Gebouwen op het Binnenhof

Het Binnenhof is een van oorsprong middeleeuws gebouwencomplex. Aan het Binnenhof zijn de Tweede en Eerste Kamer¹ en het ministerie van Algemene Zaken² gevestigd. Ook de ministerraad³ en de Raad van State⁴ vergaderden in gebouwen aan het Binnenhof. Beide Kamers zijn tijdens het zomerreces van 2021 verhuisd naar tijdelijke huisvesting.

Jaarlijks vond tot 2020 op het Binnenhof de opening van het parlementaire jaar⁵ plaats, met de voorlezing van de troonrede⁶ door de koning. In 1904 gebeurde dat voor het eerst in de Ridderzaal.

Vanaf 2021 wordt het Binnenhof grondig gerenoveerd. Dit gaat ongeveer acht jaar duren. De Tweede Kamer zetelt sinds augustus 2021 in het oude ministerie van Buitenlandse Zaken (Bezuidenhoutseweg 67⁷, B67). De Eerste Kamer heeft een tijdelijk onderkomen in Huis Huguetan⁸ aan het Lange Voorhout.

© Eerste Kamer

Het Binnenhof is een plein in het centrum van Den Haag dat omgeven is door diverse gebouwen. Het is ontstaan door de bouw van het slot van de graven van Holland. Het slot stond op een plaats van een door graaf Floris IV in 1229 aangekocht hof.

Ten tijde van de Republiek der Verenigde Nederlanden (1583-1798) was het stadhouderlijk kwartier hier gevestigd. Sinds 1583 vergaderden de Staten van Holland en West-Friesland er en vanaf 1588 de Staten-Generaal⁹. Ook na de onafhankelijkheid (1813) en vorming van het koninkrijk (1815) werd het Binnenhof het centrum van de Nederlandse politiek.

Er zijn drie toegangspoorten. De Stadhouderspoort aan de zijde van het Buitenhof, de Hofpoort die toegang geeft tot de Hofsingel, en de Grenadiers- of Mauritspoort aan de zijde van het Plein. Vroeger zaten rondom het plein drie grachten, die nu gedempt of overkluisd zijn.

Bron: © Kevin Bergenhenegouwen

De Ridderzaal is een zaal aan de westzijde van het voormalige grafelijke slot op het midden van het Binnenhof. Omdat hier sinds 1904 de troonrede wordt voorgelezen, staat hier een troon. In de zaal hangen de vlaggen van de twaalf provincies.

De Ridderzaal wordt verder gebruikt voor officiële plechtigheden. Zo vond hier in 1954 de ondertekening van het Statuut van het Koninkrijk¹⁰ plaats, en herdachten beide Kamers er prins Claus en koningin Juliana. In 2001 werd in de Ridderzaal de Verenigde Vergadering¹¹ gehouden waarin het wetsvoorstel tot toestemming van het huwelijk van de Prins van Oranje werd behandeld.

In 1651 kwam in de zaal de Grote Vergadering bijeen, een uitgebreide vergadering van vertegenwoordigers van de zeven Provinciën.

Tijdens verbouwingen deed de Ridderzaal enkele keren dienst als vervangende vergaderruimte voor de Tweede en Eerste Kamer. Dat was tijdens de corona-uitbraak in 2020 opnieuw het geval.

De Ridderzaal deed later onder meer dienst als zaal waar de lotingen van de Staatsloterij plaatsvonden. Ook zijn er militairen in gehuisvest geweest.

Tegenwoordig worden in de zaal regelmatig (internationale) conferenties en bijeenkomsten gehouden.

Aan de zijde van de Lange Poten ligt het gebouw van de Tweede Kamer¹². Daaraan verbonden is de door Pi de Bruin ontworpen en in 1992 geopende vergaderzaal. Het gebouwencomplex van de Tweede Kamer omvat ook de voormalige ministeries van Koloniën en van Justitie (beide aan het Plein) en het voormalige Hotel Centraal aan de Lange Poten.

