Implementatie Europese regelgeving

Europese regels en wetten moeten soms omgezet (geïmplementeerd) worden in Nederlandse wetgeving voordat ze in Nederland geldig zijn.

Er zijn daarnaast nog drie andere gevallen waarin sprake is van implementatie:

• - 

  het intrekken of aanpassen van nationale wetgeving die in strijd is met Europese wetgeving
• - 

  het toepassen van de regels in concrete gevallen door bestuurders of nationale rechters
• - 

  handhaving van de regels door toe te zien op de feitelijke naleving ervan

Toepassing en handhaving worden ook wel 'concrete implementatie' genoemd

Richtlijnen en kaderbesluiten leggen over het algemeen verplichtingen op aan de lidstaten en gelden nog niet rechtstreeks voor burgers. Deze 'niet rechtstreeks bindende Europese regelgeving' moet dan ook in nationale algemeen bindende voorschriften worden omgezet. In de meeste gevallen is dat niet nodig bij verordeningen en beschikkingen, die rechtstreeks geldig zijn.

De implementatie van Europese maatregelen moet in eerste instantie gebeuren door het ministerie dat eerstverantwoordelijke is voor het desbetreffende beleidsterrein, samen met het ministerie van Justitie.

Per geval wordt bekeken hoe een regel wordt omgezet. In sommige gevallen zal de invoering door middel van een wet moeten gebeuren, in andere gevallen kan volstaan worden met ministeriële regelingen of besluiten. Vaak zijn meerdere implementatiemaatregelen noodzakelijk.

Mogelijke implementatiemaatregelen voor Nederland zijn:

Omzetting via formele wetgeving

In een aantal gevallen moeten Europese regels in een wet in formele zin¹ worden geïmplementeerd. Hierbij wordt het wetsvoorstel beoordeeld door de Raad van State en achtereenvolgens behandeld in de Tweede Kamer en de Eerste Kamer. Dat neemt vaak een lange periode van meer dan een jaar in beslag. Deze procedure wordt daarom als een van de belangrijkste verklaringen aangevoerd voor vertraagde omzetting.

Omzetting via gedelegeerde regelgeving

Bij gedelegeerde wetgeving worden regels uit een formele wet¹ nader uitgewerkt. Het voordeel is dat niet alles precies in de formele wet zelf geregeld hoeft te worden. Doordat de Tweede en Eerste Kamer er niet aan te pas hoeven komen, kan het sneller gaan.

De voorbereiding van de omzetting van een Europese richtlijn of ander besluit vindt doorgaans plaats nadat het besluit is gepubliceerd in het Publicatieblad². Hoewel het theoretisch mogelijk is om eerder met de werkzaamheden te beginnen, is de praktijk nog steeds dat men na publicatie van de richtlijn begint met de implementatie daarvan.

In richtlijnen staat wanneer de implementatie uiterlijk gebeurd moet zijn; deze implementatietermijn mag niet overschreden worden. Toch komt te late implementatie nog regelmatig voor. Mogelijke oorzaken zijn het te laat beginnen met overleg met het parlement, beperkte capaciteit binnen de departementen en korte implementatietermijnen. Ook situaties waarin meerdere departementen verantwoordelijk zijn voor de implementatie van een bepaalde richtlijn kunnen leiden tot vertragingen.

Vooral implementatie via formele wetgeving neemt veel tijd in beslag.

Nederland kent geen procedures om Europese regels sneller om te zetten in nationale wetgeving. Het kabinet had hierin aanvankelijk verandering willen brengen door:

• 1. 

  voorstellen voor bevoegdheden tot buitenwerking (tijdelijke afwijking van een bepaling in een wet in formele zin toestaan indien een dergelijke bepaling strijdig is met een bepaling uit een Europese richtlijn)
• 2. 

  vervroeging van parlementaire inbreng

Maar het kabinet ziet de laatste tijd toch meer in bestaande mogelijkheden om de implementatie te versnellen, bijvoorbeeld delegatie³.

Implementatiemaatregelen zijn niet nodig in de volgende situaties:

• 1. 

  Wetten komen in Nederland tot stand door samenwerking van regering en Staten-Generaal (Eerste en Tweede Kamer). We spreken dan van 'wetten in formele zin'. Indien aanpassing van de nationale wetgeving nodig is voor de implementatie van Europese wetgeving, wordt de normale formele wetgevingsprocedure gevolgd.
   
• 2. 

  In het Publicatieblad staat alle nieuwe Europese wetgeving. Daarnaast staan er officiële mededelingen en bekendmakingen in. Het Publicatieblad verschijnt iedere werkdag en wordt uitgegeven in alle officiële talen van de Europese Unie. Voor wetgeving geldt dat de uitgave die in het Publicatieblad staat rechtsgeldig is. Met ingang van 1 juli 2013 is de elektronische uitgave van het PB (e-PB) leidend, voordien was alleen de papieren versie rechtsgeldig.
   
• 3. 

  Bij gedelegeerde wetgeving worden regels uit een formele wet nader uitgewerkt. Het voordeel is dat niet alles precies in de formele wet zelf geregeld hoeft te worden. Doordat de Tweede en Eerste Kamer er niet aan te pas hoeven komen, kan het sneller gaan.
   
• 4. 

  In sommige gevallen voldoet de Nederlandse wet- en regelgeving reeds aan de Europese maatregel. In het spraakgebruik wordt van een Europees besluit wel gezegd dat het 'niet behoeft te worden geïmplementeerd' wanneer het reeds in zijn geheel wordt gedekt door bestaande Nederlandse regelgeving. Bedoeld wordt dan, dat in het concrete geval geen nieuwe regelgeving nodig is.
   
• 5. 

  Bij dynamische verwijzing is geen implementatiemaatregel noodzakelijk en volstaat de implementatie met een bekendmaking in de Staatscourant.
   
• 6. 

  Europese besluiten die van algemene toepassing zijn treden in werking op de twintigste dag na de datum van bekendmaking, tenzij in het besluit een andere datum vermeld is. De datum van inwerkingtreding valt vaak samen met de datum van toepassing. Maar als degenen tot wie het besluit is gericht meer tijd nodig hebben om zich aan het besluit aan te passen, valt de datum van toepassing op een later moment.
   
• 7. 

  Meestal moet een Europees besluit (bijvoorbeeld een richtlijn of een verordening) toegepast worden vanaf de datum van inwerkingtreding. Dit is echter niet altijd het geval: soms hebben degenen tot wie een besluit is gericht (de 'adressaten') meer tijd nodig om de uit dat besluit voortvloeiende verplichtingen na te komen. Dan moet een onderscheid worden gemaakt tussen de datum van inwerkingtreding enerzijds en de datum van het van toepassing worden anderzijds.
   
• 8. 

  De Europese Unie kent verschillende procedures om besluiten te nemen. Naast de gewone wetgevingsprocedure gelden er voor een aantal onderwerpen bijzondere wetgevingsprocedures. Daarnaast zijn er een aantal aparte procedures voor het vaststellen van afgeleide regelgeving.