Troonrede

De troonrede is de rede die de Koning jaarlijks op de derde dinsdag van september (Prinsjesdag¹) voorleest. Hij geeft in de troonrede een uiteenzetting van het regeringsbeleid voor het komende jaar. De Koning schrijft de tekst van de troonrede niet zelf; dat doen de ministers. Het voorlezen van de troonrede vloeit voort uit artikel 65 van de Grondwet.

Troonredes hebben geen strikte voorgeschreven opzet, maar de opbouw is wel vaak het zelfde. Er wordt een staat gegeven van het land, met name op financieel-economisch gebied. Verder komen de buitenlandse betrekkingen en specifieke onderwerpen uit de begroting aan de orde. In het verleden werd vaak een opsomming gegeven van te verwachten beleidsmaatregelen.

Sinds 1841 is het traditie dat de Troonrede wordt afgesloten met een godsdienstig element: een 'bede'. Daarmee laat de Koning weten om Gods zegen voor de leden van de Staten-Generaal te bidden. Deze bede is echter niet altijd hetzelfde gebleven, maar is in het verleden regelmatig aangepast of zelfs weggelaten. Zo kwam de bede tussen 1994 en 2002 tijdens de Paarse Kabinetten² niet voor in de troonrede. Omdat sommigen vonden dat te direct Gods zegen werd toegewenst, wordt vanaf 2003 een nieuwe variant uitgesproken.

Het voorlezen van de troonrede vindt plaats in een Verenigde Vergadering³ van Tweede en Eerste Kamer aan het begin van het nieuwe vergaderjaar. In 1904 werd de Ridderzaal⁴ voor de eerste keer gebruikt. Daarvoor las de koningin de troonrede voor in de, nu oude, vergaderzaal van de Tweede Kamer⁵. Daarmee werd al in 1815 begonnen, nadat één keer, in 1814, de Trêveszaal⁶ gebruikt was. Na 1904 is, op een enkele keer na, alleen nog maar de Ridderzaal gebruikt. In 2020 was er bijvoorbeeld een uitzondering, toen de Ridderzaal vanwege het coronavirus te klein bleek. Toen is uitgeweken naar de Grote Kerk in Den Haag. Dat was in 2021 opnieuw het geval.

De eerste Prinsjesdagen vonden plaats op de eerste maandag in oktober, maar vanwege de tijd die men nodig had voor de behandeling van de begrotingswetten voor het nieuwe begrotingsjaar aanving, werd in 1848 Prinsjesdag vervroegd naar de derde maandag in september. In 1887 werd in plaats van de derde maandag, de derde dinsdag gekozen opdat de Kamerleden die van ver moesten komen, dan niet meer op zondag van huis weg hoefden te gaan.

Het kwam enkele keren voor dat een troonrede (ook) op een ander moment werd voorgelezen, namelijk als er een bijzonder zitting⁷ was van de Staten-Generaal. Dat was bijvoorbeeld zo in 1884, 1917, 1922 en 1937.

De Koning leest de troonrede voor omdat hij lid is van de regering, maar hij schrijft hem niet zelf. Dat doen de ministers, die van het stuk een begrijpelijk en aansprekend verhaal maken. Mocht de Koning verhinderd zijn, dan moet de minister-president⁸ de troonrede voorlezen. We spreken dan echter niet van 'troonrede', maar van een openingsrede.

Iedere minister levert een tekst aan voor zijn of haar beleidsterrein. De minister-president en zijn ambtenaren op het ministerie van Algemene Zaken schrijven dan een concepttroonrede. Dit concept wordt in de weken voor Prinsjesdag in de wekelijkse vergadering van de ministerraad besproken en op basis daarvan zo nodig aangepast.

Het is onbekend in hoeverre de Koning invloed heeft op de tekst.

Pas sinds de Grondwetsherziening van 1983⁹ staat in de Grondwet dat jaarlijks door de koning(in) een uiteenzetting van het door de regering te voeren beleid wordt gegeven. Daarvoor bepaalde de Grondwet alleen dat de koning jaarlijks de zitting van de Staten-Generaal¹⁰ en eventuele buitengewone zittingen van het parlement opende. Over wat er in de troonrede moest staan, is verder niets geregeld. Het idee in 2008 om de koningin een 'visionaire' troonrede te laten voorlezen, was wat dat betreft mogelijk geweest.