In 1796 kwam in de sinds 1790 bestaande balzaal van de stadhouders de Eerste Nationale Vergadering¹³ bijeen. De Tweede Kamer vergaderde tussen 1815 en 1992 in de voormalige balzaal. Daarbij moet overigens worden opgemerkt dat de Tweede Kamer tot 1830 ook in Brussel vergaderde.

In het oude gebouw van de Tweede Kamer zijn nu nog enkele diensten van de Tweede Kamer gehuisvest, en zijn onder meer kantoren gevestigd van enkele fracties, Kamerleden en van de Kamervoorzitter¹⁴.

De oude vergaderzaal - waarin overigens na 1992 de nodige bouwkundige wijzigingen in zijn aangebracht - wordt nog gebruikt voor officiële bijeenkomsten, vergaderingen, hoorzittingen, ontvangsten etc.

Logement

Bron: © Aniek Zwemer

De huisvesting voor de Tweede Kamer der Staten-Generaal¹² is (tegenover het hoofdgebouw, aan de overzijde van het Plein) uitgebreid met kantoorruimten, onderkomens voor Europarlementariërs en ruimten voor parlementaire enquêtecommissies.

© Eerste Kamer

Het gebouw van de Eerste Kamer¹ ligt aan de zijde van de Hofvijver. Het oudste deel ervan is de Mauritstoren. De Eerste Kamer vergadert in de voormalige vergaderzaal van de Staten van Holland en West-Friesland, die in 1655 op voorstel van Johan de Witt is ontworpen door Pieter Post.

Ook de Gecommitteerde Raden (een soort dagelijks bestuur van Holland) vergaderden in het huidige gebouw van de Eerste Kamer, in de zogenaamde Noenzaal. De raadpensionaris had er eveneens een werkvertrek. In een ander deel van het Eerste Kamergebouw woonde enige tijd Mary Stuart, de echtgenote van stadhouder Willem II.

De Eerste Kamer vergadert sinds 1849 in de voormalige vergaderzaal van de Staten van Holland. Hoewel de vergaderingen sinds 1848 openbaar waren, werden pas in 1870 tribunes aangebracht, die overigens veel afbreuk deden aan de zaal. Tot 1975 'deelde' de Eerste Kamer de zaal met Provinciale Staten van Zuid-Holland. Begin jaren negentig werd de zaal - en met name het fraai beschilderde plafond - gerestaureerd.

In het gebouw van het ministerie van Algemene Zaken² bevindt zich de Trêveszaal. Deze ligt aan de zijde van de Hofvijver. De zaal is genoemd naar het Twaalfjarige Bestand (Trêve, wapenstilstand) waarover in 1608 werd onderhandeld op de plek waar nu de Trêveszaal zich bevindt.

De Trêveszaal is sinds 1977 de vaste vergaderzaal van de Ministerraad³. In de galerij boven de Middelste of Binnenpoort op het Binnenhof bevindt zich het portaal dat toegang geeft tot de Trêveszaal en de Statenzaal.

De Trêveszaal wordt als de mooiste zaal van het Binnenhof beschouwd. De Statenzaal wordt tegenwoordig gebruikt voor officiële ontvangsten.

Vanaf 1588 vergaderden de Staten-Generaal⁹, de vergadering van de Zeven Provinciën, naast de Trêveszaal in de Statenzaal. Na de Bataafse tijd vergaderden hier eveneens de (uit één Kamer bestaande) Staten-Generaal. Na invoering van het tweekamerstelsel¹⁷ in 1815 werden hier (tot 1849) de vergaderingen van de Eerste Kamer in gehouden.

De Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, het hoogste bestuursorgaan van de Republiek, gaf in 1696 aan bouwmeester Daniel Marot opdracht om op de plaats van twee bestaande kamers een zaal te bouwen waar gezanten op gepaste wijze ontvangen konden worden. De Trêveszaal werd in oktober 1697 in gebruik genomen.

Bron: © Kevin Bergenhenegouwen / PDC

In het Torentje bevindt zich sinds 1982 definitief de werkkamer van de minister-president¹⁸. Het Torentje dateert al uit de 14e eeuw en was het zomerprieel van de graven van Holland.

