Eerste Kamerverkiezingen

De 75 leden van de Eerste Kamer¹ worden eens in de vier jaar door middel van 'getrapte verkiezingen' gekozen. Burgers kiezen de leden van de Provinciale Staten² of kiescolleges en zij kiezen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer. Dit gebeurt binnen drie maanden na de verkiezingen van de Provinciale Staten. Sinds een Grondwetswijziging in 2017 stemmen ook de inwoners van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba over de samenstelling van de Eerste Kamer. Aangezien de bijzondere gemeenten geen Provinciale Staten hebben, gaat dit via afzonderlijk gekozen kiescolleges. In 2022 is er een vierde kiescollege toegevoegd, het kiescollege niet-ingezetenen. Door te stemmen voor dit kiescollege kunnen kiesgerechtigde Nederlanders die in het buitenland wonen, invloed uitoefenen op de samenstelling van de Eerste Kamer.

De gedachte was lange tijd dat Eerste Kamerleden, doordat zij niet rechtstreeks door de burgers worden gekozen, wat verder van de dagelijkse politiek af kunnen staan en zich wat onafhankelijker kunnen opstellen dan Tweede Kamerleden³. Tegenwoordig nemen 'lijsttrekkers' voor de Eerste Kamer deel aan debatten (zelfs al voorafgaand aan de Statenverkiezingen).

De laatste verkiezingen waren op 30 mei 2023⁴.

Alle Provinciale Statenleden (dat zijn er in totaal 570) en de leden van de kiescolleges brengen op verkiezingsdag hun stem uit op één van de kandidaten voor de Eerste Kamer. Er kan bij volmacht worden gestemd. Leden mogen slechts één volmacht aannemen. De kandidaten staan per partij op één of meer lijsten. Sinds de Eerste Kamerverkiezingen van 2011⁵ is het moeilijker om met voorkeurstemmen⁶ in de Eerste Kamer te komen dan voorheen.

Niet elk Statenlid heeft een even zware stem. Door 'weging' wordt een relatie gelegd met het inwonertal van de provincie. Het inwonertal (op 1 januari voorafgaand aan de verkiezingen) wordt daarbij gedeeld door het honderdvoud van het aantal Statenleden van de provincie. De uitkomst heet de stemwaarde. In Zeeland heeft één stem in 2023 bijvoorbeeld een stemwaarde van 100, in Limburg een stemwaarde van 240, en in Zuid-Holland een stemwaarde van 692. De op een partij in Provinciale Staten uitgebrachte stemmen worden vermenigvuldigd met de stemwaarde. De uitkomst van deze som heet stemcijfer.

De kandidaatstelling voor de verkiezing van de leden van de Eerste Kamer vindt volgens de Kieswet⁷ plaats op de dinsdag in de periode van 19 tot en met 25 april of binnen veertig dagen na dagtekening van het koninklijk besluit⁸ tot ontbinding van de Eerste Kamer. De lijst moet per provincie door ten minste één Statenlid worden ondersteund en de kandidaten moeten schriftelijk verklaren in te stemmen met hun kandidatuur.

Lidmaatschapsvereisten

De vereisten voor het lidmaatschap van de Eerste Kamer zijn hetzelfde als voor de Tweede Kamer⁹, maar een lid van de Eerste Kamer mag niet tevens lid van de Tweede Kamer zijn. Ook kunnen Eerste Kamerleden niet tegelijkertijd minister, staatssecretaris, lid van de Raad van State, lid van de Algemene Rekenkamer of procureur-generaal of advocaat-generaal bij de Hoge Raad zijn.

De zetelverdeling geschiedt met behulp van de kiesdeler¹⁰. Deze wordt berekend door de som van de stemcijfers van alle provincies te delen door het aantal beschikbare zetels (75).

Voor iedere partij wordt gekeken welk stemcijfer zij in totaal heeft behaald (in feite dus hoeveel stemmen zij heeft gekregen en welke stemwaarde die stemmen hadden). Dat totaal wordt gedeeld door de kiesdeler. De uitkomst van die deling levert het zetelaantal per partij op.

Via de verdeling van restzetels kunnen ook partijen die geen volle zetel hebben behaald alsnog een zetel behalen.

Het is voor Statenleden mogelijk om een voorkeurstem uit te brengen. Dat is de laatste jaren in toenemende mate gebeurd. Om met een voorkeurstem te worden gekozen, is sinds een wijziging van de Kieswet in 2010 de gehele kiesdeler nodig. Daarvoor was slechts een halve kiesdeler nodig. Dat betekende toen dat bijvoorbeeld in de Staten van Zuid-Holland twee stemmen voldoende waren om iemand met voorkeurstemmen in de Eerste Kamer te brengen.

Lijstverbindingen

De mogelijkheid tot het aangaan van lijstverbindingen¹¹ is door een wijziging van de Kieswet in 2010 geschrapt. Wel komt het voor dat Statenleden, als hun stem toch geen gewicht in de schaal legt voor een het zeteltal van de eigen partij, die stem uitbrengen op een verwante partij.

Om de vier jaar worden de leden van de Provinciale Staten² gekozen op basis van evenredige vertegenwoordiging. Aan deze verkiezingen kunnen, naast de landelijke politieke partijen, ook provinciale partijen meedoen. De leden van Provinciale Staten kiezen eens in de vier jaar de Eerste Kamer¹. Dat doen ze kort nadat ze zijn aangetreden. De laatste Provinciale Statenverkiezingen waren op 15 maart 2023.

