik dacht dat de heer De Graaf het wel weet. Ik zeg het liever niet.

Devoorzitter: Maar het is meer dan1mln.?

De heerWooldrik: Ja.¹⁴⁶

3.6.2 Methode verder ontwikkeld

Nadat het IRT in december 1993 werd opgeheven, werd de methode van het doorlaten van drugs met hulp van een criminele burgerinfiltrant en onder regie van de politie gecontinueerd. Onder leiding van CID-chef Kennemerland Langendoen en CID-runner van Kennemerland Van Vondel werden vele containers Nederland binnengebracht zonder dat politie en justitie de drugs in beslag namen. Van Vondel was gedurende een deel van deze periode niet meer in dienst bij de politie, maar had een eigen recherchebureau. Ten behoeve van onderzoeken voor de politieregio’s Rotterdam-Rijnmond en Gooi en Vechtstreek werden containers met drugs doorgelaten. Op die manier hoopten betrokkenen voldoende informatie te verzamelen over de activiteiten van de verschillende criminele organisaties.

Begin 1995 ontvingen de hoofdofficieren in Haarlem en Rotterdam berichten dat de methode nog steeds werd gebruikt, waarbij medewerkers van de RCID Kennemerland actief waren. Mede op voorstel van de Haarlemse korpschef en hoofdsofficier, en de Rotterdamse hoofdofficier stelde het College van procureurs-generaal een rijksrecherche-onderzoek in. In mei 1995 ging het rijksrecherche-onderzoek van start naar de organisatie en het functioneren van de RCID Kennemerland en, in relatie daarmee, het functioneren van de korpsleiding van het regiokorps Kennemerland alsmede de verantwoordelijke leden van het OM te Haarlem. De opdracht aan het rijksrechercheteam luidde:

Het verrichten van een zo grondig mogelijk feitenonderzoek over de activiteiten, het functioneren en de werkwijze van de RCID Kennemerland gedurende de periode 1990 – heden. Bijzondere aandacht behoort daarbij te worden geschonken aan het gebruik van bijzondere opsporingsmethoden. Tevens dienen de verantwoordelijkheid voor de RCID en de RCID-operaties, zowel bij politie als OM in kaart te worden gebracht. Het onderzoek moet resulteren in een rapportage met conclusies en aanbevelingen.¹⁴⁷

Het onderzoek heeft tot doel, om mede op basis van een aantal concrete CID-operaties, het feitelijk functioneren van de CID in kaart te brengen, afgezet wat op basis van de geldende wettelijke–en andere regelingen en een adequaat functionerend toezicht op deze dienst, zou mogen worden verwacht. In het onderzoek zal de relatie en communicatie van de CID met de eigen korpsleiding en het terzake bevoegde en verantwoordelijke OM mede worden geëvalueerd.¹⁴⁸

De commissie heeft zich doorlopend op de hoogte laten stellen van de voortgang van het rijksrecherche-onderzoek. De commissie heeft enkele malen met beide ministers gesproken over de voortgang van het onderzoek.

3.6.3 Doorlaten harddrugs

¹⁴⁶  Verhoor H.P. Wooldrik en A. Zwanenburg, hoofd directie politie van het ministerie van Justitie respectievelijk beleidsambtenaar op het ministerie van Justitie en secretaris van de Centrale toetsingscommissie, 23 oktober 1995, nr. 70.

¹⁴⁷  Rijksrecherchestukken.

¹⁴⁸  Zie noot 146.

De commissie heeft enkele gevallen aangetroffen waarin harddrugs met medeweten van politie op de markt terecht zijn gekomen.

In 1991 bezochten twee medewerkers van de CID Kennemerland met een informant de haven van Rotterdam. De informant heeft daarbij vijf kilo harddrugs van het schip gehaald. Het is onduidelijk wat er met deze vijf kilo is gebeurd. Het is aannemelijk dat deze kilo’s op de markt terecht zijn gekomen.

Volgens de douane is medio 1992 door twee medewerkers van de CID-Kennemerland een container in Amsterdam gecontroleerd. In die container werd 30 kilo harddrugs aangetroffen, die werd meegenomen door de rechercheurs. De betreffende container maakte deel uit van een zending van twee containers met koffie. De CID Kennemerland gaf aan voor de andere container geen belangstelling te hebben. Toen de douane deze container toch controleerde, werden twee koffers met elk 26 kilo harddrugs aangetroffen.

In juni en november 1992 is een aantal kilo cocaïne doorgelaten in Rotterdam. De CID Kennemerland runde in deze zaak een informant. Volgens Langendoen is de cocaïne in het milieu terecht gekomen, doordat een communicatiefout ontstond tussen het observatieteam en de tactische recherche in Rotterdam, waardoor ze de partij kwijt raakten. Vanuit Rotterdam is verklaard dat de cocaïne moest worden doorgelaten om de informant in de ogen van de criminele organisatie meer vertrouwen te laten krijgen. Langendoen ontkent dit ten stelligste.¹⁴⁹

3.6.4 De sapman

De commissie heeft tijdens haar onderzoek geconstateerd dat de CID Kennemerland betrokken was bij de verwerking van de deklading van de containers waarin de drugs waren verborgen. Het ging deels om vaten met extracten van vruchtensappen, waarin de drugs verborgen zaten. De CID Kennemerland had intensief contact met een producent van limonade in Belgie¨, aangeduid als de sapman. Via de sapman kon de CID Kennemerland zonder problemen dekladingen van containers met drugs afvoeren. De relatie tussen de sapman en medewerkers van de CID Kennemerland was dermate intensief dat nader onderzoek noodzakelijk bleek.

Begin contact sapman

¹⁴⁹  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 2 november 1995, nr. 76.

¹⁵⁰  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 2 november 1995, nr. 77.

¹⁵¹  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 2 november 1995, nr. 76.

¹⁵²  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 2 november 1995, nr. 76.

De sapman kwam voor het eerst in contact met de CID Kennemerland na de cocaïne-vangst in IJmuiden in 1989. Toen was cocaïne verstopt in vaten vruchtenextract. De sapman kon de politie helpen bij het verwerken van deze vruchtenextracten.

In september 1991 ging het bedrijf van de sapman failliet. Hij verkocht het bedrijf aan een ander. Het nieuwe bedrijf wilde vruchtensappen gaan importeren vanuit Marokko. De veronderstelling van sapman was dat de nieuwe eigenaar daarbij tevens drugs zou importeren. De sapman meldde zich bij de tactische recherche in Haarlem, die sapman overdroeg aan de CID. Vanaf dat moment ontstond intensief contact tussen de sapman en de CID Kennemerland.

Volgens CID-chef Langendoen en CID-medewerker Van Vondel was sapman ingeschreven als informant.¹⁵⁰ In het informantenregister van de CID Kennemerland komt de sapman echter niet voor. De sapman verschafte de CID Kennemerland informatie over softdruglijnen en de algemene produktie en verwerking van vruchtensappen.¹⁵¹

De sapman verwerkte in de navolgende periode alle vruchtensappen die als deklading werd gebruikt bij de containers met drugs die door de CID Kennemerland werden doorgeleverd. De CID Kennemerland scheidde de deklading van de drugs, vervoerde de drugs naar de criminele organisatie en schonk de deklading «om niet» aan de sapfabrikant. Volgens Langendoen zijn honderden tonnen vruchtensappen naar de sapfabrikant gegaan vanaf de CID Kennemerland.¹⁵²

Volgens de sapman gaat het om veel minder dan honderden tonnen sap. Hij verklaart naast sap geld van de CID Kennemerland verkregen te hebben dat ook gestort is op een borgrekening onder valse naam.

Reis Van Vondel en sapman

De verhouding tussen Van Vondel en de sapman roept de nodige vragen op. Van Vondel is in 1992 met de sapman op vakantie geweest naar Marokko. Van Vondel stelt uitdrukkelijk dat het hier gaat om een privé-reis. Langendoen heeft Van Vondel afgeraden naar Marokko te gaan met de sapman. Van Vondel erkende tijdens zijn openbare verhoor dat deze reis beter niet had kunnen worden gemaakt: achteraf gezien achtte Van Vondel dat niet professioneel.¹⁵³ Het blijft onduidelijk wat de sapman en Van Vondel beiden in Marokko hebben gedaan. Het is zeker dat zij een aantal vruchtensapfabrieken hebben bekeken.

Bedrijf Zuid-Amerika

In het voorjaar van 1992 ontstonden problemen tussen de sapman en de nieuwe eigenaar. In een daarop volgende rechtszaak dreigde sapman te verliezen. Hij dreigde op de zitting zijn samenwerking met de CID Haarlem uit de doeken te doen. Van Vondel heeft hem ontraden op de zitting iets te vertellen over zijn informantenrol. Van Vondel stelt echter dat hij sapman niets heeft aangeboden.¹⁵⁴

De sapman zegt in een gesprek met de commissie, via Van Vondel, te zijn benaderd door X, een investeerder uit Haarlem. X was een pseudo-identiteit van CID-chef Langendoen, die gebruik maakte van de naam van een bestaand persoon. Deze X zou volgens de sapman hem 200.000 gulden hebben gegeven om zijn activiteiten voort te zetten en een bedrijf in Zuid-Amerika op te bouwen dat sappen zou moeten exporteren naar Nederland. De sapman verklaart dat hij van Van Vondel en Langendoen meer dan drie miljoen gulden heeft gekregen. De sapman heeft daadwerkelijk een bedrijf opgericht in Zuid-Amerika eind 1993.

Langendoen en Van Vondel ontkennen in hun openbare verhoren deze weergave van de gebeurtenissen door de sapman. De sapman zou van hen nooit geld gekregen hebben om een bedrijf in vruchtensappen op te richten. Langendoen en Van Vondel zouden nooit met de sapman hebben gesproken over de mogelijke rol van het bedrijf. Langendoen zou nooit als X geld hebben aangeboden aan sapman. Wel hebben Van Vondel en Langendoen met elkaar besproken of het bedrijf in Zuid-Amerika gebruikt kon worden als aanleverbedrijf voor vruchtenextracten aan criminele organisaties zodat zij nog meer controle zouden kunnen uitoefenen op de aanlevering van drugs. Die gedachte kwam op toen bleek dat de Colom-bianen in eigen land niet meer voldoende vruchtensappen konden krijgen als coverlading voor hun drugtransporten. De vier proefzendingen cocaïne van elk 25 kilo en de cocaïnelevering van 5.000 kilo zouden via dit saptraject worden geleverd. Deze cocaïne-leveringen hebben nooit plaatsgevonden.

¹⁵³  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland,

2 november 1995, nr. 77.

¹⁵⁴  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 2 november 1995, nr. 77.

¹⁵⁵  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 2 november 1995, nr 76.

Borgrekening onder pseudo-identiteit

Medio 1993 hebben Langendoen en Van Vondel een borgrekening geopend. Op deze rekening is ongeveer een half miljoen gulden gestort. Van Vondel heeft zijn handtekening gezet onder het formulier waarmee de valse rekening werd geopend. Van Vondel en Langendoen stellen dat het verstrekken van deze identiteit nodig was om ervan verzekerd te kunnen zijn dat de dekladingen konden worden weggewerkt.¹⁵⁵

De heerVan Vondel: Het was absoluut noodzakelijk dat dat traject in stand bleef. Ik heb er niet echt zo specifiek over nagedacht. We hebben toen in de uitvoering van dit traject de beslissing genomen om dit zo te doen, zodat de voortgang gewaarborgd bleef. De heerVo s: En wist de officier van justitie hiervan?

De heerVan Vondel: Nee, hij wist hier niet van.¹⁵⁶

Volgens Van Vondel was deze rekening een uitweg voor sapman om zijn zwarte verdiensten uit de verkoop van vruchtensappen op een rekening te zetten. Het is echter nauwelijks aannemelijk dat de sapman medio 1993 al een half miljoen gulden verdiend zou kunnen hebben met het verkopen van door de CID Kennemerland aangeleverde vruchtensappen. Het overzicht van de containers die onder regie van de CID Kennemerland zijn ingevoerd maakt het zeer aannemelijk dat grote hoeveelheden sap pas in de tweede helft van 1993 op gang komen.

Zuster van Langendoen

¹⁵⁶ Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 2 november 1995, nr. 77.

Op 8 januari 1996 ontving de commissie van de rijksrecherche een verklaring van de zuster van Langendoen aan de rijksrecherche. Uit de verhoren was gebleken dat zij een rol speelde in het saptraject. Deze verklaring geeft meer inzicht over haar rol en duidt op een verdergaande betrokkenheid van Langendoen en Van Vondel bij de sapfabriek in Zuid-Amerika. Het onderstaande is gebasserd op de verklaring van Langendoens zuster.

De commissie wil hierbij het volgende aantekenen. De zuster van Langendoen heeft op 18 december 1995 een verklaring afgelegd ten overstaan van een notaris waarin zij stelt haar verklaringen aan de rijksrecherche onder druk te hebben afgelegd. De betrokken rijksrechercheur ontkent dit bij rapport van 19 januari 1996. De twee rijksrechercheurs die haar verhoord hebben verklaren dat haar medewerking geheel vrijwillig was en dat het hier niet om een strafrechtelijk onderzoek ging.

