Katholiek Nationale Partij (KNP)

De Katholiek Nationale Partij ontstond op 11 december 1948 als voortzetting van de lijst-Welter¹ (Comité van Actie). Deze lijst behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1948² één zetel. De aanhangers van Welter³ keerden zich tegen het kabinetsbeleid inzake Nederlands-Indië⁴. Later zette zij zich vooral af tegen de koers van de KVP⁵, die samenwerkte met de PvdA⁶.

Voorman van de KNP was de vroegere minister van Koloniën Charles Welter³. In 1952 wist de KNP een tweede zetel te behalen. De KNP was steeds in de oppositie.

Op 29 oktober 1955 besloten de KNP'ers, daartoe aangespoord door de bisschoppen, terug te keren in de KVP. Afgesproken dat twee (ex-)KNP'ers een verkiesbare plaats op de kandidatenlijst zouden krijgen. Eén van hen was Welter, die tot en met 1963 Kamerlid bleef. Uit de partij was daarnaast afkomstig A.E.M. Duynstee⁷.

In 1959 werd via voorkeurstemmen de Haagse advocaat Karel van Rijckevorsel⁸ tot Tweede Kamerlid gekozen. Hij was een geestverwant van de voormalige KNP.

De KNP was een katholieke partij, die een christelijke politiek voorstond. In financieel-economisch en sociaal-maatschappelijk opzicht was het een conservatieve partij. De partij streefde naar terugdringen van de overheidsbemoeienis in het economisch leven en naar verlaging van overheidsuitgaven.

In schijnbare tegenspraak daarmee was de KNP wel voorstander van krachtige ondersteuning van de boerenstand en van de scheepsbouw.

Belangrijk thema in het programma van de KNP was in de periode tot 1950 handhaving van de rijkseenheid. Het Indonesische streven naar onafhankelijkheid werd afgewezen. Er kon slechts sprake zijn van een koninkrijk waarvan zowel Nederlands-Indië als Nederland deel uitmaakten, en met de koningin aan het hoofd.

• * 

  (Nog) niet beschikbaar

** Tot 1956 waren er 100 zetels in de Tweede Kamer

Voor de ontsluiting van de verkiezingsprogrogramma's en verkiezingsaffiches is

dankbaar gebruik gemaakt van de collecties van Het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) van de Rijksuniversiteit Groningen.

De grote man van de KNP was Welter, een deftige, hoffelijke Nederlands Indische heer, die minister van Koloniën was geweest en in Nederlands-Indië hoge functies had bekleed. In 1952 kreeg de KNP een tweede vertegenwoordiger in de Tweede Kamer in de persoon van prof. Lemaire¹⁰.

Na 1950 kwam de KNP in het bijzonder op voor de belangen van Nederlandse Indiërs, ambonezen en papoea's.

De aanhang van de KNP was over het gehele land verspreid, maar betrekkelijk gering in de drie noordelijke provincies. In Den Haag had de KNP relatief veel aanhang, vooral onder voormalige ambtenaren uit Nederlands-Indië. Bij de verkiezingen van 1952 haalde de KNP 2,7% van de stemmen.

Meer over

• 1. 

  Aan de verkiezingen van 1948 deed de lijst-Welter (Comité van Actie) mee. Deze lijst behaalde één zetel. De aanhangers van de katholieke oud-ministervan Koloniën, Welter, keerden zich tegen het kabinetsbeleid inzake Nederlands-Indië.
   
• 2. 

  Op 7 juli 1948 waren er Tweede Kamerverkiezingen. Deze waren nodig vanwege de aanstaande Soevereiniteits­overdracht aan Indonesië (en daarmee samenhangende grondwetsherziening). De KVP kwam als sterkste uit de bus. Net als in 1946 behaalde de partij 32 zetels. De PvdA verloor daarentegen twee zetels en kwam op 27 zetels. Nieuwkomer was de lijst-Welter, van een oud-minister die ontevreden was over de koers van de KVP. Lichte winst was er voor de VVD van Oud, de 'opvolger' van de Partij van de Vrijheid.
   
• 3. 

