Socialistische Partij (SP)

De SP is een socialistische, eurosceptische partij. De partij werd opgericht in 1972 en kent vooral een sterke lokale, actiegerichte basis. De SP wil 'een samenleving waarin menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit voorop staan'. Sinds 13 december 2023 is Jimmy Dijk¹ politiek leider.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023² haalde de SP vijf zetels, een verlies van vier zetels ten opzichte van de verkiezingen in 2021. De partij heeft drie zetels in de Eerste Kamer³ en momenteel geen zetels in het Europees Parlement.

De SP maakt deel uit van de oppositie.

De SP neemt sinds 1994 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen¹³. Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing en welk kabinet werd vervolgens gevormd?

** Bij de verkiezingen van de Eerste Kamer door de leden van de Provinciale Staten in 2007 kreeg de SP twaalf zetels. Korte tijd naar de verkiezing kwam het tot een breuk tussen de SP en Düzgün Yildirim¹⁸ die zijn zetel niet beschikbaar wilde stellen en als eenmansfractie verder ging. De SP moest hierna met elf zetels verder in de Eerste Kamer.

Het socialistische karakter van de partij blijkt onder andere uit het beginselprogramma. De SP streeft ernaar iedereen een echte kans te geven om zijn geluk maximaal na te streven. Kernpunten daarbij zijn het recht op werk, recht op een fatsoenlijk inkomen of een goede sociale uitkering, recht op goed en gratis onderwijs en recht op een goede gezondheidszorg.

Het hoogste orgaan in de SP is de partijraad, die bestaat uit de voorzitters van alle afdelingen en de leden van het partijbestuur. De Partijraad komt gemiddeld zes maal per jaar bijeen. Het partijbestuur heeft de dagelijkse leiding van de vereniging.

Het congres bestaat uit de afgevaardigden van de leden en de leden van het partijbestuur. Het congres vergadert in beginsel tenminste eenmaal per twee jaar en voorts zo vaak als het partijbestuur dit wenselijk acht.

De partij heeft 156 lokale afdelingen.

Oprichting

De SP ontstond in 1971 uit de Kommunistiese Partij Nederland/marxisties-leninisties (KPN/ml). Dit was een afsplitsing van de Kommunistische eenheidsbeweging Nederland/marxisitisch-leninistisch (KEN/ml) die weer ontstaan was door een maoïstische afsplitsing van de CPN. KPN/ml koos op 22 oktober 1972 de makkelijkere naam Socialistiese Partij (SP).

Actiepartij

In de beginjaren was de SP een partij zonder landelijke uitstraling en opvattingen, alles gebeurde lokaal. De partij was weliswaar geregistreerd als landelijke politieke partij maar fungeerde in de praktijk als een "federatie van plaatselijke afdelingen". Bovendien was de partij nauw verbonden met allerlei actiegroepen, zoals 'de Bond van Huurders en Woningzoekenden', 'het Milieu Aktie Centrum' en 'Arbeidersmacht'.

In 1974 nam de partij met succes deel aan de gemeenteraadsverkiezingen. In Nijmegen werden twee zetels gehaald en in Oss drie. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1977 kreeg de partij echter onvoldoende stemmen voor een zetel. Zij bleef daarom een actiepartij, die een permanente campagne voerde en concrete zaken oppakte zoals verbetering van de gezondheidszorg en het aankaarten van milieuverontreiniging.

Handvest 2000

In 1986 telde de SP zo'n 40 raadsleden. Pogingen om in de Kamer te komen, mislukten nog. In 1987 kwam het landelijke partijcongres voor het eerst sinds 10 jaar weer bijeen en stelde vast dat het hoog tijd was om het "socialisme" een modernere inhoud te gaan geven en daarmee de SP een aantrekkelijk nieuw gezicht, waarin mensen zich kunnen herkennen. Er werd een "minimumprogramma voor een socialistisch Nederland" vastgesteld. Handvest 2000 heet het, met als ondertitel "een maatschappij voor mensen". Het partijcongres stelde doorbraak naar het parlement als voorlopige strategische hoofdtaak.

Doorbraak onder Jan Marijnissen

Om de parlementaire doorbraak daadwerkelijk te bewerkstelligen zette de partijleiding, aangevoerd door Jan Marijnissen¹⁹, in 1993 een gedurfde stap. In plaats van de kiezer voor te houden om op de SP te stemmen voor hogere lonen en lagere huren, mooie idealen voor een verre toekomst, koos de partij een veel rationeler en radicaler positie: de positie van de tegenpartij. "Stem tegen, stem SP" werd de provocerende slogan.