De zuster van CID-chef Langendoen ging op verzoek van Langendoen bij het bedrijf van sapman werken. Volgens de zuster is niet expliciet gesproken over de reden waarom Langendoen voorstelde dat zij bij deze fabriek ging werken. Langendoen en Van Vondel verklaren dat zij haar op die manier alleen aan een baan wilden helpen. De sapman verklaart dat de zuster tevens een rol diende te spelen bij het opzetten van een frontstore in het buitenland, waarvan de CID Kennemerland later gebruik kon maken.

De zuster van Langendoen verklaart dat de sapman Langendoen bij hun eerste bezoek aansprak als X en dat de sapman de naam Langendoen niet kende. De sapman wist niet dat Langendoen politieman was. De zuster mocht aan de sapman van Langendoen niet vertellen dat X in werkelijkheid Langendoen was en bij de politie werkte. Het is voor de zuster onduidelijk waarom zij die informatie niet mocht geven.

De zuster ging vervolgens werken bij de fabriek van sapman in Zuid-Amerika. Zij werd «gerente» (wettelijk vertegenwoordiger) van de fabriek. Eind 1994 vroeg de sapman aan de zuster of zij contact wilde leggen met Langendoen omdat de sapman zich in financiële moeilijkheden bevond. De zuster van Langendoen is in maart 1995 op verzoek van Langendoen naar Nederland gekomen om de documenten van de fabriek te tonen. Langendoen heeft zijn zuster toen minstens 10.000 dollar gegeven om de schulden van de fabriek af te lossen en om achterstallig loon te betalen. In 1995 is een andere medewerker van de CID Kennemerland naar Zuid-Amerika gereisd om een video te maken van de fabriek. De man werd door Langendoen aangekondigd bij zijn zuster. Hij gaf als reden dat eventuele kopers een indruk wilde krijgen van de fabriek. Langendoen zou zijn zuster hebben gesuggereerd de fabriek over te nemen. In 1995 is Van Vondel naar Zuid-Amerika gegaan om te bezien of de fabriek kon worden verkocht. De zuster van Langendoen verklaart dat Langendoen haar heeft gebeld met de mededeling dat Van Vondel zou komen om de schulden van de fabriek te betalen. Zij zou van Van Vondel in totaal 40.000 dollar hebben ontvangen.

De zuster van Langendoen is ervan overtuigd dat de sapman geld kreeg van de politie in Haarlem en dat de politie op de één of andere wijze financiële belangen had in de fabriek in Zuid-Amerika. Langendoen spande zich in 1995 in om een afvloeiingsregeling voor zijn zuster te regelen. Die regeling is tot stand gekomen.

Afkopen van sapman en het achterhouden van informatie

Ook nadat Van Vondel bij de politie weg was gegaan en zijn eigen recherche-bureau begonnen was, bleef contact bestaan tussen de sapman en Van Vondel. Eind 1994 verkeerde de sapman in financiële en emotionele moeilijkheden. Van Vondel verklaart dat hij toen zelfstandig heeft besloten maatregelen te nemen om de sapman te beschermen.

De sapman kreeg in 1995 van Van Vondel een bedrag tussen de 500.000 en 1 miljoen gulden om uit de problemen te komen en zijn bedrijf te kunnen voortzetten. De sapman heeft dat geld mede gekregen van Van Vondel om met zijn familie voor zes maanden naar de Verenigde Staten te gaan. Van Vondel wilde op die manier voorkomen dat de sapman door de rijksrecherche of de commissie zou worden gehoord. Van Vondel kreeg dit geld naar eigen zeggen van informant 1. Van Vondel bestempelde dit als een lening. Volgens Van Vondel wilde informant 1 het geld geven aan de sapman om te voorkomen dat de sapman in de openbaarheid zou vertellen over de saptrajecten.¹⁵⁷ Van Vondel stelt dat hij zich, ook al was hij geen politieman meer, emotioneel verplicht voelde de anonimiteit van de sapman te beschermen.

De heerVan Vondel: Ik ben ook niet blij met datgene wat ik uiteindelijk gedaan heb, maar ik heb die beslissing wel overwogen en met een emotionele achtergrond genomen. Ik sta daar nu voor.¹⁵⁸

¹⁵⁷  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 2 november 1995, nr. 77.

¹⁵⁸  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 2 november 1995, nr. 77.

¹⁵⁹  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 2 november 1995, nr. 76.

Van Vondel stelt nadrukkelijk dat hij zelf besloten heeft tot deze activiteiten. Langendoen zou niet op de hoogte zijn geweest van de betalingen. In 1994 en 1995 hebben Langendoen, Van Vondel en sapman verschillende malen contact gehad. Van Vondel en Langendoen verklaren beiden dat tijdens deze gesprekken nooit is gesproken over deze betalingen.¹⁵⁹

Uit een opgenomen gesprek tussen sapman en Van Vondel blijkt dat Van Vondel verschillende malen heeft gezegd dat, indien de rijksrecherche of de commissie sapman wil horen, hij contact moet opnemen met Langendoen om af te spreken hoe om te gaan met de informatie dat hij als informant had gefunctioneerd. Uit dit gesprek kan echter niet geconcludeerd worden dat Langendoen daadwerkelijk op de hoogte was van de betaling aan de sapman. Het gesprek toont dat Van Vondel probeerde om samen met de sapman een verhaal te construeren voor het geval hij verhoord zou worden door de rijksrecherche of de commissie.

Het blijft onduidelijk in hoeverre Van Vondel in opdracht of met medeweten van anderen handelde. Het is onaannemelijk dat Van Vondel niemand heeft ingelicht over zijn beslissing de sapman geld te betalen dat afkomstig was van informant 1. Langendoen was in het verleden steeds op de hoogte van alle handelingen van Van Vondel.

De heerVan Vondel: Kijk, wij zijn pioniers geweest met de methode. Ook daarin hebben wij dingen gedaan, waarvan je nu zegt: is het wel verstandig geweest dat je het zo gedaan hebt? Maar toen in dat tijdsbeeld hebben wij die verantwoordelijkheid, die beslissing zo genomen. Uiteraard ligt er ook een gedeelte bij mijzelf. In het geheel bezien word ik dus gegijzeld door deomstandigheden.

De heerKoekkoek: Mijnheer Van Vondel, waarom zegtunu achteraf: ik had het niet

moeten doen?

De heerVan Vondel: Omdat het toch allemaal openbaar geworden is.

De heerKoekkoek: En dat wildeunet voorkomen?

De heerVan Vondel: Dat wilde ik voorkomen.

De heerKoekkoek: Dus het was vergeefse moeite?

De heerVan Vondel: Het is vergeefse moeite geweest.¹⁶⁰

3.6.5 Andere dekladingen

De containers met drugs bevatten allerlei andere soorten deklading naast vruchtensappen. Er bestaat veel onduidelijkheid over wat precies is gebeurd met deze andere dekladingen. Er is geen administratie van de verwerking van deze dekladingen van de doorgelaten containers. De commissie constateert dat deze dekladingen op verschillende wijzen door de CID zijn weggewerkt. De dekladingen zijn deels aan de chauffeur gegeven om zelf te verhandelen en deels op een andere wijze weggewerkt.

Humanitaire hulp

Devoorzitter: Hebtute maken gehad met dekladingen van andere partijen die via de methodebinnenkomen?

De heerVan Vondel: Ja, daar heb ik ook mee te maken. Devoorzitter: Wat doetudaarmee?

De heerVan Vondel: Als je iets hebt, moet je dat kwijt, want het kan een obstakel zijn in je werkzaamheden. Je moet dat dus netjes opruimen. Devoorzitter: Waar gaat het dan naartoe?

De heerVan Vondel: Het is voor een groot gedeelte naar het buitenland vertrokken. Devoorzitter: Kuntudaar iets preciezer over zijn? Waar gaat het naartoe? Wat moeten wij ons voorstellen?

De heerVan Vondel:Umoet zich voorstellen dat iets wat nog bruikbaar is, als humanitaire hulp naar het buitenland is gegaan, naar Oostbloklanden.¹⁶¹

¹⁶⁰  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 2 november 1995, nr. 77.

¹⁶¹  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 2 november 1995, nr. 77.

¹⁶²  Verhoor F. Teeven, officier van justitie te Amsterdam, 9 oktober 1995, nr. 44.

Tegeltjes

De heerTeeven: Het waren Colombiaanse tegeltjes en bij dat bedrijf troffen wij nog een

tegeltje aan dat op de achterzijde vermeldde: «made in Colombia». Die tegeltjes werden

daar gebracht en contant afgerekend. Wij hebben kunnen vaststellen dat de tegeltjes die

hier per container zijn binnengekomen, ook de tegeltjes zijn die daar zijn afgeleverd. Dat

kan je zien aan de hand van de factuur maar ook aan de hand van de ladingspapieren. Die

bescheiden hebben wij uiteraard aan de rijksrecherche gegeven, ten behoeve van haar

onderzoek.

Devoorzitter: Er is betaald. Wat gebeurt er met het geld? Er wordt zo vaak betaald. Als ik

tegels kom aanbieden, word ik ook betaald.

De heerTeeven: Interessant was de verklaring van de directeur van dat bedrijf. Hij deelde

mee dat die tegeltjes waren aangeboden door een familielid van iemand die bij hem

werkte. Er werkte dus een personeelslid bij dat bedrijf en de tegeltjes werden aangeboden

door een familielid van hem. Welnu, dat was een politieman uit Noord-Holland. De naam

is bij mij bekend maar die zal ik nu niet in het openbaar noemen.

De heerDe Graaf: Kennemerland?

De heerTeeven: Een politieman uit Kennemerland, die daar een familielid had werken.

De heerDe Graaf: En daar is voor betaald?

De heerTeeven: Daar is contant een betrekkelijk gering bedrag voor betaald en dat is ook

afgetekend op de factuur met «voldaan».¹⁶²

Devoorzitter: Mijnheer Van Vondel, zijn er ooit tegeltjes geweest als deklading? De heerVan Vondel: Dan moet ik weer terugkomen op mijn verhaal. Devoorzitter: Wiltuzeggen «ja» of «nee»?

De heerVan Vondel: Ik zeg daarop geen «ja» en geen «nee».Uvraagt naar specifieke

goederen. Specifieke goederen zijn altijd gerelateerd aan zaken. Ik kan dus geen «ja» of

«nee» zeggen.

Devoorzitter: Daar zitten wij nou. Vanochtend heeft de heer Teeven het specifiek gehad

over tegeltjes die er als deklading uit zouden zijn gekomen. Isudaarvan iets bekend?

De heerVan Vondel: Mijnheer de voorzitter, daarop kan ik geen antwoord geven. Ik kom

elke keer weer terug op hetzelfde verhaal. Goederen zijn gerelateerd aan zaken. Als ik over

goederen spreek, kunnen informanten in de problemen komen. Ik kan dat niet doen. Als

wij in een besloten zitting zijn, kan ik daarover spreken. Ik kan dat hier niet doen voor de

camera. (...)¹⁶³

De heerVan Vondel: Er is eenmaal een partij geweest waarin ik zelf een rol heb gespeeld.

De heerDe Graaf: Waarom heeftudat gedaan? Waarom heeftuhet toen niet om niet

weggedaan?

De heerVan Vondel: Wij hebben toen meteen geleerd dat dit veel te veel risico’s geeft.

Vandaar dat wij voor die andere mogelijkheid hebben gekozen.

Devoorzitter:Uzegt dus: er is een keer iets geweest waarvoor wij geld ontvangen

hebben? Waar is dat geld gebleven?

De heerVan Vondel: Dat is naar de informant teruggegaan. Die heeft het aangewend

voor de financiering van andere zaken.

De heerDe Graaf: Het gaat toch niet om grote bedragen?

De heerVan Vondel: Dat was een heel klein beetje.¹⁶⁴

3.6.6 Dekmantelfirma’s en valse identiteitsbewijzen Dekmantelfirma’s

De CID Kennemerland maakte gebruik van verschillende dekmantelfirma’s. De CID richtte deze firma’s op. De firma’s werden gebruikt als organisaties waar de containers naar toe konden worden gestuurd. Zij dienden als «notify-adresses» op de «bills of lading». De CID Kennemerland heeft onder verschillende namen verscheidene van deze dekmantelfirma’s opgezet.

Bij het oprichten van deze dekmantelfirma’s is gebruik gemaakt van namen van bestaande personen. In enkele gevallen zouden deze personen achteraf op de hoogte gesteld zijn van het gebruik van hun naam. Langendoen stelt dat de betrokken personen indirect toestemming hebben gegeven.¹⁶⁵ Het blijft onduidelijk wat daaronder moet worden verstaan.

¹⁶³  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 46.

¹⁶⁴  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 46.