Op zoek naar een eerdere troonrede (vanaf 1945)?

Meer over

• 1. 

  De derde dinsdag van september is het Prinsjesdag. Normaal gesproken reed de koning op die dag in de Glazen Koets naar het Binnenhof en las in de Ridderzaal de troonrede voor. Zolang de verbouwing van het Binnenhof gaande is, is de Koninklijke Schouwburg in Den Haag tot ten minste eind 2028 de plaats waar de Verenigde Vergadering van Eerste en Tweede Kamer plaatsvindt en de troonrede wordt voorgelezen. In de troonrede staan de plannen van de regering voor het komende jaar.
   
• 2. 

  In deze periode regeren twee kabinetten onder leiding van Wim Kok met vertegenwoordigers uit PvdA, VVD en D66. De vorming van het eerste kabinet komt in 1994 tot stand nadat de zittende coalitie van CDA en PvdA haar meerderheid heeft verloren. Beide partijen verliezen fors. Winnaars zijn D66 en VVD.
   
• 3. 

  De gezamenlijke vergadering van beide Kamers van de Staten-Generaal (de Tweede en Eerste Kamer) heet Verenigde Vergadering. De voorzitter van de Eerste Kamer leidt deze vergadering (artikel 62 Grondwet).
   
• 4. 

  Het Binnenhof is een van oorsprong middeleeuws gebouwencomplex. Aan het Binnenhof zijn de Tweede en Eerste Kamer en het ministerie van Algemene Zaken gevestigd. Ook de ministerraad en de Raad van State vergaderden in gebouwen aan het Binnenhof. Beide Kamers zijn tijdens het zomerreces van 2021 verhuisd naar tijdelijke huisvesting.
   
• 5. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 6. 

  In het gebouw van het ministerie van Algemene Zaken bevindt zich de Trêveszaal. Deze ligt aan de zijde van de Hofvijver. De zaal is genoemd naar het Twaalfjarige Bestand (Trêve, wapenstilstand) waarover in 1608 in deze zaal werd onderhandeld.
   
• 7. 

  Tot 1983 kende onze Grondwet het begrip parlementaire 'zitting'. Hiermee werd bedoeld de periode waarin de Staten-Generaal vergaderde. De Grondwet bepaalde dat er jaarlijks minstens een gewone zitting moest worden gehouden. Die werd (sinds 1887) op de Derde Dinsdag in September geopend en als regel kort voor die datum gesloten. Er konden ook buitengewone zittingen worden gehouden, als de gewone zitting op een eerder tijdstip was gesloten. Die eerdere sluiting kwam vooral voor na Kamerontbinding en verkiezingen.
   
• 8. 

  De minister-president, ook wel premier genoemd, is voorzitter van de ministerraad. In die functie coördineert de premier het regeringsbeleid. De minister-president is ook de minister van Algemene Zaken. De huidige minister-president is Dick Schoof.
   
• 9. 

  In 1983 werd de Grondwet ingrijpend herzien. De hoofdstukindeling werd gewijzigd, teksten werden gemoderniseerd, overbodig geachte artikelen werden geschrapt, en er kwamen bepalingen over sociale grondrechten en een algemene antidiscriminatiebepaling.
   
• 10. 

  Onder de Staten-Generaal verstaan we de Tweede en Eerste Kamer gezamenlijk. Formeel is er dan ook sprake van de Eerste Kamer der Staten-Generaal en van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Beide Kamers kunnen tevens in Verenigde Vergadering bijeenkomen.
   
• 11. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2024 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 12. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2023 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 13. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2022 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 14. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2021 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 15. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2020 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 16. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2019 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 17. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2018 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 18. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2017 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 19. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2016 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 20. 

  In de integrale tekst van de troonrede 2015 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.
   
• 21. 

  Het is diverse keren voorgekomen dat een troonrede werd voorgelezen, terwijl er een demissionair kabinet was. Na de kabinetscrises in 1982, 1989, 2010 en 2012 waren kort voor Prinsjesdag verkiezingen gehouden en was er nog geen 'missionair' kabinet gevormd. In 1956 en 1977 was de situatie vergelijkbaar met 2017 en 2021, want ook in die jaren was er sprake van een langdurige en moeizame formatie. In 2023 was er eerder dat jaar een crisis uitgebroken.