De doorbraak werd een feit bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1994. De partij kreeg was voor het eerst vertegenwoordigd in de Tweede Kamer, met twee zetels. Na de verkiezingen van 1998 kwamen daar nog eens drie zetels bij. Na deze doorbraak werd op het partijcongres van 1 mei 1999 voorrang te geven aan een oude kernactiviteit van de partij: actief zijn op lokaal niveau. Op het congres van 18 december 1999 stelde de partij een nieuw beginselprogramma vast. De SP formuleerde daarin de kernvisie van de partij op de samenleving en gaf de alternatieven van de partij op hoofdlijnen aan.

In de daaropvolgende verkiezingen werd de vertegenwoordiging van de partij zowel op lokaal als nationaal niveau uitgebreid. Na gestage groei bij de verkiezingen van 2002 en 2003 behaalde de SP bij de verkiezingen van 2006 een winst van 16 zetels. Met 25 werd de partij de derde fractie in de Kamer. Na een korte informatieronde bleek regeringsdeelname echter niet haalbaar.

Emile Roemer en Lilian Marijnissen

In juni 2008 trad Jan Marijnissen om gezondheidsredenen terug als fractievoorzitter en partijleider. Hij bleef wel partijvoorzitter. Zijn opvolger Agnes Kant²⁰, bij het afscheid van Marijnissen de enige kandidaat voor het leiderschap, houdt het vol tot de dag na de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2010. Vanwege de voor de SP tegenvallende resultaten besloot Kant af te treden en de fractieleden kozen een dag later Kamerlid Emile Roemer²¹ als nieuwe fractievoorzitter.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van juni 2010 en de Provinciale Statenverkiezingen van maart 2011 boekte de SP minder goede resultaten dan onder Marijnissen. Roemer kreeg echter van binnen en buiten zijn partij complimenten om de manier waarop hij zich als relatieve nieuwkomer staande wist te houden en het verlies van de SP wist te beperken. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012 haalde de SP, eveneens als in 2010, vijftien zetels.

Onder Roemer werd zorg een van de speerpunten van de SP. Zo presenteerde de partij een plan voor de invoering van een nationaal zorgfonds. Bij de verkiezingen van 2017 verloor de partij één zetel. Ze wist daarmee niet te profiteren van het recordverlies van de PvdA. In december 2017 kondigde Roemer zijn aftreden aan. Hij werd opgevolgd door Lilian Marijnissen²², Tweede Kamerlid en dochter van oud-partijleider Jan Marijnissen. Onder haar leiding haalde de SP bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 9 zetels.

Meer over

Kijk voor meer informatie over de SP op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen.

• 1. 

  Jimmy Dijk (1985) is sinds 20 april 2023 lid van de SP-Tweede Kamerfractie en sinds 13 december 2023 fractievoorzitter en partijleider van de SP. Hij was sinds 2010 lid van de gemeenteraad van Groningen en sinds 2013 fractievoorzitter. De heer Dijk was eerder werkzaam als fabrieksarbeider. In de Tweede Kamer houdt hij zich, behalve met het algemene regeringsbeleid, met zorg bezig.
   
• 2. 

  Op 22 november 2023 waren er Tweede Kamerverkiezingen. Het ging om een vervroegde verkiezing na de val het kabinet-Rutte IV op 7 juli 2023. Tevens lag een voorstel voor over opneming van het correctief referendum in de Grondwet. Oorspronkelijk stonden de volgende verkiezingen gepland voor het voorjaar van 2025.
   
• 3. 

  De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
   
• 4. 

  Deze in 2022 opgerichte politieke jongerenorganisatie is gelieerd aan de politieke partij SP. SP Jongeren is een socialistische beweging voor jongeren tussen de 16 en 28 jaar die willen toewerken naar een socialistische samenleving waarin de mensen centraal staan.
   
• 5. 

  De fractie van de SP telt sinds de verkiezingen van 17 maart 2021 negen leden; vijf minder dan in 2017.
   
• 6. 

  De Socialistische Partij is vanaf 1995 in de Eerste Kamer vertegenwoordigd. De partij heeft drie Eerste Kamerleden.
   
• 7. 