¹⁶⁵  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 2 november 1995, nr. 76.

¹⁶⁶  Verhoor K.P. Langendoen, plaatsvervangend teamleider kernteam Randstad Noord en Midden, voormalig chef regionale criminele inlichtingendienst Kennemerland, 2 november 1995, nr. 76.

De heerRouvoet:Usprak van indirecte toestemming. Als daar in indirecte zin

toestemming voor is gegeven, betekent dat dan datuvoor gebruikmaking van personalia

carte blanche had? Werd er eenmalig gezegd datuvan personalia gebruik kon maken en

konudan zelf bepalen watudaarmee deed? En zou dat verklaren dat betrokkenen niet op

de hoogte waren van het gebruik maken voor het oprichten van bijvoorbeeld een

bedrijfje? Mag ikuzo verstaan?

De heerLangendoen: Ik denk datuhet goed ziet. (...) De heerRouvoet: Ik heb nog een

vraagje over het gebruik van die naam.Uzei eerder op een vraag van mij datucarte

blanche had gekregen. Ik begrijp nu dat, alsuweggaat,udie carte blanche achterlaat en

datuop dat moment niet terug moet naar de betrokkene om dit terug te geven, te regelen

of hier afspraken over te maken met degene die aan uw bureau komt te zitten.

De heerLangendoen: Neen.

De heerRouvoet: Die carte blanche blijft er liggen en er kan van alles mee gedaan

worden, zonder datudaar zicht op hebt en daar verantwoordelijkheid voor draagt.

De heerLangendoen: Ja.¹⁶⁶

Valse identiteitsbewijzen De CID Kennemerland kon beschikken over valse identiteiten die door de Haarlemse burgemeester ter beschikking waren gesteld. Het ging om een aantal paspoorten en rijbewijzen waarop onjuiste persoonsgegevens stonden vermeld. Deze bevonden zich in de kluis van de Haarlemse politie. De paspoorten en rijbewijzen zouden gebruikt worden voor het huren van auto’s ten behoeve van observatie en het huren van ruimten.

Devoorzitter: Heeftuooit daarna gevraagd wat ermee gebeurde? MevrouwSchmitz: Indertijd heb ik er niet naar gevraagd, maar ik heb nu gehoord dat men die drie keer heeft gebruikt. Tweemaal om naar een informant te reizen in de Verenigde Staten en eenmaal voor de veiligheid. De heer Langendoen verbleef toen met zijn gezin twee weken in het buitenland.¹⁶⁷

Met de burgemeester van Haarlem was afgesproken dat de CID verslag zou doen wat met deze valse identiteitsbewijzen zou gebeuren. Van dergelijke verslagen is geen sprake.¹⁶⁸

De heerDe Graaf: Heeft u, buiten dat specifieke geval, andere identiteiten gebruikt? Heeft

u andere namen gebruikt zonder datudaarbij de benodigde papieren had? Of is dat niet

nodig in het runnen van informanten?

De heerVan Vondel: Ik heb wel eens een andere naam gebruikt. Ik heb mij wel eens

anders voorgesteld dan degene die ik was.

Devoorzitter: Ook voor het opzetten van fakebedrijfjes?

De heerVan Vondel: Ja, dat klopt.¹⁶⁹

De commissie heeft geconstateerd dat in verschillende regio’s gebruik is gemaakt van valse identiteitsbewijzen door de lokale politie of door de CRI (ANCPI).¹⁷⁰ Het gaat niet alleen om de regio’s Kennemerland en Gooi en Vechtstreek, maar ook om Utrecht, Zuid-Holland-Zuid, Den Bosch en Amsterdam. Het ontbreekt echter aan een eenduidige wettelijke basis voor het verstrekken van valse identiteitsbewijzen door gemeenten. In verschillende gemeenten werden dan ook verschillende voorwaarden gesteld aan het gebruik van de valse identiteitsbewijzen. De CRI verstrekt in principe geen valse identiteisbewijzen aan CID-en.

3.6.7 AdministratieKennemerland

In de administratie van de CID Kennemerland zijn vele hiaten aangetroffen. Cruciale onderdelen van het werk van de CID werden niet of onvolledig vastgelegd. De commissie constateert dat door de gebrekkige administratie belangrijke vragen over het functioneren van de medewerkers van de CID Kennemerland en de informanten onbeantwoord zullen blijven. Aangezien het niet mogelijk is op basis van documenten een oordeel te geven over de gebeurtenissen is de commissie genoodzaakt alleen verklaringen van personen als basis voor het oordeel te gebruiken. De betrouwbaarheid van deze verklaringen is niet altijd eenduidig te beoordelen.

¹⁶⁷  Verhoor E.M.A. Schmitz, staatssecretaris van Justitie, voormalig burgemeester van Haarlem en korpsbeheerder van de regiopolitie Kennemerland, 20 oktober 1995, nr. 63.

¹⁶⁸  Documenten gemeente Haarlem.

¹⁶⁹  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 46.

¹⁷⁰  Zie hiervoor hoofdstuk 6.

3.7 Betrokkenheid FIOD/douanerecherche

3.7.1 Doorlaten van containers

De douane en de douanerecherche waren van wezenlijk belang voor de uitvoering van deze methode. De douane diende op verzoek van de politie controle van bepaalde containers achterwege te laten, ook al waren er signalen dat zich in de containers drugs bevonden. Het Douane Informatie Centrum (DIC) selecteerde de containers waarmee mogelijk iets aan de hand was. Ongeveer 30 tot 40 % van de geselecteerde containers werd op verzoek van de politie doorgelaten.

De heerRabbae: Wat is de normale procedure?

De heerHuisman: Als een zending door moet gaan, moet er normaal aangifte bij de

douane worden gedaan.

De heerRabbae: Door wie?

De heerHuisman: Meestal door een agent, een expediteur of een cargadoor. Zodra er

aangifte gedaan wordt, bestaat er altijd nog het risico dat een douanier op een post de

aangifte wil controleren. Bij doorlevering werd er ook voor gezorgd dat er geen controle

plaatsvond.

De heerRabbae: En wie gaf de opdracht om niet te controleren?

De heerHuisman: Die opdracht kwam van de FIOD. Wij stelden dan uiteraard wel de

vraag of er contact over was geweest met een officier van justitie. Dat is in alle gevallen

bevestigd en vanaf begin 1994 hebben wij van de teamleider van de FIOD ook steeds een

getekende verklaring gekregen met de naam van de betreffende officier.

De heerRabbae: Maarukrijgt ook de verklaring van de officier zelf te zien?

De heerHuisman: Nee, wij krijgen alleen de verklaring van de teamleider van de FIOD,

waarbij de naam van de behandelende officier wordt vermeld, dus geen verklaring van de

officier zelf.

Devoorzitter: En geeftudan het seintje aan de douane dat men een container

ongemoeid moet laten?

De heerHuisman: Dat is wat wisselend geweest; in een aantal gevallen ging het via onze

dienst, in andere gevallen via surveillanceposten, maar dan wisten wij er wel van.

De heerRabbae: Maar waarom ging het via uw dienst?Uheeft geen directe gezagsrelatie

tot de FIOD.

De heerHuisman: Ik heb wel contacten binnen de douanewereld.

De heerRabbae: Informele contacten.

De heerHuisman: Nee, ook heel formele.

De heerRabbae: Maar de formele lijn loopt dus...

De heerHuisman: Er loopt geen gezagslijn direct van de FIOD naar de douane.

De heerRabbae: Dusukrijgt een signaal van de FIOD datueen bepaalde lading

ongemoeid moet laten, maar het gaat niet via de directeur van de FIOD naar uw directeur

en viaunaar de uitvoerende mensen?

De heerHuisman: Nee, maar zoiets heeft ook een bepaalde historie. Het begint met een

rechtstreeks contact tussen de FIOD en mij of mijn mensen. Dan wordt er gevraagd of de

zaak afgedekt is door de justitie en dan is het antwoord positief. Op een bepaald moment

denk je: dit worden er toch wel wat veel. Daar praat je dan over met je eigen dienstleiding

en dat heeft ertoe geleid dat wij in het begin van dit jaar een bespreking op het ministerie

hebben gehad om te bekijken of dit nu de lijn was: als een officier van justitie het in het

belang van een onderzoek vindt dat een container zijn normale weg vervolgt, werken wij

daar dan aan mee? Het beleid dat in de praktijk ontwikkeld was, is toen herbevestigd en

het is dus staand beleid.¹⁷¹

De verzoeken van CID-en tot doorlating van containers werden door de FIOD sinds 1993 in een formulier vastgelegd. De beslissing daarover werd genomen door een teamleider van de FIOD. Het formulier werd vervolgens doorgestuurd naar de regionale douane waar de feitelijke controle moest plaatsvinden. De container werd vervolgens zonder controle overgedragen aan de chauffeur, veelal een informant.

Op verzoek van de RCID kunnen wij de inhoud van een bepaalde container voordat deze wordt afgehaald, onderzoeken op verdovende middelen. Soms is het verzoek van de RCID zo opgesteld dat er door de douane niet in de container wordt gekeken.¹⁷²

¹⁷¹  Verhoor H.M. Huisman, hoofd Douane Informatiecentrum, 2 oktober 1995, nr. 37.

¹⁷²  Zie FIOD-gegevens Bakker.

De CID, die een verzoek deed voor het doorlaten van een container, diende volgens de afspraken naar de FIOD terug te koppelen wat er vervolgens met de container was gebeurd en of de drugs in beslag waren genomen. De commissie constateert dat deze terugkoppeling in veel gevallen niet heeft plaatsgevonden.

3.7.2 CID-activiteiten FIOD

De FIOD, en meer specifiek de douanerecherche, heeft in de afgelopen jaren verschillende informanten gerund, waaronder chauffeur M. Volgens toenmalig teamleider Teeven werden door de FIOD tien informanten gerund, zonder dat de FIOD beschikte over de CID-status.¹⁷³

FIOD-medewerker De Jongh werkte ten behoeve van verschillende CID-en om de methode van het doorlaten van containers te kunnen verwezenlijken.

De heerTeeven: Ik heb uiteraard doorgevraagd wat de taak van De Jongh zou zijn in Dordrecht en in Haarlem. Zijn taak zou zijn, ervoor te zorgen dat de containers die binnenkwamen de haven konden verlaten. Daarbij moest de douanerecherche, mijn medewerker, ervoor zorgen dat die containers niet werden gecontroleerd door de douane. Voor die taak moest ik toestemming geven. Ik moest zeggen: kijk niet naar die container. Daarnaast heeft hij, in combinatie met politiepersoneel, bepaalde informanten gerund die ofwel van oudsher van de douanerecherche ofwel van de politie waren. (...) De heerDe Graaf: Waarom runde mijnheer De Jongh dan eigenlijk de informant? Hij was toch geen CID’er?

De heerTeeven: De Jongh had een bepaalde know-how op een bepaald vlak terwijl het CID-personeel dat niet had. Bij het runnen van bepaalde informanten was het gewenst dat die kennis beschikbaar was.¹⁷⁴

De verantwoordelijkheid voor de handelingen van De Jongh blijkt onduidelijk:

De heerDe Graaf:Ubent toch verantwoordelijk voor datgene wat uw medewerker in zo’n traject doet?

De heerTeeven: Terecht vraagtudaarover door. Uiteraard ben ik verantwoordelijk voor wat hij doet. Maar als hij in een ander politieteam opereert, dan is het niet vreemd dat de formeel verantwoordelijke chef niet van alle ins en outs op de hoogte is, zeker in die jaren niet als het om CID-trajecten ging.¹⁷⁵

In Kennemerland heeft de samenwerking tussen de FIOD en de CID plaatsgevonden zonder dat afspraken over informatie-uitwisseling zijn vastgelegd. De FIOD en de korpsleiding Haarlem betwisten elkaars verantwoordelijkheid voor de specifieke activiteiten van De Jongh die ertoe leidden dat de containers ongemoeid werden gelaten. Volgens de korpsleiding Haarlem was de FIOD verantwoordelijk, volgens de FIOD was de CID Kennemerland verantwoordelijk. FIOD teamleider Bakker ging tot maart 1995 ervan uit dat alle bewust niet gecontroleerde containers op een later moment in beslag genomen zouden worden.

¹⁷³  Verhoor F. Teeven, officier van justitie te Amsterdam, 9 oktober 1995, nr. 44.

¹⁷⁴  Verhoor F. Teeven, officier van justitie te Amsterdam, 9 oktober 1995, nr. 44.

¹⁷⁵  Verhoor F. Teeven, officier van justitie te Amsterdam, 9 oktober 1995, nr. 44.

Devoorzitter: Toenude opheffing van het IRT zag, hebtutoen nooit het idee gekregen dat daartussen containers hadden kunnen zitten die via deze methode binnen waren gekomen?

