Portugal - Hoofdinhoud

De Republiek Portugal op het Iberisch schiereiland werd in 1974 weer een democratie. Lange tijd ging het land gebukt onder een (militaire) dictatuur onder Salazar en Caetano. Portugal zit in de middenmoot van welvarende landen in de Europese Unie. De Portugese economie was sterk agrarisch gericht, maar de industrie en vooral de dienstensector hebben die plek overgenomen.

Portugal bestaat als natie sinds de twaalfde eeuw, toen koning Afonso I de Moren verjoeg. In het spoor van ontdekkingsreizigers als Bartolomeus Dias, Vasco da Gama en Fernando Magellaan, bouwde Portugal in de vijftiende en zestiende eeuw een formidabel overzees imperium op. Portugese handelaren vestigden handelshuizen in Japan, China (Macao), de Molukken, India, over de hele Afrikaanse kust en in Zuid-Amerika. Brazilië was tot 1822 een Portugese kolonie, en na de onafhankelijkheid bleef het land Portugeestalig. In de negentiende eeuw vestigde Portugal een koloniaal rijk in Afrika (Angola, Mozambique, Guinee-Bissau, Sao Tomé en de Kaapverdische eilanden). In 1926 kwam Portugal onder een militaire dictatuur.

Toonaangevende Portugese kunstenaars zijn de schrijver en Nobelprijswinnaar José Saramago, de dichter Fernando Pessoa, en de fado-zangeressen Cristina Branco en Amália Rodrigues. Grote namen uit de recente Portugese sportgeschiedenis zijn de langeafstandlopers Carlos Lopes en Rosa Mota, de wielrenners Joaquim Agostinho en Rui Costa, en de voetballers Eusebio, Luís Figo en Cristiano Ronaldo. In 2016 werd Portugal Europees kampioen voetbal en in 1966 derde op het WK. Benfica uit Lissabon en FC Porto zijn toonaangevende Europese voetbalclubs. Op de Olympische Spelen van 2008 won Nelson Évora goud bij de driesprong en 2021 Pedro Pichardo.

De regerende Socialistische Partij (PS) van premier Antonio Costa behaalde in de verkiezingen van 2022 bijna 42 procent van de stemmen en wist daarmee een absolute meerderheid aan zetels te bemachtigen (117 van de 230) in het parlement. Andere linkse partijen en centrum rechts verloren stemmen, twee extreem rechtse partijen wonnen juist wat stemmen.

Na de val van het autoritaire bewind van Salazar (1932-1968) en Caetano (1968-1974) in de Anjer-revolutie van april 1974, werd Portugal omgevormd tot een parlementaire democratie. Het land kreeg in 1976 een nieuwe Grondwet. Nadien werden vrijwel steeds kabinetten gevormd door ofwel de PS ofwel de conservatief-liberale (centrumrechtse) PSD.

Portugal werd in 1986 lid van de Europese Unie. Het land was in de tweede helft van 2007 voorzitter van de EU.

Portugal is een parlementaire republiek. De minister-president is regeringsleider en de president staatshoofd. De president benoemt formeel de minister-president en ministers en heeft de bevoegdheid om het parlement te ontbinden. Verder heeft hij een vetorecht bij wetgeving, maar dat kan door het parlement worden overruled. De presidentsverkiezingen vinden iedere vijf jaar plaats; een president mag maximaal twee periodes in functie blijven.

De uitvoerende macht berust bij het kabinet. Kabinet en parlement hebben samen de wetgevende macht. Het parlement bestaat uit één Kamer, de Assembleia de República (de Vergadering van de Republiek). Een kabinet kan alleen regeren als het het vertrouwen van het parlement heeft. De uit 230 leden bestaande Assembleia heeft verder volledige wetgevende bevoegdheden (vetorecht, recht van amendement, begrotingsrecht) en controletaken.

In Portugal kan een Constitutioneel Hof wetten toetsen aan de Grondwet. Het houden van bindende referenda is mogelijk op voorstel van de regering of het parlement. Ook kiezers kunnen een referendum aanvragen. In 2007 werd abortus na een referendum gelegaliseerd.

Kiesstelsel

De president wordt rechtstreeks gekozen, waarbij de kandidaat die de absolute meerderheid behaalt, de winnaar is. Zo nodig wordt een tweede ronde gehouden tussen de twee kandidaten met het meeste aantal stemmen in de eerste ronde.

De Assembleia wordt om de vier jaar gekozen via een stelsel van evenredige vertegenwoordiging in combinatie met districten. Er zijn 22 kiesdistricten; 18 op het vaste land, 1 op Madeira en 1 op de Azoren, 1 voor de Portugezen in andere EU-landen en 1 voor Portugezen elders in de wereld. Het aantal afgevaardigden per district hangt af van het aantal inwoners (Lissabon heeft bijvoorbeeld 48 afgevaardigden en Portalegre slechts twee).

Partijen

De belangrijkste politieke partijen zijn de sociaaldemocratische Partido Socialista (PS) en de centrumrechtse, conservatief-liberale Partido Social Democrata (PSD), die overigens is aangesloten bij de christendemocratische Europese Volkspartij.

Ter rechterzijde bevindt zich ook de kleinere CDS-PP (Centro Democrático e Social - Partido Popular), een centrumrechtse, christendemocratische partij. Het is echter grondwettelijk verboden om religieuze aanduidingen (zoals christendemocraten) in partijnamen te gebruiken.

Aan de linkerzijde van het politieke spectrum staat het Linkse Blok (Bloco de Esquerda), een links-socialistische partij die is te vergelijken met de Nederlandse SP. Eveneens links is CDU (Coligaçao Democrática Unitária), een samenwerking van de Portugese Communistische Partij (PCP) en Partido Ecologista Os Verdes (de Groenen). Er is ook een kleine milieupartij, PAN (Pessoas-Animais-Natureza (Volk-Dieren-Natuur).