Ontwikkeling ledental politieke partijen

Bron: DNPP

Lange tijd was er een dalende trend waar te nemen in de ledentallen van politieke partijen, maar sinds de jaren 90 lijkt dat aantal enigszins te stabiliseren. Sinds 2021 is er zelfs sprake van een stijging. Per 1 januari 2025 lag het totaal aantal leden op 393.066.

Hoe sterk de stijgende of dalende trend is, verschilt per partij. Het ledental van de VVD¹, de PvdA² en het CDA³ zijn bijvoorbeeld fors teruggelopen. Het ledental van de SGP⁴ is echter redelijk stabiel. Nieuwe partijen laten vaak een sterkste stijging van het ledenaantal zien. Hiervan valt vooral FVD⁵ op, dat in de afgelopen jaren is uitgegroeid tot de grootste ledenpartij. In verkiezingsjaren stijgt het aantal leden doorgaans

In onderstaand overzicht ontbreekt de PVV⁶ van Geert Wilders⁷. Deze politieke partij kent geen leden.

In de eerste jaren na de oorlog konden diverse politieke partijen worden beschouwd als massabewegingen.

De KVP⁸ had op het hoogtepunt in 1956 ruim 400.000 leden, de PvdA bereikte in 1959 een aantal van bijna 150.000. Ook de ARP⁹ had lange tijd rond de 100.000 leden. CHU¹⁰ en VVD¹ zaten toen met respectievelijk 45.000 en 30.000 lager. Het ledental van alle partijen was tamelijk stabiel.

In het midden en einde van de jaren zestig kregen zowel de PvdA als de drie confessionele partijen te maken met afnemende ledentallen. De PvdA liep tussen 1960 en 1970 terug van ruim 140.000 naar 98.000. De KVP zakte van 385.000 in 1960 naar 100.000 in 1970 en ARP en CHU zagen hun ledental dalen van respectievelijk bijna 100.000 en ruim 40.000 naar 80.000 en 29.000.

Alleen de VVD zag in die tijd het ledental groeien (van ruim 30.000 naar ruim 40.000). Daarnaast kwamen er nieuwe partijen op, zoals Boerenpartij¹¹, GPV¹², PSP¹³, PPR¹⁴ en D66¹⁵.

Met name de PvdA kende in de jaren zeventig, ten tijde van het kabinet-Den Uyl¹⁶, grote bloei. In 1978 werd een hoogtepunt bereikt met 121.000 leden. Die winst ging daarna deels weer verloren, maar tot 1987 bleef het ledental van de PvdA boven de 100.000 leden.

Eenzelfde bloeiperiode maakte de VVD mee onder Wiegel¹⁷ (1971-1982) en Nijpels¹⁸ (1982-1986). De VVD kwam zowel in 1978 als 1982 boven de 100.000 leden, maar zag daarna het ledental wel steeds weer dalen. Eind jaren tachtig waren er nog ruim 60.000 VVD-leden.

Het nieuw gevormde CDA had op dat moment ruim 152.000 leden. Vanaf 1982 was er daling naar circa 125.000 leden.

D66 kende in 1981 een topjaar met bijna 18.000 leden. Daarna zakte die partij naar circa 9000 leden.

Vrijwel alle gevestigde partijen kregen vanaf begin jaren negentig te maken met afnemende ledentallen, maar er waren soms schommelingen. De PvdA ging van ruim 90.000 in 1990 naar bijna 57.000 in 2009 en het CDA van ruim 125.000 in 1990 naar 68.000. Ook de VVD had vanaf 1990 te maken met een constante daling (van 59.000 in 1990 naar 37.700 in 2009).

PvdA, CDA en ChristenUnie¹⁹ wisten zich enigszins te stabiliseren op een lager ledental dan voorheen. De PvdA had in de jaren negentig geruime tijd rond de 60.000 leden. Het CDA had vanaf 2005 rond de 69.000 leden en de ChristenUnie was tamelijk stabiel met ruim 26.000 leden.