De heerBakker: Natuurlijk, ik heb ook de IRT-zaak gevolgd. Ik heb het rapport-Wierenga diverse keren gelezen. Ik heb de publikaties van meneer Middelburg gevolgd. Mijn les uit de IRT was om gewoon precies te weten te komen wat er gebeurt. Ik mag graag precies weten, wat er gebeurt in mijn omgeving. Daarom heb ik de procedure zoals die was, vastgelegd op papier. Ik wilde gewoon precies weten, wat er gebeurde. Ik moetuzeggen dat, toen ik er in maart 1995 kennis van kreeg dat ik eigenlijk gewoon belazerd was in het jaar daarvoor–excuses voor het woord–was ik daar goed ziek van. Ik heb mij ook afgevraagd, hoe dat kwam. Waar het eigenlijk op neerkomt, is het volgende. Ik sta achter de duinen, meneer Van Traa, en wat er gebeurt, gebeurt op de vloedlijn, en ik kan niet zien wat er op die vloedlijn gebeurt. Er is sprake van politieonderzoeken. Wil ik goed weten wat daar gebeurt, dan moet ik de aanvangsprocessen-verbaal kennen, ik moet de zaaksprocessen-verbaal kennen, ik moet de OT-rapportages kennen, ik moet de inbeslagnemingen kennen, en dat past gewoon niet in de wijze, waarop die informatie tot mij zou

kunnen komen. Er is sprake van embargo-onderzoeken, van onderzoeken waarin ik gewoon geen inzicht heb. Ik kon dat inzicht niet hebben in die onderzoeken. Devoorzitter: Maar de heer...

De heerBakker: Het enige wat ik kon doen, was de waarnemingen in de haven goed te registreren. Het alternatief is om, als je dat zicht niet hebt, die man terug te trekken en dus geen intermediair tussen de politie en de douane te zetten. Wat er dan gebeurt, is dat douane-ambtenaren in containers onderzoekingen gaan doen die passen in opsporingsonderzoeken. Douane en politie gaan dan containers in, en er komt een stammenstrijd in het havengebied. Op deze wijze, door de intermediair-rol te vervullen tussen de politie en de douane, wilde ik dat voorkomen. Door een goede administratie en vastlegging wilde ik zicht krijgen op wat er daadwerkelijk gebeurde. (...) De heerDe Graaf: Een tijdje geleden zeiutijdens dit verhoor datuzich belazerd voelde.Uwerd er ook goed ziek van. Door wie bentueigenlijk belazerd, althans voeldeuzich belazerd?

De heerBakker: Ik voelde mij belazerd door de dienst die de informatie aangeleverd heeft dat in alle gevallen in beslag werd genomen. De heerDe Graaf: En dat was de RCID? De heerBakker: Ja. De RCID-Kennemerland.¹⁷⁶

In december 1994 hebben de nieuwe CID-chef Woest en FIOD teamleider Bakker in een convenant vastgelegd hoe de samenwerking vorm zal krijgen. Afgesproken is dat alle CID-activiteiten en -registraties plaatsvinden bij de CID Kennemerland en onder de verantwoordelijkheid van de CID-chef Kennemerland.¹⁷⁷

DIC-chef Huisman kreeg in de loop van 1994 het vermoeden dat containers met drugs in het milieu verdwenen. Vanuit de douane in Amsterdam kwamen ook signalen dat er eventueel iets mis zou kunnen zijn met de gecontroleerde afleveringen. De leiding van de douane in Amsterdam en de directeur van de FIOD, Van Blijswijk, hadden over deze vermoedens een bespreking op het ministerie van Financiën op 10 januari 1995.

De heerVan Blijswijk: Uit dat gesprek is naar voren gekomen dat de aanwezigen geen enkele aanwijzing hadden dat er iets anders gebeurde dan gecontroleerde aflevering. We hebben verder geconstateerd dat de methode, die wij al jaren kenden, correct was en dat wij medewerking zouden blijven verlenenals onder verantwoordelijkheid en op verzoek van het OM onze bijstand werd gevraagd.¹⁷⁸

In maart 1995 komt Van Blijswijk tot een andere conclusie.

De heerVan Blijswijk: Ik moet constateren dat velen met mij binnen de FIOD en Financien ergens in maart jongstleden tot de schokkende ontdekking kwamen, terwijl wij altijd dachten dat er gecontroleerd was afgeleverd en spullen in beslag waren genomen, dit in een aantal gevallen niet juist bleek te zijn.¹⁷⁹

3.7.3 Sigarettensmokkel

¹⁷⁶  Verhoor G.J.C.M. Bakker, teamleider douanerecherche bij de Fiscale Inlichtingenen Opsporingsdienst, 4 oktober 1995, nr. 41.

¹⁷⁷  Rapport Woest aan Korpsleiding, 5 oktober 1995.

¹⁷⁸  Verhoor J.A.M. van Blijswijk, hoofd Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst, 11 oktober 1995, nr. 49.

¹⁷⁹  Verhoor J.A.M. van Blijswijk, hoofd Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst, 11 oktober 1995, nr. 49.

¹⁸⁰  Brief De Jongh aan Van Blijswijk, 14-3-1995.

Bij de doorlating van criminele goederen ging het niet alleen om drugs. Ook met sigaretten werden vergelijkbare doorlatingstrajecten met hulp van een criminele burgerinfiltrant door politie en justitie verwezenlijkt.

Zoals al eerder aan de orde is gekomen had de medewerker van de FIOD, De Jongh, vanaf 1988 contact met chauffeur M. Volgens De Jongh is hij vanaf 31 januari 1993 ingeschreven als informant bij de FIOD.¹⁸⁰ Volgens teamleider Bakker is deze informant overgedragen aan de RCID Kennemerland in 1992. De RCID ontkent dit. Volgens CID-chef Langendoen is chauffeur M. slechts gebruikt als chauffeur voor transporten verdovende middelen en niet als informant. Chauffeur M. zou zijn gerund door FIOD-medewerker De Jongh en RCID Kennemerland medewerker Van Vondel. De afspraak zou zijn dat de informatie via de RCID Haarlem als CID

informatie naar de FIOD zou gaan. Chauffeur M. heeft een intensieve rol gespeeld tijdens de hierboven beschreven transporten.

Chauffeur M. is daarnaast betrokken geweest bij het vervoeren van niet gebanderolleerde sigaretten. Chauffeur M. nam steeds contact op met De Jongh als een sigarettentransport werd voorbereid. De Jongh gaf dan de opdracht aan M. de transporten in de gaten te blijven houden. Samen met een Duitse douane-ambtenaar wilde De Jongh in de gaten blijven houden hoe de sigarettentransporten feitelijk verliepen. In totaal zou chauffeur M. in de periode eind 1992 tot en met januari 1994 bij 85 transporten met sigaretten betrokken zijn. Deze transporten gingen volgens de bescheiden over de buitengrenzen van de Europese Unie, terwijl zij in feite binnen de Europese Unie werden afgezet. Op die manier werd per zending anderhalf miljoen aan accijnzen ontdoken. In totaal is 150 miljoen aan accijnzen ontdoken. Op 24 januari 1994 verongelukte een transportwagen van chauffeur M. in Duitsland. De lading bestond uit niet gebanderolleerde sigaretten. Chauffeur M. verklaarde toen dat de Duitse en Nederlandse autoriteiten op de hoogte waren van de transporten.

De heerKoekkoek: Ik wil nog een vraag stellen over de sigarettensmokkel. Is mijn indruk juist dat de informant betrokken was bij die smokkel en dat hij heeft geprobeerd, die smokkel voort te zetten onder de dekmantel van de RCID?

De heerTeeven: Achteraf kon ik constateren–ik heb het van Bakker begrepen; het is dus niet uit eigen wetenschap–dat dat inderdaad het geval was. Uw zienswijze is dus juist.¹⁸¹

In augustus 1993 heeft zowel binnen de FIOD als de politieregio Kennemerland overleg plaatsgehad over proeftransporten sigaretten die inzicht moesten verschaffen in de sigarettenfraude. De FIOD had hiervoor belangstelling, de tactische recherche van Haarlem niet. Volgens FIOD-medewerker De Jongh kreeg hij toestemming van het hoofd van de douanerecherche Tjalkes voor enkele proeftransporten, die vervolgens ook werden uitgevoerd.¹⁸² Het is niet gebleken dat hierover enig overleg met het OM heeft plaatsgevonden of dat daarvoor toestemming is gegeven.

Het heeft er alle schijn van dat chauffeur M. illegale sigarettentransporten heeft uitgevoerd en dat hij die nadien heeft trachten te legitimeren door te stellen dat hij voor de CID werkte. De eventuele afspraken met chauffeur M. zijn niet vastgelegd. Het is onduidelijk wat chauffeur M. mocht doen met de criminele opbrengsten. Het blijft onduidelijk onder wiens of wier verantwoordelijkheid de proeftransporten hebben plaatsgevonden. De verklaringen van Langendoen, Van Vondel en De Jongh spreken elkaar hier tegen. Aangezien M. in Duitsland verblijft en geen prijs stelde op contact met de commissie heeft geen gesprek met hem kunnen plaatsvinden. Wel is duidelijk dat hij vele jaren een belangrijke schakel is geweest binnen de illegale transporten en daarvan zonder twijfel heeft geprofiteerd.

3.8 Beveronderzoek Rotterdam

¹⁸¹  Verhoor F. Teeven, officier van justitie te Amsterdam, 9 oktober 1995, nr. 44.

¹⁸²  Brief De Jongh aan Van Blijswijk 14-3-1995.

In de zomer van 1992 werd in Rotterdam het Haveninformatieproject gestart. Het doel van het project was de informatie van verschillende diensten over de georganiseerde criminaliteit in de haven bij elkaar te brengen. Uit het Haveninformatieproject bleek dat een aantal personen zich in georganiseerd verband bezig hield met strafbare feiten. De Rotterdamse recherche en CID startten mede naar aanleiding hiervan een onderzoek tegen een handelaar in verdovende middelen die al meermalen veroordeeld was. Onder de codenaam Bever werd zodoende eind 1993 een onderzoek gestart door het kernteam Rotterdam-Rijnmond.

De RCID Rotterdam had contact met de RCID Kennemerland. Uit dit contact bleek dat de RCID Kennemerland een informant runde die voor het Beveronderzoek belangrijke informatie zou kunnen bieden (hier verder informant 3 genoemd).

Omdat de organisatie van het onderzoekssubject zeer gesloten was en professioneel te werk ging, was de inschatting dat het zeer moeilijk zou zijn een goede informatiepositie te verkrijgen in dit onderzoek. De mededeling van de RCID Kennemerland kwam derhalve voor het onderzoek van het kernteam op een buitengewoon goed moment.¹⁸³

Op 21 december 1993 vond overleg plaats tussen vertegenwoordigers van de CID Kennemerland, waaronder CID-chef Langendoen en CID-rechercheur Van Vondel, de CID-chef Rotterdam In ’t Veld en CID-officier van justitie te Rotterdam De Groot. De RCID Kennemerland vertelde dat de informant, gezien zijn contacten, zeer gedetailleerde informatie kon leveren over de invoer in Nederland van containers met softdrugs door het onderzoekssubject in het Beveronderzoek. Volgens het verslag van deze bijeenkomst meldde Langendoen dat de CID Kennemerland nu tijd had, omdat het IRT was opgeheven en de voordelen van de methode in Amsterdam niet begrepen werden.

De CID Kennemerland zou de container vervoeren naar een door de politie gecontroleerde loods. De container zou in die loods worden gecontroleerd op softdrugs en andere verdovende middelen. Indien alleen softdrugs in de container aanwezig zouden zijn, zou een gecontroleerde aflevering doorgang kunnen vinden. Het onderzoekssubject zou é énof meer auto’s beschikbaar stellen om de softdrugs op de door het onderzoekssubject bepaalde plaats af te leveren. Het voertuig zou worden beladen door de RCID Kennemerland en onder begeleiding van het observatieteam door een van de CID-rechercheurs van Kennemerland worden neergezet op een lokatie te behoeve van het

onderzoekssubject.¹⁸⁴

Volgens De Groot stelde Langendoen in dit gesprek dat hij al eerder deze methode had gebruikt en daarvoor toestemming had van de officier van justitie in Haarlem.

Het OM Haarlem bevestigt het verlenen van een dergelijke toestemming niet. Zaken waarbij van de hier bedoelde methodiek gebruik is gemaakt, zijn op het Haarlemse parket niet bekend. Wel is bekend dat in het oude IRT waarin sommige van dezelfde dramatis personae participeerden als in het Kennemer CID-veld werkzaam waren, van een vergelijkbare methodiek gebruik is gemaakt. Van een direct contact tussen Rotterdams en Haarlems OM teneinde uitdrukkelijk na te gaan in hoeverre deze methodiek in Kennemerland–buiten IRT verband–was geaccordeerd, is geen sprake geweest.¹⁸⁵

Langendoen zou tevens in dit gesprek gezegd hebben dat het OM Haarlem de informant toestemming had gegeven zijn verdiensten te behouden. De informant zou zelf de verschillende kosten moeten betalen. Volgens De Groot werd de afspraak gemaakt dat elke levering van softdrugs, behoudens bijzondere omstandigheden, in beslag zou worden genomen. De commissie heeft geconstateerd dat in het CID-verslag van deze vergadering vermeld staat dat doorlating vanwege de geloofwaardigheid van de informant tot de mogelijkheden behoorde.¹⁸⁶

¹⁸³  Ambtsbericht De Groot, 11 mei 1995, p. 2 (zie bijlage 1).

