CPB-analyse van de verkiezingsprogramma's

Sinds 1945 analyseert het Centraal Planbureau (CPB) op eigen initiatief of op verzoek van de regering, het parlement, Kamerleden, vakbonden en werkgeversorganisaties de economische effecten van bestaand beleid en beleidsvoorstellen.

Het CPB levert met ramingen en beleidsanalyses een sterke onderbouwing voor het politieke debat. Voor beleidsmakers en het publiek in het algemeen levert het CPB begrijpelijke economische inzichten.

Het CPB werkt niet op basis van een economische planning, maar analyseert welke gevolgen nieuw beleid of beleidswijzigingen hebben voor de Nederlandse economie. In feite is het CPB dus geen planbureau, maar een analysebureau.

Het CPB is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken¹. De minister benoemt de directeur in samenspraak met andere leden van het kabinet. Inhoudelijk is het CPB echter onafhankelijk. Het heeft een aparte wettelijke basis en beschikt over een eigen advies- en toezichtorgaan, de Centrale Plan Commissie (CPC).

Het CPB valt onder de begroting van het ministerie van Economische Zaken en wordt uit de algemene middelen gefinancierd. Maximaal 20 procent van de begroting van het CPB mag door externe opdrachten worden gefinancierd, ter behoud van de onafhankelijkheid. Concurrentie met commerciële bureaus is niet toegestaan, de kring van opdrachtgevers beperkt zich dus tot lokale en nationale overheden, de Europese instellingen of internationale gouvernementele organisaties.

Het Centraal Planbureau (CPB) is in september 1945 opgericht en maakt sindsdien economische beleidsanalyses.

In 1986 vroegen de PvdA², het CDA³ en de VVD⁴ aan het CPB welke gevolgen hun verkiezingsprogramma voor de economie zou hebben. Dit leverde voor elke partij een afzonderlijke CPB-notitie op. Na de verkiezingen van 1986 werden de notities gezamenlijk gepubliceerd.

Sindsdien zijn meer partijen gebruik gaan maken van de mogelijkheid hun verkiezingsprogramma's te laten 'doorrekenen'. Bij de verkiezingen van 1989⁵ deed ook D66⁶ mee, en vanaf 1994 laat ook GroenLinks⁷ zijn verkiezingsprogramma door het CPB analyseren. In 2002 hebben de ChristenUnie⁸, de SP en de SGP⁹ voor het eerst hun plannen aan het CPB voorgelegd, al zijn voor de SGP slechts de budgettaire voorstellen geïnventariseerd.

De CPB-rapportage over de verkiezingsprogramma's verschijnt vanaf 1989 al vóór de verkiezingen. Overigens maakt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) sinds 1994 op verzoek analyses van de milieu- en natuureffecten van verkiezingsprogramma's. Van deze mogelijkheid maken gewoonlijk minder partijen gebruik.

Voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 viel op dat juist minder partijen dan gebruikelijk hun programma lieten doorrekenen. Het meest gehoorde punt van kritiek vanuit de partijen die dit niet wilde laten doen was dat het CPB van sommige (kostbare) plannen niet alle maatschappelijke en economische voordelen zou meewegen.

Meer over

• 1. 

  Het ministerie van Economische Zaken (EZ) is verantwoordelijk voor de bevordering van een evenwichtige economische groei, voor de ordening van het economisch leven, voor digitale economie en infrastructuur, voor het midden- en kleinbedrijf, telecom en post en voor consumentenbeleid. Het ministerie bestond tussen 1937-1940 en 1948-2017, maar had soms een andere naam. In 2010-2012 was de naam bijvoorbeeld 'Economische Zaken, Landbouw en Innovatie'.
   
• 2. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 3. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP).
   
• 4. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 5. 

  Op 6 september 1989 waren er vervroegde Tweede Kamerverkiezingen. Deze waren nodig na de ontbinding van de Tweede Kamer door de val van het Kabinet-Lubbers II. Het CDA won de verkiezingen door evenveel zetels te halen als in 1986. De PvdA deed het onder Wim Kok minder goed. Verliezer was de VVD en voortzetting van het centrumrechts kabinet lag net voor de hand. Onder leiding van Hans van Mierlo behaalde D66 zetelwinst. Het nieuwe GroenLinks behaalde zes zetels.
   
• 6. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 7. 

  GroenLinks is een progressieve partij, die duurzaamheid hoog in het vaandel heeft. De partij werd opgericht op 24 november 1990 als fusie van de Communistische Partij van Nederland (CPN), de Evangelische Volkspartij (EVP), de Politieke Partij Radikalen (PPR) en de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP). GroenLinks trok samen met de PvdA op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 8. 

  De ChristenUnie is een christelijke partij, met op sociaal en ecologisch gebied progressieve en op ethisch gebied behoudender standpunten. Politiek leider van de ChristenUnie is sinds januari 2023 Mirjam Bikker. De partij ontstond in januari 2000 als samenwerkingsverband tussen het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en de Reformatorische Politieke Federatie (RPF). Per 22 januari 2000 zijn de partijen gefuseerd.
   
• 9. 

  De SGP is een behoudende christelijke (reformatorische) partij aan de rechterkant van het politieke spectrum, die strikt volgens Bijbelse normen politiek wil bedrijven. Politiek leider van de SGP is Chris Stoffer. De partij werd opgericht op 24 april 1918 en is daarmee de oudste nog bestaande partij van Nederland.
   
• 10. 

  De leden van de Tweede Kamer worden in principe eens in de vier jaar gekozen op basis van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Ook na de val van een kabinet worden bijna altijd verkiezingen gehouden. Kiesgerechtigd zijn alle Nederlanders die op de dag van de kandidaatstelling 18 jaar of ouder zijn, mits niet het kiesrecht vanwege een veroordeling is ontnomen.