Voor- en nadelen van de Europese Unie

Bron: European Commission

Het lidmaatschap van de Europese Unie¹ brengt niet voor ieder lidstaat dezelfde voor- en nadelen met zich mee. De meningen over de voor- en nadelen van het lidmaatschap verschillen niet alleen per lidstaat, ook binnen lidstaten zijn de meningen verdeeld. Door het lidmaatschap van de Europese Unie kunnen de regeringen van de lidstaten niet langer over alle onderwerpen zelf beslissen en zijn er regels waar alle lidstaten zich aan moeten houden. Tegelijkertijd betekent dit dat er allerlei rechten zijn die voor alle burgers van de EU gelden.

Veel politieke discussies over de Europese Unie gaan over het feit dat lidstaten niet langer op alle beleidsterreinen zelfstandig kunnen beslissen. Een goed voorbeeld hiervan is het onderwerp pulsvissen dat in Nederland al werd toegepast, maar naderhand werd verboden door de Europese Unie. Tegenstanders van de Europese Unie vinden dit verlies aan soevereiniteit onacceptabel. In het Verenigd Koninkrijk besloot de bevolking dat een uittreding uit de Europese Unie wenselijk was; de brexit².

Ook voor Nederland geldt dat de discussie over de Europese Unie veel aandacht krijgt. De voor- en nadelen verschillen ook hier per regio en per sector. Ook het politieke landschap is verdeeld over de voor- en nadelen. Zo zien enkele partijen toekomst in een 'Nexit', terwijl de huidige regering juist de voordelen van lidmaatschap ziet.

Vrede

De voorlopers van de Europese Unie, zoals het EGKS verdrag uit 1951, werden opgericht met het motto 'nooit meer oorlog'. De langdurige en uitgebreide Europese samenwerking heeft gezorgd voor vreedzame verhoudingen tussen de Europese landen.

Welvaart

De welvaart is vergroot door het wegvallen van interne grenzen. Als handelsland profiteert Nederland hiervan. Het Centraal Planbureau⁴ (CPB) becijferde in 2009 dat het nationaal inkomen van Nederland ten opzichte van 1970 6 tot 8 procent hoger lag dankzij afspraken over vrijere handel die binnen de Europese Unie¹ én de Wereldhandelsorganisatie WTO⁵ zijn gemaakt. In 2016 berekende het CPB dat herinvoering van interne grenscontroles in Europa de Europese economie zou schaden. Volgens het CPB zou dat neerkomen op een daling van het Nederlandse bbp met 1,3 procent in 2020. Dit komt neer op zo'n 9 miljard euro. De Duitse denktank Bertelsmann Stiftung schatte in 2019 dat de interne markt Nederland jaarlijks 1500 euro per hoofd van de bevolking oplevert.

Investeringsklimaat

Door het wegvallen van de interne grenzen is het investerings- en bedrijfsklimaat aantrekkelijker geworden. Voor Nederland betekent dit dat het voor internationale bedrijven aantrekkelijker is om zich in Nederland te vestigen. Door zich te vestigen in Nederland hebben zij een bereik van ruim 500 miljoen consumenten, omdat ze hun goederen en diensten op de hele Europese markt kunnen aanbieden.

Grensoverschrijdende problemen

Door samenwerking en gezamenlijke regelgeving kunnen grensoverschrijdende problemen makkelijker worden aangepakt. Problemen zoals milieuvervuiling en klimaatverandering, maar ook zaken als voedselveiligheid, toelating van medicijnen, veilig en gezond werken en energievoorziening vragen om een gemeenschappelijke oplossing. De EU mag zich echter niet bemoeien met zaken die ook nationaal geregeld kunnen worden, zoals geregeld in het subsidiariteitsbeginsel.

Praktische voordelen

Vrij kunnen reizen, wonen, werken en studeren in Europa is mogelijk door Europese samenwerking. Gezamenlijke regelgeving vermindert de bureaucratische rompslomp (zoals het aanvragen van een visum en het wachten aan de grens) en de transactiekosten (het moeten omzetten van gegevens, het krijgen van vergunningen om te werken of studeren en het omwisselen van geld). Europeanen kunnen ook zonder extra kosten internetten, bellen en sms'en in een ander EU-land.

Agentschappen

Op veel beleidsterreinen zijn er binnen de Europese Unie agentschappen opgericht. Deze organisaties zijn gespecialiseerd op een thema, zorgen voor de uitvoering van besluiten en verzamelen kennis over een bepaald onderwerp. Wetenschappelijke ontwikkelingen gaan hierdoor sneller. Voorbeelden van agentschappen zijn luchtvaartveiligheid (EAVL)⁹, voedselveiligheid (EFSA)¹⁰ en justitiële samenwerking (Eurojust)¹¹. Het geneesmiddelen agentschap (EMA)¹², Europol¹³ en Eurojust¹¹ zijn in Nederland gevestigd.