Winst was er voor de SP, die in 1992 15.000 leden had en daarna steeg naar ruim 26.000 in 2000 en ruim 50.000 in 2007. Bescheiden toename in ledental was er verder voor de SGP, die in 1980 20.000 leden had en nu al een decennium boven de 25.000 leden zit. GroenLinks²⁰ steeg van 15.000 naar ruim 20.000 leden.

In deze periode ondervond een heel aantal partijen een daling in het ledental. Na kleine pieken in 2010 en 2012 (beiden ook verkiezingsjaren) vond er een daling plaats van 2014-2016. Hoewel er over 2016 weer een lichte stijging zichtbaar was, is de algehele tendens dalend.

Zonder de stijging van het ledental van de nieuwe partijen DENK²¹ en VNL²² zou het gezamenlijke ledental van de gevestigde partijen namelijk ook in 2016 geen lichte stijging hebben weergegeven.

Grote stijger onder de gevestigde partijen was D66. Vanaf 2007 was deze partij van ruim 10.000 leden naar meer dan 25.000 leden gegroeid. Ook de Partij voor de Dieren²³ was sinds haar oprichting in 2007 in ledental praktisch verdubbeld. De PvdD ging van ruim 6000 naar ruim 12.000 leden. Het ledental van zowel de VVD als de SP was in deze periode met bijna 10.000 leden geslonken. Ook het CDA heeft flink moeten inleveren: van bijna 70.000 leden was deze partij naar nog geen 50.000 leden gekrompen.

Toch lijkt het totaal aantal leden op de lange termijn vanaf de jaren negentig vrij stabiel. Ondanks dat gevestigde partijen krimpen, verandert het totaal aantal leden van politieke partijen dus niet drastisch. Nieuwe partijen lijken de afhakende leden op te vangen. Vooral de opkomst van kleine one-issue partijen, zoals de PvdD en DENK, geeft deze kiezers een plek.

In de aanloop naar de verkiezingen van 2021 was er wel weer een lichte stijging zichtbaar.

Er zijn wel grote verschillen tussen de partijen onderling. Een deel van de stijging komt door de oprichting van nieuwe partijen zoals NSC²⁴, BBB²⁵, Volt²⁶ en JA21²⁷. De daling bij traditionele middenpartijen zoals CDA en VVD zet daarentegen door. De PvdA kent wel een stijging omdat leden van GroenLinks een dubbellidmaatschap afsluiten in aanloop van een mogelijke fusie.

Gegevens zijn afkomstig van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) in Groningen.

• 1. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 2. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 3. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP).
   
• 4. 

  De SGP is een behoudende christelijke (reformatorische) partij aan de rechterkant van het politieke spectrum, die strikt volgens Bijbelse normen politiek wil bedrijven. Politiek leider van de SGP is Chris Stoffer. De partij werd opgericht op 24 april 1918 en is daarmee de oudste nog bestaande partij van Nederland.
   
• 5. 

  Forum voor Democratie (FVD) werd op 25 september 2016 een politieke partij, na eerder, in februari 2015, te zijn opgericht als denktank. Kern van het programma is het invoeren van diverse vormen van directe democratie zoals referenda en gekozen bestuurders, en het versterken en/of terugwinnen van de nationale soevereiniteit. De partij keert zich tegen een gesloten bestuurscultuur. Politiek leider is Thierry Baudet.
   
• 6. 

  De Partij voor de Vrijheid (PVV) is een populistische partij, met zowel conservatieve, 'rechtse' als 'linkse' standpunten. De PVV is op 22 februari 2006 geregistreerd bij de Kiesraad door Geert Wilders, na zijn vertrek bij de VVD. Hij is sindsdien ook de politiek leider.
   
• 7. 

  Geert Wilders (1963) is sinds november 2006 politiek leider van de PVV. Hij is sinds 25 augustus 1998 (met een korte onderbreking in 2002) Tweede Kamerlid. Aanvankelijk was hij dat voor de VVD, maar op 2 september 2004 werd hij een onafhankelijk Kamerlid. In 2023 was hij voor de zesde keer lijsttrekker. De heer Wilders was medewerker van de afdeling Verdragen bij de Ziekenfondsraad, wetstechnisch medewerker van de Sociale Verzekeringsraad en beleidsmedewerker en speechschrijver van de VVD-Tweede Kamerfractie. In 2010 zat hij enige tijd in de gemeenteraad van Den Haag.
   