Tussen 1815 en nu zijn er dikwijls wijzigingen geweest in de manier waarop de Eerste Kamer¹ gekozen werd en hoelang de zittingstermijn was. Zo ook bij de grondwetsherziening van 1983¹², waarna de zittingstermijn van Eerste Kamerleden¹³ van zes naar vier jaar veranderde. Vanaf dit jaar werden alle leden tegelijkertijd gekozen door de Provinciale Staten². Daarnaast werden sindsdien de Kamervoorzitters gekozen door de Kamers zelf.

Sinds 1983 worden de 75 leden van de Eerste Kamer¹ iedere vier jaar gekozen via 'getrapte verkiezingen'. Burgers kiezen de leden van de Provinciale Staten² en zij kiezen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer. De gedachte is dat Eerste Kamerleden daardoor wat verder af staan van de dagelijkse politiek en zich wat onafhankelijker kunnen opstellen.

meer over

• 1. 

  De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
   
• 2. 

  De gekozen volksvertegenwoordiging van een provincie wordt Provinciale Staten genoemd. De Provinciale Staten stellen het beleid van de provincie vast en controleren de uitvoering daarvan door de Gedeputeerde Staten. Het aantal leden van Provinciale Staten hangt af van het aantal inwoners van de provincie. Dit is geregeld in artikel 8 van de Provinciewet.
   
• 3. 

  De Tweede Kamer bestaat uit 150 parlementariërs: volksvertegenwoordigers die op basis van evenredige vertegenwoordiging voor een periode van in principe vier jaar worden gekozen via de kandidatenlijst van een politieke partij. Zij controleren de regering en treden op als medewetgevers.
   
• 4. 

  Op dinsdag 30 mei 2023 kozen 616 leden van Provinciale Staten en de kiescolleges op Bonaire, Sint Eustatius en Saba en van niet-ingezetenen in het buitenland een nieuwe Eerste Kamer. Die Statenleden en de kiescollegeleden werden eerder op woensdag 15 maart direct door alle kiesgerechtigde Nederlanders gekozen.
   
• 5. 

  Op maandag 23 mei 2011 werd een nieuwe Eerste Kamer gekozen. De (gedoog)coalitie VVD-CDA-PVV kreeg 37 zetels, net een zetel te weinig voor een meerderheid: De PVV komt voor het eerst in de Eerste Kamer met 10 zetels. De nieuwe patij 50plus, de partij van Jan Nagel, is met een zetel in de Kamer vertegenwoordigd. Door een stemfout van een Noord-Hollands D66-Statenlid, hij vulde zijn stembiljet met zijn blauwe ballpoint in en niet met het rode potlood, verloor D66 een zetel aan de SP. Het stembiljet werd namelijk ongeldig verklaard.
   
• 6. 

  Voorkeurstemmen zijn stemmen die niet op de nummer 1 van de kandidatenlijst (de lijsttrekker) worden uitgebracht, maar op een andere kandidaat van dezelfde lijst. Dit komt vaak voor. Zo zijn er bijvoorbeeld altijd veel kiezers die op de (hoogstgeplaatste) vrouwelijke kandidaat stemmen. Ook bekendheid van een kandidaat in een bepaalde regio speelt soms een rol.
   
• 7. 

  Deze wet bevat bepalingen inzake het kiesrecht en de verkiezingen van de leden van de Tweede Kamer en de Eerste Kamer der Staten-Generaal, alsmede van de leden van provinciale staten en de gemeenteraden.'Het gaat dan onder meer over de wijze van kandidaatstelling, de registratie van partijen, de wijze van stemmen, het vaststellen van de verkiezingsuitslag en de aanvang en het einde van het lidmaatschap van een vertegenwoordigend lichaam.
   
• 8. 

  Een koninklijk besluit (KB) is een besluit van de regering dat zonder medewerking van de Staten-Generaal wordt genomen.
   
• 9. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 10. 

  De kiesdeler is het totaal aantal uitgebrachte stemmen bij een verkiezing gedeeld door het aantal te verdelen zetels. De kiesdeler is nodig om na de verkiezingen de zetelverdeling in de Tweede Kamer, de Eerste Kamer, provinciale staten, gemeenteraad of het Europees Parlement te kunnen bepalen.
   
• 11. 

  Tot 2017 konden partijen die deelnamen aan Tweede Kamerverkiezingen en die in alle kieskringen een lijst hadden ingediend, als lijstencombinatie (lijstverbinding) meedoen. Een voorwaarde daarbij was dat ze dat in alle kieskringen deden. In het verleden waren de lijsten van SGP en ChristenUnie vaak verbonden, maar ook zijn er recent bijvoorbeeld ook lijstverbindingen geweest tussen PvdA, SP en GroenLinks.
   
• 12. 

  In 1983 werd de Grondwet ingrijpend herzien. De hoofdstukindeling werd gewijzigd, teksten werden gemoderniseerd, overbodig geachte artikelen werden geschrapt, en er kwamen bepalingen over sociale grondrechten en een algemene antidiscriminatiebepaling.
   
• 13. 

  De Eerste Kamer bestaat uit 75 parlementariërs: volksvertegenwoordigers die op basis van evenredige vertegenwoordiging voor een periode van vier jaar worden gekozen via de kieslijst van een politieke partij. De leden worden indirect gekozen: eerst kiezen burgers leden van de Provinciale Staten. Zij kiezen daarna de Eerste Kamerleden.
   
• 14. 

  In onderstaand overzicht staat de zetelverdeling van de Eerste Kamerverkiezingen in de periode 2007 tot 2023.
   
• 15. 

  Bij de verkiezingen komen ook nieuwkomers in de Eerste Kamer. Neem contact op met de redactie van PDC voor een overzicht van de namen van de nieuwkomers zijn opgenomen die bij de verkiezingen zijn beëdigd. Kamerleden die later zijn beëdigd, worden in dit overzicht niet opgenomen.