Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU)

Bron: European Commission

Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht¹ - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.

Het Hof oordeelt over overtredingen van Europese regels, en over het niet nakomen door lidstaten van gemaakte afspraken en verplichtingen die uit de Verdragen voortvloeien. In de loop der jaren heeft het Hof ook steeds meer zaken in behandeling gekregen die specifieke terreinen betroffen, met name wat betreft mededinging en zaken waar de Europese instellingen als werkgever tegenover hun ambtenaren stonden.

Sinds het Verdrag van Lissabon² is het Hof van Justitie van de Europese Unie de overkoepelende term voor meerdere Europese rechtsprekende instanties:

Het Gerecht voor ambtenarenzaken was een van de rechtsprekende instanties van de Europese Unie⁵. In dit gerecht werden conflicten tussen personeelsleden van de EU en de Unie zelf behandeld. Vanaf 1 september 2016 worden geschillen tussen EU-instellingen en hun personeelsleden behandeld door het Gerecht.

Rechters van het Hof

Het Hof van Justitie bestaat uit één rechter per lidstaat en wordt bijgestaan door elf advocaten-generaal⁷. De advocaten-generaal geven een niet-bindend advies aan het Hof. De uitspraak van het Hof wijkt meestal niet af van dit advies. Sinds de samenvoeging van het Gerecht en het Gerecht voor ambtenarenzaken, bestaat het Gerecht uit 47 rechters. Uiteindelijk wordt het Gerecht uitgebreid tot het in september 2019 uit twee rechters per lidstaat bestaat.

Het Hof van Justitie vindt zijn basis in het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU).

• - 

  Algemene rol: VEU titel III art. 13, 19
• - 

  Organisatie, procedures, bevoegdheden: zesde deel VEG titel I hoofdstuk 1 vijfde afdeling (artikelen 251 t/m 281).
• - 

  Verdere informatie staat in Protocol (nr. 3) betreffende het Statuut van het Hof van Justitie

K=n3

Het Hof is opgericht in 1952 met het Europese Verdrag voor Kolen en Staal. De taak van het Hof is onveranderd gebleven: het toezien op de toepassing en uitleg van de Europese verdragen. Hiermee is de geschiedenis van het Hof er vooral een van zijn uitspraken.

In 1963 stelt het Hof in het "Van Gend & Loos" arrest dat Europese burgers, bedrijven of instellingen zich bij hun nationale rechter kunnen beroepen op Europese regelgeving. Europese regels hebben rechtstreekse werking. Met de Europese verdragen dragen de lidstaten een stuk soevereiniteit over aan het Europese niveau. Er bestaat dus een Europese rechtsorde, naast de nationale rechtsordes van de lidstaten.

In 1964 volgde het arrest Costa/ENEL. Dit bevestigde wat het Hof een jaar eerder had vastgesteld, en bouwde er op voort. Als nationale regels in strijd zijn met Europese regels dan gelden de Europese regels. Dit is het principe van de voorrang van het gemeenschapsrecht. Dit was volgens het Hof nodig om ervoor te zorgen dat de eigen gemeenschappelijke Europese rechtsorde in alle lidstaten hetzelfde wordt uitgelegd.

In 1978 worden deze principes verder aangescherpt door het taalaan("de")Simmenthaltaaluit arrest. Ten eerste moeten nationale regels worden aangepast op het moment dat er conflicterende Europese regels van kracht worden. Verder mogen lidstaten ook geen nieuwe regels maken die in strijd zijn met geldende Europese regels.

Het correct toepassen van regels raakte de kern in een zaak tegen Nederland in 1990, over de Vogelrichtlijn. In het arrest stelt het Hof dat in het geval van richtlijnen de lidstaten de ruimte krijgen het doel naar eigen inzicht te bereiken, maar dat er grenzen zitten aan die ruimte. Hoe algemener een richtlijn van aard is, des te meer vrijheid de lidstaat heeft om deze zelf in te vullen. Gaat het om vrij specifieke regelgeving, dan moet de tekst vrij nauwgezet worden gevolgd.

In 2007 speelde een zaak tussen de Raad van Ministers en de Europese Commissie over wie het recht tot handhaving van de regels heeft. De Raad stelde dat zij in dit geval daar als enige toe bevoegd was. Het Hof oordeelde anders. Het beleid in kwestie wordt in de basis op Europees niveau geregeld, en daarmee ligt de verantwoordelijkheid van de goede uitvoering van een richtlijn die daar op gebaseerd is ook op Europees niveau.

Als lidstaten overtredingen niet vervolgen, mag de Commissie in dit soort gevallen lidstaten dwingen overtreders van regels te vervolgen. Het Hof gaf wel te kennen dat de daadwerkelijke vervolging van een overtreder en de uiteindelijke strafmaat een zaak is van lidstaten, en niet van de Europese Unie.