¹⁸⁴  Ambtsbericht De Groot, p. 2–3.

¹⁸⁵  Ambtsbericht Kuitert aan hoofdofficier van justitie Haarlem.

¹⁸⁶  Verslag vergadering 21-12-1993.

De heerDe Graaf: Maar de eis dieunu formuleert, namelijk dat alles in beslag zou moeten worden genomen bij de zendingen, was toch niet zo absoluut alsuhem nu formuleert?

De heerDe Groot: Die was wèlabsoluut. Ik heb er wel bij gezegd–dat is zo langzamerhand een kwestie van algemene bekendheid, in ieder geval in ons vak–dat ik mij natuurlijk realiseer dat het niet op alle momenten mogelijk is, door wat voor soort omstandigheden dan ook.

De heerDe Graaf: Maar in die vergadering van 21 december 1993 is het zo geformuleerd – als wij goed geïnformeerd zijn–dat gecontroleerde doorlevering zou kunnen om redenen van geloofwaardigheid.

De heerDe Groot: Nee, helemaal niet. Daar hebben wij het niet over gehad. Die man was

al hartstikke geloofwaardig, werd ons verteld.

Devoorzitter: Ik kan mij ontzettend vergissen, maar in het verslag dat door uw eigen CID

is gemaakt van de vergadering van 21 december, staat met zoveel woorden dat het

natuurlijk gericht is op het tactisch maken, maar dat doorlaten in het milieu om redenen

van geloofwaardigheid niet kan worden uitgesloten.

De heerDe Groot: Van geloofwaardigheid, van veiligheid, dat is maar hoe je erover

praat.¹⁸⁷

CID-officier De Groot zag deze methode als een «normale vorm van gecontroleerde aflevering».¹⁸⁸ De Groot keurde de methode dan ook goed.¹⁸⁹ Hoofdofficier van justitie De Haas gaf op een globale vraag van De Groot te kennen dat hij deze trajecten overliet aan De Groot. Gezien de mededelingen van Langendoen over de toestemming van het Haarlemse OM achtte De Groot dit alles toelaatbaar. De Groot stemde ermee in dat de informant zijn verdiensten mocht behouden.¹⁹⁰

De heerDe Graaf: Uw hoofdofficier schrijft in een begeleidend schrijven bij uw ambtsbericht, in zijn brief aan de procureur-generaal, de heer Docters van Leeuwen, dat politie en openbaar ministerie Rotterdam te zeer blind lijken te hebben gevaren op informatie uit een traject dat zij niet zelf geheel onder controle hadden of geheel konden doorzien. Dat lijkt mij niet prettig om te lezen. Of bentuhet daarmee eens? De heerDe Groot: Ik denk dat het de waarheid is.

De heerDe Graaf: Vindtuzelf datute makkelijk te blind heeft gevaren? De heerDe Groot: Ik denk dat wij achteraf kunnen constateren dat wij te veel zijn uitgegaan van mededelingen en dat wij niet hebben doorgevraagd c.q. niet medegedeeld hebben gekregen hoe het precies werkte.¹⁹¹

De Groot ging ervan uit dat de RCID Kennemerland informant 3 zou blijven runnen onder de verantwoordelijkheid van de CID-officier Kennemerland. Desondanks werd informant 3 wel ingeschreven als informant bij de RCID Rotterdam. De RCID Rotterdam moest verschillende malen vragen om het informantendossier van informant 3. Uiteindelijk kreeg de RCID Rotterdam slechts enkele summiere gegevens over de informant.

De informant mocht slechts activiteiten verrichten met betrekking tot de invoer van softdrugs indien door De Groot toestemming zou zijn gegeven. De Groot ging ervan uit dat informant 3 alleen voor Rotterdam zou worden gerund en niet voor andere regio’s. De Groot had hierover geen contact met CID-officier van justitie uit Haarlem Kuitert.

Wel deelde de Rotterdamse CID-OvJ op 11 januari 1994 terloops–in een vergadering die op een geheel andere aangelegenheid betrekking had–aan het unithoofd van de Haarlemse CID-OvJ mede dat in Rotterdam gebruik werd gemaakt van de methodiek uit de zogenaamde IRT-affaire met behulp van een Haarlemse informant. Nadere gedachten-wisseling heeft niet plaats gehad.¹⁹²

¹⁸⁷  Verhoor R. de Groot, CID-officier van justitie te Rotterdam, 12 oktober 1995, nr. 54.

¹⁸⁸  Ambtsbericht De Groot, p. 3.

¹⁸⁹  Rapport In t Velt, 8-2-1994.

¹⁹⁰  Rapport In t Velt, 8-2-1994.

¹⁹¹  Verhoor R. de Groot, CID-officier van justitie te Rotterdam, 12 oktober 1995, nr. 54.

¹⁹²  Ambtsbericht Kuitert aan hoofdofficier van justitie Haarlem, p. 4.

Vervolgens werden op de afgesproken wijze verschillende partijen drugs Nederland ingevoerd. Begin 1994 verloor het observatieteam een partij van meer dan 2.000 kilo softdrugs uit het oog die vervolgens in het milieu terecht kwam. Midden 1994 werden ruim 8.000 kilo softdrugs afgeleverd. Daarvan is 6.550 kilo in beslag genomen. In deze periode werden enkele duizenden kilo’s softdrugs Nederland ingevoerd die achteraf niet voor de criminele organisatie bleken te zijn, waarnaar de Rotterdamse politie onderzoek deed. Door het observatieteam werden twee opslagplaatsen in Amsterdam vastgesteld. Deze hoeveelheden zijn niet in beslag genomen.

Inmiddels besloot de CID Rotterdam de informant af te bouwen. De CID Rotterdam werd met teveel onverwachte zaken geconfronteerd. Tevens ontstond twijfel of met deze methode relevante informatie kon worden verzameld. Het afbouwen bleek veel tijd te nemen.

De heerDe Graaf: Wanneer heeftubesloten dat het moest worden afgebouwd?

De heerDe Groot: In juli.

De heerDe Graaf: Waarom?

De heerDe Groot: Omdat wij bij de laatste zending op het laatste moment met een

probleem geconfronteerd werden, waar wij niet op gerekend hadden. Dat maakte het ons

onmogelijk, die hoeveelheid verdovende middelen in beslag te nemen.

De heerDe Graaf: En toen haduer genoeg van?

De heerDe Groot: Nou, niet genoeg van, want op zichzelf had ik graag nog wel wat

bewijsmateriaal bij elkaar gehaald. Maar dan krijg je toch het idee dat je niet meer precies

weet of de regie nog wel goed is.¹⁹³

Eind 1994 raakte het observatieteam enkele honderden kilo’s softdrugs kwijt doordat het vliegtuig dat de aflevering volgde, in verband met weersomstandigheden was gedwongen te landen. Tevens werden enkele duizenden kilo’s doorgelaten om de veiligheid van de informant te waarborgen. Eind 1994 werd de voornoemde 6.500 kilo in beslag genomen.

Intussen was in Kennemerland bij het OM gebleken dat voor Rotterdam een informant werd gerund. Noch de vorige CID-officier Kuitert, noch de huidige CID-officier Snijders was op de hoogte. Op 6 februari 1995 overlegde CID-chef Rotterdam In ’t Velt met de CID-officier Kennemerland Snijders en de nieuwe CID-chef Kennemerland Woest. Zij besloten informant 3 te laten runnen door Rotterdam. Pas na dit gesprek had een eerste contact plaats tussen CID-officier Rotterdam De Groot en CID-officier Kennemerland Snijders.

De criminele organisatie eiste een «goedmaker» van informant 3 voor alle in beslag genomen partijen. Informant 3 leek onder de druk van de criminele organisatie te bezwijken. Hij uitte serieuze bedreigingen richting de CID Kennemerland en de Haarlemse korpschef Straver. Tevens dreigde de informant zichzelf en zijn familie van het leven te beroven. De CID Rotterdam en het OM Rotterdam waren bereid onder strikte voorwaarden nog een container door te laten om de veiligheid van de informant te waarborgen. In deze periode kreeg de informant van een andere criminele organisatie de bill of lading van een container. De informant raakte in paniek en vreesde voor zijn leven als deze container in beslag zou worden genomen. Informant 3 had inmiddels bedreigingen thuis ontvangen.

Indien de partij niet zou worden binnengehaald door de overheid, vreesde hij dat de criminele groepering hem zou liquideren. In dat geval zou hij echter van tevoren Van Vondel, Langendoen en Straver meenemen.¹⁹⁴

¹⁹³ Verhoor R. de Groot, CID-officier van justitie te Rotterdam, 12 oktober 1995,

nr. 54.

¹⁹⁴ Ambtsbericht De Groot, p. 13.

De CID Kennemerland, CID Rotterdam en de CID Gooi en Vechtstreek bespraken de ontstane situatie. Besloten werd de informant mede te delen dat geen containers meer zouden worden ingevoerd en dat de informant vanaf dat moment onder observatie van de politie zou staan om bij eventuele dreigingen te kunnen ingrijpen. De informant kreeg van de politie een geloofwaardig verhaal voor de criminele organisatie.

In het Bevertraject zijn in totaal 44.000 kilo softdrugs doorgelaten. Daarvan is aantoonbaar 26.000 kilo in beslag genomen en 18.000 kilo op de markt terecht gekomen door ofwel de onmogelijkheid van observatieteams om de transporten te volgen ofwel bewust doorgelaten vanwege de veiligheid van de informant. Ook deze informant mocht zijn verdiensten behouden en diende alle kosten van het huren van de loods, het loon van de chauffeur en de benodigde papieren zelf te betalen.

De commissie heeft zelf kunnen constateren dat informant 3 verklaart nog steeds te worden geconfronteerd met containers met drugs. De criminele organisaties eisen dat hij de containers Nederland binnen

195

Verhoor R. de Groot, CID-officier van brengt. Nog onlangs probeerde informant 3 de overheid ertoe te brengen om deze containers door te laten. Hij heeft een aanbod voor een beschermingsprogramma afgeslagen. Dat is in een convenant tussen informant 3, de RCID chef Kennemerland en de RCID chef Rotterdam vastgelegd. Nog steeds worden bedreigingen geuit door en tegen de informant. De positie van de informant is nog steeds penibel.

De heerDe Graaf: Mijn laatste vraag op dit punt. De Bever-zaak is gestopt?

De heerDe Groot: De Bever-zaak is niet gestopt.

De heerDe Graaf: Het tactisch onderzoek is niet gestopt?

De heerDe Groot: Wij zijn nog steeds met de Bever-zaak bezig, zij het op een andere

wijze.

De heerDe Graaf: Op een andere wijze? Niet meer via deze methode?

De heerDe Groot: Nee, niet meer via deze methode.

De heerDe Graaf:Uheeft nog steeds goede hoop dat het een goede afloop krijgt?

De heerDe Groot: Ja, want anders zouden wij helemaal gezegd hebben dat er niks meer

gedaan moest worden. Wij proberen er in ieder geval nog iets van te maken.¹⁹⁵

3.9 Gooi en Vechtstreek

3.9.1 Doorgelaten containers Gooi en Vechtstreek

Uit het onderzoek van de commissie blijkt dat de politieregio Gooi en Vechtstreek verschillende malen betrokken is geweest bij gecontroleerde afleveringen. De drugs zouden wel steeds in beslag zijn genomen. CID-chef Van der Putten vertrok van de politie Dordrecht naar de politie Gooi en Vechtstreek. Van der Putten introduceerde FIOD-medewerker De Jongh bij de CID Gooi en Vechtstreek. Voor de activiteiten van De Jongh voor Gooi en Vechtstreek is een convenant afgesloten tussen de FIOD en de politie Gooi en Vechtstreek.

Het OM zou voor deze gecontroleerde afleveringen toestemming hebben gegeven. Het is echter onduidelijk of toenmalig CID-officier van justitie Van der Kerk ook op de hoogte is gesteld van de rol van de politie. De commissie heeft verschillende voorbeelden aangetroffen in de regio Gooi en Vechtstreek van het gebruik van deze methode.

Informant

In september 1994 werd een container met 11.000 kilo softdrugs via een gecontroleerd traject binnengebracht en in beslag genomen. Daarbij is een vergelijkbare methode gehanteerd als hiervoor is beschreven. Een criminele organisatie heeft een informant benaderd om een partij van ongeveer 10.000 kilo «binnen te trekken». De informant zou daarvoor de beschikking krijgen over de bill of lading. Een andere informant zou met hulp van de politie de drugs naar een loods vervoeren, waarna de politie de drugs verder zou verspreiden naar de adressen die de criminele organisatie zou opgeven. De regio Gooi en Vechtstreek runde deze informant zelf. De RCID Kennemerland verleende echter ook hand- en spandiensten bij de uitvoering van de methode in Gooi en Vechtstreek. Gezien problemen met de sturing van de informant, heeft de RCID Gooi en Vechtstsreek verder afgezien van gebruik van deze informant.