  Rik Janssen (1957) is sinds 11 juni 2019 lid van de SP-Eerste Kamerfractie. Sinds 25 januari 2022 is hij fractievoorzitter. De heer Janssen verving van 11 januari tot 14 april 2011 in de SP-Tweede Kamerfractie Sadet Karabulut, die toen met zwangerschaps- en bevallingsverlof was. Hij was zelfstandig horecaondernemer in Scheveningen en justitiemedewerker van de SP-Tweede Kamerfractie. In 2011-2019 was hij lid van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland. Als Eerste Kamerlid houdt de heer Janssen zich bezig met justitie en veiligheid, binnenlandes zaken, immigratie en asiel, en digitalisering.
   
• 8. 

  De SP nam deel aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 en behaalde 5 zetels. De fractie van SP heeft momenteel 9 zetels in de Tweede Kamer. Huidig fractievoorzitter Lilian Marijnissen was de lijsttrekker van de SP bij de verkiezingen.
   
• 9. 

  Hieronder een overzicht van de kansrijke kandidaten en zittende Kamerleden op de lijst
   
• 10. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de langste formatie sinds de Tweede Wereldoorlog tot stand. Negen maanden na de verkiezingen van 17 maart 2021 en bijna een jaar na de ontslagneming van het kabinet-Rutte III stond er een nieuw kabinet op het bordes. Premier Mark Rutte leidde voor de vierde keer een kabinet.
   
• 11. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de tot dan langste formatie sinds 1945 tot stand. Zeven maanden na de verkiezingen van 15 maart 2017 stond er een opvolger van het kabinet-Rutte II op het bordes. Voor premier Mark Rutte was het de derde keer dat hij een kabinet leidt. Het kabinet bood op 15 januari 2021 ontslag aan, vanwege de harde conclusies van het parlementair onderzoek kinderopvangtoeslag. Hiermee werd het kabinet, en de leden hiervan, demissionair. Deze demissionaire periode zou 360 dagen duren, een record.
   
• 12. 

  Dit kabinet werd door VVD en PvdA gevormd na de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012. VVD-leider Mark Rutte werd voor de tweede keer premier. Onder leiding van informateurs Wouter Bos en Henk Kamp wisten de coalitiepartijen hun grote onderlinge verschillen te overbruggen. De formatie van het kabinet-Rutte II was één van de snelste kabinetsformaties ooit.
   
• 13. 

  De leden van de Tweede Kamer worden in principe eens in de vier jaar gekozen op basis van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Ook na de val van een kabinet worden bijna altijd verkiezingen gehouden. Kiesgerechtigd zijn alle Nederlanders die op de dag van de kandidaatstelling 18 jaar of ouder zijn, mits niet het kiesrecht vanwege een veroordeling is ontnomen.
   
• 14. 

  De SP neemt sinds 1977 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen en behaalde in 1994 voor het eerst zetels. Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing en welk kabinet werd vervolgens gevormd?
   
• 15. 

  De SP haalde bij de Eerste Kamerverkiezingen van 27 mei 2019 4 zetels in de Eerste Kamer. Lijsttrekker was Tiny Kox. De SP had voor de verkiezingen 9 zetels in de Eerste Kamer.
   
• 16. 

  SP'er met een lange politieke en bestuurlijke staat van dienst. Was als jurist werkzaam bij onder meer de NOS en later advocaat. Als deskundige op het gebied van beroepsziekten zette hij zich in het bijzonder in voor asbestslachtoffers. Hij was tevens gemeenteraadslid in Utrecht. Zijn Eerste Kamerlidmaatschap besloeg de periode 1998-2019, maar werd diverse keren onderbroken. Zo verliet hij in 2018 de Senaat om in zijn geboorteprovincie Limburg gedeputeerde te worden. Toen daar al na enkele maanden na een conflict een einde kwam, keerde hij nog een jaar terug in de Eerste Kamer. Was geruime tijd SP-fractievoorzitter en later woordvoerder justitie.
   
• 17. 

  Sociaal geëngageerde advocaat uit Heerlen, die een gerespecteerd Tweede Kamerlid voor de SP was. Begon zijn Haagse loopbaan als fractiemedewerker en lid van de Eerste Kamer (1995-1998). In de Tweede Kamer woordvoerder justitie en sociale zaken. Hij maakte verder deel uit van het presidium van de Tweede Kamer en was voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Kreeg waardering voor de wijze waarop hij leiding gaf aan de onderzoeks- en enquêtecommissies financieel stelsel. Was, net als zijn echtgenote die in Heerlen wethouder was, tevens een prominent lokaal SP-politicus.
   