Subsidies

Nederland ontvangt subsidies voor verschillende sectoren in de maatschappij. De grootste bijdragen van de EU aan Nederland zijn voor landbouwsubsidies en bijdragen uit fondsen voor regionale ontwikkeling. Ook ontvangt Nederland geld voor onderzoek en innovatie, onder meer vanuit het Horizon-financieringsprogramma. Een ander voorbeeld is het Europees Herstelfonds¹⁵, waarmee de Europese Commissie de economische klap van de coronacrisis wil opvangen. Nederland krijgt 4,7 miljard euro uit dit fonds.

Kosten lidmaatschap

De jaarlijkse bijdrage van Nederland aan de EU: volgens het Rijksjaarverslag van het ministerie van Buitenlandse Zaken netto betaalde Nederland rond de 8,9 miljard over 2020, inclusief een korting van 0,8 miljard. De inkomsten via de fondsen in gedeeld beheer waren ongeveer € 1 miljard. Nederland is per saldo dus een nettobetaler, dat betekent dat Nederland meer bijdraagt aan de EU dan het ontvangt.

Verlies van soevereiniteit

De bewegingsvrijheid op terreinen waarvoor in de EU gezamenlijke afspraken zijn gemaakt vermindert voor de individuele lidstaten. Op die terreinen is een deel van de soevereiniteit overgedragen aan de EU. Zo mag de Nederlandse regering bijvoorbeeld slechts in beperkte mate het financieringstekort laten oplopen om de economie te stimuleren.

Controle munteenheid

Het verliezen van controle over eigen munt en monetair beleid. Het is bijvoorbeeld niet meer mogelijk om de eigen munt te devalueren als de economie aan concurrentiekracht verliest. Kanttekening hierbij is wel dat het Nederlandse monetaire beleid voor de invoering van de euro al sterk aan het Duitse monetaire beleid gekoppeld was.

• 1. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 2. 

  Het Verenigd Koninkrijk verliet op 31 januari 2020 de Europese Unie. Het is daarmee het eerste land ooit dat uit de Europese Unie stapte. Het vertrek van de Britten ('brexit') was de uitkomst van een referendum over het lidmaatschap van de EU in het Verenigd Koninkrijk in 2016. Nadien volgden lange onderhandelingen over de scheidingsvoorwaarden en de overgangsperiode na de brexit, die op 31 december 2020 afliep. Eind december 2020 bereikten de onderhandelaars van de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk een handels- en samenwerkingsovereenkomst. Die overeenkomst regelt vanaf 1 januari 2021 de relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk.
   
• 3. 

  Het Verdrag tot oprichting van een Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS-Verdrag of Verdrag van Parijs) werd in 1951 gesloten door zes landen: België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland. Het werd in 1952 van kracht. De EGKS vormde zich tot de voorloper van de latere Europese Unie.
   
• 4. 

  Het Centraal Planbureau is een onafhankelijke organisatie die economische prognoses opstelt en economische analyses maakt. De economische analyses van het CPB zijn onafhankelijk, wetenschappelijk onderbouwd en relevant voor de beleidsvorming in Nederland. Het CPB valt onder het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en heeft daardoor toegang tot vertrouwelijke beleidsinformatie.
   
• 5. 

  De Wereldhandelsorganisatie staat ook bekend als de WTO, de World Trade Organisation. De WTO is erop gericht handel te stimuleren. Dat doet ze door landen te laten onderhandelen over het verlagen van invoertarieven, het afschaffen van regels die de hoeveelheid handel beperken, en het laten gelden van gelijke regels voor alle landen. De WTO kan zelf geen regels maken; er kunnen alleen besluiten worden genomen als alle landen het met elkaar eens worden. Landen kunnen klachten indienen bij de WTO als andere landen zich niet aan die regels houden.
   
• 6. 

  De Europese lidstaten besloten hun markten samen te voegen om economische voordelen te creëren. Dit betekende dat een groot deel van de handelsobstakels die er vroeger waren, verdwenen. De gezamenlijke markt die ontstond, staat bekend als de interne markt.
   
• 7. 

  Dit beginsel beoogt een besluitvorming te garanderen die zo dicht mogelijk bij de burger staat. Een actie mag volgens dit beginsel pas op Europees niveau ondernomen worden als die actie niet net zo goed (of beter) op nationaal, regionaal of lokaal niveau kan plaatsvinden.
   
• 8. 

  In juni 2017 werden de extra kosten voor internetten, bellen en sms'en vanuit een ander EU-land, die vroeger door telecombedrijven werden gerekend, afgeschaft door de EU. Vanaf 2008 werden de tarieven stapsgewijs verlaagd. In mei 2019 is het maximumtarief voor bellen vanuit het eigen land naar een ander EU-land vastgesteld op 19 eurocent per minuut. Een sms mag in die situatie niet meer dan 6 eurocent kosten.
   
• 9. 

  Dit agentschap ondersteunt de ontwikkeling en handhaving van EU-regelgeving op het gebied van veiligheid en milieubescherming van de (burger)luchtvaart.
   