Zaak 17.000 kilo

In een zaak zou volgens een informant een container met 5.000 kilo marihuana binnenkomen. Gaandeweg het traject werd door de informant gemeld dat het niet om 5.000 kilo, maar om 17.500 kilo zou gaan. Op 18 oktober 1994 is uiteindelijk een hoeveelheid van 17.000 kilo in beslag genomen. Voorzover bekend is de rol van de informant beperkt gebleven tot het afgeven aan de politie van een bill of lading. De informant heeft vermoedelijk geen rol gespeeld bij het transport van de drugs uit het verzendland en evenmin bij de totstandkoming van het notify-adres. De politie van Gooi en Vechtstreek heeft het OM Amsterdam gevraagd een deel van de

justitie te Rotterdam, 12 oktober 1995,

_{nr. 54.}                                                                                 17.000 kilo door te laten. In een brief van mei 1995 stelt Bijlsma, hoofd recherche

Hilversum, dat vanwege de veiligheid van de informant drugs moeten worden doorgelaten.

De heerVrakking: Daarin schrijft een politieman: wij beschikken over informatie, wij

moeten een bepaald traject in, doetudat niet, dan zullen wij die informatie teruggeven

aan de crimineel en dan moetuervan uitgaan dat de container in het milieu terechtkomt.

Dat staat er. (...)

Devoorzitter: Dit impliceert, schrijft de heer Bijlsma, dat er sterk rekening mee gehouden

moet worden dat circa zeventien ton softdrugs op de Nederlandse markt zal komen.

De heerVrakking: Ja.

Devoorzitter: Er komen natuurlijk meer softdrugs op de markt waar wij geen zicht op

hebben.

De heerVrakking: Wat daar staat is: ga met die informant in zee, want anders komt het

op de markt.

Devoorzitter: En dat vindtuonaanvaardbaar?

De heerVrakking: Ja, als je die vrachtbrief hebt, zeg je tegen de informant «goedendag»

en je belt door waar de container staat. Dan ga je dat ding toch niet teruggeven?

De heerRabbae: Vindtudit een soort chantage?

De heerVrakking: Ja.¹⁹⁶

In deze zaak kon de informant de financiering niet realiseren, waarna met toestemming van het OM door de politie Gooi en Vechtstreek een bedrag van 28.000 gulden ter beschikking werd gesteld voor opslag en transport. CID-officier van justitie Van der Kerk heeft hiervoor toestemming gegeven.

3.9.2 Zaken en banden 5.000 kilo zaak

De politieregio’s Gooi en Vechtstreek en Flevoland deden een onderzoek naar de criminele organisatie V. In dit onderzoek werd gebruik gemaakt van een informant, die informatie leverde over verschillende drugtransporten. Daarbij werden verschillende partijen drugs in beslag genomen.

Op 19 april 1995 spraken CID Gooi en Vechtstreek en het OM Amsterdam over een nieuw onderzoek. In deze bijeenkomst, waar CID-chef Van der Putten en CID-officier Valente aanwezig waren, is volgens Van der Putten het volgende afgesproken:

De heerVan der Putten: Dat wij een loods zouden huren, dat wij zouden zorgen dat de container binnengehaald zou worden, dat wij de container over zouden nemen op een bepaalde plaats, dat wij met die container naar een loods zouden rijden, dat wij de handel over zouden pakken en dat de handel in een bestelbus uitgereden zou worden. Daarbij moesten wij de desbetreffende informanten sturen om een ander gerealiseerd te

krijgen.¹⁹⁷

¹⁹⁶  Verhoor J.M. Vrakking, hoofdofficier van justitie te Amsterdam, 12 oktober 1995, nr. 53.

¹⁹⁷  Verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Gooi en Vechtstreek, 27 oktober 1995, nr. 71.

Op 24 april 1995 had in Naarden overleg plaats tussen CID-officier van justitie Valente, CID-chef Van der Putten en de CID-medewerkers Lijnschoten en Dorst. Er werd een presentatie gegeven van de voortgang van het onderzoek. Tevens werd overleg gevoerd over nieuwe trajecten, waaronder een traject van 5.000 kilo softdrugs uit Pakistan. Valente gaf toestemming aan de CID om de container te laten binnenhalen en overpakken in een door de CID gehuurde loods en vervolgens «tactisch uit te rijden». Op een geschikt moment zouden de drugs in beslag genomen worden. Op die manier kon de informant afdoende afgeschermd worden.

Het inklaren bij de douane, het vrijstellen bij de rederij, het transport vanuit de haven en het huren van een loods zouden worden gefinancierd door de informant met criminele gelden. Van der Putten stelde Valente daarvan op de hoogte.¹⁹⁸ Valente ging akkoord met het feit dat de criminele organisatie deze loods zou betalen. Valente stelt echter niet op de hoogte te zijn geweest van de verdiensten van de informant.¹⁹⁹

Op 26 april, tijdens een bijeenkomst te Bussum in een restaurant, werd nogmaals gesproken over de 5.000 kilo softdrugs. Valente deelde tijdens de bespreking nogmaals mee dat inbeslagneming van de drugs uitgangspunt moest blijven. Valente zou tegen Van der Putten hebben gezegd dat hij de zaak had besproken met hoofdofficier Vrakking.

In zijn tweede verhoor stelt Valente echter dat hij op een dag voor de bijeenkomst in Bussum besefte dat hij in een Delta-achtig traject was terecht gekomen en dat hij het traject wilde stoppen. Hij kreeg van de hoofdofficier de opdracht de situatie in Gooi en Vechtstreek te onderzoeken. Valente liet naar eigen zeggen Van der Putten nog even in de waan om te bezien of hij nog meer informatie kon krijgen voor zijn eigen onderzoek naar de situatie in Gooi en Vechtstreek.²⁰⁰

Banden

Uit het openbare verhoor van Van der Putten is duidelijk geworden dat hij alle telefonische contacten op een cassetteband opnam zonder dat zijn gesprekspartners hiervan op de hoogte waren.

¹⁹⁸  Verweerschrift F. van der Putten, 776; verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Gooi en Vechtstreek, 27 oktober 1995, nr. 71.

¹⁹⁹  Verhoor J.M. Valente, voormalig officier van justitie te Amsterdam, 4 oktober 1995, nr. 40.

²⁰⁰  Verhoor J.M. Valente, voormalig officier van justitie te Amsterdam, 4 oktober 1995, nr. 40.

²⁰¹  Verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Gooi en Vechtstreek,

4 oktober 1995, nr. 42.

De heerDe Graaf: Mijnheer Van der Putten, is het niet uiterst raar datueen gesprek met

degene die gezag overuuitoefent, van het openbaar ministerie, opneemt zonder dat de

ander dat weet? Dat is toch niet de normale verhouding?

De heerVan der Putten: Ik heb dat al jaren gedaan. Ze hebben nu tegen mij gezegd dat

dat een soort plichtsverzuim is. Ik zie het eerder als plichtsbesef. Ik heb alles heel

nauwkeurig vastgelegd. Normaliter is er verder niets mee aan de hand, want dan worden

alle banden gedemagnetiseerd. Maar nu is er wel iets aan de hand.

Devoorzitter: Maar is het niet zo datumet de officier iets anders omgaat dan met een

mogelijke verdachte, op wieueen politie-infiltrant afstuurt en die afgeluisterd mag

worden met medeweten van een van de deelnemers aan dat gesprek?

De heerVan der Putten: Mijnheer Van Traa, ik denk dat wij moeten voorkomen om te

stellen dat het allemaal geë nt is geweest op de officieren van justitie, want er staan ook

collega’s op; er staan meerdere mensen op.

Devoorzitter: Maar is het niet normaal in het werkverkeer dat je dat zegt? Een man die

dat niet deed, was president Nixon: die liet ook alles opnemen wat er maar gezegd werd.

Daar liep het uiteindelijk niet goed mee af.

De heerVan der Putten: Ik heb daar niet geheimzinnig over gedaan, zeker niet op de

afdeling. Maar als men dit nu heel vreemd vindt, ja, dan wil ik wel...

Devoorzitter: Ik beldeulaatst op. Heeftudat ook opgenomen?

De heerVan der Putten: Dat heb ik niet opgenomen.

Devoorzitter: Het zou kunnen zijn.

De heerDe Graaf: Maar de officier van justitie wel. Uw collega’s weten het wel, maar de

officier van justitie niet.

De heerVan der Putten: Nee.

De heerDe Graaf: En dat al jaren, dus niet alleen die ene officier van justitie, de heer

Valente, maar ook zijn collega’s?

De heerVan der Putten: Nu, jaren... Als ik een actie draai, dan neem ik meestal de

gesprekkenop.²⁰¹

De commissie heeft de beschikking gekregen over enkele van deze banden. Van der Putten achtte het noodzakelijk deze gesprekken op te nemen om later te kunnen verdedigen welke beslissingen genomen zijn. Van der Putten stelt in zijn verhoor van 27 oktober 1995 dat hij de gesprekken heeft opgenomen uit zorgvuldigheid.

Devoorzitter: Waarom heeftuniet gewoon aan gemeld aan de officieren, luister eens, dit doe ik?

De heerVan der Putten: Ja, ik heb er niet bij stilgestaan om dat te melden. Dat is gewoon in een automatisch traject gegaan. (...).²⁰²

Valente verklaarde in zijn verhoor dat hij het opnemen van deze gesprekken niet aanvaardbaar vindt.²⁰³

In een opgenomen gesprek van Van der Putten en Valente op 27 april zei Valente geen zaaksofficier ter beschikking te hebben voor het traject van de 5.000 kilo. Volgens Valente paste het traject in geen van de tactische onderzoeken. Van der Putten stelde daartegenover dat het CID-traject paste in een tactisch onderzoek van zaaksofficier Teeven. Valente was het daar niet mee eens. Hij wilde dat het traject gestopt werd. Een duidelijke afspraak dat het traject gestopt zou moeten worden is echter niet terug te vinden op de banden. Inmiddels waren de loodsen al gehuurd door de CID.

Van der Putten had tevens telefonisch contact met voormalig CID-officier Van der Kerk om te bezien of Valente niet onjuist handelde. Van der Kerk adviseerde Van der Putten contact op te nemen met Brilman, de nieuwe CID-officier in Amsterdam. Van der Putten stelt in zijn verhoor dat communicatiestoornissen binnen het Amsterdamse parket ertoe hebben geleid dat uiteindelijk de toestemming voor de methode werd ingetrokken.

In een telefoongesprek van 1 mei 1995 over een ander onderzoek (Midden-Nederland traject) tussen Van der Putten en Valente gaf Valente aan dat hij geen vergaande trajecten met informanten wilde:

Ik wil niet dat informanten misdrijven plegen. Ik heb geen vertrouwen in dat traject en ik heb op het ogenblik een hele harde lijn en dat is mijn informanten plegen geen misdrij-

Eerder had Valente in ditzelfde onderzoek wel toestemming gegeven. Valente had ermee ingestemd dat de informant periodiek als chauffeur een transport softdrugs zou rijden voor een criminele organisatie. Nadat hij meer informatie had verkregen over de activiteiten van de informant besloot hij de zaak niet door te laten gaan.²⁰⁵

De heerValente: Watukrijgt, is een blik in mijn afwegingen.Ukrijgt via gesprekken en de stukken gewoon inzicht in het feit dat ik ook wankel. Uiteindelijk kom ik toch op mijn pootjes terecht. Dat kuntuniet ontkennen. Ik doe het niet enukunt niet hard maken dat ik het wel doe.²⁰⁶

Feitelijke uitvoering methode

²⁰²  Verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Gooi en Vechtstreek, 27 oktober 1995, nr. 71.

²⁰³  Verhoor J.M. Valente, voormalig officier van justitie te Amsterdam, 4 oktober 1995, nr. 40.

²⁰⁴  Bandgesprek Van der Putten – Valente.

²⁰⁵  Verhoor J.M. Valente, voormalig officier van justitie te Amsterdam, 4 oktober 1995, nr. 40.

²⁰⁶  Verhoor J.M. Valente, voormalig officier van justitie te Amsterdam, l4 oktober 1995, nr. 40.

²⁰⁷  Verweerschrift Van der Putten.