Het achthoekige gebouw aan de Haagse Hofvijver wordt voor het eerst genoemd in een kroniek uit 1354 en dateert vermoedelijk uit de eerste helft van de veertiende eeuw. Aan de rand van het Binnenhof lag Het Torentje oorspronkelijk als zomerprieel van de graven van Holland. Het was door middel van een ophaalbruggetje verbonden met de grafelijke tuin.

Op de plaats van deze tuin, rechts van het Torentje, is later, rond 1640, het Mauritshuis gebouwd, woning van graaf Johan Maurits van Nassau Siegen. Het Mauritshuis is tegenwoordig in gebruik als museum.

Links van het Torentje is de Maurits- of Grenadierspoort te zien, die toegang geeft tot het Binnenhof. Recht tegenover het Torentje bevinden zich kantoorruimtes van de Tweede Kamer¹².

Aan de voorzijde van het Binnenhof, tussen de gebouwen van de Tweede en Eerste Kamer, is de vergaderzaal van de Raad van State⁴. De kantoren van die raad, alsmede de afdeling bestuursrechtspraak bevinden zich overigens in het voormalige paleisje aan de Kneuterdijk en een daarachter gelegen nieuw gebouw.

Vroeger waren aan het Binnenhof ook de ministeries van (Verkeer en) Waterstaat en van Maatschappelijk Werk gevestigd.

Sinds de komst in 1814 van een volksvertegenwoordiging vergadert het parlement, net als de 'oude' Staten-Generaal⁹ tijdens de Republiek en de Bataafse parlementen¹⁹ in de periode 1796-1806, aan het Binnenhof. De Eerste Kamer deed dat aanvankelijk in de Trêveszaal en de Tweede Kamer in de Oude Balzaal van de stadhouders. In 1849 ging de Eerste Kamer vergaderen in de zaal van de voormalige Staten van Holland. De Tweede Kamer vergadert sinds de oplevering van de nieuwbouw van de Tweede Kamer in 1992 in de huidige Vergaderzaal van de Tweede Kamer.

Meer over

• 1. 

  De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
   
• 2. 

  Het ministerie van Algemene Zaken (AZ) is verantwoordelijk voor de coördinatie van het algemeen regeringsbeleid, voor zover dit niet is opgedragen aan één van de andere ministeries. De minister-president, Dick Schoof, draagt de verantwoordelijkheid voor het ministerie van AZ en is ook minister van Algemene Zaken. In zijn taken wordt hij bijgestaan door het Kabinet Minister-President (KMP).
   
• 3. 

  De ministerraad is de vergadering van alle ministers onder leiding van de minister-president. Alle ministers, ook de ministers zonder portefeuille, maken deel uit van de ministerraad en hebben daarin stemrecht. Staatssecretarissen hebben alleen toegang als zij zijn uitgenodigd. In de ministerraad wordt overlegd over het algemene regeringsbeleid. De leden dragen hiervoor een collectieve verantwoordelijkheid.
   
• 4. 

  De Raad van State is een van de Hoge Colleges van Staat en heeft als voornaamste taak de regering en het parlement te adviseren over wetgeving en bestuur. Daarnaast is deze instantie de hoogste algemene bestuursrechter.
   
• 5. 

  Het parlementaire jaar loopt van de derde dinsdag van september (Prinsjesdag) van het ene jaar tot de derde dinsdag van september in het volgende jaar.
   
• 6. 

  De troonrede is de rede die de Koning jaarlijks op de derde dinsdag van september (Prinsjesdag) voorleest. Hij geeft in de troonrede een uiteenzetting van het regeringsbeleid voor het komende jaar. De Koning schrijft de tekst van de troonrede niet zelf; dat doen de ministers. Het voorlezen van de troonrede vloeit voort uit artikel 65 van de Grondwet.
   
• 7. 

  Aan de Bezuidenhoutseweg 67 (B67) staat het oude kantoor van het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat sinds 2021 voor 5,5 jaar fungeert als de tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer. Het gebouw ligt op een steenworp afstand van Den Haag Centraal, de Koninklijke Bibliotheek en het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis.
   
• 8. 