  Hoffelijke 'grand seigneur', die tot op hoge leeftijd actief bleef als Tweede Kamerlid. Werd in 1925 na een loopbaan bij het Indische Gouvernement minister van Koloniën in het kortstondige eerste kabinet-Colijn. Leidde daarna onder andere een bezuinigingscommissie en werd in 1937 wederom minister. Wees vóór 1940 een dominionstatus van Nederlands-Indië af en trad in Londen af na een conflict met Gerbrandy. Sympatiseerde in de oorlog met het bewind van Pétain in Frankrijk en gold daarom in Londen als defaitist. Keerde zich na de oorlog tegen de Indië-politiek van de KVP en richtte een eigen partij op, de Katholiek Nationale Partij. Onder invloed van het Mandement van 1954 in 1956 teruggekeerd in de 'moederpartij'. Als KVP-Kamerlid tamelijk onafhankelijk, met name ten aanzien van de Nieuw-Guineapolitiek.
   
• 4. 

  Op 27 december 1949 kwam er een einde aan het Nederlandse koloniale bewind in Nederlands-Indië. Daaraan waren ruim vier jaar voorafgegaan van militaire en politieke strijd. Nederland beschouwde de op 17 augustus 1945 uitgeroepen Indonesische onafhankelijkheid als een direct gevolg van de Japanse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog en wilde deze daarom niet erkennen. Vooral internationale druk maakte dat uiteindelijk toch tot onderhandelingen en soevereiniteitsoverdracht moest worden overgegaan.
   
• 5. 

  De KVP was een christendemocratische partij, die, hoewel zij voor iedereen openstond, vrijwel uitsluitend aanhang had onder de katholieken. De partij was in 1945 de opvolger van de vooroorlogse RKSP. In 1980 fuseerde zij met ARP en CHU tot het CDA. De KVP had met name in sommige streken (Limburg, Noord-Brabant, delen van Gelderland, Twente) een sterke machtspositie.
   
• 6. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 7. 

  Conservatieve katholieke econoom afkomstig uit Welters Katholiek Nationale Partij (KNP). Zoon van een industrieel en kleinzoon van een Tweede Kamerlid. Speelde na studie in Ierland en een loopbaan in het internationale bedrijfsleven een bescheiden rol in de KVP-Tweede Kamerfractie, waarvan hij in 1956 op zijn vijfendertigste deel ging uitmaken. In 1967 niet herkozen zijnde, was hij wel beschikbaar om staatssecretaris voor de Luchtmacht te worden in het kabinet-De Jong.
   
• 8. 

  Vooraanstaand justitiewoordvoerder van de KVP-Tweede Kamerfractie in de jaren vijftig en zestig. Maakte naam als advocaat van Rauter en van de Republiek der Zuid-Molukken. In 1952 voor de KVP in de Tweede Kamer gekozen op voordracht van de rechtse groep-Steenberghe. Dreigde in 1959 niet te worden herkozen, maar kreeg na een door de Haagse zakenman Levi Lassen opgezette actie ruim 91.000 voorkeurstemmen. De Telegraaf riep hem uit tot 'Man van het Jaar'. Bescheiden onconventioneel man, die voor alles advocaat was. Later lid van de Raad van State en lange tijd de bekwame beheerder van de nalatenschap van Levi Lassen.
   
• 9. 

  De Tweede Kamerverkiezingen van 1952 waren op 25 juni. Het waren reguliere verkiezingen na afloop van de zittingstermijn van de Tweede Kamer. De PvdA van premier Drees haalde een goed resultaat. Door een zetelwinst van drie en een hoger stemmenaantal streefden zij de KVP voorbij als grootste partij. Na de verkiezingen formeerden PvdA, KVP, ARP en CHU het derde kabinet-Drees.
   
• 10. 

  Katholieke Indische Nederlander, medestander van Welter, die in 1952 in de Tweede Kamer de Katholiek Nationale Partij kwam versterken. Kwam als jurist vooral op voor de belangen van de repatrianten. Was hoogleraar in Batavia en secretaris-generaal van het departement van Justitie in Nederlands-Indië. Na zijn vertrek uit de Kamer in 1956 bijna twintig hoogleraar internationaal privaatrecht aan de Rijksuniversiteit Leiden. Bleef ook toen actief als strijder voor de rechten van spijtoptanten en van de papoea's.
   
• 11. 

  Diverse partijen zijn ooit vertegenwoordigd geweest in het Nederlandse parlement, maar nadien opgeheven. Een aantal daarvan zijn opgegaan in nieuwe partijen, waarvan sommige nog bestaan.