CID Gooi en Vechtstreek heeft in mei 1995 daadwerkelijk de volgende activiteiten verricht. De criminele organisatie zorgde voor de inklaring van de container en tevens voor transport naar een neutrale plaats, zoals een parkeerplaats. Daarvandaan werd de container door een gewoon transportbedrijf, dat door de politie was ingehuurd, overgebracht naar de politieloods. Vanuit de politieloods is een gedeelte van de partij door een politiechauffeur overgedragen aan de criminele groepering. Het resterende deel is in beslag genomen zonder dat overdracht aan de criminele organisatie had plaatsgevonden en zonder dat aanhoudingen zijn verricht. De huur van de loods en de kosten voor het inhuren van het transportbedrijf zijn betaald met crimineel geld, dat via de informanten van de criminele groepering aan de politie werd gegeven.

Op 16 mei 1995 komt Valente aan de weet dat Van der Putten een bedrag van 50.000 gulden van een informant heeft aangenomen voor de huur van een loods voor zes maanden. Van der Putten zou nooit melding hebben gemaakt van het feit dat de RCID een zo groot bedrag had ontvangen. Van der Putten stelt dat hij dit wel gemeld heeft.²⁰⁷

Valente en Teeven stellen dat zij niet op de hoogte waren van het feit dat de informanten de criminele winsten mochten behouden. Van der Putten stelt expliciet dat hij Valente heeft ingelicht over de verdiensten van de informanten. In de zaak van de 5.000 kilo zou de informant fl. 250,– per kilogram krijgen.

In verschillende onderzoeken in Gooi en Vechtstreek is volgens Valente en Teeven gebruik gemaakt van informanten die tevens in het Delta-onderzoek en het Bever-onderzoek actief zijn geweest. De CID-officier was in beide gevallen niet op de hoogte. De chef CID Gooi en Vechtstreek Van der Putten was hiervan wel op de hoogte, volgens Teeven en Valente. Van der Putten ontkent dit. Van der Putten erkent dat hij een chauffeur heeft gebruikt die tevens een rol speelde in het IRT-onderzoek en dat hij het OM daarvan niet op de hoogte heeft gesteld.²⁰⁸ De informanten zouden niet geregistreerd zijn in Gooi en Vechtstreek. Van der Putten ontkent dit en stelt dat de informanten in ieder geval steeds bij de CID Gooi en Vechtstreek of bij CID Kennemerland waren ingeschreven.

In Gooi en Vechtstreek heeft de CID bemoeienis gehad met criminele gelden. Zo verklaarde Van der Putten in zijn verhoor dat in de periode 1991–1992 door een CID-rechercheur gelden naar leden van een criminele organisatie werden overgemaakt. De criminele organisatie vroeg een informant dat te doen. Omdat de CID Dordrecht de identiteit van de informant wilde beschermen werd door de CID het geld overgemaakt. De CID ontving het geld van de informant, die het had verkregen van de criminele organisatie. Het ging steeds om enkele duizenden dollars.²⁰⁹

3.9.3 Onderzoek van de CID door het openbaar ministerie

²⁰⁸  Verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Gooi en Vechtstreek, 27 oktober 1995, nr. 71.

²⁰⁹  Verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Hooi en Vechtstreek, 4 oktober 1995, nr. 42.

²¹⁰  Verhoor J.M. Vrakking, hoofdofficier van justitie te Amsterdam, 12 oktober 1995, nr. 53.

²¹¹  Onderzoek Teeven en Valente, 1 september 1995.

Op 1 mei 1995 bleek uit onderzoek van zaaksofficier Teeven en CID-officier Valente dat de container van de 5.000 kilo onder de aandacht van de NCID was gebracht. De beide officieren stelden tevens vast dat de container «qua modus operandi, afzender en coverlading» geheel overeenkwam met een container uit een Delta-traject. Teeven en Valente stellen dat Van der Putten hen daarover nooit heeft ingelicht.

De officieren van justitie Teeven en Valente kregen argwaan na een bespreking met CID-chef Van der Putten over het gecontroleerd afleveren van een container softdrugs. Het afzendadres bleek eerder te zijn gebruikt. Beide officieren kregen het idee dat de CID-chef hen onvoldoende had ingelicht over de rol van informanten/infiltranten. Valente en Teeven begonnen een eigen onderzoek (zie voor algemene resultaten hierboven). Het bleek niet mogelijk van alle containers de herkomst en de aflevering te traceren. De archivering van de doorgelaten containers was zeer gebrekkig.

Mede naar aanleiding van deze gebeurtenissen kregen de officieren van justitie Teeven en Valente de opdracht van hoofdofficier Vrakking om ten behoeve van het rijksrecherche-onderzoek een analyse te maken van transporten verdovende middelen over de periode april 1992 tot en met mei 1995. Vrakking meende dat de ’smeerpijp« van de Delta-methode nu in Gooi en Vechtstreek was neergelegd.²¹⁰

Uit het onderzoek van de officieren Teeven en Valente komen vele gegevens die nu worden beoordeeld door de rijksrecherche.²¹¹ In het voorgaande zijn de resultaten van het onderzoek verwerkt.

Op 4 juli resulteerde het onderzoek van Teeven en Valente in een rapport waarin zij stelden dat het vertrouwen tussen RCID-chef Van der Putten en het Amsterdamse OM ontbrak vanwege:

1. bewuste onvolledige en onjuiste voorlichting van het OM door Van der Putten in de periode van februari 1994 tot heden,

2  het onder verantwoordelijkheid van het hoofd RCID laten verrichten van infiltratieactiviteiten door informanten zonder vooroverleg met het OM (...),

3  het aangaan van financië le afspraken met een informant zonder voorafgaande toestemming van het OM,

4  het overnemen van informanten van andere RCID-en zonder voorafgaande toestemming van het OM terwijl het hoofd RCID bekend was met het feit dat hier sprake was van risico-informanten in relatie tot de Delta en Bever projecten.²¹²

Teeven en Valente achtten het niet meer mogelijk de CID Gooi en Vechtstreek te laten leiden door Van der Putten.

Devoorzitter:Uheeft een conflict gekregen met de chef van de Criminele inlichtingendienst in de regio Gooi en Vechtstreek.

De heerValente: Ik heb geen conflict met de chef van de inlichtingendienst. Het is zo dat ik het oneens ben met de wijze waarop deze inlichtingendienst heeft gefunctioneerd jegens het openbaar ministerie. Er is niets persoonlijks. Het is niet zo dat ik iets tegen de persoon heb. Er is alleen gebrekkige informatie gegeven aan het openbaar ministerie. Er is soms een beeld gegeven dat niet volledig was. Mijn grootste probleem was op een gegeven moment niet zozeer de informatie in de tijd dat ik CID-officier was, maar de informatie in de tijd dat mijn voorganger, Van der Kerk, CID-officier was. Bij nader onderzoek is mij gebleken dat in twee trajecten gebruik is gemaakt van infiltranten, terwijl de heer Van der Kerk zegt dat hij over de daadwerkelijke persoon van de infiltrant niet is ingelicht.

Devoorzitter: Niet is ingelicht of te laat is ingelicht? De heerValente: Nee, over de personen is hij niet ingelicht.²¹³

Na deze vertrouwensbreuk werd Van der Putten door de korpsleiding overgeplaatst naar de vreemdelingenpolitie, waar hij als chef zou optreden. Na overleg tussen Van der Putten en de korpsleiding is deze overplaatsing van de baan en blijft hij op non-actief in afwachting van een een onafhankelijk onderzoek naar de gebeurtenissen.

3.9.4 Stopzetten onderzoeken

In de politieregio Gooi en Vechtstreek zijn in de zomer van 1995 twee onderzoeken stopgezet. De CID Gooi en Vechtstreek kon naar het oordeel van het OM Amsterdam onvoldoende duidelijk maken welke methoden in deze onderzoeken waren gebruikt. Aangezien het OM Amsterdam geen risico wilde nemen, besloot het de onderzoeken stop te zetten.

²¹²  Nota Teeven en Valente aan Vrakking, 4 juli 1995 p.7.

²¹³  Verhoor J.M. Valente, voormalig officier van justitie te Amsterdam, 4 oktober 1995, nr. 40.

De heerDe Graaf: Goed. Een onderzoek dat in samenwerking met of mede onder verantwoordelijkheid van het kernteam Amsterdam liep, is recentelijk stopgezet in verband met het runnen van informanten door een andere regio. De Kamer heeft daarover een brief gehad van de minister van Justitie, mede naar aanleiding van vragen uit de Kamer. Dat betrof dus een onderzoek waarumee te maken had. Kuntuons daarover iets meer vertellen?

De heerWoelders: Ja, dat kan. November vorig jaar is binnen de groep van de heer Behling de principebeslissing genomen dat wij een onderzoek zouden krijgen dat is voorbereid in een andere regio. Dat zou operationeel naar het kernteam toe moeten. Devoorzitter: In welke regio was dat voorbereid.

De heerWoelders: Gooi en Vechtstreek. Het heeft er feitelijk toe geleid dat wij er inhoudelijk naar hebben gekeken en, ook gezien de opbouw van het kernteam, hebben gezegd: met ingang van januari kan de informatie naar onze CID toe komen; daar kunnen wij controleren of die informatie klopt en bekijken of wij informatieposities verder kunnen uitbreiden; met ingang van1juli 1995 wordt het onderzoek operationeel, dan gaan wij er tactisch mee aan de gang. Dat had ook te maken met de opbouw van het kernteam, het operationeel worden en het opleiden van mensen. Wij hebben die informatie gekregen middels een inhoudelijk proces-verbaal. Daarin stond wat de doelgroep inhield, wat ze deden en waar zij van verdacht werden. Op zich was dat een keurig verbaal. Het was

alleen net in de periode dat op het gebied van methodieken, met name in de zaak-Z., wat meer dingen helder zijn geworden. Toen is binnen Amsterdam met de heer Valente afgesproken, dat er bij elke start van een onderzoek in een grote zaak, los van de inhoud van CID-informatie, een methodieken-proces-verbaal komt waarin staat welke methoden zijn toegepast.

Devoorzitter: Dus dat was de les uit de zaak-Z.

De heerWoelders: Ja. Wij hebben toen aan de desbetreffende CID om dat methodiekenproces-verbaal gevraagd. Het heeft een maand of drie, vier geduurd voordat wij dat kregen. Daar is een aantal telefoontjes overheen gegaan. Uiteindelijk heb ik met de desbetreffende collega-recherchechef daar gebeld en uiteindelijk hebben wij dat procesverbaal gekregen. De heerDe Graaf: De collega-recherchechef of de CID-chef?

De heerWoelders: Er is in eerste instantie contact geweest tussen mijn CID-chef en hun CID-chef. Toen wij het na een paar maanden niet kregen, heb ik zijn baas gebeld en gezegd: dat is de afspraak, ik wil dat verbaal alsnog, want anders kan ik niet starten met het onderzoek. Dat verbaal heb ik gehad, maar het was zeer summier: een regeltje of vijf, zes. Ik heb dat neergelegd bij de toenmalige CID-officier, de heer Valente. Ik heb toen gezegd: ik wil van jullie het fiat hebben of ik op grond van dit verbaal met het onderzoek kan starten of niet. Daar is toen binnen het OM een onderzoek naar gestart. Dat heeft enige maanden geduurd. Dat heeft er in ieder geval toe geleid dat wij in juli niet tactisch aan de gang mochten met dat onderzoek. Uiteindelijk is, denk ik, in augustus door de hoofdofficier–ik dacht zelfs in overleg met de minister–beslist dat het onderzoek niet inhoudelijk gestart kon worden. Dat had te maken met met name de wijze waarop daar toentertijd informanten zijn gerund en met de vraag of dat gemeld was. Devoorzitter: Waar gemeld?

De heerWoelders: Bij de desbetreffende officier van justitie.

Devoorzitter: Maar er is blijkbaar verschil van mening tussen Gooi en Vechtstreek en Amsterdam over de precieze reden van het niet doorzetten van die zaken. De heerWoelders: Dan doeltuop het verschil van mening tussen het OM Amsterdam en de regio.

Devoorzitter: Ja, want daar hebben wij over gelezen.

De heerWoelders: Ik ben niet inhoudelijk in die discussie betrokken. Ik ben er wel van op de hoogte geweest. Ik weet dat Gooi en Vechtstreek zegt: die achtergrond is gewoon goed, er is niks mee aan de hand. Aan de kant van het OM zegt men: er is wel het een en ander mee aan de hand; wij zien straks op de zitting dusdanige risico’s, dat wij die op voorhand niet willen lopen, dus wij leggen het onderzoek stil.

De heerDe Graaf: Heeftuzich daarover ook geen oordeel gevormd, omdatuer onvoldoende kennis van heeft? Wij zullen dat dan met andere mensen moeten opnemen, wantubent er zelf niet over gegaan. Maar alsuer een oordeel over heeft, dan horen wij dat graag.