  De Eerste Kamer is op 23 augustus 2021 tijdelijk verhuisd naar Huize Huguetan, een stadspaleis aan de Lange Voorhout. Het gebouw dateert uit 1736 en heeft dus een geschiedenis van bijna 300 jaar. De planning is dat de verbouwing van het Binnenhof aan het einde van 2026 klaar zal zijn.
   
• 9. 

  De Staten-Generaal was vanaf 1588 de 'regering' van de Republiek der Verenigde Nederlanden (1579-1795). Deze Republiek vond kwam voort uit de Unie van Utrecht die op 21 januari 1579 ontstond en werd gevormd door zeven provincies (gewesten), te weten Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Overijssel en Groningen. Groningen (Stad en Ommelanden) trad overigens pas in 1594 toe tot de Staten-Generaal.
   
• 10. 

  Het statuut regelt de rechtsorde in het koninkrijk der Nederlanden tussen Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten. De vier landsdelen kunnen daarin zelfstandig en op voet van gelijkwaardigheid hun belangen behartigen en elkaar bijstand verlenen. Het kwam in 1954 tot stand en werd in 1975, 1986 en 2010 ingrijpend gewijzigd. Eerder regelde het Statuut de verhoudingen met Suriname en de Nederlandse Antillen.
   
• 11. 

  De gezamenlijke vergadering van beide Kamers van de Staten-Generaal (de Tweede en Eerste Kamer) heet Verenigde Vergadering. De voorzitter van de Eerste Kamer leidt deze vergadering (artikel 62 Grondwet).
   
• 12. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 13. 

  De Eerste Nationale Vergadering bestond in de periode 1 maart 1796 tot en met 31 augustus 1797 en telde 126 leden. De leden werden gekozen door een kiescollege, dat op haar beurt door grondvergaderingen was gekozen. In ieder district (met 15.000 kiezers) waren er 30 grondvergaderingen. Aan de verkiezingen van de grondvergaderingen mochten alle mannen van twintig jaar en ouder deelnemen, mits zij het oude regeringssysteem hadden afgezworen.
   
• 14. 

  De voorzitter leidt de vergadering van de Tweede Kamer. In het Reglement van Orde staat welke bevoegdheden van toepassing zijn. Daarnaast vertegenwoordigt de voorzitter de Kamer naar buiten toe, bijvoorbeeld in contacten met buitenlandse parlementen. De voorzitter heeft een coördinerende rol tijdens de eerste fase van de kabinetsformatie.
   
• 15. 

  Aan de Bezuidenhoutseweg 67 (B67) staat het oude kantoor van het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat sinds de zomer van 2021 5,5 jaar fungeert als de tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer. Het gebouw ligt op een steenworp afstand van Den Haag Centraal, de Koninklijke Bibliotheek en het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis.
   
• 16. 

  Op Binnenhof 22 is de Eerste Kamer der Staten-Generaal gevestigd. Het gebouw van de Eerste Kamer ligt aan de kant van de Hofvijver. Tussen 1650 en 1660 werden twee woningen in het complex omgebouwd tot een nieuwe vergaderzaal voor de Staten van Holland. De Eerste Kamer vergadert sinds 1849 in deze ruimte. De vergaderzaal bevindt zich op de eerste verdieping.
   
• 17. 

  Veel landen hebben een parlement dat uit twee Kamers bestaat. Zo heeft het Verenigd Koninkrijk een Hoger- en Lagerhuis en kent Duitsland een Bondsdag en een Bondsraad. Ook Nederland heeft sinds 1815 twee Kamers en daarmee een tweekamerstelsel ('bicameralisme').
   
• 18. 

  De minister-president, ook wel premier genoemd, is voorzitter van de ministerraad. In die functie coördineert de premier het regeringsbeleid. De minister-president is ook de minister van Algemene Zaken. De huidige minister-president is Dick Schoof.
   
• 19. 

  In de periode 1796-1806 zijn er enkele 'parlementen' geweest. Dat waren Volksvertegenwoordigingen of Wetgevende Lichamen, waarvan de leden werden gekozen of benoemd. Aanvankelijk (tot 1798) hadden de 'parlementen' alleen tot doel een Grondwet (Staatregeling of constitutie) op te stellen.