Ook op meer inhoudelijke punten deed het Hof in de jaren soms zeer belangrijke uitspraken. Met die uitspraken verankerde het Hof bepaalde rechten. Voorbeelden zijn het recht op gelijke beloning van mannen en vrouwen (arrest taalaan("fr")Defrennetaaluit uit 1976), het recht dat inwoners van de ene lidstaat onder dezelfde voorwaarden van diensten gebruik moeten kunnen maken in een andere lidstaat (arresten taalaan("en")Cowantaaluit uit 1989 en taalaan("de")Kohlltaaluit uit 1998), het recht op vakantie met behoud van loon (arrest BECTU uit 2001), het recht op vrij verkeer van goederen⁸ binnen de EU - zolang de producten aan de wettelijke eisen voldoen (arrest taalaan("fr")Cassis de Dijontaaluit uit 1979) en het recht op vrij verkeer van werknemers (Bosman arrest).

Volgens velen is het Hof één van de drijvende krachten achter de Europese integratie. Zijn uitspraken zouden vooral in het voordeel spreken van de Europese, supranationale⁹, aanpak. Dit geldt zowel waar het gaat om het formuleren van algemene rechtsprincipes, als bij veel inhoudelijke zaken.

Er zijn echter ook voorbeelden waar het Hof regelgeving in de Europese Unie beperkte. Zo heeft het Hof een aantal richtlijnen naar de prullenmand verwezen omdat de Commissie niet voldoende duidelijk had gemaakt waarom iets Europees geregeld moest worden, in plaats van het over te laten aan de lidstaten zelf. Het gaat hier om het subsidiariteitsbeginsel.

Het Europees Hof van Justitie kreeg het, vooral vanwege de uitbreiding van de bevoegdheden van de EU, in de loop der jaren steeds drukker. Om het Hof te ontlasten werd in 1988 het Gerecht van eerste aanleg opgericht (nu het Gerecht geheten). In 2004 kwam daar een Gerecht voor ambtenarenzaken bij, waar Europese ambtenaren met hun klachten terecht konden.

Factsheet Europees Parlement

• 1. 

  Het Europese recht omvat het recht van de Europese Unie (EU-recht) en het recht van de Europese Gemeenschappen (EG-recht of gemeenschapsrecht). Het wordt gevormd door de EU- en EG-verdragen (het primaire gemeenschapsrecht), door daarvan afgeleid recht, zoals verordeningen en richtlijnen (het secundaire gemeenschapsrecht), door internationale overeenkomsten en door het ongeschreven recht dat wordt toegelicht door uitspraken van het Europese Hof van Justitie (de zogenaamde jurisprudentie).
   
• 2. 

  Dit Europese verdrag voerde een aantal hervormingen door om de Europese Unie democratischer en beter bestuurbaar te maken nadat in 2004 en 2007 twaalf nieuwe landen lid zijn geworden van de Europese Unie. Het Verdrag van Lissabon is op 1 december 2009 in werking getreden.
   
• 3. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 4. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen, zoals de Europese Commissie en het Europese Hof van Justitie. De bevoegdheden van de EU-instellingen zijn vastgelegd in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU)
   
• 5. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 6. 

  Dit was tot 1 september 2016 een van de rechtsprekende instanties van de Europese Unie. Het Gerecht voor ambtenarenzaken viel onder het Hof van Justitie van de Europese Unie en hield zich bezig met geschillen tussen de Europese Unie en haar werknemers.
   
• 7. 

  Een advocaat-generaal doet voorbereidend werk in rechtszaken voor het Europese Hof van Justitie. De advocaten-generaal zijn volstrekt onafhankelijk. Ze doen onderzoek en leggen daarna een 'met redenen omklede conclusie' voor aan het Hof. Het onderzoek is erg uitgebreid en gaat vaak ook in op algemene juridische principes, terwijl de rechters van het Europese Hof alleen de feiten van de zaak zelf behandelen. De conclusies zijn niet bindend, het Hof mag ze naast zich neerleggen. In de praktijk echter, worden de conclusies wel vaak opgevolgd. De conclusies worden met het arrest van het Hof gepubliceerd.
   
• 8. 

  Sinds het Verdrag van Maastricht (1992) worden goederen bij het overschrijden van de binnengrenzen van de EU niet meer aan controles onderworpen en vormt de EU één enkel grondgebied. De afschaffing van douanerechten binnen de EU is gunstig voor het onderlinge handelsverkeer van de lidstaten.
   
• 9. 

  De letterlijke betekenis van supranationaal is boven ('supra') de staat ('nationaal'). Het gaat om alle afspraken en regels die internationale organisaties zoals de Verenigde Naties, Wereldhandelsorganisatie of de Europese Unie kunnen maken en waaraan de landen die lid zijn, zich moeten houden.