• 8. 

  De KVP was een christendemocratische partij, die, hoewel zij voor iedereen openstond, vrijwel uitsluitend aanhang had onder de katholieken. De partij was in 1945 de opvolger van de vooroorlogse RKSP. In 1980 fuseerde zij met ARP en CHU tot het CDA. De KVP had met name in sommige streken (Limburg, Noord-Brabant, delen van Gelderland, Twente) een sterke machtspositie.
   
• 9. 

  De ARP werd op 3 april 1879 opgericht door Abraham Kuyper. Daarmee kwam er een partijverband voor politieke stroming, de antirevolutionairen, die reeds sinds het begin van de 19e eeuw bestond. Zij was de eerste nationale politieke partij. De ARP was een christendemocratische, protestantse partij. In 1980 ging de ARP met KVP en CHU op in het CDA.
   
• 10. 

  De CHU was een christendemocratische politieke partij, die vooral aanhang had onder Nederlands-Hervormden. De CHU kende een los partijverband en daarom was er sprake van een unie. De CHU ontstond in 1908 door samengaan van de Christelijk-Historische Partij en de Friese Bond van christelijk-historischen. In 1980 fuseerde de CHU met ARP en KVP tot het CDA.
   
• 11. 

  De Boerenpartij was een conservatief-liberale belangen- en protestpartij. De partij werd opgericht in 1958 als voortzetting van de 'Vrije Boeren', een organisatie die zich tegen overheidsregulering van de landbouw via publiekrechtelijke organisaties verzette. In 1981 werd de partij hernoemd tot Rechtse Volkspartij (RVP), die na 1982 echter in de vergetelheid raakte.
   
• 12. 

  Het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) was een in 1948 gevormde protestants-christelijke partij, die zich baseerde op bijbelse normen. De partij was sterk verbonden met de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt).
   
• 13. 

  De Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP), opgericht in 1957, was een pacifistische partij, die tevens streefde naar hervorming van de maatschappij in socialistische zin. In 1990 fuseerde de partij met PPR, CPN en EVP tot GroenLinks.
   
• 14. 

  De Politieke Partij Radikalen (PPR) was een radicaal-christelijke partij. De partij werd op 27 april 1968 opgericht door christenradicalen die zich hadden afgesplitst van vooral de Katholieke Volkspartij (KVP) en in mindere mate de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). In 1991 fuseerde de PPR met CPN, EVP en PSP tot GroenLinks.
   
• 15. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 16. 

  Dit kabinet wordt beschouwd als het meest links-progressieve kabinet uit de parlementaire geschiedenis. Het kwam tot stand na de moeizame formatie die volgde op de verkiezingen van 1972 en was de opvolger van de kabinetten-Biesheuvel I en II. Het bestond uit bewindslieden van de PvdA, D'66, PPR, KVP en ARP onder leiding van PvdA'er Joop den Uyl.
   
• 17. 

  Voorman en prominent lid van de VVD. Bevorderde in de periode 1971-1982 als (jeugdig) partijleider door een op de middengroepen en geschoolde arbeiders gerichte koers de groei van zijn partij. Zette zich sterk af tegen het kabinet-Den Uyl. Uitstekend debater en raspoliticus die optimaal gebruikmaakte van de media. Kon het goed vinden met CDA-leider Van Agt en werd in diens kabinet in 1977 vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken. Werd in 1982 Commissaris van de Koningin in Friesland, maar bleef lang een vooraanstaande rol in zijn partij spelen. Stapte later over naar de organisatie van zorgverzekeraars en werd senator. Zijn tegenstem in de Eerste Kamer tegen het correctief referendum veroorzaakte in 1999 een korte kabinetscrisis. Hoffelijke man, die feitelijk vrij verlegen is en een afkeer heeft van scherpslijperij. Geniet graag van een goed glas en goede maaltijd.
   
• 18. 