• 10. 

  Dit agentschap verstrekt onafhankelijke wetenschappelijke adviezen over alle aangelegenheden die direct of indirect van invloed zijn op de voedselveiligheid van mens en dier.
   
• 11. 

  Dit agentschap heeft tot doel de bestrijding van zware, georganiseerde en grensoverschrijdende misdaad door de bevoegde instanties in de lidstaten te verbeteren. Eurojust ondersteunt en versterkt de coördinatie van onderzoeken en vervolgingen van ernstige criminaliteit waar twee of meer lidstaten bij betrokken zijn. Ook staat het de lidstaten bij om ervoor te zorgen dat onderzoek en vervolging doeltreffender worden. Eurojust bestaat uit officieren van justitie en andere openbare aanklagers, rechters en politieambtenaren.
   
• 12. 

  Dit agentschap houdt toezicht op de kwaliteit van geneesmiddelen voor mens en dier binnen de EU. Het coördineert de beoordeling en bewaking van geneesmiddelen in de EU. Sinds 2022 houdt het agentschap zich ook bezig met het opsporen en voorkomen van medicijntekorten en medische hulpmiddelen in de EU.
   
• 13. 

  Dit EU-agentschap verzamelt en analyseert inlichtingen over criminele activiteiten en probeert zo internationale criminaliteit in de Europese Unie tegen te gaan. Europol beheert een database met gegevens over criminelen en criminele netwerken in heel Europa. Het agentschap kan op deze manier de samenwerking tussen politiediensten in de Europese lidstaten ondersteunen, omdat het uitgebreide informatie biedt over internationale georganiseerde misdaadnetwerken.
   
• 14. 

  Een Europees agentschap is een instantie die zich bezighoudt met de ondersteuning en uitvoering van specifieke juridische, technische of wetenschappelijke overheidstaken. Hierbij werken zij nauw samen met de Europese Commissie en de nationale overheden van de EU-lidstaten, zonder direct deel uit te maken van nationale ministeries of de Europese instellingen. Daarnaast onderhouden zij ook banden met maatschappelijke organisaties en onderzoeksinstituten uit de lidstaten.
   
• 15. 

  Met het Europees Herstelfonds - door de Europese Commissie 'NextGenerationEU' genoemd - wil de Europese Unie de economische klap van de uitbraak van het COVID-19-virus opvangen. Het herstelfonds heeft een omvang van 807 miljard euro (prijspeil 2022, onderhevig aan inflatie), bestaande uit 338 miljard euro aan subsidies, 386 miljard aan leningen en 83 miljard voorzien voor andere Europese steunprogramma's. Italië en Spanje, de zwaarst getroffen lidstaten, ontvangen het meeste geld uit het herstelfonds.
   
• 16. 

  Een aanzienlijk deel van de uitgaven van de Europese Unie is bestemd voor subsidieregelingen, fondsen en andere financieringsmogelijkheden voor onder meer bedrijven, overheden en onderzoekers. Deze zijn bedoeld om de doelstellingen te realiseren die zijn vastgesteld voor de verschillende beleidsterreinen van de EU.
   
• 17. 

  De begroting van de Europese Unie wordt grotendeels (ongeveer 95%) gefinancierd door de lidstaten. Dat geld wordt uitgegeven aan allerlei beleidsprogramma's en subsidies. Veel Europees geld vloeit daardoor weer terug naar de lidstaten. Het budget van de EU voor 2022 bedraagt circa 169,5 miljard euro. Dat is ongeveer gelijk aan 2% van de begrotingen van de 27 lidstaten.
   
• 18. 

  In het Stabiliteits- en Groeipact spreken de landen die lid zijn van de Europese Unie af dat hun begrotingen in evenwicht zijn of een overschot hebben. Dat betekent dat de regeringen niet meer geld uitgeven dan ze ontvangen. Dat doel hoeft nog niet meteen bereikt te worden, maar de EU-landen moeten er wel naartoe werken. De afspraken zijn gemaakt in 1997.
   
• 19. 

  De Europese Unie heeft sinds het uitbreken van de eurocrisis in 2009 verschillende maatregelen genomen om eurolanden met financiële problemen bij te staan en om toekomstige problemen te voorkomen. Een belangrijk aspect is het beperken van het begrotingstekort en de staatsschuld van de eurolanden, ter uitvoering van de afspraken uit het Stabiliteits- en Groeipact.
   
• 20. 

  De Europese Unie biedt vele subsidiemogelijkheden aan haar lidstaten. In 2018 werd zo'n 37 procent van het budget van de Unie besteed aan landbouwsubsidies en zo'n 34,7 procent ging naar structurele acties voor het verbeteren van economie en sociale samenhang in het kader van het regionaal beleid. Ook de grootste bijdragen van de Europese Unie aan Nederland waren landbouwsubsidies en subsidies uit fondsen voor regionale ontwikkeling.