• 18. 

  Als SP'er gekozen Eerste Kamerlid, dat na royement een onafhankelijke fractie vormde. Hij werd in 2007 met voorkeurstemmen gekozen via de lijst van de SP en claimde zijn recht om de zetel te behouden. Daarvoor was hij fractievoorzitter van de SP in Provinciale Staten van Overijssel, een fractie die in belangrijke mate had bijgedragen aan zijn verkiezing tot senator. Werkte als beleidsadviseur bij diverse grote gemeenten en als adviseur van de Politie-academie. Richtte na zijn breuk met de SP de partij Solidara op. Van Turkse afkomst. Had met wat moeizaam uitgesproken speeches een beperkte rol in de Senaat.
   
• 19. 

  Politiek voorman en lange tijd 'het gezicht' van de Socialistische Partij. Voor die partij vanaf 1994 zestien jaar Tweede Kamerlid, waarvan veertien jaar fractievoorzitter. Werd eerder, in 1975, lid van de gemeenteraad van Oss en bleef dat tot 1993 en was in 1987-1989 lid van Provinciale Staten van Noord-Brabant. Fabrieksarbeider - hij was worstmaker bij 'Unox' en constructie-bankwerker/lasser - die altijd duidelijke taal sprak. Goed debater, die een belangrijke factor was bij de groei van zijn partij in de periode tot 2006. Moest in 2008 vanwege gezondheidsproblemen voortijdig zijn leiderschap neerleggen. Hij bleef tot 2015 wel partijvoorzitter; een functie die hij sinds 1988 had.
   
• 20. 

  Bevlogen Tweede Kamerlid en enige tijd partijleidster van de SP. In Nijmegen gepromoveerd in de medische wetenschappen en aanvankelijk wetenschapper. Kwam in 1994 in de gemeenteraad van Doesburg en werd beleidsmedewerker van de Kamerfractie. Vanaf 1998 Tweede Kamerlid, dat zich vooral bezighield met de zorgsector. Kwam krachtig op voor de belangen van zorgconsumenten. Fel, vasthoudend debatester, die daardoor soms wel iets drammerigs had. Was in 2008 de logische opvolgster van Jan Marijnissen, maar kon diens populariteit niet benaderen en trad na de teleurstellende raadsverkiezingen van 2010 terug. Is sinds 2013 directeur van Lareb, een onderzoeksinstituut voor bijwerking van medicijnen en sinds 2024 bijzonder hoogleraar in Leiden.
   
• 21. 

  Politiek leider van de SP en lijsttrekker bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2010, 2012 en 2017. Hij begon zijn loopbaan als onderwijzer en was wethouder van Boxmeer en voorzitter van de SP in Noord-Brabant. Werd op 30 november 2006 Tweede Kamerlid en was aanvankelijk woordvoerder verkeer en waterstaat. In 2010 volgde hij Agnes Kant op als fractievoorzitter. Was veel gemoedelijker dan zijn voorgangers Marijnissen en Kant. Kon zijn partij niet naar een herhaling van het succes in 2006 leiden, ook omdat hij in debatten wel eens werd afgetroefd. Niettemin een alom gewaardeerd strijdbaar politicus. In de periode 2018-2020 was hij waarnemend burgemeester van Heerlen en daarna tot juni 2021 in Alkmaar. Sinds 1 december 2021 is de heer Roemer commissaris van de Koning in Limburg.
   
• 22. 

  Van jongsaf politiek betrokken SP-politica, die zes jaar politiek leider van haar partij was. Stapte daarmee in de voetsporen van haar vader Jan Marijnissen. Werd al op zeer jonge leeftijd tot gemeenteraadslid in Oss gekozen en moest enige tijd wachten voor zij zitting kon nemen. Was later onder meer cao-onderhandelaar voor Abvakabo FNV en later FNV. Werd al na een half jaar fractievoorzitter. Was sinds haar aantreden als Kamerlid in maart 2017 tevens woordvoerder zorg van de SP-fractie. Bepleitte onder meer succes een parlementair onderzoek naar dienstverlening van en fraudebestrijding door overheidsdiensten. Vriendelijk Kamerlid, dat echter fel oppositie voerde tegen in haar ogen doorgeschoten marktwerking.