  VVD-politicus uit Bergen op Zoom, die een turbulente politieke loopbaan kende. Werd in 1982 door Wiegel als 32-jarige naar voren geschoven als zijn opvolger na nog slechts vijf jaar Kamerlid te zijn geweest. Behaalde vervolgens in 1982 een uitstekend verkiezingsresultaat, hetgeen resulteerde in de vorming van het kabinet-Lubbers/Van Aardenne. Bedenker van het strategisch monisme, waarbij de band tussen fractie en ministers heel hecht was. Kreeg tijdens die kabinetsperiode te maken met diverse affaires en werd na de nederlaag van 1986 als leider vervangen. Werd in het tweede kabinet-Lubbers wel minister van VROM en kreeg in die functie waardering voor zijn milieubeleid. Nadien bleef hij bestuurlijk actief onder meer als burgemeester van Breda, Commissaris van de Koningin in Friesland en bestuursvoorzitter van het ABP. Is als SER-lid hoofd uitvoering energieakkoord.
   
• 19. 

  De ChristenUnie is een christelijke partij, met op sociaal en ecologisch gebied progressieve en op ethisch gebied behoudender standpunten. Politiek leider van de ChristenUnie is sinds januari 2023 Mirjam Bikker. De partij ontstond in januari 2000 als samenwerkingsverband tussen het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en de Reformatorische Politieke Federatie (RPF). Per 22 januari 2000 zijn de partijen gefuseerd.
   
• 20. 

  GroenLinks is een progressieve partij, die duurzaamheid hoog in het vaandel heeft. De partij werd opgericht op 24 november 1990 als fusie van de Communistische Partij van Nederland (CPN), de Evangelische Volkspartij (EVP), de Politieke Partij Radikalen (PPR) en de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP). GroenLinks trok samen met de PvdA op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 21. 

  DENK is een politieke partij, die zich richt op respect voor alle Nederlanders. Huidig politiek leider is Stephan van Baarle. De partij is in februari 2015 gevormd nadat, Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk de PvdA-fractie hadden verlaten. De partij streeft naar verdraagzaamheid en een sociale, lerende, duurzame en rechtvaardige samenleving.
   
• 22. 

  VoorNederland was een politieke partij, die zich identificeerde als klassiek-liberaal en eurosceptisch. De partij werd in mei 2014 opgericht door Louis Bontes en Joram van Klaveren, die beiden eerder Tweede Kamerlid voor de PVV waren. Bontes verliet in april 2015 VNL, maar is daarin in 2016 teruggekeerd.
   
• 23. 

  De Partij voor de Dieren (PvdD) beschouwt dieren als de allerzwaksten in de samenleving en wil dierenwelzijn terugbrengen op de politieke agenda. Politiek leider van de Partij voor de Dieren is Esther Ouwehand . De partij werd opgericht in 2002.
   
• 24. 

  Nieuw Sociaal Contract werd op 19 augustus 2023 opgericht door Pieter Omtzigt. Omtzigt was oorspronkelijk Kamerlid voor het CDA, maar splitste zich in juni 2021 af van de partij en ging in september dat jaar verder als eenmansfractie.
   
• 25. 

  De BoerBurgerBeweging (BBB) is een politieke partij die zich expliciet focust op mensen buiten de Randstad. De partij werd op 1 november 2019 opgericht. Politiek leider is Caroline van der Plas .
   
• 26. 

  Volt Nederland is onderdeel van een pan-Europese progressieve politieke beweging, die in 32 Europese landen actief is. In elk land is het inhoudelijke beginselprogramma hetzelfde. Politiek leider van Volt Nederland is Laurens Dassen.
   
• 27. 

  JA21 is een conservatief-liberale en nationalistische partij. De naam staat voor ‘het Juiste Antwoord’ maar ook voor de voorletters van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga. Zij richtten op 18 december 2020 de partij op, nadat zij eerder FVD hadden verlaten. Joost Eerdmans is de politiek leider.
   
• 28. 

  Een politieke partij is een groep van politieke geestverwanten. Politieke partijen streven vaak meer dan één doel na, zoals bevordering van werkgelegenheid, een eerlijke inkomensverdeling, een schoon milieu of het bestrijden van criminaliteit. Omdat niet iedereen deze doelen op dezelfde wijze nastreeft, zijn er meer partijen ontstaan.