De heerWoelders: Ik heb daar wel een oordeel over. Als er bij het OM uiteindelijk twijfel is over de achtergrond van de informatie en daar kennelijk niet volledig helder is hoe dingen zijn gegaan, dan kun je het onderzoek tactisch niet starten. Dan zou je immers de ellende over je heen trekken als je straks op de zitting komt. Het moet volkomen transparant zijn hoe je een onderzoek start: het moet rechtmatig zijn en het moet getoetst zijn. Op het moment dat degene die hier toetst, in dit geval justitie, vindt dat het niet kan, moet je er niet aan beginnen. Of er rare dingen gebeurd zijn, weet ik dus niet. Maar het is kennelijk niet helder. En dan moet je er dus niet aan beginnen.²¹⁴

²¹⁴  Verhoor W.H. Woelders, chef kernteam Amsterdam-Amstelland/Gooi en Vechtstreek, 28 september 1995, nr. 30.

²¹⁵  Proces-verbaal van bevindingen Woelders, 2 oktober 1995; Proces-verbaal Van der Putten, 9 mei 1994.

Het eerste onderzoek werd stopgezet omdat het OM Amsterdam van mening was dat de informant in dit onderzoek een te groot risico vormde voor het onderzoek.

Het tweede stopgezette onderzoek richtte zich op ex-medewerkers van Bruinsma. In oktober 1994 werd getracht een deel van het onderzoek te laten uitvoeren door het kernteam Amsterdam. Op 20 januari 1995 werd op het verzoek van het kernteam het dossier overgedragen. Op 9 mei 1995 stuurde Van der Putten een kort proces-verbaal waarin hij meldde dat geen bijzondere opsporingsmethoden waren gebruikt.²¹⁵ De CID-officier van justitie achtte de aangeleverde informatie over de gebruikte methoden onvoldoende en vroeg om nadere informatie. In een procesverbaal van 12 juni 1995 gaf CID-chef Van der Putten nadere informatie. In dit proces-verbaal vermeldde Van der Putten dat in het onderzoek geen infiltratie-acties en geen trajecten hadden plaatsgehad met informanten die tot inbeslagneming en aanhoudingen hadden geleid.²¹⁶ Het procesverbaal was voor het OM Amsterdam onvoldoende. Het OM Amsterdam besloot vervolgens het onderzoek stop te zetten. De processen-verbaal gaven volgens het OM Amsterdam een minieme aanduiding van de gebruikte methoden. In het onderzoek werd gebruik gemaakt van informanten en van pogingen tot gecontroleerde afleveringen.

Devoorzitter: Ook hebben wij vernomen, zowel door antwoorden van de minister op kamervragen als uit de pers, dat twee onderzoeken gestaakt zijn. Daar heeft de heer Woelders ook over gesproken. De heerValente: Ja.

Devoorzitter: Mede blijkbaar door het volgens het parket Amsterdam niet voldoende zijn van de informatie die uit de CID Gooi en Vechtstreek kwam.

De heerValente: Dat is juist, hoewel ik niet... Ik kan er niet veel over zeggen, in de zin, zoalsuook kunt lezen in het ambtsbericht van de hoofdofficier, dat voor de objectiviteit, nadat de heer Teeven en ik een deel van het onderzoek hebben verricht, twee andere officieren ermee zijn belast om na te gaan of de twee onderzoeken die in aanloop waren, wel voldeden aan de eis. Naar de inhoud van een onderzoek heb ik niet gekeken. Naar het andere onderzoek heb ik wel gekeken. Ik heb de hoofdofficier medegedeeld dat, indien ik als CID-officier opgeroepen zou worden om als getuige te verschijnen–een deel van het onderzoek is gedeeltelijk onder mijn verantwoordelijk voorbereid–ik tegen de rechter zou moeten zeggen dat ik niet de zekerheid kon geven dat er geen sprake was van infiltratie in die zaak.

Devoorzitter: Maar dat had wellicht toch gewoon gevraagd kunnen worden aan de CID Gooi en Vechtstreek? Het probleem was ook dat er blijkbaar twee processen-verbaal van methodieken waren. Het ene waarover de heer Woelders het heeft gehad en dat vanuit de Gooi en Vechtstreek op9mei is binnengekomen. Het andere is van juni, dat weer iets uitgebreider is. Heeftudaar kennis van? De heerValente: Ja. Dat proces-verbaal heb ik ook gezien. Devoorzitter: Maar dat vonduniet voldoende?

De heerValente: Ik vond het niet voldoende, in de zin dat ik de onderliggende stukken graag wilde hebben. Die heb ik allemaal niet gehad. Toen is mijn opvolger Brilman verder doorgegaan en die heeft ook alle onderliggende stukken gekregen. Kennelijk heeft hij zelf in dat onderzoek de conclusie getrokken dat het niet voldeed aan de normen, om het zo maar te stellen.

Devoorzitter: Het is toch een dramatische beslissing om iets te stoppen, waarin klaarblijkelijk veel werk is geïnvesteerd?

De heerValente: Het is beter nu dan later. Als ik kijk naar onderzoeken elders in het land die in een veel later stadium van onderzoek zijn stopgezet, denk ik dat het verstandiger is om in de aanlooptijd... Het is juist dat het op zichzelf dramatisch is, maarumoet ook bedenken dat het opbouwen van een onderzoek verschillende beleidsmomenten kent. Een van die beleidsmomenten is de beslissing of je overgaat naar de volgende fase. Voordat je die beslissing neemt–dat is inderdaad iets wat na het arrest van het hof in de zaak Zwolsman mede door mij is ingevoerd -moet je ook kijken naar de gebruikte methodieken. Die methodieken zijn gewogen en kennelijk heeft de hoofdofficier na advies van verschillende officieren van justitie–bij mijn weten zijn er vier bij betrokken geweest, inclusief mijn persoon–en nadat hij ook met de korpschef had gesproken, besloten een eind aan het onderzoek te maken. Ik heb begrepen uit het ambtsbericht dat een onderzoek nog doorgaat, maar dat kuntubeter aan de mensen vragen die na mijn tijd in het Amsterdamse bezig zijn.²¹⁷

²¹⁶  Rapport Van der Putten aan Valente, 12 juni 1995.

²¹⁷  Verhoor J.M. Valente, voormalig officier van justitie te Amsterdam, 4 oktober 1995, nr. 40.

Devoorzitter: Dat begrijp ik wel, maar wij moeten gewoon constateren dat door een

verschil van mening dergelijke onderzoeken stopgezet worden.

De heerVan der Putten: Ik zou dat niet doen.

Devoorzitter: Het is een feit datuniet tot overeenstemming komt met het kernteam

Amsterdam en de CID van dat kernteam.

De heerVan der Putten: Er is nooit meer iets gevraagd over een methodieken-procesverbaal. Ik heb er twee ingeleverd.

Devoorzitter: De heer Woelders heeft hier in zijn verhoor verklaard dat hij het verschillende keren aanugevraagd heeft en dat het maar steeds niet kwam. Hij zegt: in mei komt er iets van vier regels en dat was ons onvoldoende. Daarna, op 12 juni, schrijft u inderdaad een langer verhaal.

De heerVan der Putten: En daarna heb ik niets meer gehoord. Devoorzitter: Maar toen was hetutoch al tig keer gevraagd? De heerVan der Putten: Toen heb ik het ook aangeleverd.

De heerKoekkoek: Haduhet desgewenst nog veel uitvoeriger kunnen maken en kunnen aankleden?

De heerVan der Putten: Het tweede proces-verbaal heb ik er al uit moeten persen, want

ik heb niet meer: ik heb echt niet meer.

De heerKoekkoek: Is dat niet vreemd:uhebt een aantal mappen, heel veel informatie,

en er komt een proces-verbaal van é énA-viertje uit?

De heerVan der Putten: Nee, zo werkt het niet, mijnheer Koekkoek. Er is een ander

proces-verbaal aan voorafgegaan. Zij hebben dus al een proces-verbaal gehad. Dan geef

ik nog een keer de mappen die ten grondslag hebben gelegen aan dat proces-verbaal, en

dan geef ik nog een keer twee methodieken-processen-verbaal.

De heerKoekkoek: Maar had dat methodieken-proces-verbaal nog meer aangekleed

kunnen worden of konuer niet meer uit persen?

De heerVan der Putten: Nee, ik zou niet weten wat.²¹⁸

3.10 Verdiensten en criminele gelden

3.10.1 Verdiensten

Tijdens het onderzoek stuitte de commissie op het feit dat informanten de gelden die zij verdienden met het binnenhalen van de containers mochten behouden. De criminele organisaties betaalden de informanten voor het binnenhalen van de containers. Eén informant heeft de commissie meegedeeld dat hij per container gemiddeld 1 miljoen gulden verdiende. Dit geld behoefden de informanten niet af te dragen aan de politie. Verschillende informanten hebben vele miljoenen guldens verdiend aan deze activiteiten. De informanten moesten wel zorgdragen voor het huren van een loods, de benodigde papieren en het betalen van de chauffeur. De informant gaf het geld voor deze betalingen aan de politie, die vervolgens de betalingen verrichtte.

Devoorzitter: Als wij spreken over 45 ton, die er volgens de laatste telling doorheen is

gegaan, waar praten wij dan over?

De heerSnijders: Dat is koffiedik kijken. Het is mij bekend dat informanten zo’n8mln.

brutohebben verdiend.

Devoorzitter: Betekenen die grote bedragen dat zij de zaak in feite gerund hebben?

De heerSnijders: Dat waren in ieder geval de revenuen en zij hadden er erg veel belang

bij dat het zo ging als zij wensten. Dat hebben wij bij die informant ook vast kunnen

stellen.²¹⁹

²¹⁸  Verhoor F. van der Putten, hoofd regionale criminele inlichtingendienst regiopolitie Gooi en Vechtstreek, 4 oktober 1995, nr. 42.

²¹⁹  Verhoor J.W.P. Snijders, officier van justitie criminele inlichtingendienst te Haarlem, 9 oktober 1995, nr. 47.

²²⁰  Verhoor J. van Vondel, voormalig informantenrunner bij de regionale criminele inlichtingendienst van de regiopolitie Kennemerland, 9 oktober 1995, nr. 46.

Devoorzitter: Haduin uw hoofd hoeveel geld de criminelen daarmee eventueel konden

verdienen? Hadudaaraan een grens gesteld?

De heerVan Vondel: Dat was voor mij van geen enkel belang.

Devoorzitter: Van geen belang?

De heerVan Vondel: Nee, dat was voor mij van geen belang.

Devoorzitter: Dat criminelen er mede doordat de politie meewerkt, indirect c.q. direct,

veel geld kunnen verdienen, was ook niet van belang?

De heerVan Vondel: Nee. In mijn visie moesten wij zorgvuldig omgaan met het gekozen

middel en kon er voor de doelstelling–het onderuit halen van die mafia-organisatie–veel

wijken.²²⁰

De verdiensten van de informanten voor het binnenhalen van de containers werden niet afgedragen aan politie en justitie.

Devoorzitter: Mijn opmerking was dat wat er uiteindelijk mee verdiend is door informanten, veel meer is geweest dan de tip-, toon- en voorkoopregeling ooit had kunnen goedmaken.

De heerVan Vondel: Ja, dat is correct.(...) Devoorzitter: Sommige informanten hebben er toch miljoenen mee verdiend? De heerVan Vondel: Ja, dat is ook correct.

Devoorzitter: Dat zijn toch bedragen die wij niet in de tip-, toon- en voorkoopregeling tegenkomen of bij de f.500 aanmoedigingspremie voor iemand dieuals informant iets vertelt over een gestolen huisbrandkachel?

De heerVan Vondel: Ja, dat is mij bekend. Dat ligt ook heel anders. De heerDe Graaf: Bentuervan overtuigd dat, als het openbaar ministerie wel met uw stelling akkoord was gegaan, de betrokken informantenuprecies hadden verteld hoe groot hun winst was en die dan ook volledig hadden afgedragen? De heerVan Vondel: Laat ik zeggen dat ik daar vertrouwen in had.²²¹

3.10.2 Gebruik criminele gelden

De commissie heeft geconstateerd dat de politie enkele malen gebruik heeft gemaakt van criminele gelden om delen van de methode te financieren. Zo werd de huur van de loods veelal betaald door de informant met criminele gelden. In enkele gevallen is gebleken dat ook kosten voor de oprichting van coverbedrijven met deze gelden zijn betaald. Het inklaren van de goederen en de betalingen van de chauffeur kwamen tevens voor rekening van de informant die deze kosten betaalde met crimineel geld. Op deze manier werd met crimineel geld de methode gefinancierd.

Devoorzitter: De financiering van dat hele traject kost natuurlijk geld.

De heerLangendoen: Dat is duidelijk.

Devoorzitter: Wat voor geld gebruiktudaarvoor als politie?

De heerLangendoen: Daarvoor wordt crimineel geld aangewend, dus geld afkomstig van

een criminele organisatie.

Devoorzitter: Waar gebruiktudat geld van die criminele organisatie voor?

De heerLangendoen: Voor het realiseren van de dingen dieuzojuist noemde, namelijk

vervoer en loods.

Devoorzitter: En eventueel ook automobielen?

De heerLangendoen: Eventueel, ja.

De heerDe Graaf: Hebtumateriaal aangeschaft met dat geld?